anatomia wlasciwa

JAMA BRZUCHA od klatki piersiowej oddziela przepona. Stanowi ona górna, ruchomą granice. Od dołu jamę brzucha wyznacza wychód miednicy, a w nim przepona miednicy do której należy miesien dźwigacz odbytu (m. Poprzecznie prążkowany), przez niego przebija się odbyt. W skład dolnej granicy jamy brzucha wchodzi również przeponą moczowo-płciową z mięśniem powierzchniowym krocza i głębokim krocza, która sięga do połowy przepony miedniczej.

W przeponie płciowo moczowej znajduje się mięsień zwieracz odbytu, ale należy on do mięśniówki dźwigacza odbytu . Przez przeponę miednicy wychodzi odbyt natomiast przez przeponę moczowo –płciowa przechodzi przedsionek pochwy (cewka moczowa, ujście pochwy) .OTRZEWNA: Jama brzuszna jest to przestrzeń ograniczona ścianami brzucha, wysłana powięzią wewnątrzbrzuszną i błona surowicza tj. błona łącznotkankową pokryta nabłonkiem jednowarstwowym płaskim zwana otrzewna. Ta część otrzewnej która wyściełajamę brzuszną nosi miano otrzewnej ścienneja część pokrywająca narządy otrzewnej trzewnej . Otrzewna ściennależy na tkance pod surowiczej. Przestrzeń miedzy otrzewna ścienną a otrzewna trzewna nosi miano jamy otrzewnej. W jamie otrzewnej znajduje się kilkanaście mililitrów płynu surowiczego powstającego z osocza krwi, która zmniejsza tarcie miedzy narządami jamy brzusznej. Miejsca połączenia obu części otrzewnej stanowią krezki zbudowane zwykle z dwóch blaszek otrzewnej miedzy którymi leża tkana łączna zawierająca naczynia i nerwy . krezka otrzewnowe połączenie ze ścianami brzucha. Niektóre zdwojenia otrzewnej tworzą także więzadła lubsieci . Więzadła stanowią łączenia miedzy otrzewną a innymi narządami . Narządy górnej jamy brzusznej i większość dolnej jamy miednicy miały na początku swego rozwoju pokrycie otrzewnowe. Każdy narząd wewnątrzotrzewnowy ma 3 cechy:Jest całkowicie pokryty otrzewna ,Ma krezkę, Dzięki krezce jest ruchomyKażdy narząd wewnątrzotrzewnowy ma 3 cechy : Jest częściowo pokryty otrzewna, Nie ma krezki , Jest nieruchomyKrezka- zdwojona blaszka otrzewnej trzewnejNasada krezki (korzeń)- miejsce w którym otrzewna trzewna przechodzi w otrzewną ściennąWEWNĄTRZOTRZEWNOWE : Sa to narządy które maja pokrycie otrzewne krezkę lub więzadło.Przykłady narządów wewnątrzotrzewnowych: wątroba, śledziona, żołądek, opuszka dwunastnicy,przełyk, całe jelito czcze i kręte, kątnica z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica poprzeczna, okrężnica esowata, macica, jajowody, jajniki, jądra.Wszystkie te narządy maja wspólna jamę otrzewnej. ŻADEN NARZAD NIE LEZY WEWNATRZ JAMY OTRZEWNEJ PONIEWAŻ TAM JEST JEDYNIE PŁYN SUROWICZY. ZEWNĄTRZOTRZEWNOWESa to narządy które straciły krezki lub więzadła i utracił położenie wewnątrz otrzewnowe ale pierwotnie rozwiały się w krezce (narządy układu pokarmowego)Przykłady narządów zewnątrz otrzewnowych: trzustka, wszystkie części dwunastnicy z wyjątkiem opuszki, okrężnica występująca i zastępująca, większość odbytnicy . POZAOTRZEWNOWE: Sa to narządy które nigdy nie rozwijały się w krezce: nerki , układ moczowy, stercz. PRZEPONA jest to główny mięsień oddzielający jamę klatki piersiowej od jamy brzusznej.składa się z trzech części : 1.czesci lędźwiowej(największej)2.czesci żebrowej3.czesci mostkowej Mechanizm tłoczni brzusznej: obejmuje przeponę oraz mięsnie brzucha .Wdech- synergiczna praca przepony i mięśni brzucha. Wydech- antagonistyczna praca przepony i mięśni brzucha.

