SPRAWA C‑36/02

Omega Spielhallen‑ und Automatenaufstellungs‑GmbH

przeciwko

Oberbürgermeisterin der Bundesstadt Bonn

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Bundesverwaltungsgericht)

Swoboda świadczenia usług – Swobodny przepływ towarów – Ograniczenia – Porządek publiczny – Godność ludzka – Ochrona podstawowych wartości zapisanych w konstytucji krajowej – „Zabawa w zabijanie”

STRESZCZENIE WYROKU

1. Swoboda świadczenia usług – Ograniczenia – Uzasadnienie względami porządku publicznego – Niezbędny i proporcjonalny charakter działań – Istnienie różnych systemów ochrony w innych Państwach Członkowskich – Brak wpływu(art. 46 WE i 49 WE)

2. Swoboda świadczenia usług – Ograniczenia – Uregulowania krajowe zakazujące wykorzystywania do celów handlowych gier opartych na symulacji zabijania ludzi – Uzasadnienie – Ochrona porządku publicznego – Poszanowanie godności ludzkiej jako ogólna zasada prawa

(art. 46 WE i 49 WE)

1. O ile przepisy ograniczające swobodę świadczenia usług mogą być uzasadnione względami porządku publicznego jedynie wtedy, gdy są niezbędne dla ochrony interesów, które mają zapewnić, i gdy cele te nie mogą zostać osiągnięte innymi, mniej restrykcyjnymi środkami, o tyle nie jest przy tym niezbędne, aby przepis o charakterze ograniczenia wydany przez organy Państwa Członkowskiego odpowiadał koncepcji wspólnej dla wszystkich Państw Członkowskich, jeżeli chodzi o sposoby ochrony określonego prawa podstawowego lub uzasadnionego interesu. Zatem niezbędny i proporcjonalny charakter przepisów przyjętych w określonej dziedzinie nie jest wykluczony tylko z tego powodu, że jedno Państwo Członkowskie wybrało odmienny system ochrony niż przyjęty przez inne państwo. (por. pkt 36–38)

2. Prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie wydaniu przez władze krajowe zakazu prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na wykorzystywaniu do celów handlowych gier opartych na symulacji zabijania ludzi, uzasadnionego ochroną porządku publicznego w związku z naruszeniem w ramach tej działalności godności ludzkiej.

Przepisu tego nie można bowiem uznać za stanowiący nieuzasadnione naruszenie swobody świadczenia usług, po pierwsze, ponieważ ochrona praw podstawowych, jako że stwierdzone zostało, iż wspólnotowy porządek prawny *CensureBlock* zmierza do zapewnienia poszanowania godności ludzkiej jako ogólnej zasady prawa, stanowi co do zasady wystarczające uzasadnienie ograniczenia zobowiązań nałożonych przez prawo wspólnotowe, nawet w ramach podstawowej swobody gwarantowanej przez Traktat, takiej jak swobodne świadczenie usług, i po drugie, ponieważ przepis ten odpowiada poziomowi ochrony godności ludzkiej, do którego zapewnienia na terytorium danego Państwa Członkowskiego dąży konstytucja krajowa i nie wykracza poza to, co jest konieczne dla osiągnięcia zamierzonego celu.

WYROK TRYBUNAŁU (PIERWSZA IZBA) Z DNIA 14 PAŹDZIERNIKA 2004 R. (*)

Swoboda świadczenia usług – Swobodny przepływ towarów – Ograniczenia – Porządek publiczny – Godność ludzka – Ochrona podstawowych wartości zapisanych w konstytucji krajowej – „Zabawa w zabijanie”

W sprawie C‑36/02

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym,

złożony przez Bundesverwaltungsgericht (Niemcy) postanowieniem z dnia 24 października 2001 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 12 lutego 2002 r., w postępowaniu:

Omega Spielhallen‑ und Automatenaufstellungs GmbH

przeciwko

Oberbürgermeisterin der Bundesstadt Bonn

TRYBUNAŁ (pierwsza izba),

w składzie: P. Jann, prezes izby, A. Rosas (sprawozdawca), R. Silva de Lapuerta, K. Lenaerts i S. von Bahr, sędziowie,

rzecznik generalny: C. Stix‑Hackl,

sekretarz: M.‑F. Contet, główny administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 4 lutego 2004 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

– w imieniu Omega Spielhallen‑ und Automatenaufstellungs GmbH przez P. Tuxhorna, Rechtsanwalt,

– w imieniu Oberbürgermeisterin der Bundesstadt Bonn przez F. Montaga, Rechtsanwalt,

– w imieniu rządu niemieckiego przez W.‑D. Plessinga, działającego w charakterze pełnomocnika,

– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez M. Patakię i C. Schmidt, działające w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 18 marca 2004 r.,

wydaje następujący

WYROK

1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 49–55 WE, odnoszących się do swobody świadczenia usług i art. 28–30 WE, odnoszących się do swobodnego przepływu towarów.

2 Został on złożony w ramach postępowania w sprawie skargi rewizyjnej wniesionej do Bundesverwaltungsgericht przez spółkę Omega Spielhallen‑ und Automatenaufstellungs GmbH (zwaną dalej „Omegą”), w której skarżąca poddała w wątpliwość zgodność z prawem wspólnotowym zakazu wydanego jej przez Oberbürgermeisterin der Bundesstadt Bonn (zwaną dalej „organem porządkowym w Bonn”) dnia 14 września 1994 r.

Okoliczności faktyczne, postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne

3 Omega, spółka prawa niemieckiego, użytkowała w Bonn (Niemcy) od 1 sierpnia 1994 r. instalację o nazwie „laserdrome”, która przeznaczona jest do uprawiania „gier laserowych”. Instalacja ta była także użytkowana po dniu 14 września 1994 r., gdyż Omega uzyskała zezwolenie na jej dalsze tymczasowe użytkowanie na mocy postanowienia Verwaltungsgericht Köln (Niemcy) z dnia 18 listopada 1994 r. Urządzenia używane przez Omegę w jej obiekcie, między innymi laserowe przyrządy celownicze podobne do pistoletów maszynowych i sensory promieni zainstalowane w korytarzach strzelniczych lub na kamizelkach noszonych przez graczy, zostały początkowo opracowane na podstawie zabawki dla dzieci powszechnie dostępnej w handlu. Ponieważ urządzenia te okazały się technicznie niewystarczające, Omega nabyła, w bliżej nieokreślonym terminie, ale po dniu 2 grudnia 1994 r., urządzenia dostarczone przez spółkę brytyjską Pulsar International Ltd (obecnie Pulsar Advanced Games Systems Ltd, zwaną dalej „Pulsarem”). Umowa franchisingu została jednak zawarta z Pulsarem dopiero dnia 29 maja 1997 r.

4 Jeszcze przed otwarciem dla publiczności „laserdromu” część społeczności lokalnej podnosiła sprzeciw wobec tego projektu. Na początku 1994 r. organ porządkowy w Bonn nakazał Omedze dostarczenie mu dokładnego opisu przebiegu gier, jakie miały mieć miejsce w „laserdromie” i, pismem z dnia 22 lutego 1994 r., ostrzegła ją o zamiarze wydania zakazu, gdyby istniała tam możliwość uprawiania „zabawy w zabijanie” ludzi. Omega odpowiedziała, dnia 18 marca 1994 r., że będzie chodziło jedynie o trafienie nieruchomych sensorów zainstalowanych w korytarzach strzelniczych.

5 Stwierdziwszy, że gry uprawiane w „laserdromie” miały również na celu trafienie sensorów zainstalowanych na kamizelkach noszonych przez graczy, organ porządkowy w Bonn dnia 14 września 1994 r. wydał zarządzenie zakazujące Omedze „zezwalania lub tolerowania w swoim […] obiekcie gier polegających na strzelaniu do celów ludzkich za pomocą promienia laserowego lub innych urządzeń technicznych (na przykład podczerwieni), a więc urządzeń rejestrujących trafienie celu, czyli »zabawy w zabijanie« ludzi” pod groźbą grzywny w wysokości 10 000 DEM od każdej partii gry niezgodnej z tym zarządzeniem.

6 Zarządzenie to zostało wydane na podstawie upoważnienia nadanego przez § 14 ust. 1 Ordnungsbehördengesetz Nordrhein‑Westfalen (ustawy dotyczącej organów porządkowych w Północnej Nadrenii-Westfalii, zwanej dalej „OBG‑NW”), który stanowi:

„Organy porządkowe mogą w razie konieczności podjąć kroki konieczne w celu przeciwdziałania zagrożeniom bezpieczeństwa publicznego i porządku publicznego”.