UKŁAD POKARMOWY: jama ustna ( wraz z zawartymi jej narządami) gardziel, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, wątroba i trzustka. Dzieli się na przedsionek jamy ustnej, jamę ustna właściwą , cieśn. gardzieli.Jama ustna: Ściany to wargi, policzki, podniebienie oraz dno. Wargi- fałdy skórno mięśniowe utworzone przez skore, mięsień okrężny ust, wyścielone od wewnątrz błona śluzowa. W miejscu przejścia skory w błonę jest widoczna czerwień wargowa .Wargi przytrzymywane sa przez małe więzadła- wędzidełka. Policzki- maja budowę trójwarstwowa. Warstwa środkowa to mięsień policzkowy, odgrodzony od skory poduszeczka tłuszczową . Wewnątrz znajduje się błona śluzowa.Dno jamy ustnej- zbudowane z mięśni nad gnykowych głownie żuchwowo gnykowych które tworzą przeponę jamy ustnej.Nabłonek błony śluzowej wyścielający jamę ustna jest nabłonek wielowarstwowy płaski . Zawiera on ziarenka glikogenu, limfocyty, i liczne drobne gruczoły jamy ustnej (wargowe, policzkowe, podniebienie, językowe).Narządy jamy ustnej: język, żeby, ślinianki Uzębienie człowieka jest dwupokoleniowe:Mleczne(20)- 2 siekacze, 1 kieł, 2 trzonowe, Stałe (32)- 2 siekacze, 1 kieł, 2 przedtrzonowe, 3 trzonowe, Język to narząd mięśniowy w którym wyróżnia się nasadę, trzon ,koniuszek ,grzbiet i powierzchnie dolna. Zbudowany jest z mięśni tzw. Własnych ( mięsień podłużny górny i dolny, mięsień poprzeczny i mięsień języka) oraz mięśni dochodzących. ślinianki:1.Slinianka przyuszna- otoczona jest torebka łącznotkankową, ujście przy drugim zębie trzonowym, nerw językowo gardłowy zawiera , Wydzielina surowicza zawiera amylazę ślinowa.2.Slinianka podżuchwowa- jej przewód wyprowadzający uchodzi w mięsku podjęzykowym , unerwiona przez nerw twarzowy wydzielina śluzowo surowicza.3.slinianka podjęzykowa- nerw twarzowy wydzielina śluzowa zawiera mucynę .Odcinki wydzielnicze przechodzą we wstawki > przewody prążkowane>przewody śród i miedzy płacikowe>przewody miedzypłatowe>głównyprzewód wprowadzający. TRAWIENIE:W jamie ustnej pokarm jest rozdrabniany i mieszany z śliną. Zetkniecie pokarmu z błona śluzową jamy ustnej wywołuje bezwarunkowy odruch wydzielania śliny. Ślina surowicza zawiera amylazę ślinowa, trawiącą polisacharydy, natomiast ślina śluzowa zawiera mucynę ułatwiającą połykanie kęsów. Migdałkisa utworzone ze skupień gardłowych z grudek chłonnych mające zdolności wytwarzania limfocytów. Pierścień chłonny gardła w którego skład wchodzą: migdałki, podniebienie, językowy, trąbkowe, gardłowe. PRZEŁYK:Rozpoczyna się na wysokości kręgu szyjnego VI a kończy na poziomie XI kręgu piersiowego. częśćszyjna, piersiową, brzuszną. W jego przebiegu występują trzy zwężenia : Górne (krtaniowe), środkowe (aortalne), dolne(brzuszne). Ściana przełyku zbudowana jest z błony zewnętrznej mięśniowej, tkanki podśluzowej, błony śluzowej. Błona mięśniowaskłada się z warstwy okrężnej i podłużnej. Tkanka podśluzowa i błona śluzowa pokryte sa nabłonkiem wielowarstwowym płaskim .ZOŁADEK: WYROZNIAMY 4 CZESCI: 1.wpustowa- wpust do którego uchodzi przełyk, 2. dno-najwyżej położona część nad przeponą,3.trzon-najwieksza część srodkowa,4.odzwiemikowa- odźwiernik przechodzący w dwunastnice. W ścianie żołądka wyróżnia się błonę surowicza, błonę mięśniową z warstwa podłużna i okrężna mięśni gładkich , mięsień zwieracz odźwiernika, tkankę podśluzowa i błonę śluzowa. DNO:1.Komorki główne- ich cytoplazma zawiera ziarnistości zymogenu zawierający pepsynogen, Komórki te wydzielają także czynnik białkowy, który tworzy kompleks z witamina B12 umożliwiając jej przyswajanie. 2.Komorki okładzinowe- produkują kwas solny który uaktywnia pepsynogen tworzący pepsynę. 3. Komórkiśluzowe- wydzielają galaretowaty sluz chroniący komórki żołądka i jelita przed działaniem kwasu solnego i pepsyny. Trawienie: Sok żołądkowy(3l/24) który zawiera kwas solny, enzymy trawienne, śluz, sole mineralne i wodę. Pepsyna zawarta w soku żołądkowym rozkłada duże cząsteczki białek na mniejsze cząsteczki polipeptydów. WYDZIELANIESOKU ŻOŁADKOWEGO: 1.Faza głowowa – wydzielanie soków pod wpływem impulsów biegnących z mózgowia przez nerwy błędne, W fazie tej uczestniczą zarówno odruchy warunkowe jak i bezwarunkowe. 2.Faza żołądkowa- na skutek podrażnienia błony śluzowej przez pokarm następuje wydzielenie do krwi gastryny ( pobudza do wydzielania komórki główne i pośrednio przy udziale histaminy komórki okładzinowe)3.Faza jelitowa – pod wpływem miazgi przechodzącej z żołądka do dwunastnicy zachodzi pobudzenie i hamowanie czynności zoładka. (gastryna-pobudza, sekretyna-hamuje)Antyperystaltyka- wsteczny ruch robaczkowy przewodów ciała np.ku jamie ustnej w przewodzie pokarmowym podczas odruchu wymiotnego. Perystolika- napięcie mięśniówki powodujące ze ściana żołądka obejmują treść żołądka utrzymując ja mimo siły ciężkości ściany nie stykają się ze sobą.DWUNASTNICAma kształt litery C i dzieli się naczęśćgórną, zstępująca i wstępująca. Miejsce przejścia dwunastnicy w jelito czcze nazywamy zgięciem dwunastniczo-czczym. Ściana dwunastnicy zbudowana jest z błony surowiczej, błony mięśniowej, tkanki podśluzowej i błony śluzowej wyścielonym nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym. Brodawka większa dwunastnicy- miejsce wspólnego ujścia przewodu żółciowego i przewodu trzustkowego . Brodawka mniejsza dwunastnicy- miejsce przewodu trzustkowego dodatkowego. JELITO CZCZE I KRĘTE rozpoczynają się zgięciem dwunastniczo-czczym a kończą zastawka kretniczo -kątnicza. Jelito czczeposiada większą liczbę kosmków jelitowych jest lepiej ukrwione.Jelito cienkiema budowę trójwarstwową ściany. Błona śluzowa wyścielona nabłonkiem jednowarstwowym wytwarza fałdy okrężne na których znajdują się kosmki jelitowe. Kosmki zawierają naczynia krwionośne włosowate i chłonne oraz włókna mięśniowe gładkie. Nabłonek kosmków jelitowych pokryty jest mikrokosmkami. Przewód trzustkowy + przewód żółciowy = przewód wątrobowo trzustkowy .Sok jelitowy zawiera:Aminopeptydazy rozkładające peptydy do aminokwasów. enzymy rozkładające kwasy nukleinowe do pentoz oraz zasad purynowych i pirymidynowychLipazęhydrolizująca tłuszcze obojętne do kwasów tłuszczowych i glicerolu. sok jelitowy ma odczyn słabo zasadowy lub zasadowy (3-6l/12h)trawienie:W dwunastnicy następuje zemulgowanie tłuszczów na kropelki za pomocą żółci .W jelicie cienkim lipaza rozkłada tłuszcze na kwasy tłuszczowe i glicerola aminopeptydazy peptydy do aminokwasów. Jelito grube dł 130-150cm.Jelito ślepe (kątnica)- początkowaczęść jelita grubego od której podstawy odchodzi wyrostek robaczkowy. W tkance podśluzowej wyrostka robaczkowego znajdują się liczne grudki chłonne skupione dlatego przypisuje mu się role migdałka przewodu pokarmowego. Okrężnica- dzieli się na część wstępująca, poprzeczna, zstępująca jej esowata część przechodzi w odbytnice. Odbytnica- końcową część jelita grubego można w niej wyróżnić część górna (bańkę odbytnicy) dolna (kanał odbytniczy)Ściana jelita grubego: błona surowicza, tkanka podskórna, błona mięśniową, błona śluzowa .Odbyt pokryty jest : nabłonkiem wielowarstwowym płaskim , pod skora przebiega mięsień poprzecznie prążkowany zwieracz zewnętrzny odbytu wchodzący w skład przepony miednicy.Jelito grube– wykazuje okresowe zmiany napięcia oraz skurcze perystaltyczne. Kilka razy na dobę na skutek rozciągnięcia ścian jelit dochodzi do ruchów masowych i przesuwania się treści w kierunku odbytu . Ruchy te występują w pierwszej godzinie po spożyciu pokarmu na skutek odruchu żołądkowo- orzeczniczego. Funkcje j.grube :Zwrotne wchłanianie wody, wchłanianie elektrolitów, witamin i aminokwasów, formowanie kału, miejsce dla mnożenia się drobnoustrojów wytwarzających wit.Ka także tyramine i amoniak .WĄTROBA: Okryta jest błoną surowicza pod która znajduje się tkanka podsurowicza i błona włóknista. W wątrobie wyróżnia się powierzchnie przeponowa i trzewną. Wnęka wątroby zawiera liczne naczynia i przewody żółciowe i nerwy . dzieli się na 4 płaty: Prawy-segment przedni i tylny, Lewy – segment przyśrodkowy i boczny, ogoniasty, trzewny. Drogi żółciowe wewnątrzwątrobowe: przewodziki międzyzrazikowe>przewodziki żółciowe>przewód wątrobowy prawy i lewy>przewód wątrobowy wspólny Drogi żółciowe zewnątrz wątrobowe: przewód pęcherzykowy, przewód żółciowy wspólny, przewód wątrobowy wspólny KRĄŻENIE WROTNE- krążenie żylno- żylne- zyły zbierają krew wpływająca z kosmków jelitowych i doprowadzają ja zyla wrotna do wątroby . Tu zostaje zmagazynowany cukier w postaci glikogenu oraz tłuszcze . Oczyszczona krew wraca żyła wątrobową do krwioobiegu. FUNKCJE WATROBY: -neutralizuje toksyny (alkohol inne uzywki i niektóre leki) głownie barbiturany.-toksyczny amoniak przekształca w mocznik -węglowodany przekształca w łatwo przyswajalna dla organizmu glukozę, a jej nadmiar w glikogen lub w tłuszcze które magazynuje.-magazynuje żelazo i witaminy: A.D.E oraz niewielkie ilości B12 oraz C które uwalnia w razie potrzeby -wytwarza żółć (do 1,5 litra na dobe) która emulguje tłuszcze i powtórnie wykorzystuje zużytą sól żółciowa-produkuje i magazynuje niektóre białka i surowice krwi.TRZUSTKA:Składa się:Głowy –leży po prawej stronie i jest objęta przez dwunastniceTrzonu- krzyżuje kręgosłup od strony prawej na lewaOgona- leży po stronie lewej , sięga do wnęki śledziony. Trzustka zbudowana jest z płacików trzustkowych których wydzielinę do przewodu trzustkowego odprowadzają przewodziki trzustkowe. FUNKCJE-czynność zewnątrz wydzielnicza(sok trzustkowy wydzielany do dwunastnicy zawierający przede wszystkim enzymy trawienne) -czynność wewnątrz wydzielnicza (hormony z których najważniejsze to insulina i glukagon)ŚLEDZIONA: Znajduje się w jamie brzusznej w lewym podżebrzu pomiędzy IX a XI żebrem. Śledziona ma powierzchnie przeponową wypukła przylegającą do przepony i powierzchnia trzewną.Unaczynienie:Śledzionę odżywia tętnicą śledzionowa , żyłaśledzionowa biegnie razem z tętnicą w więzadle przeponowo – śledziowym .Funkcje :-wytwarzanie immunoglobulin-usuwanie starych erytrocytów, krwinek białych i trombocytów -miejsce namnażanie erytrocytów w życiu płodowym. Układ moczowy: nerki, miedniczki nerkowe, moczowody , pęcherz ,cewka moczowa . NERKI: prawa nerka leży niżej. W nerce wyróżnia się: powierzchnie przednią i tylną, koniec górny i dolny, brzeg boczny i przyśrodkowy(posiada zagłębienie – wnęka nerkowa przechodzi przez nią naczynia, moczowód i nerwy). Nerka zbudowana jest z cewek i kanalików. Jest pokryta łącznotkankową błoną zwaną torebką włóknistą, którą otacza torebka tłuszczowa, całość jest przykryta powięzią nerkową. Nerka jest zbudowana z 2 części: KORA NERKI , RDZEŃ NERKI. Piramida + słup = płat nerkowy. Wyróżniamy 5 segmentów górny, dolny, przedni górny, przedni dolny, tylny. Jednostką morfologiczno-czynnościową nerki jest nefron: ciałko nerkowe (kłębuszek , torebki kłębuszka), kanaliki nerkowe. MIEDNICZKI NERKOWE : łącznotkankowy woreczek stanowi początek moczowodu. Zbudowana z 2-3 kielichów nerkowych większych . typy: rozgałęziony, bańkowaty, pośrednie. MOCZOWODY część brzuszna i miednicza. 3 zwężenia : górne, środkowe, dolne. PĘCHERZ : szczyt ,trzon , dno pęcherza. Położony jest w miednicy mniejszej za spojeniem łonowym utrzymuje go tam aparat podporowy (mięśnie dna miednicy) i więzadłowy(więzadła łonowo pęcherzowe i odbytniczo pęcherzowe). Ściana: błona śluzowa, mięśniowa(podłużna wewnętrzna, okrężna, podłużna zewnętrzna), surowicza. CEWKA MOCZOWA : MĘSKA: 20cm dzieli się na części sterczowa , błoniasta, gąbczasta. ŻEŃSKA : 2-4cm ujścia 2-3 mm poniżej łechtaczki , wyprowadza tylko mocz. WYDALANIE MOCZU mocz gromadzi się w kielichach nerkowych i miedniczce nerkowej -> pęcherz . kurczą się mięśnie gładkie p.mocz., rozkurcza mięsień zwieracz cewki moczowej. DROGI WYPROWADZAJĄCE MOCZ: cewki zbiorcze zakończone brodawką nerkową, kielichy mniejsze, kielichy większe, miedniczka nerkowa, moczowód, pęcherz moczowy, cewka moczowa.Układ płciowy męski : jądra, moszna, najądrza, nasieniowody, pęcherzyki nasienne, gruczoł krokowy, prącie. JĄDRO parzysty narząd wytwarzający plemniki , leży w mosznie, 2 jądra odgrodzone przegrodą moszny. Wyróżnia się: koniec górny i dolne, powierzchnię boczną i przyśrodkową, brzeg przedni i tylny. Gruczoł cewkowy, płaciki zbudowane z cewek nasiennych krętych gdzie zachodzi spermatogeneza. KOMÓRKI ŚRÓDMIĄSZOWE wydzielają androgeny i testosteron. MOSZNA ściana składa się z: skóra, błona kurczliwa, mięsień dźwigacz jądra. Wewnątrzotrzewnowo. NAJĄDRZA odprowadza i gromadzi plemniki. Wyróżniamy: głowa, trzon, ogon. NASIENIOWODY część jądrowa, powrózka, wewnątrzbrzuszna. Powrózek: nasieniowód, tętnice (jądrowa, dźwigacza jądra, nasieniowodowa), żyły, nerwy (płciowo udowy), naczynia. PĘCHERZYKI NASIENNE wydzielina zawiera: fruktozę, kwas cytrynowy, enzymy. GRUCZOŁY CEWKOWO OPUSZKOWE wydzielina stanowi naturalny lubrykant . GRUCZOŁ KROKOWY wydzielina stanowi 25% spermy PRĄCIE (odnogi nasada trzon żołądź) składa się z 2 równoległych ciał jamistych(odnogi trzon, część przednia) i ciała gąbczastego (żołądź ,opuszka, część pośrednia). Zakończone żołędzią. tętnice: grzbietowa i głęboka. Ciało gąbczaste beleczki mięśniowe, jamki, cewka moczowa. Osłonki prącia: skóra, tkanka podskórna, błona biaława, powięź powierzchowna i głęboka.Układ płciowy żeński : jajniki, jajowody, macica, pochwa, srom, łechtaczka. JAJNIKI : koniec jajowodowy, koniec maciczny, powierzchnia przyśrodkowa i boczna, brzeg wolny i krezkowy. Położone w dołku jajnikowym. Miejsca wytwarzania hormonów: wzgórki jajonośne, ciałka żółte, komórki śródmiąszowe. Jajnik dzieli się na : kora jajnika, rdzeń jajnika. Rozwój pęcherzyka jajnikowego : pierwotny, wzrastający, dojrzewający, dojrzały. JAJOWODY : ujście brzuszne jajowodu, lejek jajowodu, bańka, cieśń, część maciczna, ujście maciczne. MACICA utrzymuje w położeniu aparat więzadłowy (więzadło szerokie macicy, więzadło obłe m), aparat podporowy (mięśnie dna miednicy mniejszej, przepona moczowo-płciowa, przepona miednicza). Położona pośrodkowo w przodopochyleniu i przodozgięciu. Wyróżniamy : dno, trzon, cieśń, szyjka(cz. Nadpochwowa i pochwowa). Także brzegi prawy i lewy. Powierzchnie : pęcherzową i jelitową, ujście macicy, kanał szyjki macicy. ŚCIANA MACICY składa się z: błona mięśniowa (miometrium), błona śluzowa(endometrium), omacicze(perimetrium). KANAŁ RODNY trzon macicy, cieśń macicy, kanał szyjki macicy, pochwa. Wyróżnia się 4 mniejsze przestrzenie: p. wschodu, próżni, cieśni, wychodu. POCHWA część śródmaciczna, przeponowa.leży w miednicy mniejszej . w przedsionku pochwy znajdują się ujścia : gruczołów przedsionkowych mniejszych i większe. Śluz z pochwy : gruczoły szyjki macicy ,złuszczone komórki, leukocyty, pałeczki kwasu glikenowego. SROM NIEWIEŚĆI składa się : wzgórek łonowy, wargi sromowe większe, mniejsze, łechtaczka . ŁOŻYSKO f. oddechowa, odżywcza, wydalnicza, ochronna, wewnątrzwydzielnicza. Wytwarza gonadotropinę kosmówkową, laktogen łożyskowy, progesteron, estrogenymgr Jolanta Sadek MIEDNICA KOSTNA pelvis

Miednica – jest to pierścień kostny utworzony przez 4 kości:

1. kość krzyżową os sacrum,

2. guzicznąos coccygis

3. dwie kości miedniczne os coxae

Pierścień ten jest włączony między kręgi ruchome kręgosłupa, które dźwiga wraz z ciężarem całego ciała, a kończyny dolne, na których spoczywa. Miednica – inaczej obręcz kończyny dolnej albo obręcz miedniczna.

KOŚĆ MIEDNICZNA os coxae

Składa się z 3 części, które dopiero u dorosłego tworzą jedną całość, a do okresu pokwitania są od siebie oddzielone warstwą chrząstki.

1

Są to:

3

2

1. Kość biodrowa os ilium- skierowana ku górze i do tyłu

2. Kość kulszowa os ischii- skierowana ku dołowi i do tyłu

3. Kość łonowa os pubis- skierowana ku dołowi i do przodu

Kości te swoimi trzonami łączą się mniej więcej w środku kości miednicznej tworząc panewkę acetabulumstawu biodrowego.

W budowie panewki wyróżnia się: rąbek panewki limbus acetabuli, dół panewki fossaacetabuli, wcięcie panewki incisuraacetabuli, powierzchnię księżycowatą facieslunata.

KOŚĆ BIODROWA os ilium

Stanowi największy odcinek kości miednicznej. Składa się z dwóch części:

trzonu corpusossisilii

talerza alaossisilii

Granica między nimi jest zaznaczona na stronie wewnętrznej kresą łukowatą lineaarcuata.

Trzon kości biodrowej stanowi mniejszą, zgrubiałą, dolną część kości. Wytwarza górny odcinek panewki (ok. 2/5).

2

Do powierzchni wewnętrznej i zewnętrznej trzonu przyczepiają się mięśnie: wewnętrznej – włókna mięśnia zasłaniacza wewnętrznego, zewnętrznej – część mięśnia prostego uda.

Talerz kości biodrowej – stanowi większą, spłaszczoną, górną część kości, która ogranicza bocznie miednicę większą. Odróżniamy na nim:

powierzchnię pośladkową faciesglutea– zewnętrzną

powierzchnię krzyżowo-miedniczną faciessacropelvina– wewnętrzną

grzebień – cristailiaca

2 brzegi – przedni, tylny margoanterior, posterior

Powierzchnia pośladkowa (zewnętrzna), jest falista, z przodu lekko wypukła, z tyłu wklęsła, gładka. Powierzchnia ta służy za miejsce przyczepu 3 mięśni pośladkowych, miejsca ich przyczepu odgraniczają kresy pośladkowe lineaegluteae.

Powierzchnia krzyżowo-miedniczna, (wewnętrzna), jest u dołu odgraniczona kresą łukowatą. Powierzchnia ta jest gładka i wklęsła, tworzy dół biodrowy fossailiaca, który jest miejscem przyczepu mięśnia biodrowego. Ku tyłowi od dołu znajdują się: powierzchnia uchowatafaciesauricularis, (która łączy się stawowo z powierzchnią uchowatą kości krzyżowej wytwarzając staw krzyżowo-biodrowy articulatiosacroiliaca– staw płaski, o bardzo niewielkiej ruchomości), guzowatość biodrowa tuberositasiliaca, która służy do przyczepu więzadeł i mięśni.

Grzebień biodrowy – stanowi górny, zgrubiały brzeg talerza. Jest on wypukły ku górze i wygięty w kształcie litery S.

Rozpoczyna się wystającym ku przodowi, tępym kolcem biodrowym przednim górnym spina iliacaanterior superior, a kończy kolcem biodrowym tylnym górnym spina iliacaposterior superior. Na grzebieniu możemy rozróżnić trzy równoległe listewki: wargę zewnętrzną labium externum, kresę pośrednią linea intermedia, wargę wewnętrzną labium internum – miejsca przyczepu mięśni.

Brzeg przedni talerza kości biodrowej jest wklęsły. Poniżej kolca biodrowego przedniego górnego znajduje się kolec biodrowy przedni dolny spina iliacaanteriorinferior. Brzeg przedni przechodzi w trzon kości łonowej tworząc z nim wyniosłość biodrowo-łonową eminentiailiopubica.

Brzeg tylny talerza, krótki, ma również dwie wyniosłości. Poniżej kolca biodrowego tylnego górnego znajduje kolec biodrowy tylny dolny spina iliacaposteriorinferior. Brzeg tylny ku dołowi przechodzi w głębokie wcięcie kulszowe większe incisuraischiadica major.

3 4

KOŚĆ KULSZOWA os ischii

Tworzy tylny i dolny odcinek kości miednicznej. Składa się z:

trzonu

gałęzi

Trzon kości kulszowej corpusossisischii– tworzy ok. 2/5 panewki.

Z brzegu tylnego trzonu sterczy ku tyłowi kolec kulszowy spina ischiadica.

Pomiędzy kolcami obu kości wyznaczamy linię międzykolcową, wg której ocenia się postęp części przodującej w kanale rodnym. 5

Powyżej kolca znajduje się wcięcie kulszowe większe incisuraischiadica major, poniżej (między guzem kulszowym) – wcięcie kulszowe mniejsze incisuraischiadica minor. Do kolca przyczepiają się mięśnie i więzadło krzyżowo-kolcowe. Poniżej wcięcia kulszowego, gruby odcinek trzonu, kształtu trójściennego ostrosłupa, zbiega prawie pionowo ku dołowi i do tyłu.

Powierzchnia tylna tego odcinka, chropowata, tworzy guz kulszowy tuberischiadicum, wysłany podskórną tkanką tłuszczową. W pozycji siedzącej miednica opiera się na tych guzach o podłoże. Do guza przyczepiają się mięśnie i więzadło krzyżowo-guzowe.

Gałąź kości kulszowej ramusossisischii– stanowi spłaszczoną, cienką część kości kulszowej. Odchodzi od dolnej części trzonu prawie pod kątem prostym, biegnie przyśrodkowo oraz do przodu, łącząc się z gałęzią dolną kości łonowej. Do powierzchni wewnętrznej gałęzi przyczepia się m.in. mięsień poprzeczny głęboki krocza.

KOŚĆ ŁONOWA os pubis

W jej skład wchodzą:

trzon

gałąź górna ramus superior ossispubis

gałąź dolna ramusinferior

Trzon - tworzy ok. 1/5 panewki stawu biodrowego. Razem z kością biodrową wytwarza wyniosłość biodrowo-łonową

Gałąź górna - odchodzi od trzonu i kieruje się do przodu, ku dołowi i przyśrodkowo, gdzie w płaszczyźnie pośrodkowej łączy się z drugą kością łonową.

Na tylnym brzegu gałęzi występuje ostry grzebień pectenossispubis, który ku tyłowi przedłuża się w kresę łukowatą.

Grzebień kości łonowej, kresa łukowata i wzgórek kości krzyżowej wytwarzają kresę graniczną lineaterminalis, która oddziela miednicę większą od miednicy mniejszej.

Na końcu przyśrodkowym znajduje się guzek łonowy tuberculumpubicum, przyczep więzadeł: pachwinowego i łonowego górnego.

Gałąź górna kończy się przyśrodkowo owalną, chropowatą powierzchnią spojeniowąfaciessymphysialis. Powierzchnie spojeniowe łączą się przez chrząstkozrost tworząc spojenie łonowe – symphysispubica. Powierzchnie spojeniowe, pokryte cienką warstwą chrząstki szklistej, łączą się z krążkiem chrząstki włóknistej  krążkiem międzyłonowym.

Spojenie łonowe wzmocnione jest przez więzadła:

więzadło łonowe górne ligamentumpubicumsuperiusrozpięte między guzkami łonowymi,

więzadło łonowe łukowate ligamentumarcuatumpubis(między gałęziami dolnymi, a krążkiem międzyłonowym).

W czasie ciąży i porodu spojenie łonowe ulega relaksacji.

Gałąź dolna - biegnie od przyśrodkowego końca gałęzi górnej ku dołowi oraz bocznie i łączy się z kością kulszową, tworząc łuk łonowy arcuspubis. 6

Kąt zawarty między gałęziami  kąt podłonowyangulussubpubicus. U kobiet kąt jest prosty lub rozwarty, zaokrąglony, spojenie niskie. U mężczyzn kąt ostry, spojenie wysokie.

Do gałęzi dolnej przyczepia się m.in. mięsień kulszowo-jamisty, część m. poprzecznego głębokiego krocza oraz do brzegu przyśrodkowego (kresy łonowej) - u kobiet odnoga łechtaczki, a u mężczyzn odnoga prącia.