7 Zarządzenie z dnia 14 września 1994 r. uzasadnione zostało zagrożeniem porządku publicznego ze względu na niezgodność symulowanego zabijania i banalizowania przemocy, jakie niosły ze sobą gry odbywające się w obiekcie Omegi, z podstawowymi wartościami wyznawanymi przez przeważającą część opinii publicznej.

8 Odwołanie złożone przez Omegę od tego zarządzenia zostało oddalone przez Bezirksregierung Köln (organ administracji lokalnej w Kolonii) w dniu 6 listopada 1995 r. Wyrokiem z dnia 3 września 1998 r. Verwaltungsgericht Köln oddalił skargę wniesioną do tego sądu. Apelacja wniesiona przez Omegę została również oddalona dnia 27 września 2000 r. przez Oberverwaltungsgericht für das Land Nordrhein‑Westfalen (Niemcy).

9 Następnie Omega wniosła rewizję do Bundesverwaltungsgericht. Na jej poparcie przywołuje, między innymi, naruszenie przez zaskarżane zarządzenie prawa wspólnotowego, w szczególności zasady swobody świadczenia usług, ustanowionej w art. 49 WE, gdyż w „laserdromie” miały być używane urządzenia i technologie dostarczone przez brytyjską spółkę Pulsar.

10 Bundesverwaltungsgericht uznaje, że zgodnie z prawem krajowym rewizja wniesiona przez Omegę powinna zostać oddalona. Stawia jednakże pytanie, czy takie rozwiązanie jest zgodne z prawem wspólnotowym, w szczególności z art. 49–55 WE, dotyczącymi swobodnego świadczenia usług, i art. 28–30 WE, dotyczącymi swobodnego przepływu towarów.

11 Zdaniem sądu odsyłającego, Oberverwaltungsgericht słusznie uznał, że wykorzystywanie do celów handlowych „zabawy w zabijanie” w „laserdromie” Omegi stanowiło naruszenie godności ludzkiej, które to pojęcie określone jest w art. 1 ust. 1 zdanie pierwsze konstytucji niemieckiej.

12 Sąd odsyłający wskazuje, że godność ludzka jest zasadą konstytucyjną, która może zostać naruszona poprzez poniżające traktowanie przeciwnika, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie, lub przez wzbudzanie albo podsycanie u gracza postawy odmawiającej każdej osobie podstawowego prawa do poważania i szacunku, tak jak to się dzieje przy odgrywaniu dla zabawy udawanych aktów przemocy, co ma miejsce w obecnym przypadku. Wartość najwyższa, jaką jest godność ludzka, nie może być wyłączona w ramach gry rozrywkowej. Prawa podstawowe przywoływane przez Omegę nie mogą, na gruncie prawa krajowego, zmienić tej oceny.

13 Jeżeli chodzi o zastosowanie prawa wspólnotowego, sąd odsyłający uważa, że wspomniane zarządzenie narusza zasadę swobodnego świadczenia usług ustanowioną w art. 49 WE. Omega zawarła bowiem umowę franchisingu ze spółką brytyjską, która nie jest w stanie świadczyć usług swojemu niemieckiemu klientowi, podczas gdy świadczy podobne usługi w Państwie Członkowskim, gdzie znajduje się jej siedziba. Należałoby również rozważyć ewentualne naruszenie zasady swobodnego przepływu towarów zawartej w art. 28 WE, ponieważ Omega zamierzała nabyć w Zjednoczonym Królestwie urządzenia do swojego „laserdromu”, w szczególności laserowe przyrządy celownicze.

14 Sąd odsyłający jest zdania, że sprawa przed sądem krajowym daje okazję do dodatkowego sprecyzowania warunków, jakim prawo wspólnotowe poddaje ograniczanie świadczenia pewnej kategorii usług lub przywozu określonych towarów. Podnosi, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału przeszkody w swobodnym świadczeniu usług wynikające z działań krajowych mających zastosowanie bez zróżnicowania można zaakceptować jedynie, jeżeli są uzasadnione ważnymi względami interesu ogólnego, jeżeli prowadzą do celu, jakiemu mają służyć i nie wykraczają poza minimum niezbędne do jego osiągnięcia. Jest przy tym bez znaczenia dla oceny proporcjonalności działań, że inne Państwo Członkowskie przyjęło odmienne środki ochrony (zob. wyroki z dnia 21 września 1999 r. w sprawie C‑124/97 Läärä i in., Rec. str. I‑6067, pkt 31, 35 i 36 oraz z dnia 21 października 1999 r. w sprawie C‑67/98 Zenatti, Rec. str. I‑7289, pkt 29, 33 i 34).

15 Sąd odsyłający stawia jednakże pytanie, czy w świetle wyroku z dnia 24 marca 1994 r. w sprawie C‑275/92 Schindler, Rec. str. I‑1039, wspólna koncepcja prawa we wszystkich Państwach Członkowskich jest warunkiem koniecznym, aby państwa te mogły dyskrecjonalnie dokonać ograniczenia pewnej kategorii usług chronionych przez Traktat WE. Na podstawie takiej interpretacji ww. wyroku w sprawie Schindler byłoby trudno utrzymać zaskarżone zarządzenie, jeżeli nie da się wyprowadzić wspólnej koncepcji prawnej dotyczącej oceny w Państwach Członkowskich gier rozrywkowych zawierających symulowane akty zadawania śmierci.

16 Podnosi on, że dwa wyroki wspomniane powyżej, w sprawach Läärä i in. oraz Zenatti, wydane później niż ww. wyrok w sprawie Schindler, mogłyby wywoływać wrażenie, że Trybunał nie trzymał się ściśle wspólnej koncepcji prawnej jako warunku ograniczenia swobodnego świadczenia usług. W takim wypadku prawo wspólnotowe nie stałoby na przeszkodzie, zdaniem sądu odsyłającego, utrzymaniu w mocy wspomnianego zarządzenia. Z powodu szczególnej wagi zasady ochrony godności ludzkiej, tak w prawie wspólnotowym, jak i w prawie niemieckim, nie byłoby konieczności zagłębiać się w analizę proporcjonalności działania krajowego ograniczającego swobodne świadczenie usług.

17 W związku z powyższym Bundesverwaltungsgericht postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem:

„Czy prawo krajowe wymagające wydania zakazu prowadzenia określonego rodzaju działalności gospodarczej – w tym wypadku użytkowania »laserdromu« gdzie symuluje się zabijanie ludzi – ze względu na złamanie podstawowych wartości chronionych w konstytucji, jest zgodne z postanowieniami Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską dotyczącymi swobody świadczenia usług i swobodnego przepływu towarów?”.

W PRZEDMIOCIE DOPUSZCZALNOŚCI PYTANIA PREJUDYCJALNEGO

18 Organ porządkowy w Bonn podaje w wątpliwość dopuszczalność pytania prejudycjalnego, a w szczególności zastosowanie w tym sporze przepisów prawa wspólnotowego dotyczących podstawowych swobód. Jego zdaniem, zakaz wydany dnia 14 września 1994 r. nie miał wpływu na żadną działalność o charakterze transgranicznym i w związku z tym nie był w stanie ograniczyć podstawowych swobód gwarantowanych przez Traktat. Podnosi on, że w chwili wydania wspomnianego zarządzenia urządzenia, które Pulsar zaoferował Omedze, nie zostały jeszcze przywiezione i żadna umowa franchisingowa nie zobowiązywała tej ostatniej do wprowadzenia gry tego rodzaju, którego dotyczył zakaz.

19 Należy jednak podnieść, że jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, jedynie do sądów krajowych rozpatrujących sprawę, które ponoszą odpowiedzialność za następnie wydane orzeczenie, należy dokonanie oceny, z uwzględnieniem charakterystycznych elementów każdej sprawy, tak niezbędności orzeczenia prejudycjalnego dla wydania przez nie wyroku, jak i wagi pytań, które stawiają Trybunałowi. W rezultacie, gdy pytania te dotyczą wykładni prawa wspólnotowego, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do orzekania (zob. w szczególności wyroki z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie C‑379/98 PreussenElektra, Rec. str. I‑2099, pkt 38; z dnia 22 stycznia 2002 r. w sprawie C‑390/99 Canal Satélite Digital, Rec. str. I‑607, pkt 18; z dnia 27 lutego 2003 r. w sprawie C‑373/00 Adolf Truley, Rec. str. I‑1931, pkt 21; z dnia 22 maja 2003 r. w sprawie C‑18/01 Korhonen i in., Rec. str. I‑5321, pkt 19 i z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑476/01 Kapper, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 24).