Kości: kulszowa i łonowa ograniczają otwór zasłoniony foramenobturatum, pokryty błoną zasłonową, przez której kanał przechodzą naczynia i nerw o tej samej nazwie.

Połączenia miednicy: spojenie łonowe, 2 stawy krzyżowo-biodrowe, szereg połączeń więzozrostowych - służących do wzmocnienia stawów, zamknięcia otworów i wcięć kości miednicy.

Pomimo nieznacznej ruchomości spojenie łonowe i stawy krzyżowo-biodrowe stanowią ochronę pierścienia miednicy – osłabiają każdy wstrząs w czasie chodzenia, biegu, skoków.

Miednica większa pelvis major – jest szeroko otwarta ku górze i do przodu, jej ścianę tylną tworzy kręgosłup lędźwiowy, ściany boczne – talerze kości biodrowej. Bierze udział w wytwarzaniu ścian jamy brzusznej. W czasie ciąży w niej i ponad nią, w jamie brzusznej, znajduje się trzon macicy.

Miednica mniejsza pelvis minor – ograniczona przez kość krzyżową i guziczną, kości kulszowe i część biodrowych, spojenie i kości łonowe. Tylna ściana miednicy jest najdłuższa, przednia najkrótsza. Miednica mniejsza stanowi kostny kanał rodny.

KOŚĆ KRZYŻOWA OS SACRUM

Powstaje ze zrośnięcia się 5 kręgów krzyżowych (około 20-25 r.ż.). Kość krzyżowa dźwiga ciężar górnej części ciała i przenosi go na kończyny dolne za pośrednictwem obręczy biodrowej. Kształt zbliżony do klina (trójkąta) skierowanego wierzchołkiem ku dołowi.

Jest uwypuklona ku tyłowi (kyphosissacralis), od wnętrza miednicy wklęsła.

Część górna to podstawa basisossissacri, część dolna – wierzchołek apexossissacri.

Ponieważ kręgosłup lędźwiowy jest wypukły do przodu, a kość krzyżowa do tyłu, to na granicy piątego kręgu lędźwiowego i podstawy kości krzyżowej powstaje kąt skierowany wierzchołkiem do przodu, zwany kątem lędźwiowo- krzyżowym anguluslumbosacralis= 120 – 170o. Wierzchołek tego kąta leży na wzgórku – promontorium, utworzonym przez wpuklającą się do przodu krawędź krążka międzykręgowego leżącego między piątym kręgiem lędźwiowym (L5), a pierwszym kręgiem krzyżowym (S1).

W budowie kości krzyżowej wyróżnia się:

podstawę

wierzchołek

powierzchnię przednią – miedniczną faciespelvina

powierzchnię tylną – grzbietową faciesdorsalis

7 część środkową

części boczne partes laterales

Powierzchnia przednia (miedniczna) jest gładka i wklęsła. W części środkowej utworzona przez zrośnięte trzony kręgów. Miejsca zrośnięcia zaznaczone są kresami poprzecznymi lineaetransversae, sięgającymi bocznie do otworów krzyżowych miednicznych foraminasacraliapelvina. Cztery pary tych otworów odgraniczają część środkową kości krzyżowej od części bocznych; prowadzą one do kanału krzyżowego. Wielkość ich zmniejsza się ku dołowi. Przez otwory te wychodzą gałęzie przednie nerwów krzyżowych, wchodzą gałązki rdzeniowe tętnicy krzyżowej bocznej. Bocznie od otworów- przyczepy mięśnia gruszkowatego.

Powierzchnia tylna (grzbietowa) jest wypukła ku tyłowi i ma szereg nierówności. W linii środkowej przebiega grzebień krzyżowy pośrodkowy cristasacralis mediana, w postaci 4 podłużnych guzków; powstał ze zrośniętych wyrostków kolczystych. Łuki ostatniego guzka rozwijają się szczątkowo, nie dochodząc do linii pośrodkowej, wskutek tego kanał kości krzyżowej jest w odcinku dolnym otwarty od tyłu  rozwór krzyżowy hiatus sacralis.

Wyrostki stawowe kręgów krzyżowych zrastają się, tworząc grzebień krzyżowowy pośredni cristasacralis intermedia. Od góry grzebień ten jest zakończony wyrostkami stawowymi górnymi pierwszego kręgu krzyżowego, a od dołu rożkami krzyżowymi cornuasacralia, które łączą się z rożkami kości guzicznej.

Bocznie od otworów krzyżowych grzbietowych foraminasacraliadorsaliależy grzebień krzyżowy boczny cristasacralislateralis, utworzony przez szczątkowe wyrostki poprzeczne.

Przez otwory grzbietowe wychodzą gałęzie tylne nerwów krzyżowych.

Części boczne: powierzchnia uchowatafaciesauricularis, ku tyłowi od niej guzowatość krzyżowa tuberositassacralis– przyczep więzadeł.

Więzadła wzmacniające staw krzyżowo-biodrowy:

 więzadła krzyżowo-biodrowe brzuszne (przednie) ligamentasacroiliacaventralia (anteriora)

 więzadła krzyżowo-biodrowe grzbietowe (tylne) ligamentasacroiliaca dorsalna (posteriora),

 więzadła krzyżowo-biodrowe międzykostne ligamentasacroiliacainterossea,

 więzadło biodrowo-lędźwiowe ligamentumiliolumbale

Więzadła łączące kość krzyżową z kością kulszową:

 więzadło krzyżowo-guzowe ligamentumsacrotuberale,

 więzadło krzyżowo-kolcowe ligamentumsacrospinale

8 9 10

Podstawa kości krzyżowej: trzon 1. kręgu krzyżowego, łuk kręgu, wyrostki stawowe górne – połączenie z L5.

Łuk z trzonem zamykają trójkątny otwór prowadzący do kanału krzyżowego canalissacralis.

Wierzchołek kości krzyżowej skierowany ku dołowi owalną powierzchnią łączy się z kością guziczną.

KOŚĆ GUZICZNA os coccygis

Inaczej ogonowa, to 4-5 szczątkowych kręgów.

Kształt zbliżony do trójkąta.

Powierzchnia podstawy (Co1) łączy się z wierzchołkiem kości krzyżowej.

Rożki guziczne (szczątkowe wyrostki poprzeczne i stawowe górne) - z rożkami kości krzyżowej.

Pomiędzy 1 i 2, 2 i 3- połączenia chrzęstne, dalsze połączenia skostniałe. U osób starszych wszystkie połączenia, także z kością krzyżową kostnieją. 11 12 13 14

Analityka medyczna Podstawy histologii

GRUCZOŁY ZEWNĄTRZWYDZIELNICZE

Gruczoły zewnątrzwydzielnicze zbudowane są z (1) jednostek (odcinków) wydzielniczych, których komórki produkują i wydzielają substancje zależne od typu gruczołu oraz (2) przewodów wyprowadzających, którymi wydzielina dostaje się do określonego miejsca organizmu. W zależności od jej charakteru, wydzielinę określa się jako surowiczą: wodnistą, zawierającą głównie białka lub śluzową: lepką, zawierającą glikoproteidy bogate w cukrowce.

Małe gruczoły zewnątrzwydzielnicze spotykamy w ścianach przewodu pokarmowego i dróg oddechowych, gdzie zlokalizowane są w błonie śluzowej i/lub podśluzowej. Duże gruczoły zewnatrzwydzielnicze tworzą odrębne narządy, zazwyczaj o budowie zrazikowej (przegrody łącznotkankowe dzielą ich miąższ na wyodrębnione obszary zwane zrazikami)

Ślinianki

Wszystkie ślinianki mają budowę zrazikową. Zraziki zbudowane są z ciasno upakowanych odcinków wydzielniczych (pęcherzyków surowiczych i/lub cewek śluzowych, p. dalej), od których odchodzą przewody wyprowadzające, stopniowo łączące się ze sobą w przewody coraz większych rozmiarów.

Pęcherzyk surowiczy

Jest kulistym skupiskiem kilkudziesięciu komórek wydzielniczych produkujących białka (silnie rozwinięta szorstka siateczka śródplazmatyczna, aparat Golgiego, liczne ziarna wydzielnicze). Od zewnątrz komórki wydzielnicze (surowicze) otacza pojedyncza warstwa gwiaździstych, kurczliwych komórek nabłonkowych (mioepitelialnych) oraz blaszka podstawna.

Komórki pęcherzyka produkują wydzielinę surowiczą, zawierającą m.in. enzym trawiący cukrowce – amylazę ślinową.

Cewka śluzowa

Jest to krótka, ślepo zakończona rurka zbudowana z komórek wydzielniczych (śluzowych) produkujących glikoproteidy (aparat Golgiego, słabiej rozwinięta siateczka, ziarna wydzielnicze), otoczona warstwą komórek mioepitelialnych i blaszką podstawną. Na ślepo zakończonym biegunie cewki, na zewnątrz od komórek śluzowych znajduje się od kilku do kilkunastu komórek surowiczych, które tworzą tam “czapeczkę” nazywaną półksiężycem surowiczym.

Przewody wyprowadzające ślinianek

Wyróżnia się w nich 4 kolejne odcinki:

(1) od każdego pęcherzyka surowiczego i cewki śluzowej odchodzi wstawka, wyścielona nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym

(2) wstawki łączą się na terenie zrazika w przewody prążkowane (cewki ślinowe), wyścielone nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym. Komórki tego nabłonka mają przy podstawie głębokie wpuklenia błony komórkowej i leżące w nich mitochondria (prążkowanie przypodstawne). Komórki te transportują aktywnie do światła cewki jony (potasu i metali ciężkich), decydując o składzie jonowym śliny.

(3) przewody prążkowane wychodzą ze zrazików i na terenie tkanki łącznej międzyzrazikowej uchodzą do przewodów międzyzrazikowych, wyścielonych nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym przechodzącym w wielorzędowy.

(4) przewody międzyzrazikowe uchodzą do przewodu głównego (wyściela go nabłonek wielowarstwowy walcowaty), który wyprowadza wydzielinę do jamy ustnej.

Typy ślinianek. Ślinianki różnią się od siebie proporcjami występowania poszczególnych typów odcinków wydzielniczych:

- w śliniankach przyusznych występują wyłącznie pęcherzyki surowicze (ślinianki surowicze),

- w śliniankach podjęzykowych wyłącznie cewki śluzowe (ślinianki śluzowe),

- w śliniankach podżuchwowych 2/3 to pęcherzyki surowicze, a 1/3 to cewki śluzowe (ślinianki mieszane).

Układ przewodów wyprowadzających jest jednakowy we wszystkich typach ślinianek.

Trzustka

Trzustka ma budowę bardzo podobną do ślinianki przyusznej (surowiczej). Zraziki trzustki zbudowane są z ciasno upakowanych jednostek wydzielniczych - pęcherzyków trzustkowych. Na terenie zrazików znajdują się również rozproszone grupy komórek dokrewnych - wysepki trzustkowe (p. gruczoły dokrewne) - trzustka jest równocześnie gruczołem zewnątrz- i wewnątrzwydzielniczym.

Pęcherzyk trzustkowy

Jest kulistym skupiskiem piramidowych komórek wydzielniczych (pęcherzykowych) produkujących białka i otoczonych od zewnątrz blaszką podstawną. Wewnętrzną powierzchnię pęcherzyka częściowo wyścielają spłaszczone komórki śródpęcherzykowe – wpuklenie odchodzącego od pęcherzyka przewodu wyprowadzającego, wstawki.

Komórki pęcherzykowe produkują liczne enzymy trawienne (proteazy, lipazy, amylazę, nukleazy), które rozkładają wszystkie rodzaje substancji wysokocząsteczkowych i odgrywają pierwszoplanową rolę w trawieniu pokarmu w jelicie cienkim.

Przewody wyprowadzające

(1) od każdego pęcherzyka trzustkowego odchodzi wstawka (nabłonek jednowarstwowy sześcienny).

(2) wstawki uchodzą do przewodów międzyzrazikowych (nabłonek jednowarstwowy walcowaty), biegnących w przegrodach łącznotkankowych

(3) przewody międzyzrazikowe uchodzą do dwóch przewodów głównych, wyścielonych również nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, które uchodzą do dwunastnicy.

Nabłonek wyścielający przewody wyprowadzające (zwłaszcza wstawki) produkuje silnie zasadowy płyn, który wraz z wydzieliną gruczołów dwunastniczych zobojętnia kwaśną treść pokarmową przechodzącą do dwunastnicy z żołądka.

Wątroba

Wątroba jest nie tylko gruczołem produkującym wydzielinę (żółć), ale przede wszystkim “centrum metabolicznym” organizmu, do którego trafiają drogą krwi produkty trawienia z przewodu pokarmowego. Komórki wątrobowe przetwarzają je na substancje użyteczne dla organizmu i przekazują z powrotem do krwi. Z tego względu wątroba ma odmienną budowę od pozostałych gruczołów zewnątrzwydzielniczych, a jej wewnętrzną strukturę wyznacza przebieg naczyń krwionośnych.

Zrazik wątrobowy

Jednostką strukturalną wątroby jest zrazik wątrobowy – graniastosłup o wymiarach ok. 1 x 2 mm, o podstawie pięcio- lub sześciokąta. Oś zrazika tworzy żyła centralna, a w narożach znajdują się małe skupiska tkanki łącznej (przestrzenie wrotne), w każdym przebiegają trzy rodzaje struktur międzyzrazikowych: tętnica, żyła i przewód żółciowy – jest to tzw. triada wątrobowa. Zrazik wypełniają promieniście ułożone szeregi (blaszki) komórek wątrobowych (hepatocytów), a pomiędzy blaszkami również promieniście przebiegają naczynia włosowate (zatoki wątrobowe), przez które krew przepływa od obwodu zrazika do żyły centralnej.

Hepatocyt

Hepatocyt jest wieloboczną komórką, która ze względu na rozmaitość pełnionych funkcji jest szczególnie bogata we wszystkie organelle. Hepatocyt ma dwa bieguny:

- biegun naczyniowy, sąsiadujący ze ścianą zatoki wątrobowej, którego powierzchnia pokryta jest mikrokosmkami - z krwi hepatocyt pobiera produkty trawienia i do krwi wydziela większość wytworzonych przez siebie substancji;

- biegun kanalikowy (żółciowy), na styku z sąsiednim hepatocytem. W tym miejscu błony komórkowe obu hepatocytów tworzą symetryczne wpuklenia uszczelnione połączeniami międzykomórkowymi – powstaje w ten sposób kanalik żółciowy, pierwszy odcinek dróg żółciowych. Składniki żółci wydzielane są przez hepatocyt bezpośrednio do kanalika.

Hepatocyt produkuje białka osocza (z wyjątkiem immunoglobulin), lipoproteidy, cholesterol i jego pochodne – kwasy i barwniki żółciowe wchodzące w skład żółci, reguluje poziom glukozy poprzez syntezę lub rozkład glikogenu, a także unieczynnia trucizny i leki.

Zatoki wątrobowe

Ściany zatoki wątrobowych zbudowane są wyłącznie z komórek śródbłonka (brak blaszki podstawnej), które wykazują obecność licznych otworów o różnej wielkości (nawet do 1 μm). Ściany te są więc w pełni przepuszczalne. Ze ścianą zatoki związane są dwa typy komórek:

- na wewnętrznej powierzchni śródbłonka umocowane są dość liczne makrofagi (komórki Browicza-Kupffera), wychwytujące z krwi drobnoustroje, które mogłyby się tu przedostać z przewodu pokarmowego, a niekiedy również fagocytujące stare erytrocyty;

- na zewnętrznej powierzchni znajdują się lipocyty magazynujące lipidy i witaminę A.

Przepływ krwi przez wątrobę

Krew dopływa do wątroby z dwóch niezależnych systemów naczyniowych: krew tętnicza z tętnicy wątrobowej, krew żylna z żyły wrotnej. Naczynia te dzielą się kolejno na

Z tętnic i żył okołozrazikowych krew kierowana jest do zatok na terenie zrazików – tu miesza się krew tętnicza i żylna. Z zatok krew wpływa do żył centralnych, a następnie do żył podzrazikowych i kolejno do dużych żył wątrobowych.

Drogi żółciowe

(1) wewnątrzwątrobowe:

(2) zewnątrzwątrobowe: międzyzrazikowe przewody żółciowe łączą się w przebiegające już poza wątrobą przewody wątrobowe, zbiegające się w przewód żółciowy wspólny, od którego odgałęzia się przewód pęcherzykowy prowadzący do pęcherzyka żółciowego. Ściany tych przewodów wyścielone są błoną śluzową pokrytą nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, pod nim znajduje się blaszka właściwa, następnie błona podśluzowa i warstwa mięśniówki gładkiej.

Gruczoły męskiego układu rozrodczego

Do dróg wyprowadzających męskiego układu rozrodczego doprowadzana jest wydzielina trzech gruczołów:

(1) pęcherzyków nasiennych – parzystych gruczołów pęcherzykowych, produkujących płyn bogaty w cukier fruktozę

(2) prostaty (gruczołu krokowego) – wydzielającej płyn zawierający enzymy proteolityczne. Prostata otacza początkowy odcinek cewki moczowej. Jej uchodzące do cewki elementy gruczołowe rozmieszczone są koncentrycznie w trzech pokładach: (a) krótkie gruczoły śluzówkowe, (b) dłuższe i silniej rozgałęzione gruczoły podśluzówkowe i (c) najliczniejsze i najbardziej rozgałęzione gruczoły główne.

(3) gruczołów opuszkowo-cewkowych – parzystych gruczołów cewkowych, wydzielających śluz

Wszystkie wymienione gruczoły tworzy nabłonek jednowarstwowy walcowaty, przy czym w dwóch pierwszych komórki gruczołowe mają charakter komórek surowiczych produkujących białka, natomiast w trzecim komórek produkujących śluz.

Gruczoł mlekowy

Gruczoł mleczny należy do gruczołów skóry, ale jego funkcja wiąże go z żeńskim układem rozrodczym. Jest to złożony gruczoł pęcherzykowo-cewkowy o budowie zrazikowej. W fazie nieaktywnej zbudowany jest z rozgałęzionego systemu przewodów wyprowadzających wysłanych nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym i walcowatym. Przewody te znajdują się w łącznotkankowym podścielisku z zmienną zawartością tkanki tłuszczowej. W trakcie ciąży tworzą się i rozrastają odcinki wydzielnicze w formie cewek i pęcherzyków wyścielonych walcowatymi komórkami wydzielniczymi i otoczonych komorkami mioepitelialnymi. W fazie aktywnej (laktacja) komórki gruczołu produkują bogatą w białka i tłuszcze wydzielinę. Białka wydzielane są na drodze merokrynowej, a tłuszcze apokrynowej (p. gruczoły skóry).

GRUCZOŁY DOKREWNEGruczoły dokrewne produkują substancje (hormony) regulujące aktywność różnych komórek, a przez to czynność narządów lub nawet całego organizmu. Hormony wydzielane są bezpośrednio do krwi (wydzielanie endokrynne) i rozprowadzane po całym organizmie, lub do przestrzeni międzykomórkowych (wydzielanie parakrynne) – wówczas ich działanie ma charakter lokalny. Na działanie hormonów wrażliwe są tylko te komórki, które posiadają receptory dla danego hormonu. Gruczoły dokrewne nie mają przewodów wyprowadzających, natomiast są wyposażone w gęstą sieć naczyń włosowatych o ścianie okienkowej.

Przysadka mózgowaSkłada się z części gruczołowej (płat przedni) i części nerwowej (płat tylny). Jest ona czynnościowo powiązana z rejonem ośrodkowego układu nerwowego – podwzgórzem – w którym znajdują się komórki nerwowe o własnościach wydzielniczych (komórki neurosekretoryczne). Produkują one hormony białkowe, które transportowane są wewnątrz aksonów do ich zakończeń zlokalizowanych w obrębie przysadki i tam uwalniane. Aksony komórek neurosekretorycznych przekazują hormony: (a) do płata przedniego – tzw. statyny i liberyny, hamujące bądź pobudzające aktywność komórek dokrewnych tego płata; (b) do płata tylnego, gdzie uwalniane są do krwi (p. dalej).

Komórki dokrewne płata przedniego produkują i wydzielają hormony o charakterze białek lub glikoproteidów. Mają dobrze rozwiniętą szorstką siateczkę śródplazmatyczną, aparat Golgiego i liczne ziarna wydzielnicze. Wyróżnia się 5 typów komórek:

Nazwa Barwliwość Wydzielane hormony (najważniejsze)
somatotrofy kwasochłonne hormon wzrostu (GH)
mammotrofy kwasochłonne prolaktyna (PRL)
kortykotrofy zasadochłonne kortykotropina (ACTH)
tyreotrofy zasadochłonne tyreotropina (TSH)
gonadotrofy zasadochłonne folitropina (FSH) i lutropina (LH)

Hormony produkowane przez zasadochłonne komórki płata przedniego pobudzają aktywność innych gruczołów dokrewnych (kory nadnerczy, tarczycy i komórek dokrewnych w gonadach).