20 Z tego samego orzecznictwa wynika ponadto, że odmowa wydania orzeczenia w sprawie odpowiedzi na pytanie prejudycjalne postawione przez sąd krajowy jest możliwa jedynie, jeżeli okaże się w sposób oczywisty, że żądana wykładnia prawa wspólnotowego nie ma żadnego związku z treścią lub przedmiotem sporu przed sądem krajowym, ponieważ problem jest hipotetyczny, lub gdy Trybunał nie dysponuje koniecznymi elementami faktycznymi i prawnymi, aby odpowiedzieć w sposób użyteczny na postawione mu pytania (zob. ww. wyroki w sprawach PreussenElektra, pkt 39; Canal Satélite Digital, pkt 19; Adolf Truley, pkt 22; Korhonen i in., pkt 20 i Kapper, pkt 25).

21 Nie jest tak w niniejszej sprawie. O ile bowiem z akt sprawy wynika, że w momencie wydania zarządzenia z dnia 14 września 1994 r. Omega nie zawarła jeszcze formalnie umów na dostawę urządzeń i franchisingowej ze spółką mającą siedzibę w Zjednoczonym Królestwie, to wystarczy stwierdzić, że zarządzenie to może w każdym razie, mając na uwadze jego przyszłościowy charakter i treść zakazu, jaki ustanawia, ograniczyć rozwój przyszłych kontaktów pomiędzy obiema stronami. Nie wydaje się więc oczywiste, by pytanie postawione przez sąd odsyłający, dotyczące wykładni przepisów Traktatu ustanawiających swobodę świadczenia usług i przepływu towarów, nie miało żadnego związku z treścią i przedmiotem sporu przed sądem krajowym.

22 Stąd pytanie prejudycjalne postawione przez Bundesverwaltungsgericht należy uznać za dopuszczalne.

W PRZEDMIOCIE PYTANIA PREJUDYCJALNEGO

23 W pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający dochodzi, po pierwsze, czy zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej ze względów ochrony podstawowych wartości zawartych w konstytucji krajowej, takich jak w omawianym przypadku godność ludzka, jest zgodny z prawem wspólnotowym, i po drugie, czy możliwość, jaką mają Państwa Członkowskie, ograniczania podstawowych swobód gwarantowanych przez Traktat, w szczególności swobody świadczenia usług i przepływu towarów, jest podporządkowana, jak mógłby wskazywać cytowany powyżej wyrok w sprawie Schindler, warunkowi, by ograniczenie to opierało się na wspólnej dla wszystkich Państw Członkowskich koncepcji prawnej.

24 Należy ustalić, jako kwestię wstępną, w jakim stopniu ograniczenie wskazane przez sąd odsyłający może mieć wpływ na wykonywanie prawa do swobodnego świadczenia usług i przepływu towarów, które są uregulowane w różnych postanowieniach traktatowych.

25 W tym względzie należy stwierdzić, że zaskarżone zarządzenie zakazujące Omedze użytkowania jej „laserdromu” według modelu gry opracowanego przez Pulsar i legalnie sprzedawanego w Zjednoczonym Królestwie, w szczególności w systemie franchisingu, ma wpływ na swobodę świadczenia usług, którą art. 49 WE gwarantuje zarówno usługodawcom, jak i odbiorcom tych usług zamieszkałym w innym Państwie Członkowskim. Ponadto ponieważ eksploatacja modelu gry opracowanej przez Pulsar wymaga używania określonych urządzeń, które również są w legalnym obrocie w Zjednoczonym Królestwie, zakaz nałożony na Omegę może mieć wpływ na zaniechanie przez tę ostatnią zamiaru nabycia wspomnianych urządzeń, naruszając w ten sposób swobodę przepływu towarów gwarantowaną przez art. 28 WE.

26 Należy jednak przypomnieć, że kiedy przepis krajowy ma wpływ zarówno na swobodne świadczenie usług, jak i na swobodny przepływ towarów, Trybunał bada go co do zasady w świetle tylko jednej z tych dwóch podstawowych swobód, jeżeli okaże się, że, tak jak w omawianej sprawie, jedna z nich jest drugorzędna w stosunku do drugiej i można ją z tą drugą połączyć (zob. podobnie ww. wyroki w sprawie Schindler, pkt 22 i w sprawie Canal Satélite Digital, pkt 31 oraz wyrok z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie C‑71/02 Karner, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 46).

27 W okolicznościach sprawy przed sądem krajowym aspekt swobodnego świadczenia usług przeważa nad aspektem swobodnego przepływu towarów. Organ porządkowy w Bonn i Komisja Wspólnot Europejskich słusznie podkreśliły bowiem, że zaskarżone zarządzenie nie ogranicza przywozu towarów, jeżeli chodzi o urządzenia skonstruowane specjalnie dla zakazanego rodzaju gier laserowych i że jest to jedynie nieuniknioną konsekwencją zakazu wydanego w stosunku do usług świadczonych przez Pulsara. W związku z tym, jak to uznała rzecznik generalna w pkt 32 opinii, nie ma potrzeby badać w sposób niezależny zgodności tego zarządzenia z przepisami Traktatu dotyczącymi swobodnego przepływu towarów.

28 Jeżeli chodzi o uzasadnienie ograniczenia w swobodzie świadczenia usług nałożonego przez zarządzenie z dnia 14 września 1994 r., art. 46 WE, mający zastosowanie w tej dziedzinie na mocy art. 55 WE, dopuszcza ograniczenia uzasadnione względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego. Z akt niniejszej sprawy wynika, że uzasadnienie podane przez organ porządkowy w Bonn dla wydanego zakazu wspomina wyraźnie, iż omawiana działalność stanowi zagrożenie dla porządku publicznego. Ponadto odwołanie do zagrożenia dla porządku publicznego znajduje się również w § 14 OBG‑NW, umożliwiającym organom porządkowym podjęcie kroków koniecznych dla przeciwdziałania temu zagrożeniu.

29 W niniejszym postępowaniu nie ulega wątpliwości, że zaskarżone zarządzenie zostało wydane niezależnie od jakichkolwiek względów związanych z przynależnością państwową usługodawców lub odbiorców usług będących przedmiotem ograniczenia. W każdym razie, jeżeli chodzi o środki ochrony porządku publicznego, korzystające z odstępstwa od swobody świadczenia usług określonego w art. 46 WE, nie ma konieczności badania, czy środki te mają zastosowanie bez zróżnicowania tak w stosunku do usługodawców krajowych, jak i w stosunku do tych, którzy mają siedzibę w innych Państwach Członkowskich.

30 Mimo to uprawnienie Państwa Członkowskiego do skorzystania z odstępstwa przewidzianego w Traktacie nie stoi na przeszkodzie sądowej kontroli działań podjętych w ramach tego odstępstwa (zob. wyrok z dnia 4 grudnia 1974 r. w sprawie 41/74 Van Duyn, Rec. str. 1337, pkt 7). Co więcej, pojęcie „porządek publiczny” w kontekście wspólnotowym, a w szczególności jeżeli chodzi o uzasadnienie ograniczenia podstawowej zasady swobodnego świadczenia usług, powinno być interpretowane w sposób wąski, aby jego zasięg nie był określany jednostronnie przez każde Państwo Członkowskie bez kontroli przez instytucje Wspólnoty (zob. przez analogię do swobodnego przepływu pracowników ww. wyrok w sprawie Van Duyn, pkt 18 i wyrok z dnia 27 października 1977 r. w sprawie 30/77 Bouchereau, Rec. str. 1999, pkt 33). Jak z tego wynika, porządek publiczny może być jedynie przywołany w przypadku realnego i wystarczająco poważnego zagrożenia, naruszającego podstawowy interes społeczny (zob. wyrok z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie C‑54/99 Église de scientologie, Rec. str. I‑1335, pkt 17).

31 Tym niemniej szczególne okoliczności, które mogłyby uzasadniać odwołanie do pojęcia porządku publicznego, mogą różnić się w poszczególnych państwach lub w określonych okresach czasu. Należy więc w tym względzie przyznać właściwym organom krajowym pewien zakres swobodnego uznania w granicach wyznaczonych przez Traktat (ww. wyroki w sprawach Van Duyn, pkt 18 i Bouchereau, pkt 34).