Płat tylny przysadki zbudowany jest z (1) aksonów komórek neurosekretorycznych podwzgórza, (2) komórek glejowych (odmiany astrocytów) – pituicytów i (3) licznych naczyń włosowatych. Zarówno zakończenia nerwowe jak i pituicyty mają kontakt ze ścianą naczyń włosowatych. Z zakończeń aksonów uwalniane są tu do krwi dwa hormony: oksytocyna (wywołuje porodowe skurcze macicy) i hormon antydiuretyczny (wazopresyna, ADH - powoduje zagęszczanie moczu w nerkach), a pituicyty kontrolują ten proces.TarczycaTarczyca zbudowana jest z pęcherzyków tarczycowych (średnica 0,1-0,5 mm) wypełnionych bogatobiałkowym koloidem. Pęcherzyki wyścielone są jednowarstwowym nabłonkiem utworzonym przez komórki pęcherzykowe i oplecione licznymi naczyniami włosowatymi.Komórki pęcherzykowe mogą się znajdować w stanie aktywności – są wówczas walcowate, i w stanie spoczynku – mają wtedy kształt płaski. Aktywne komórki pęcherzykowe mają bardzo liczne organelle charakterystyczne zarówno dla komórek syntetyzujących białka (szorstka siateczka śródplazmatyczna, aparat Golgiego) jak i dla komórek prowadzących endocytozę i trawienie wewnątrzkomórkowe (pęcherzyki endocytarne, liczne lizosomy). Wynika to ze skomplikowanego przebiegu produkcji hormonów tarczycowych, który ma 3 fazy:(1) faza wydzielania: komórki produkują białko (tyreoglobulinę) i wydzielają je do koloidu;(2) faza jodowania: w koloidzie do tyreoglobuliny dołączany jest jod(3) faza resorbcji: komórki pobierają jodowaną tyreoglobulinę na drodze endocytozy, a następnie w lizosomach enzymy trawienne “odcinają” od niej jodowane fragmenty, które są hormonami tarczycy: T3 (trójjodotyronina) i T4 (tyroksyna). T3 i T4 przechodzą przez błonę komórkową i dostają się do otaczających pęcherzyk naczyń krwionośnych. Podwyższają one intensywność procesów metabolicznych w organizmie.Komórki C (okołopęcherzykowe) są zlokalizowane pojedynczo lub w małych grupach na zewnątrz od komórek pęcherzykowych. Produkują one białkowy hormon - kalcytoninę, obniżający poziom wapnia w płynach ustrojowych.\

NadnerczaNadnercza składają się z dwóch części: kory pochodzenia nabłonkowego i rdzenia pochodzenia nerwowego.Kora nadnerczy produkuje hormony steroidowe – pochodne cholesterolu, o charakterze lipidowym. Wszystkie komórki produkujące hormony steroidowe (komórki steroidogenne) mają wspólne cechy charakterystyczne:(1) dobrze rozwinięta gładka siateczka śródplazmatyczna(2) mitochondria o rurkowatych grzebieniach (mitochondria tubularne)(3) liczne kropelki lipidowe w cytoplazmie.

W korze nadnerczy można wyróżnić 3 warstwy (od zewnątrz):

Nazwa warstwy Układ komórek Produkowane hormony
warstwa kłębkowata owalne gniazda, kłębki mineralokortykosterydy (np. aldosteron) - regulują gospodarkę wodno-jonową organizmu
warstwa pasmowata równoległe sznury glikokortykosterydy (np. kortyzol) - wpływają na metabolizm białek i cukrowców, mają silne własności przeciwzapalne
warstwa siatkowata nieregularny androgeny nadnerczowe - męskie hormony płciowe

Rdzeń nadnerczy zbudowany jest

  1. z nieregularnie ułożonych komórek chromochłonnych, które produkują dwa niskocząsteczkowe hormony, należące do grupy tzw. amin biogennych (pochodnych aminokwasów): adrenalinę (wywołuje wielostronną odpowiedź organizmu na stress) i noradrenalinę (działa na mięśniówkę gładką i wydzielanie gruczołów);

  2. ponadto występują tam niezbyt liczne komórki nerwowe (zwojowe).

Wysepki trzustkowe (Langerhansa)Są to niewielkie skupiska komórek dokrewnych rozsiane na terenie trzustki. Buduje je 4 typy komórek, produkujących hormony białkowe (wyposażenie cytoplazmatyczne komórek jak w przednim płacie przysadki):

Typ Ilość w % Produkowany hormon Działanie
A 15 glukagon Podwyższa poziom głukozy w płynach ustrojowych
B 80 insulina Obniża poziom glukozy w płynach ustrojowych
D 4 somatostatyna Hamuje czynność sąsiednich komórek dokrewnych
PP 1 polipeptyd trzustkowy Hamuje czynność komórek zewnątrzwydzielniczych trzustki

Inne gruczoły dokrewne

Przytarczyce zbudowane są (1) z bardzo małych komórek głównych produkujących białkowy parathormon (PTH) podwyższający poziom wapnia w płynach ustrojowych oraz (2) z nielicznych komórek oksyfilnych – bogatych w mitochondria, o nieznanej funkcji (prawdopodobnie komórki degenerujące).Szyszynka jest przekształconą w mały gruczoł dokrewny częścią ośrodkowego układu nerwowego. Budują ją dwa typy komórek:(1) pinealocyty – zmodyfikowane komórki nerwowe produkujące hormon melatoninę (amina biogenna, reguluje rytm dobowy organizmu),(2) komórki glejowe o charkterze astrocytów (podporowe).Gonady (jajniki i jądra) – choć nie są gruczołami dokrewnymi w ścisłym tego słowa znaczeniu, poza swoją pierwszoplanową funkcją (produkcja gamet) zawierają liczne skupiska komórek dokrewnych produkujących hormony sterydowe (p.układ rozrodczy).System rozproszonych komórek dokrewnych (DNES)

Jest to system komórek dokrewnych rozmieszczonych w różnych narządach i posiadających wspólne cechy:

Komórki systemu APUD znajdują się:(1) w ośrodkowym układzie nerwowym (neurosekretoryczne komórki podwzgórza, pinealocyty szyszynki, komórki części gruczołowej przysadki)(2) w innych gruczołach dokrewnych (komórki C tarczycy, komórki główne przytarczyc, komórki wysepek trzustkowych, komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy),(3) w nabłonkach wyścielających powierzchnię i gruczoły przewodu pokarmowego i dróg oddechowych - produkowane przez nie hormony mają zazwyczaj działanie lokalne.

Serce człowieka jest narządem czterojamowym, składa się z 2 przedsionków i 2 komór.

Przedsionek prawy (łac. atrium dextrum) - zbiera krew z całego organizmu oprócz płuc. Uchodzą do niego:

Rozwojowo przedsionek prawy powstaje z dwóch części:

Trzymając serce w pozycji opisowej (tj. pionowo, koniuszkiem w dół) możemy wyróżnić sześć ścian przedsionka prawego

Komora prawa (łac. ventriculus dexter) - z przedsionka prawego przez zastawkę trójdzielną krew przepływa do komory prawej, a stąd przez pień płucny (łac. truncus pulmonalis) do obu płuc tworzą krążenie czynnościowe płuc.

W położeniu opisowym komora prawa ma kształt trójściennego ostrosłupa skierowanego podstawą ku górze. Komora ta pompuje krew pod znacznie niższym ciśnieniem niż komora lewa. Z tego powodu ściana komory prawej jest znacznie cieńsza (ok. 5 mm), co wywołuje sierpowaty kształt komory na przekroju poprzecznym. Wierzchołek komory leży ok. 10 mm od wierzchołka serca. Odpowiada to najniższym odcinkom bruzd międzykomorowych przedniej i tylnej. W położeniu prawidłowym podstawa komory skierowana jest ku górze, tyłowi i w prawo. Znajdują się w niej dwa otwory zamknięte zastawkami: ujście przedsionkowo-komorowe prawe i ujście pnia płucnego. Oddziela je mięśniowy wał - grzebień nadkomorowy (łac. crista supraventricularis). Oddziela on drogę dopływną od odpływnej (stożek tętniczy prawy łac. conus arteriosus dexter). Powierzchnia stożka tętniczego jest gładka, zaś właściwa komora wysłana jest licznymi beleczkami mięśniowymi (łac. taberculae carneae). Ujście przedsionkowo-komorowe prawe zamykazastawka trójdzielna (łac. valva tricuspidalis). Tworzą ją trzy płatki: przedni, tylny i przyśrodkowy (syn. przegrodowy) (łac. cuspis anterior, posterior et medialis vel septalis). Przyczep wszystkich płatków znajduje się w pierścieniu włóknistym. Pomiędzy płatkami głównymi często znajdują się dodatkowe płatki pośrednie. Do płatków zastawki przyczepiają się struny ścięgniste biegnące od mięśni brodawkowatych (łac. musculi papillares).

Ujście pnia płucnego zamyka zastawka złożona z trzech płatków półksiężycowatych (łac. valvulae semilunares) przedniego, prawego i lewego.

Przedsionek lewy (łac. atrium sinistrum) - z płuc krew zbierają cztery żyły uchodzące do przedsionka lewego:

Podobnie jak w przedsionku prawym wywodzi się z dwóch rozwojowo odrębnych części: o gładkich ścianach, powstałej ze zlania się końcowych odcinków żył płucnych oraz pokrytego licznymi mięśniami grzebieniastymi właściwego przedsionka, ograniczonego właściwie do uszka lewego (łac. auricula sinistra). W porównaniu z uszkiem prawym jest ono dłuższe, węższe i nieco załamane, gdyż zachodzi na pień płucny. Na ścianie przyśrodkowej widać niekiedy pozostałość zastawki otworu owalnego. Można zauważyć również na ścianie przedsionka ujścia żył najmniejszych serca. Na ścianie tylnej zaznacza się wycisk przełyku, a na przedniej wyciski aorty i pnia płucnego. Dolną ścianę stanowi ujście przedsionkowo-komorowe lewe.

Komora lewa (łac. ventriculus sinister) - z przedsionka lewego przez zastawkę dwudzielną (mitralną) krew przepływa do komory lewej, a stąd do tętnicy głównej (łac. aorta). Krew z aorty zaopatruje odżywczo cały organizm człowieka. Grubość ściany wynosi średnio 15 mm. Ma kształt stożka i jest bardziej wysmukła i dłuższa niż prawa. Jej wierzchołek jest tożsamy z koniuszkiem serca.

Ujście przedsionkowo-komorowe lewe zamyka zastawka dwudzielna (mitralna) (łac. valva mitralis) utworzona przez płatki przedni i tylny, które za pomocą strun ścięgnistych łączą się z mięśniami brodawkowatymi przednim i tylnym. Między głównymi płatkami zastawki często występują drobne płatki pośrednie. Płatki przyczepiają się do obwodu pierścienia ścięgnistego. Ujście aorty zamykają podobnie jak ujście pnia płucnego trzy płatki półksiężycowate: prawy, tylny i lewy.

Pojemność serca dorosłego mężczyzny:

Przedsionek Komora
Prawa (-y) 110 - 185 cm3 160 - 230 cm3
Lewa (-y) 100 - 150 cm3 140 - 210 cm3

Budowa wewnętrzna serca[edytuj]

Na przekroju ściany serca możemy wyróżnić trzy warstwy (idąc od wewnątrz):

 Osobny artykuł: Układ bodźcotwórczo-przewodzący serca.

 Osobny artykuł: fizjologia serca.

  1. zewnętrzną warstwę skośną - wspólną dla obu komór, na wierzchołku serca tworzącą wir serca (łac. vortex cordis)

  2. środkowa warstwa okrężna - jej powierzchowna część jest wspólna, a głębsza osobna dla komór. To ona wytwarza główną siłę skurczu serca

  3. wewnętrzna warstwa podłużna - osobna dla każdej komory

Unaczynienie serca[edytuj]

Unaczynienie tętnicze serca pochodzi od tętnic wieńcowych (arteriae coronariae) - prawej (a. coronaria dextra) i lewej (łac. a. coronaria sinistra).

Tętnica wieńcowa prawa[edytuj]

Bierze początek w prawej zatoce aorty. Przebiega pomiędzy prawym uszkiem a prawym stożkiem tętniczym; następnie w bruździe wieńcowej między prawym przedsionkiem a prawą komorą. Wchodzi na przeponową powierzchnię serca, biegnąc w bruździe międzykomorowej tylnej jako gałąź międzykomorowa tylna (ramus interventricularis posterior, której towarzyszy vena cardiaca media - żyła sercowa średnia) i dochodzi do koniuszka serca (łac. apex cordis). W jej przedłużeniu w bruździe wieńcowej biegnie druga gałąź.

Gałęzi międzykomorowej tylnej towarzyszą:

Tętnica wieńcowa prawa oddaje następujące gałęzie:

Tętnica wieńcowa lewa[edytuj]

Rozpoczyna się w lewej zatoce aorty. Jej krótki pień biegnie między lewym uszkiem a pniem płucnym w kierunku bruzdy wieńcowej (łac. sulcus coronarius).

Dzieli się na:

Na przebiegu towarzyszą jej:

Oddaje gałęzie:

Na przebiegu towarzyszą jej:

Oddaje gałęzie:

Unerwienie serca[edytuj]

Unerwienie serca można podzielić na:

Zatem jeżeli mowa o nerwach mamy na myśli unerwienie współczulne, a jeżeli o gałęziach - przywspółczulne.

Wymienione nerwy i gałęzie układają się w dwie grupy:

Sploty te przechodzą w splot wieńcowy lewy i prawy. W splotach tych występują liczne zwoje sercowe, w których następuje przełączenie przywspółczulnych włókien przedzwojowych na zazwojowe.

Czynnościowo unerwienie współczulne przyspiesza akcję serca, przywspółczulne zwalnia.

Układ wewnątrzwydzielniczy, czyli układ dokrewny wytwarza hormony uwalniane prosto do krwi, skąd pochodzi nazwa. W obrębie układu dokrewnego występują wysoko wyspecjalizowane narządy, a uwalniane przez nie hormony regulują czynność niektórych docelowych narządów, gdzie biorą udział w metabolizmie, procesach wzrostu, regeneracji czy dojrzewaniu i zachowaniu gatunku.

Ponadto docelowy narząd wysyła informację zwrotną narządom, którym hormonalnie podlega powodując zahamowanie oddziaływania. Proces ten nosi nazwę ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Główne narządy wydzielania wewnętrznego i produkowane przez nie hormony to: przysadka mózgowa (prolaktyna, hormon wzrostu, adrenokortykotropina, hormon tyreotropowy, gonadotropiny), podwzgórze (hormon uwalniający hormon tyreotropowy, oksytocyna i wazopresyna), tarczyca (tyroksyna i trójjodotyronina), nadnercza (mineralokortykoidy, glikokortykoidy, androgeny, katecholaminy), przytarczyce (parathormon), jajniki i jądra (testosteron, estradiol i progesteron), część wewnątrzwydzielnicza trzustki (insulina, glukagon, somatostatyna).

Trzeba również wspomnieć o innych narządach tj. serce (przedsionkowy peptyd natriuretyczny), nerki (kalcytriol), wątroba (somatomedyna, kalcydiol), szyszynka (melatonina), skóra (witamina D3), przewód pokarmowy (gastryna, cholecystokinina, sekretyna i VIP). Niektóre hormony produkowane są, jako prohormony i dopiero przejście w formę aktywną zapewnia aktywność biologiczną. Prawidłowo funkcjonujący układ dokrewny zapewnia równowagę hormonalną. Zarówno niedostateczne jak i nadmierne wydzielanie zaburza tą homeostazę i przyczynia się do nieprawidłowej reakcji narządów docelowych.

Przysadka (łac. hypophysis, glandula pituitaria) jest wybrzuszeniem mózgu znajdującym się na podstawie mózgu w obrębie siodła tureckiego wytworzonego przez kości czaszki do tyłu od skrzyżowania nerwów wzrokowych. Przysadka jest narządem nieparzystym znajdującym się w pośrodkowej części dołu czaszki połączonym lejkiem z trzecią komorą mózgu. Przeciętna wielkość przysadki to 12-15 mm mierzona poprzecznie, zaś od góry ku dołowi wynosi 6 mm.

Od góry przysadka graniczy ze skrzyżowaniem nerwów wzrokowych oraz pasmem wzrokowym. Struktury te od przysadki oddziela przepona siodła (opona twarda). Do tyłu od przysadki znajduje się grzbiet siodła, do przodu zatoka klinowa, a po bokach zatoka jamista, tętnica szyjna wewnętrzna i nerwy czaszkowe (okoruchowy n.III, bloczkowy n. IV, odwodzący n.VI oraz trójdzielny n.V).

Unaczynienie przysadki pochodzi od tętnicy szyjnej wewnętrznej przez tętnice przysadkowe dolne oraz koła tętniczego przez tętnice przysadkowe górne. Krew odpływa natomiast do zatok jamistych. Występuje tu jednak układ wrotny utworzony przez bogaty splot żylny. Unerwienie przysadki pochodzi z włókien nerwowych układu autonomicznego i podwzgórza.

W budowie przysadki wyróżniono podział na większy płat przedni i tylny. Płat przedni przysadki, zwany gruczołowym, produkuje i wydziela główne hormony przysadki. W jego obrębie wyróżniono część pośrednią, główną i guzową sięgającą do lejka. Płat tylny przysadki, zwany nerwowym łączy się z lejkiem. Włókna nerwowe biegnące z wyżej położonego podwzgórza biegną w kierunku płata tylnego w postaci drogi nadwzrokowo-przysadkowej, gdzie uwalniane i gromadzone są hormony tj. oksytocyna i wazopresyna. W obrębie dołu siodła tureckiego przysadka otoczona jest torebką przysadki.

Czynność przysadki polega na wydzielaniu gonadotropiny (FSH i LH), hormonu wzrostu, prolaktyny, tyreotropiny i adrenokortykotropiny przez przedni płat gruczołowy oraz wazopresyny, oksytocyny przez płat tylny. FSH u mężczyzn wpływa na spermatogenezę, zaś u kobiet powoduje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych. LH pobudza działalność wydzielniczą jądra i jajników, u kobiet prowadzi do wytworzenia ciałka żółtego. Hormon wzrostu (GH) reguluje wzrost organizmu oraz dojrzewanie chrząstek nasadowych.Prolaktyna pobudza wzrost gruczołów sutkowych w czasie ciąży i wywołuje laktację. TSH, czyli hormon tyreotropowy (tyreotropina) reguluje wydzielanie hormonów przez tarczycę. Natomiast ACTH, czyli adrenokortykotropina reguluje czynność kory nadnerczy. Dwa ostatnie, wazopresyna, czyli hormon antydiuretyczny bierze udział w regulacji ciśnienia krwi i gospodarki wodnej, zaś oksytocyna powoduje skurcz mięśniówki macicy w czasie porodu.

Niedoczynność przysadki jest wynikiem niedoborów hormonów tropowych. Prowadzi do karłowatości i upośledzenie rozwoju biologicznego. Nadczynność natomiast objawia się u dzieci gigantyzmem i przedwczesnym dojrzewaniem zaś u osób dorosłych po zakończeniu wzrostu akromegalią.

Podwzgórze (łac. hypothalamus) jest dolną częścią międzymózgowia. Od góry graniczy ze wzgórzem, bocznie z niskowzgórzem, torebką wewnętrzną i pasmem wzrokowym, a ku tyłowi łączy się z nakrywką konarów mózgu. Do przodu podwzgórze przechodzi w pole przedwzrokowe.

Między podwzgórzem a przysadką pozostaje ścisły związek. Struktury te połączone są między sobą lejkiem złożonym z włókien nerwowych i naczyń krwionośnych. W podwzgórzu produkowane są hormony pobudzające (liberyny) i hamujące (statyny) proces uwalniania hormonów przysadkowych. Do tylnego płata przysadki są transportowane drogą aksonalną wazopresyna i oksytocyna powstające w jądrach nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza, skąd uwalniane są dalej do krwi. Do przedniego płata przysadki drogą naczyń krwionośnych docierają pozostałe hormony. Ponadto ze względu na mieszczące się tu ośrodki, podwzgórze sprawuje kontrolę nad procesem snu i czuwania, termoregulacją, łaknieniem i pragnieniem.

Jak w całym układzie wewnątrzwydzielniczym, także i tu występują pętle ujemnego sprzężenia zwrotnego. Pobudzona przysadka hamuje zwrotnie podwzgórze, w czym wspomagana jest również przez narządy docelowe.

Tarczyca (łac. glandula thyroidea) jest nieparzystym gruczołem wydzielania wewnętrznego znajdującym się pośrodkowo w przedniej części szyi w jej dolnej części. Tarczyca obejmuje podkowiasto tchawice poniżej krtani. Zbudowana jest z dwóch płatów połączonych węziną oraz niestałego płata piramidowego w postaci wąskiego wyrostka odchodzącego pośrodkowo i kierującego się ku górze. Wielkość tarczycy zależy od wieku i płci, średnio wynosi 4-5 cm wysokości i 2-3 cm szerokości w obrębie płatów bocznych.

Z zewnątrz tarczyca przypomina wyglądem literę H, gdzie poprzeczną część stanowi węzina. Płaty boczne nie zawsze są symetryczne, a dodatkowo prawy płat jest zwykle większy. Ze względu na położenie gruczołu można wyróżnić powierzchnię przednią i tylną oraz biegun górny i dolny.