32 W sprawie przed sądem krajowym właściwe organy uznały, że działalność, której dotyczył zakaz, stanowiła zagrożenie dla porządku publicznego z tego względu, że zdaniem przeważającej części opinii publicznej wykorzystywanie do celów handlowych gier rozrywkowych pociągających za sobą symulowane zabijanie ludzi zagraża podstawowej wartości chronionej przez konstytucję krajową, to jest godności ludzkiej. Zdaniem Bundesverwaltungsgericht, sądy krajowe rozpatrujące sprawę przyjęły wspólną koncepcję wymogów ochrony godności ludzkiej, na której opiera się zaskarżone zarządzenie. W rezultacie koncepcja ta powinna zostać uznana za zgodną z przepisami konstytucji niemieckiej.

33 W tym kontekście należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem prawa podstawowe stanowią integralną część ogólnych zasad prawa, których poszanowanie zapewnia Trybunał i których źródłem są tradycje konstytucyjne wspólne dla Państw Członkowskich, jak również wskazówki znajdujące się w dokumentach międzynarodowych dotyczących ochrony prawa człowieka, przy których tworzeniu Państwa Członkowskie współpracowały lub do których przystąpiły. Europejska Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ma w tym kontekście szczególne znaczenie (zob. w szczególności wyroki z dnia 18 czerwca 1991 r. w sprawie C‑260/89 ERT, Rec. str. I‑2925, pkt 41; z dnia 6 marca 2001 r. w sprawie C‑274/99 P Connolly przeciwko Komisji, Rec. str. I‑1611, pkt 37; z dnia 22 października 2002 r. w sprawie C‑94/00 Roquette Frères, Rec. str. I‑9011, pkt 25 i z dnia 12 czerwca 2003 r. w sprawie C‑112/00 Schmidberger, Rec. str. I‑5659, pkt 71).

34 Jak wskazała rzecznik generalna w pkt 82–91 opinii, wspólnotowy porządek prawny bezspornie zmierza do zapewnienia poszanowania godności ludzkiej jako ogólnej zasady prawa. Nie ma więc wątpliwości, że cel w postaci ochrony godności ludzkiej jest zgodny z prawem wspólnotowym, niezależnie od tego, że w Niemczech zasada poszanowania godności ludzkiej korzysta ze szczególnego statusu jako niezależne prawo podstawowe.

35 Tak Wspólnota, jak i Państwa Członkowskie mają obowiązek przestrzegania praw podstawowych, więc ochrona tych praw stanowi co do zasady wystarczające uzasadnienie ograniczenia zobowiązań nałożonych przez prawo wspólnotowe, nawet w ramach podstawowej swobody gwarantowanej przez Traktat, takiej jak swobodne świadczenie usług (zob. w zakresie dotyczącym swobodnego przepływu towarów ww. wyrok w sprawie Schmidberger, pkt 74).

36 Należy jednakże podnieść, że przepisy ograniczające swobodę świadczenia usług mogą być uzasadnione względami porządku publicznego jedynie wtedy, gdy są niezbędne dla ochrony interesów, które mają zapewnić, i gdy cele te nie mogą zostać osiągnięte innymi, mniej restrykcyjnymi środkami (zob. w zakresie dotyczącym swobodnego przepływu kapitału ww. wyrok w sprawie Église de scientologie, pkt 18).

37 Nie jest przy tym niezbędne, aby przepis o charakterze ograniczenia wydany przez organy Państwa Członkowskiego odpowiadał koncepcji wspólnej dla wszystkich Państw Członkowskich, jeżeli chodzi o sposoby ochrony określonego prawa podstawowego lub uzasadnionego interesu. Wprawdzie w pkt 60 ww. wyroku w sprawie Schindler Trybunał uczynił odwołanie do względów moralnych, religijnych lub kulturowych, które prowadzą Państwa Członkowskie do poddania organizacji gier zakładowych i innych gier pieniężnych ograniczeniom, jednak nie zamierzał formułować, na podstawie tej wspomnianej wspólnej koncepcji prawnej, żadnego ogólnego kryterium oceny proporcjonalności każdego przepisu krajowego, który ogranicza wykonywanie działalności gospodarczej.

38 Przeciwnie, jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, wcześniejszego w stosunku do ww. wyroku w sprawie Schindler, niezbędny i proporcjonalny charakter przepisów przyjętych w określonej dziedzinie nie jest wykluczony tylko z tego powodu, że jedno Państwo Członkowskie wybrało odmienny system ochrony niż przyjęty przez inne państwo (zob. podobnie ww. wyroki w sprawie Läärä i in., pkt 36, i w sprawie Zenatti, pkt 34 oraz wyrok z dnia 11 września 2003 r. w sprawie C‑6/01 Anomar i in., dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 80).

39 W niniejszym przypadku należy podnieść, po pierwsze, że, zdaniem sądu odsyłającego, zakaz wykorzystywania do celów handlowych gier rozrywkowych polegających na symulacji aktów przemocy w stosunku do osób, w szczególności przez przedstawianie uśmiercania ludzi, odpowiada poziomowi ochrony godności ludzkiej, do którego zapewnienia na terytorium Republiki Federalnej Niemiec dąży konstytucja krajowa. Po drugie, należy stwierdzić, że zakazując jedynie takiego rodzaju gier laserowych, które polegają na strzelaniu do celów ludzkich, a więc „zabawy w zabijanie” ludzi, zaskarżone zarządzenie nie wykroczyło poza to, co było konieczne dla osiągnięcia zamierzonego przez właściwe organy krajowe celu.

40 W związku z tym zarządzenia z dnia 14 września 1994 r. nie można uznać za stanowiące nieuzasadnione naruszenie swobody świadczenia usług.

41 Mając na względzie powyższe rozważania, należy odpowiedzieć na postawione pytanie w ten sposób, że prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie wydaniu przez władze krajowe zakazu prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na wykorzystywaniu do celów handlowych gier opartych na symulacji zabijania ludzi, uzasadnionego ochroną porządku publicznego w związku z naruszeniem w ramach tej działalności godności ludzkiej.

W PRZEDMIOCIE KOSZTÓW

42 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

Prawo wspólnotowe nie stoi na przeszkodzie wydaniu przez władze krajowe zakazu prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na wykorzystywaniu do celów handlowych gier opartych na symulacji zabijania ludzi, uzasadnionego ochroną porządku publicznego w związku z naruszeniem w ramach tej działalności godności ludzkiej.

SPRAWA C-200/02

Kunqian Catherine Zhu i Man Lavette Chen

przeciwko

Secretary of State for the Home Department

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Immigration Appellate Authority)

Prawo pobytu – Dziecko mające obywatelstwo Państwa Członkowskiego, ale przebywające w innym Państwie Członkowskim – Rodzice będący obywatelami państwa trzeciego – Prawo pobytu matki w tym drugim Państwie Członkowskim

STRESZCZENIE WYROKU

Obywatelstwo Unii Europejskiej – Prawo swobodnego przepływu osób i pobytu na terytorium Państw Członkowskich – Dyrektywa 90/364 – Małoletni obywatel Państwa Członkowskiego objęty ubezpieczeniem zdrowotnym, pozostający na utrzymaniu jednego z rodziców, będącego obywatelem państwa trzeciego, posiadającego wystarczające środki i sprawującego opiekę nad małoletnim – Prawo pobytu, zarówno małoletniego, jak i jednego z jego rodziców w innym Państwie Członkowskim – Warunki nabycia obywatelstwa przez małoletniego – Brak związku ze sprawą

(art. 18 WE; dyrektywa Rady 90/364)

Artykuł 18 WE oraz dyrektywa 90/364 w sprawie prawa pobytu przyznają małoletniemu obywatelowi Państwa Członkowskiego w wieku dziecięcym objętemu stosownym ubezpieczeniem zdrowotnym, pozostającemu na utrzymaniu jednego z rodziców, będącego obywatelem państwa trzeciego, którego środki są wystarczające, aby pierwszy z wymienionych nie stał się obciążeniem dla finansów publicznych przyjmującego Państwa Członkowskiego, prawo pobytu na czas nieograniczony na terytorium tego ostatniego państwa. W takim przypadku te same przepisy umożliwiają rodzicom sprawującym opiekę nad tym obywatelem przebywanie wraz z nim w przyjmującym Państwie Członkowskim.

W tym względzie warunek odnoszący się do wystarczającej ilości środków wyrażony w dyrektywie 90/364 nie może być interpretowany w taki sposób, że małoletni obywatel musi dysponować samodzielnie koniecznymi środkami, a nie korzystać ze środków towarzyszącego mu członka rodziny. W istocie taka wykładnia dodaje do tego warunku wymóg odnoszący się do pochodzenia tych środków, który stanowi ingerencję w wykonywanie podstawowego prawa swobodnego przepływu i pobytu przewidzianych w art. 18 WE, przekraczając to, co niezbędne do osiągnięcia stawianych celów, czyli ochrony finansów publicznych Państw Członkowskich.