Powierzchnia przednia tarczycy jest wypukła i graniczy z powięzią szyi, mięśniami podgnykowymi oraz mięśniem mostkowo-obojczykowo-sutkowym. Powierzchnia tylna przylega do tchawicy i za pomocą więzadeł przymocowana jest do krtani. Bocznie i ku tyłowi po obu stronach tarczycy znajdują się tętnica szyjna wspólna, żyła szyjna wewnętrzna i nerw błędny. Biegun górny zachodzi na chrząstki krtani. Biegun dolny, położony niżej niż węzina, biegnie wzdłuż chrząstek tchawiczych. Węzina tarczycy biegnie poprzecznie w stosunku do obu płatów i za pomocą więzadła tarczowego pośrodkowego przymocowana jest do tchawicy i krtani.

Tarczyca objęta jest torebką włóknistą wytwarzającą przegrody biegnące w głąb narządu dzieląc go na płaciki. Podstawową jednostką anatomiczno-czynnościową są pęcherzyki gruczołowe wypełnione koloidem zbudowanym z tyreoglobuliny - białka zawierającegotyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) oraz jod. Pomiędzy komórkami pęcherzykowymi znajdują się komórki C produkujące kalcytoninę (hormon biorący udział w gospodarce wapniowo-fosforanowej).

Unaczynienie tarczycy jest dość obfite i pochodzi od tętnic tarczowych górnych i dolnych zaopatrujących głównie płaty gruczołu, węzina otrzymuje dopływ krwi od tętnicy tarczowej najniższej. Odpływ krwi odbywa się przez splot tarczowy nieparzysty do żył tarczowych górnych, dolnych i najniższych. Chłonka uchodzi do węzłów szyjnych głębokich bezpośrednio lub przez węzeł przedkratniowy, węzły tchawicze i do węzłów śródpiersiowych dolnych. Unerwienie gruczołu tarczycowego pochodzi z włókien pnia współczulnego oraz nerwu błędnego poprzez nerw kratniowy górny i krtaniowy wsteczny.

Hormony tarczycy

Pod wpływem tyreotropiny tarczyca uwalnia tyroksynę i trójjodotyroninę do krwi, gdzie są wiązane przez białka krwi (TBG-białko wiążące tyroksynę, albuminy, transtyretyna) i transportowane do tkanek docelowych. Ilościowo przeważa obecność tyroksyny, która jest prohormonem i ostatecznie zostanie przekształcona w trójjodotyroninę. Hormony te po związaniu z receptorem wpływają na metabolizm węglowodanów, lipidów, syntezę białek. Uwolnienie kalcytoniny powoduje odkładanie wapnia w kościach oraz hamuje jego wchłanianie w cewkach nerkowych.

Do produkcji hormonów tarczycy niezbędna jest odpowiednia do zapotrzebowania podaż jodu. Zaburzenia równowagi hormonalnej tarczycy prowadzić może do jej niedoczynności lub nadczynności. Nadmierna produkcja hormonów tarczycy przejawia się, jako nadczynność, najczęściej w postaci choroby Gravesa-Basedowa. Natomiast niedobór tych hormonów u dzieci powoduje zahamowanie wzrostu i dojrzewania. U osób dorosłych zaś- obrzęk śluzowaty.

Przytarczyce (łac. glandulae parathyroideae) są niewielkimi owalnymi narządami o długości 6-7 mm, które odgrywają ważna rolę w gospodarce wapniowo-fosforanowej. Są zatem niezbędne do życia.

Przytarczyce występują przeważnie w liczbie dwóch par, górna i dolna, ale może być ich więcej. Znajdują się one na powierzchni tylnej płatów bocznych tarczycy. Górne przytarczyce leżą między bocznym płatem a gardłem na wysokości chrząstki pierścieniowatej. Dolne przytarczyce mieszczą się zwykle w okolicy dolnego bieguna płata bocznego, między gałęziami tętnicy tarczowej dolnej. Jednak położenie przytarczyc nie jest symetryczne i cechuje się zmiennością. Ponadto przytarczyce objęte są tkanką łączną i znajdują się na zewnątrz torebki włóknistej gruczołu tarczowego. Takie sąsiedztwo sprawia trudności operacyjne podczas zabiegów chirurgicznych na tarczycy.

Budowa wewnętrzna posiada podział na płaciki. Komórki gruczołu wydzielają do krwioobieguparathormon (PTH). Obniżony poziom wapnia we krwi powoduje uwalnianie parthormonu, który oddziaływując na odpowiednie tkanki powoduje wzrost wchłaniania wapnia w cewkach nerkowych, a hamuje wchłanianie zwrotne fosforanów, pobudza wytwarzanie witaminy D3 a dzięki niej wzmożenie wchłaniania wapnia i fosforanów w jelicie oraz reabsorbcję wapnia z kości.

W przypadku nieprawidłowego funkcjonowania przytarczyc dochodzi do nadczynności lub niedoczynności tych narządów. Podczas zabiegów przeprowadzanych na tarczycy może dojść do przypadkowego ich usunięcia, co powoduje tężyczkę.

Unaczynienie przytarczyc pochodzi od tętnic przytarczycznych odchodzących od tętnic tarczowych dolnych. Opływ krwi jest analogiczny do przebiegu tętnic. Odpływ chłonki odbywa się przez węzły przytchawicze do węzłów szyjnych głębokich. Unerwienie pochodzi od włókien nerwowych tarczycy.

Nadnercza (łac. glandulae suprarenalis) są parzystym narządem wewnątrzwydzielniczym kształtu trójkątnego i znajdującym się zaotrzewnowo w tylnej części jamy brzusznej powyżej nerek, ale w obrębie ich torebki tłuszczowej. Wielkość nadnerczy wynosi przeciętnie 5 cm na 3 cm. Wyróżniono powierzchnię przednią, tylną, podstawę oraz brzeg boczny i przyśrodkowy. Objęte są dodatkowo torebką włóknistą.

Nadnercza swoją powierzchnią tylną przylega do części lędźwiowej przepony. Od przodu nadnercze lewe znajduje się w sąsiedztwie torby sieciowej, żołądka, tętnicy śledzionowej i trzustki. Prawe zaś graniczy z żyłą główną dolną, wątrobą i otrzewną. Od dołu styka się z nerką.

W budowie wewnętrznej zwraca uwagę podział na zewnętrznie znajdującą się korę oraz wewnętrznie położony rdzeń. Kora składa się z trzech warstw i stanowi przeważającą część narządu. Najbardziej zewnętrzna warstwa kłębkowata, niżej położona pasmowata oraz wewnętrzna siatkowata.

Unaczynienie nadnerczy pochodzi od tętnicy nadnerczowej górnej odchodzącej od tętnicy przeponowej dolnej, dalej od tętnicy nadnerczowej środkowej odchodzącej od aorty brzusznej oraz tętnicy nadnerczowej dolnej odchodzącej od tętnicy nerkowej. Naczynia żylne są również drogą dla wydzielanych w nadnerczach hormonów. Krew odpływa przez żyłę nadnerczową uchodzącą po prawej stronie do żyły głównej dolnej, a po lewej do żyły nerkowej. Chłonka odpływa do węzłów chłonnych lędźwiowych. Unerwienie rdzenia jest bogatsze w stosunku do kory nadnerczy. Pochodzi od nerwu przeponowego i błędnego, włókien współczulnych zwoju trzewnego, nerwu trzewnego większego i mniejszego tworzących splot nadnerczowy.

Hormony nadnerczy

Kora nadnerczy jest odpowiedzialna za wytwarzanie kortykosteroidów tj. glikokortykosteroidy (kortyzol, kortyzon) w obrębie warstwy pasmowatej, mineralokortykoidy (aldosteron) w warstwie kłębkowatej, androgeny (testosteron, androstendion,dehydroepiandosteron) w siatkowatej.

Glikokortykosteroidy, szczególnie kortyzol, jest odpowiedzialny za regulację wielu ważnych dla życia procesów tj. metabolizm węglowodanów, tłuszczów i białek. Ponadto glikokortykosteroidy kontrolują gospodarkę wodno-elektrolitową przez zwrotny proces wchłaniania sodu i wody w cewkach nerkowych oraz nasilenie wydalania potasu. Z kolei mineralokortykoidy są częścią układu renina-angiotensyna-aldosteron.

Produkowany aldosteron jeszcze silniej od kortyzolu powoduje zwrotne wchłanianie sodu i wydalanie potasu w dystalnych cewkach nerkowych oraz zwrotnie wody. Dodatkowo współdziałając z angiotensyną II powoduje wzrost ciśnienia tętniczego.

Androgeny wydzielane są nie tylko przez nadnercza, ale również przez jajniki i jądra. Wydzielanie powyższych hormonów regulowane jest przez wpływy podwzgórza za pomocąkortykoliberyny (CRH) oraz adrenokortykotropiny (ACTH) uwalnianej przez przysadkę. Działanie to jest wyjątkowo silne wobec kortyzolu. W prawidłowych warunkach jego niedobór powoduje uwalnianie CRH i ACTH zaś nadmiar hamuje. Wydzielanie kortyzolu odbywa się pulsacyjnie i największe jest w godzinach rannych.

Rdzeń nadnerczy różni się od kory strukturalnie i czynnościowo, produkuje katecholaminy, czyli adrenalinę, noradrenalinę i dopaminę. Wydzielane są one również w zakończeniach synaptycznych przewodząc w ten sposób impulsy nerwowe pomiędzy strukturami układu nerwowego. Co potwierdza pochodzenie komórek rdzenia z grzebienia nerwowego. Katecholaminy pobudzają układ współczulny, a w rezultacie podnoszą ciśnienie krwi, wpływają na metabolizm glukozy i skurcz naczyń. Noradrenalina w przypadku tętnic wieńcowych i nerkowych powoduje ich rozkurcz.

Zaburzenia wydzielania hormonów nadnerczy prowadzi do ich nadczynności (zespół Cushinga, hiperaldosteronizm, zespół nadnerczowo-płciowy) lub niedoczynności (choroba Adisona).


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
anatomia cw IX-ukl.oddechowy, W sklad ukl oddechowego wchodza drogi oddechowe i wlasciwe narzady wym
ANATOMIA, MÓZGOWIE właściwe, MÓZGOWIE
Zarządzanie w Administracji Publicznej Rzeszów właściwe
Anatomia mózgu
właściwości polimerów
Właściwości fizykochemiczne białek
Właściwości fizyczne materiałów budowlanych
wersja wlasciwa
2 ANATOMIA NARZĄDU RODNEGO
PODSTAWY ANATOMII I FIZJOLOGII CZLOWIEKA
3b Właściwości optyczne półprzewodników
właściwości białek mięśniowych
Anatomia miednicy
Właściwości hydrauliczne
wlasciwosci chemiczne alkenow 1 ppt

więcej podobnych podstron