Ponadto nie można odmówić zainteresowanym prawa do skorzystania z przedmiotowych przepisów prawa wspólnotowego z takiego powodu, że jeden z rodziców sprawujący opiekę stworzył w drodze pobytu w jednym Państwie Członkowskim warunki pozwalające jego nienarodzonemu dziecku na nabycie obywatelstwa innego Państwa Członkowskiego w celu uzyskania następnie dla dziecka i dla niego samego prawa długotrwałego pobytu. W istocie określenie warunków nabycia lub utraty obywatelstwa należy, zgodnie z prawem międzynarodowym, do kompetencji każdego Państwa Członkowskiego, która musi być wykonywana z poszanowaniem prawa wspólnotowego i do Państwa Członkowskiego nie należy ograniczanie skutków przyznania obywatelstwa innego Państwa Członkowskiego poprzez postawienie dodatkowego warunku uznania tego obywatelstwa dla celów korzystania z podstawowych swobód ustanowionych w Traktacie.

WYROK TRYBUNAŁU (W PEŁNYM SKŁADZIE) z dnia 19 października 2004 r. (*)

Prawo pobytu – Dziecko mające obywatelstwo Państwa Członkowskiego, ale przebywające w innym Państwie Członkowskim – Rodzice będący obywatelami państwa trzeciego – Prawo pobytu matki w tym drugim Państwie Członkowskim

W sprawie C-200/02

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Immigration Appellate Authority (Zjednoczone Królestwo) postanowieniem z dnia 27 maja 2002 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 30 maja 2002 r., w postępowaniu:

Kunqian Catherine Zhu,

Man Lavette Chen

przeciwko

Secretary of State for the Home Department,

TRYBUNAŁ (w pełnym składzie),

wydaje następujący

WYROK

1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektywy Rady 73/148/EWG z dnia 21 maja 1973 r. w sprawie zniesienia ograniczeń w zakresie przemieszczania się i pobytu obywateli Państw Członkowskich w obrębie Wspólnoty, które dotyczą przedsiębiorczości i świadczenia usług (Dz.U. L 172, str.14), dyrektywy Rady 90/364/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie prawa pobytu (Dz.U. L 180, str. 26) oraz art. 18 WE.

2 Wniosek ten został złożony w ramach postępowania w sporze pomiędzy Kunqian Catherine Zhu (zwaną dalej: „Catherine”), obywatelką irlandzką, i jej matką, Man Lavette Chen (zwaną dalej: „M. N. Chen”), obywatelką chińską, a Secretary of State for the Home Department w związku z odrzuceniem przez tego ostatniego wniosków Catherine oraz M. N. Chen o zezwolenie na długoterminowy pobyt w Zjednoczonym Królestwie.

RAMY PRAWNE

UREGULOWANIA WSPÓLNOTOWE

3 Artykuł 1 dyrektywy 73/148 stanowi:

„1. Państwa Członkowskie, działając zgodnie z przepisami niniejszej dyrektywy, znoszą ograniczenia w zakresie przemieszczania się i pobytu w stosunku do:

a) obywateli Państw Członkowskich, którzy osiedlili się lub zamierzają się osiedlić na terenie innego Państwa Członkowskiego w celu podjęcia działalności na własny rachunek albo zamierzają świadczyć usługi na terenie tego państwa;

b) obywateli Państw Członkowskich, którzy pragną udać się do innego Państwa Członkowskiego w charakterze odbiorcy usług;

c) współmałżonka i dzieci poniżej dwudziestego pierwszego roku życia tych obywateli, niezależnie od ich obywatelstwa;

d) krewnych wstępnych i zstępnych zarówno tych obywateli, jak też współmałżonków tych obywateli, którzy to krewni, niezależnie od obywatelstwa, znajdują się na ich utrzymaniu.

2. Państwa Członkowskie sprzyjają przyjmowaniu każdego członka rodziny obywatela, o którym mowa w ust. 1 lit. a) i b) lub współmałżonka tego obywatela, który pozostaje na utrzymaniu tego obywatela lub który w kraju pochodzenia mieszkał w jednym gospodarstwie domowym z tym obywatelem”.

4 Artykuł 4 ust. 2 tej dyrektywy stanowi:

„Okres prawa pobytu, przyznawanego osobom świadczącym usługi i korzystającym z usług, będzie równy okresowi świadczenia tych usług.

Jeśli okres ten przekracza trzy miesiące, Państwo Członkowskie, na którego terytorium te usługi są świadczone, wydaje zezwolenie na pobyt na potwierdzenie udzielonego prawa pobytu.

Jeśli ten okres nie przekracza trzech miesięcy, dowód tożsamości lub paszport, na podstawie którego dana osoba wjechała na terytorium państwa, stanowi wystarczający dokument legalizujący pobyt. Państwo Członkowskie może jednak domagać się od osoby, o której mowa, zgłoszenia swojej obecności na jego terytorium”.

5 Zgodnie z art. 1 dyrektywy 90/364:

„1. Państwa Członkowskie przyznają prawo pobytu obywatelom innych Państw Członkowskich, którzy nie korzystają z tego prawa na mocy innych przepisów prawa wspólnotowego, oraz członkom ich rodzin określonym w ust. 2, pod warunkiem że oni sami oraz członkowie ich rodzin objęci są ubezpieczeniem chorobowym [zdrowotnym] w odniesieniu do wszelkiego ryzyka w przyjmującym Państwie Członkowskim oraz mają wystarczające środki, by nie stać się obciążeniem dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym Państwie Członkowskim w okresie ich pobytu.

Środki określone w akapicie pierwszym uważa się za wystarczające, w przypadku gdy są wyższe niż poziom środków, poniżej którego przyjmujące Państwo Członkowskie może przyznać pomoc społeczną własnym obywatelom, uwzględniając sytuację osobistą wnioskodawcy oraz, w odpowiednim przypadku, osoby przyjętej w zastosowaniu ust. 2.

W przypadku gdy akapit drugi nie znajduje zastosowania w Państwie Członkowskim, środki, jakimi dysponuje wnioskodawca, uważa się za wystarczające, jeżeli są wyższe niż minimalna renta z zabezpieczenia społecznego w przyjmującym Państwie Członkowskim.

2. Następujące osoby mają prawo osiedlenia się w innym Państwie Członkowskim wraz z posiadaczem prawa pobytu, bez względu na obywatelstwo:

a) współmałżonek oraz zstępni pozostający na jego utrzymaniu;

b) wstępni pozostający na utrzymaniu posiadacza prawa pobytu lub jego współmałżonka”.

UREGULOWANIA ZJEDNOCZONEGO KRÓLESTWA

6 Zgodnie z art. 5 Immigration (European Economic Area) Regulations 2000 (ustawy z 2000 r. w sprawie imigracji z Europejskiego Obszaru Gospodarczego, zwanej dalej: „EEA Regulation”):

„1. Dla celów niniejszej ustawy »osoba uprawniona do przebywania na terytorium Zjednoczonego Królestwa« oznacza każdego obywatela Państwa Członkowskiego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, który w Zjednoczonym Królestwie jest: a) pracownikiem; b) pracownikiem na własny rachunek; c) usługodawcą; d) usługobiorcą; e) osobą samowystarczalną; f) emerytem; g) studentem; h) pracownikiem na własny rachunek, który zaprzestał działalności, lub każdą osobę, do której stosuje się ust. 4.

[…]”.

POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM KRAJOWYM I PYTANIA PREJUDYCJALNE

7 Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że M. N. Chen wraz z małżonkiem, obywatelem chińskim, pracują w przedsiębiorstwie chińskim prowadzącym działalność w Chinach. Małżonek M. N. Chen jest jednym z dyrektorów tego przedsiębiorstwa, w którym posiada również większościowe udziały. W ramach swojej działalności zawodowej odbywa on częste podróże służbowe do różnych Państw Członkowskich, w szczególności do Zjednoczonego Królestwa.

8 Pierwsze dziecko z tego małżeństwa urodziło się w Chinach w roku 1998. Będąc w około sześciomiesięcznej ciąży, w maju 2000 r. M. N. Chen wjechała na terytorium Zjednoczonego Królestwa w celu urodzenia drugiego dziecka. W lipcu tego samego roku udała się do Belfastu, gdzie dnia 16 września urodziła się Catherine. Matka i dziecko mieszkają obecnie w Cardiff, w Walii (Zjednoczone Królestwo).

9 Zgodnie z art. 6 ust. 1 Irish Nationality and Citizenship Act 1956 (ustawy o irlandzkiej narodowości i obywatelstwie z 1956 r.), zmienionym w roku 2001, ze skutkiem wstecznym od dnia 2 grudnia 1999 r., Irlandia umożliwia każdej osobie urodzonej na wyspie Irlandii nabycie obywatelstwa irlandzkiego. Zgodnie z ust. 3 tego artykułu, osoba urodzona na wyspie Irlandii jest z urodzenia obywatelem irlandzkim, jeżeli nie nabyła obywatelstwa innego państwa.

10 Stosownie do tego przepisu we wrześniu 2000 r. Catherine otrzymała paszport irlandzki. Według informacji zawartych we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Catherine nie ma natomiast prawa do nabycia obywatelstwa brytyjskiego, ponieważ na podstawie British Nationality Act 1981 (ustawa o obywatelstwie brytyjskim z 1981 r.) Zjednoczone Królestwo odeszło od ius soli (prawa ziemi), a więc urodzenie na terytorium tego Państwa Członkowskiego nie daje już obywatelstwa brytyjskiego w sposób automatyczny.

11 Bezsporny pozostaje fakt, że pobyt na wyspie Irlandii miał na celu umożliwienie mającemu się narodzić dziecku nabycia obywatelstwa irlandzkiego i w konsekwencji uzyskanie przez matkę prawa do pozostania wraz z dzieckiem na terytorium Zjednoczonego Królestwa.

12 Sąd krajowy zwraca również uwagę, że Irlandia stanowi część Common Travel Area (wspólna strefa podróżowania) w rozumieniu Immigration Acts (prawodawstwo imigracyjne). Ponieważ obywatele irlandzcy z zasady nie mają obowiązku uzyskania zezwolenia na wjazd i pobyt na terytorium Zjednoczonego Królestwa, Catherine, w przeciwieństwie do M. N. Chen, może swobodnie przemieszczać się na terytorium Zjednoczonego Królestwa oraz Irlandii. Poza prawem do swobodnego przemieszczania się osób ograniczonym do tych dwóch Państw Członkowskich, z jakiego korzysta Catherine, żadna ze skarżących w postępowaniu głównym nie miała prawa zamieszkiwać w Zjednoczonym Królestwie w świetle prawa krajowego.

13 We wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zaznaczono ponadto, że Catherine jest zależna uczuciowo i materialnie od matki, która sprawuje nad nią władzę rodzicielską, że Catherine korzysta w Zjednoczonym Królestwie z prywatnych usług medycznych oraz odpłatnych usług pielęgnacyjnych dla dzieci, że straciła prawo nabycia obywatelstwa chińskiego z powodu urodzenia w Irlandii Północnej i wynikłego stąd nabycia obywatelstwa irlandzkiego, że wskutek tego ma prawo wjazdu na terytorium chińskie wyłącznie na podstawie wizy o maksymalnej długości 30 dni przy każdym pobycie, że obie skarżące w postępowaniu głównym utrzymują się z pracy zawodowej M. N. Chen, że nie są one zależne od pomocy społecznej w Zjednoczonym Królestwie i nie istnieje żadne racjonalne prawdopodobieństwo, że staną się od niej zależne i wreszcie, że zainteresowane objęte są ubezpieczeniem zdrowotnym.

14 Odmowa zezwolenia na długotrwały pobyt wydana skarżącym przez Secretary of State for the Home Department była umotywowana okolicznością, że Catherine, w wieku 8 miesięcy, nie korzysta z żadnego prawa wynikającego z Traktatu WE, takiego jak wymienione w art. 5 ust.1 EEA Regulations, oraz że M. N. Chen nie ma prawa przebywać w Zjednoczonym Królestwie na podstawie wspomnianego uregulowania.

15 Decyzja o odmowie udzielenia wspomnianego zezwolenia była przedmiotem odwołania przed Immigration Appellate Authority, który postanowił zawiesić postępowanie i postawić Trybunałowi następujące pytania prejudycjalne:

„1. Czy w świetle stanu faktycznego niniejszej sprawy art. 1 dyrektywy Rady 73/148/EWG albo art. 1 dyrektywy Rady 90/364/EWG:

a) przyznają pierwszej skarżącej, która jest małoletnia i ma obywatelstwo Unii, prawo wjazdu i pobytu na terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego?

b) w przypadku odpowiedzi twierdzącej – czy w konsekwencji przyznają drugiej skarżącej, obywatelce państwa trzeciego, która jest matką pierwszej skarżącej i która sprawuje nad nią władzę rodzicielską, prawo pobytu wraz z pierwszą skarżącą i) w charakterze członka rodziny pozostającego na jej utrzymaniu lub ii) z powodu tego, że mieszkała wraz z pierwszą skarżącą w swoim kraju pochodzenia, lub iii) jakiegokolwiek innego szczególnego powodu?

2. Gdyby pierwsza ze skarżących nie była „obywatelką Państwa Członkowskiego” uprawnioną do korzystania z praw wynikających ze wspólnotowego porządku prawnego na mocy dyrektywy Rady 73/148/EWG lub art. 1 dyrektywy Rady 90/364/EWG, jakie kryteria byłyby właściwe dla określenia, czy dziecko będące obywatelem Unii jest obywatelem danego Państwa Członkowskiego uprawnionym do korzystania z praw przyznanych przez wspólnotowy porządek prawny?

3. Czy w okolicznościach niniejszej sprawy usługi pielęgnacyjne dla dzieci, z których korzysta pierwsza ze skarżących, stanowią usługi w rozumieniu dyrektywy Rady 73/148/EWG?

4. Czy w okolicznościach niniejszej sprawy pierwsza ze skarżących może zostać pozbawiona prawa pobytu w przyjmującym Państwie Członkowskim opartego na art. 1 dyrektywy Rady 90/364/EWG z tego względu, że jej środki pochodzą wyłącznie od jednego z rodziców, który jej towarzyszy i który jest obywatelem państwa trzeciego?

5. Czy w świetle specyficznego stanu faktycznego tej sprawy art. 18 ust. 1 Traktatu WE przyznaje pierwszej ze skarżących prawo wjazdu i pobytu na terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego, chociaż nie ma ona prawa pobytu na tym terytorium na podstawie żadnego innego przepisu prawa wspólnotowego?

6. W przypadku odpowiedzi twierdzącej – czy w konsekwencji druga ze skarżących korzysta z prawa do pozostawania wraz z pierwszą, w czasie kiedy przebywa ona na terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego?

7. Jaki jest w tym kontekście skutek powołanej przez skarżące zasady poszanowania podstawowych praw człowieka w prawie wspólnotowym, w szczególności przy uwzględnieniu faktu, że oparły się one na art. 8 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, według którego każdy ma prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego oraz mieszkania, w związku z art. 14 tej konwencji, oraz faktu, że pierwsza ze skarżących nie może mieszkać w Chinach z drugą skarżącą, swoim ojcem i bratem?”.

W PRZEDMIOCIE PYTAŃ PREJUDYCJALNYCH

16 W postawionych pytaniach sąd krajowy dochodzi w istocie, czy dyrektywa 73/148, dyrektywa 90/364 lub art. 18 Traktatu WE w związku z art. 8 i 14 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, w okolicznościach takich jak w postępowaniu głównym, przyznają małoletniemu obywatelowi Państwa Członkowskiego w wieku dziecięcym, pozostającemu na utrzymaniu jednego z rodziców będącego obywatelem państwa trzeciego, prawo pobytu w innym Państwie Członkowskim, w którym ten małoletni korzysta z usług pielęgnacyjnych dla dzieci. W przypadku odpowiedzi twierdzącej, sąd krajowy zapytuje, czy te same przepisy przyznają w konsekwencji prawo pobytu temu z rodziców, na którego utrzymaniu małoletni pozostaje.

17 Należy więc rozpatrzyć kolejno przepisy prawa wspólnotowego dotycząca prawa pobytu w odniesieniu do sytuacji małoletniego obywatela, jak Catherine, a następnie sytuacji tego z rodziców, obywatela państwa trzeciego, na którego utrzymaniu małoletni pozostaje.

W PRZEDMIOCIE PRAWA POBYTU OSOBY W SYTUACJI CATHERINE

ROZWAŻANIA WSTĘPNE

18 Należy z miejsca odrzucić tezę, bronioną przez rządy irlandzki i Zjednoczonego Królestwa, jakoby osoba znajdująca się w sytuacji Catherine nie mogła skorzystać z przepisów prawa wspólnotowego w zakresie swobodnego przepływu osób oraz z prawa pobytu z tego tylko powodu, że zainteresowana nigdy nie przemieszczała się z jednego Państwa Członkowskiego do drugiego.

19 Sytuacji obywatela Państwa Członkowskiego urodzonego w przyjmującym Państwie Członkowskim, który nie korzysta z prawa swobodnego przepływu osób, nie można bowiem, wyłącznie z tego powodu, porównywać do sytuacji o charakterze wyłącznie krajowym, pozbawiając tego obywatela możliwości skorzystania w przyjmującym Państwie Członkowskim z przepisów prawa wspólnotowego w zakresie swobodnego przepływu osób i prawa pobytu (zob. podobnie wyrok z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C-148/02 Garcia Avello, Rec. str. I-11613, pkt 13 i 27).

20 Ponadto, wbrew twierdzeniom rządu irlandzkiego, dziecko małoletnie może korzystać z prawa swobodnego przepływu osób oraz prawa pobytu, jakie daje prawo wspólnotowe. Zdolność obywatela Państwa Członkowskiego do korzystania z praw przewidzianych w Traktacie oraz w prawie wtórnym w zakresie swobodnego przepływu osób nie może być uzależniona od osiągnięcia przez zainteresowanego wieku pozwalającego na samodzielne korzystanie z tych praw [zob. podobnie, w kontekście rozporządzenia Rady (EWG) nr 1612/68 z dnia 15 października 1968 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty (Dz.U. L 257, str. 2), wyrok z dnia 15 marca 1989 r. w sprawach połączonych 389/87 i 390/87 Echternach i Moritz, Rec. str. 723, pkt 21, wyrok z dnia 17 września 2002 r. w sprawie C-413/99 Baumbast i R., Rec. str. I-7091, pkt 52–63, oraz odnośnie do art. 17 Traktatu WE – ww. wyrok w sprawie Garcia Avello, pkt 21]. Ponadto, jak odnotował to rzecznik generalny w punktach 47–52 opinii, ani z brzmienia, ani z celów art. 18 WE i 49 WE oraz dyrektywy 73/148 i dyrektywy 90/364 nie wynika, żeby samo korzystanie z praw będących przedmiotem tych przepisów było uzależnione od osiągnięcia minimalnego wieku.

DYREKTYWA 73/148

21 Sąd krajowy stawia pytanie, czy osoba znajdująca się w sytuacji Catherine może powołać się na przepisy dyrektywy 73/148 w celu długotrwałego pobytu w Zjednoczonym Królestwie w charakterze korzystającego z odpłatnych usług pielęgnacyjnych dla dzieci.

22 Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, przepisy z zakresu swobody świadczenia usług nie dotyczą sytuacji obywatela Państwa Członkowskiego, który ustanawia swoje główne miejsce zamieszkania na terytorium innego Państwa Członkowskiego w celu korzystania w nim z usług przez czas nieograniczony (zob. podobnie w szczególności wyrok z dnia 15 października 1988 r. w sprawie 196/87 Steymann, Rec. str. 6159). Taki właśnie przypadek ma miejsce w postępowaniu głównym w odniesieniu do przywołanych przez sąd krajowy usług pielęgnacyjnych dla dzieci.

23 W odniesieniu do usług medycznych, z jakich korzysta czasowo Catherine, należy odnotować, że zgodnie z art. 4 ust. 2 akapit pierwszy dyrektywy 73/148 okres, przez jaki usługobiorca korzysta z prawa pobytu na podstawie swobody świadczenia usług, odpowiada okresowi świadczenia tych usług. W związku z tym wspomniana dyrektywa nie może w żadnym razie być podstawą prawa pobytu na czas nieograniczony, będącego przedmiotem sporu w postępowaniu głównym.

Artykuł 18 WE i dyrektywa 90/364

24 Jeżeli Catherine nie może skorzystać z dyrektywy 73/148 jako podstawy długotrwałego pobytu na terytorium Zjednoczonego Królestwa, sąd krajowy dąży do ustalenia, czy prawo dłogotrwałego pobytu może ona oprzeć na art. 18 WE i na dyrektywie 90/364, dających to prawo, pod pewnymi warunkami, obywatelom Państw Członkowskich, którym nie przysługuje ono na podstawie innych przepisów prawa wspólnotowego, a także członkom ich rodzin.

25 Na mocy art. 17 ust. 1 WE obywatelem Unii jest każda osoba mająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego. Status obywatela Unii jest uznawany za mający charakter fundamentalny dla obywateli Państw Członkowskich (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Baumbast i R., pkt 82).

26 W odniesieniu do prawa pobytu na terytorium Państw Członkowskich przewidzianego w art. 18 ust. 1 WE odnotować należy, że jest ono przyznawane bezpośrednio każdemu obywatelowi Unii na podstawie jasnego i precyzyjnego przepisu Traktatu. Z samego tytułu obywatelstwa Państwa Członkowskiego, a zatem obywatelstwa Unii, Catherine ma prawo skorzystać z art. 18 ust. 1 Traktatu WE. Prawo pobytu obywateli Unii na terytorium innych Państw Członkowskich przyznane jest z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków przewidzianych przez Traktat oraz przepisów przyjętych w celu jego wykonania (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Baumbast i R., pkt 84 i 85).

27 Odnośnie do wspomnianych ograniczeń i warunków art. 1 ust. 1 dyrektywy 90/364 stanowi, że Państwa Członkowskie mogą wymagać od obywateli innego Państwa Członkowskiego chcących skorzystać z prawa pobytu na ich terytorium, aby oni sami oraz członkowie ich rodzin byli objęci ubezpieczeniem zdrowotnym pokrywającym wszystkie rodzaje ryzyka w przyjmującym Państwie Członkowskim oraz aby posiadali wystarczające środki, by nie stać się w okresie ich pobytu obciążeniem dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym Państwie Członkowskim.

28 Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że Catherine dysponuje zarówno ubezpieczeniem zdrowotnym, jak i zapewnionymi jej przez matkę środkami, wystarczającymi by nie stać się obciążeniem dla systemu pomocy społecznej w przyjmującym Państwie Członkowskim.

29 Nie jest zasadny zarzut rządu irlandzkiego i Zjednoczonego Królestwa, według którego warunek odnoszący się do istnienia wystarczających środków oznacza, że zainteresowany musi, co nie ma miejsca w przypadku Catherine, dysponować samodzielnie takimi środkami, a nie korzystać pod tym względem ze środków towarzyszącego mu członka rodziny, jak M. N. Chen.

30 Zgodnie z brzmieniem art. 1 ust. 1 dyrektywy 90/364 wystarczy, że obywatele Państw Członkowskich „dysponują” koniecznymi środkami; przepis ten nie wprowadza żadnych wymogów dotyczących pochodzenia tych środków.

31 Wykładnia taka narzuca się tym bardziej, że przepisy poświęcone podstawowym zasadom, jak zasada swobodnego przepływu osób, powinny być interpretowane rozszerzająco.

32 Ponadto ograniczenia i warunki ustanowione w art. 18 WE oraz przewidziane w dyrektywie 90/364 mają u podstawy ideę, że wykonywanie prawa pobytu obywateli Unii może być podporządkowane uzasadnionym interesom Państw Członkowskich. Wprawdzie z czwartego motywu wspomnianej dyrektywy wynika, że korzystający z prawa pobytu nie mogą stanowić „nieuzasadnionego” obciążenia dla finansów publicznych przyjmującego Państwa Członkowskiego, Trybunał stwierdził jednakże, że stosowanie wspomnianych ograniczeń i warunków musi odbywać się z poszanowaniem ograniczeń narzuconych przez prawo wspólnotowe oraz w zgodzie z zasadą proporcjonalności (zob. w szczególności ww. wyrok w sprawie Baumbast i R., pkt 90 i 91).

33 Wykładnia warunku odnoszącego się do wystarczającej ilości środków w rozumieniu dyrektywy 90/364, w formie zasugerowanej przez rządy irlandzki i Zjednoczonego Królestwa, dodaje do warunku w formie wyrażonej w powołanej dyrektywie wymóg odnoszący się do pochodzenia tych środków, który stanowi ingerencję w wykonywanie podstawowego prawa swobodnego przepływu i pobytu przewidzianych w art. 18 WE, przekraczając to, co niezbędne do osiągnięcia stawianych celów, czyli ochrony finansów publicznych Państw Członkowskich.

34 Rząd Zjednoczonego Królestwa utrzymuje wreszcie, że skarżące w postępowaniu głównym nie mogą skorzystać z przedmiotowych przepisów wspólnotowych, ponieważ przyjazd M. N. Chen do Irlandii Północnej w celu nabycia przez jej dziecko obywatelstwa innego Państwa Członkowskiego stanowi próbę nadużycia norm prawa wspólnotowego. Nie stanowi realizacji celów stawianych przez te przepisy wspólnotowe sytuacja, gdy obywatel państwa trzeciego pragnący przebywać w jednym z Państw Członkowskich, bez przemieszczania się ani zamiaru przemieszczania się z jednego Państwa Członkowskiego do innego, przygotowuje poród dziecka w określonej części terytorium przyjmującego Państwa Członkowskiego, gdzie inne Państwo Członkowskie stosuje zasady nabycia obywatelstwa w oparciu o prawo ziemi. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że Państwa Członkowskie są uprawnione do podejmowania odpowiednich środków w celu uniemożliwienia obywatelom nadużywania przepisów prawa wspólnotowego lub podejmowania próby bezprawnego uchylania się od ustawodawstwa krajowego dzięki udogodnieniom stworzonym w Traktacie. Reguła ta, zgodna z zasadą nadużycia prawa, została potwierdzona przez Trybunał w wyroku z dnia 9 marca 1999 r. w sprawie C-212/97 Centros, Rec. str. I-1459.

35 Argumentacja ta powinna również zostać odrzucona.

36 M. N. Chen przyznaje wprawdzie, że jej pobyt w Zjednoczonym Królestwie zmierzał do stworzenia warunków pozwalających jej nienarodzonemu dziecku na nabycie obywatelstwa innego Państwa Członkowskiego w celu uzyskania następnie prawa długotrwałego pobytu w Zjednoczonym Królestwie dla dziecka i dla niej samej.

37 Jednakże określenie warunków nabycia lub utraty obywatelstwa należy, zgodnie z prawem międzynarodowym, do kompetencji każdego Państwa Członkowskiego, która musi być wykonywana z poszanowaniem prawa wspólnotowego (zob. w szczególności wyrok z dnia 7 lipca 1992 r. w sprawie C-369/90 Micheletti i in., Rec. str. I-4239, pkt 10, i z dnia 20 lutego 2001 r. w sprawie C-192/99 Kaur, Rec. str. I-1237, pkt 19).

38 Żaden z uczestników postępowania, którzy przedłożyli Trybunałowi uwagi, nie podważył zgodności z prawem nabycia obywatelstwa irlandzkiego przez Catherine ani jego skuteczności.

39 Ponadto to nie do Państwa Członkowskiego należy ograniczanie skutków przyznania obywatelstwa innego Państwa Członkowskiego poprzez postawienie dodatkowego warunku uznania tego obywatelstwa dla celów korzystania z podstawowych swobód ustanowionych w Traktacie (zob. w szczególności ww. wyroki: w sprawie Micheletti i in., pkt 10, oraz w sprawie Garcia Avello, pkt 28).

40 Właśnie taki przypadek miałby miejsce, gdyby Zjednoczone Królestwo mogło odmówić obywatelom innych Państw Członkowskich, takim jak Catherine, korzystania z podstawowej wolności zagwarantowanej w prawie wspólnotowym, wyłącznie na tej podstawie, że nabycie obywatelstwa Państwa Członkowskiego miało w rzeczywistości na celu uzyskanie prawa pobytu na podstawie prawa wspólnotowego dla obywatela państwa trzeciego.

41 W tej sytuacji odpowiedzieć należy, że w okolicznościach jak w postępowaniu głównym art. 18 WE oraz dyrektywa 90/364 nadają małoletniemu obywatelowi Państwa Członkowskiego w wieku dziecięcym, objętemu stosownym ubezpieczeniem zdrowotnym i pozostającemu na utrzymaniu jednego z rodziców będącego obywatelem państwa trzeciego, którego środki wystarczają na to, aby pierwszy z wymienionych nie stał się obciążeniem dla finansów publicznych przyjmującego Państwa Członkowskiego, prawo pobytu na czas nieograniczony na terytorium tego państwa.

W PRZEDMIOCIE PRAWA POBYTU OSOBY W SYTUACJI M. N. CHEN

42 Artykuł 1 ust. 2 lit. b) dyrektywy 90/364, dający wstępnym posiadacza prawa pobytu, którzy „pozostają na jego utrzymaniu”, niezależnie od ich obywatelstwa, prawo osiedlenia się wraz z nim, nie może przyznawać prawa pobytu obywatelom państw trzecich znajdujących się w sytuacji M. N. Chen ani z powodu więzów uczuciowych łączących matkę z dzieckiem, ani dlatego że prawo wjazdu i pobytu matki w Zjednoczonym Królestwie zależy od prawa pobytu tego dziecka.

43 Z orzecznictwa Trybunału wynika bowiem, że charakter członka rodziny „na utrzymaniu” posiadacza prawa pobytu wiąże się z okolicznością, że utrzymanie materialne członka rodziny jest zapewnione przez posiadacza prawa pobytu (zob. podobnie, w związku z art. 10 rozporządzenia nr 1612/68, wyrok z dnia 18 czerwca 1987 r. w sprawie 316/85 Lebon, Rec. str. 2811, pkt 20–22).

44 Sytuacja w postępowaniu przed sądem krajowym jest dokładnie odwrotna od powyżej przedstawionej, ponieważ posiadacz prawa pobytu pozostaje na utrzymaniu obywatela państwa trzeciego, sprawującego opiekę i pragnącego towarzyszyć pierwszemu z wymienionych. W tej sytuacji M. N. Chen nie może występować jako wstępny „na utrzymaniu” Catherine w rozumieniu dyrektywy 90/364 w celu skorzystania z prawa pobytu w Zjednoczonym Królestwie.

45 Natomiast odmówienie obywatelowi Państwa Członkowskiego lub państwa trzeciego, sprawującemu opiekę nad dzieckiem, któremu art. 18 WE oraz dyrektywa 90/364 przyznają prawo pobytu, możliwości przebywania z tym dzieckiem w przyjmującym Państwie Członkowskim, pozbawiałaby skuteczności prawo pobytu tego ostatniego. Oczywiste jest przecież, że korzystanie z prawa pobytu przez małoletnie dziecko pociąga za sobą prawo tego dziecka do towarzystwa osoby sprawującej opiekę oraz możliwość zamieszkania z nim w przyjmującym Państwie Członkowskim dla tej osoby w okresie jego tam pobytu (zob., mutatis mutandis, w odniesieniu do art. 12 rozporządzenia nr 1612/68, ww. wyrok w sprawie Baumbast i R., pkt 71–75).

46 Ten jeden powód wystarczy, by udzielić odpowiedzi, że jeżeli, jak w postępowaniu głównym, art. 18 WE oraz dyrektywa 90/364 przyznają prawo pobytu na czas nieograniczony w przyjmującym Państwie Członkowskim małoletniemu obywatelowi innego Państwa Członkowskiego w wieku dziecięcym, te same przepisy umożliwiają rodzicom sprawującym opiekę nad tym obywatelem przebywanie wraz z nim w przyjmującym Państwie Członkowskim.

47 W związku z tym sądowi krajowemu należy odpowiedzieć, że art. 18 WE oraz dyrektywa 90/364 przyznają, w okolicznościach takich jak przedstawione w postępowaniu głównym, małoletniemu obywatelowi Państwa Członkowskiego w wieku dziecięcym objętemu stosownym ubezpieczeniem zdrowotnym, pozostającemu na utrzymaniu jednego z rodziców, będącego obywatelem państwa trzeciego, którego środki są wystarczające, aby pierwszy z wymienionych nie stał się obciążeniem dla finansów publicznych przyjmującego Państwa Członkowskiego, prawo pobytu na czas nieograniczony na terytorium tego ostatniego państwa. W takim przypadku te same przepisy umożliwiają rodzicom sprawującym opiekę nad tym obywatelem przebywanie wraz z nim w przyjmującym Państwie Członkowskim.

W PRZEDMIOCIE KOSZTÓW

48 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (w pełnym składzie) orzeka, co następuje:

Artykuł 18 WE oraz dyrektywa Rady 90/364/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawie prawa pobytu przyznają, w okolicznościach takich jak przedstawione w postępowaniu głównym, małoletniemu obywatelowi Państwa Członkowskiego w wieku dziecięcym objętemu stosownym ubezpieczeniem zdrowotnym, pozostającemu na utrzymaniu jednego z rodziców, będącego obywatelem państwa trzeciego, którego środki są wystarczające, aby pierwszy z wymienionych nie stał się obciążeniem dla finansów publicznych przyjmującego Państwa Członkowskiego, prawo pobytu na czas nieograniczony na terytorium tego ostatniego państwa. W takim przypadku te same przepisy umożliwiają rodzicom sprawującym opiekę nad tym obywatelem przebywanie wraz z nim w przyjmującym Państwie Członkowskim.