Wyróżnia się położenie geograficzne (ogólne) i topograficzne (lokalne).
Elementy położenia geograficznego:
- szerokość i długość geograficzna
- odległość od mórz i oceanów
- odległość od dużych łańcuchów górskich
- charakter krajobrazu
Elementy położenia topograficznego:
- wysokość nad poziomem morza
- wystawa i nachylenie terenu
- mezo- i mikroreflief (rzeźba terenu)
- mniejsze zbiorniki wodne
Położenie lokalne wpływa na mikroklimat.
Szerokość i długość geograficzna
Od szerokości geograficznej zależy:
- kąt padania promieni słonecznych na powierzchnię ziemi
- ilość ciepła dochodząca do danego miejsca, długość dnia i nocy
Długi dzień na północy kompensuje krótki okres wegetacyjny.
(przykład komensacji)
Szczególne znaczenie dla roślin ma długość fotoperiodu.
Energia słoneczna maleje wraz z wzrastającą szerokością geograficzną, tzn. od równika w kierunku biegunów.
Ilość energii słonecznej odbieranej przez daną powierzchnię zależy od czasu ekspozycji oraz od kąta padania promieni. W konsekwencji klimat jest kształtowany przez szerokość geograficzną i pory roku.
Odległość od mórz i oceanów
Morza ogrzewają się wolna i wolniej niż ląd oddają ciepło. Im dalej od dużych zbiorników wodnych, tym większe amplitudy temperatur i mniejsza wilgotność powietrza.
Wysokość nad poziomem morza
Wysokość bezwzględna – metry nad poziomem morza
Wysokość względna – różnica wysokości między dwoma punktami.
Altimetr – urządzenie do pomiaru wysokości npm. (wykorzystuje zmiany ciśnienia)
Zmiany mikroklimatyczne z rosnącą wysokością npm.:
- zmniejsza się grubość atmosfery, rośnie stopień napromieniowania
- maleje temperatura – gradient termiczny ok. 0,55˚C/100m - w zależności od masywności
- skraca się okres wegetacyjny, zwiększa się liczba dni przymrozkowych.
Typ klimatu | Piętra klimatyczne | Piętra roślinne |
---|---|---|
Niwalny | Zimne -2˚C |
turnie |
Niweopluwialny | Umiarkowanie zimne 0˚C |
Hale |
Bardzo chłodne +2˚C |
Kosodrzewina | |
Chłodne +4˚C |
Bory regla górnego | |
Pluwioniwalny | Umiarkowanie chłodne +6˚C |
Lasy regla dolnego |
Umiarkowanie ciepłe +8˚C |
Lasy pogórza |
Wystawa i nachylenie terenu
Wystawa (ekspozycja) jest to kierunek strony świata, na który wystawione jest zbocze góry.
Nachylenie to kąt mierzony w stopniach między powierzchnią stoku, a płaszczyzną poziomą. Można mierzyć wysokościomierzem Blumego-Leissa (stara metoda).
Najlepsze są stoki południowo-zachodnie. Najgorsze warunki dla gospodarki leśnej stwarzają wystawy wschodnie – suche wiatry.
Najkorzystniejsze wystawy dla świerka: 1. N, 2. E, 3.W, 4.S
Korzystniejsze są wystawy południowe, a najlepsze – zachodnie i północne.
Drzewa lepiej rosną (zależy też od gatunku) na zboczach osłoniętych od wiatru, tj. północnych i wschodnich.
Gatunki światłożądne: [od najbardziej światłożądnych]
- modrzew europejski
- brzoza brodawkowata
- topole
- sosna zwyczajna
- olsza szara
- robinia akacjowa
Cienioznośne (półcieniste) [od najbardziej cienioznośnych]
Gorzej znoszące ocienienie:
- dąb szypułkowy
- wiąz górski
- sosna limba
- olsza czarna
- jesion wyniosły
- topola osika
- brzoza omszona
Lepiej znoszące zacienienie:
- grab pospolity
- świerk pospolity
- daglezja zielona
- lipa drobnolistna
- klon zwyczajny
- klon jawor
- dąb bezszypułkowy
- dąb czerwony
- sosna wejmutka
Cieniolubne (cieniste):
- jodła pospolita
- buk pospolity
- cis pospolity
Zmiana nachylenia stoku o 1˚ jest równoważna przesunięciu o 1˚ szerokości geograficznej, czyli 100 km.
Najlepiej oświetlony promieniami słonecznymi jest stok o nachyleniu 15˚. Wzrost nachylenia zwiększa klimatyczno-glebowe wpływy wystawy.
Wraz ze wzrostem nachylenia intensywniej przebiega proces denudacji, czyli odkrywania się skały na skutek przemieszczania się zwietrzeliny.
Dodatnią cechą zboczy jest spływ zimnych mas powietrza, co zapobiega powstaniu zmrozowisk.
Optymalne nachylenie stoku: 5-15˚.
Przy dużym nachyleniu można prowadzić jedynie cięcia jednostkowe. Odnowienie sztuczne wprowadzać między konary starych pniaków.
Mezorelief (rzeźba terenu – średniej wielkości formy)
Mezorelief to różnego typu płaszczyzny (płaskowyże, płyty, niecki), stoki, wierzchołki, grzbiety, kotliny stokowe, doliny, wąwozy.
Doliny mają bardzo specyficzny mikroklimat, który cechuje się inwersją temperatur. Pociąga to za sobą zmiany w piętrowym uszeregowaniu zespołów roślinnych.
Wierzchołki i grzbiety są mniej korzystne dla rozwoju drzew. Panuje tam silna insolacja, ściółka jest wywiewana przez wiatr. Doliny górskie mają za to większe maksima i minima temperatur niż formy grzbietowe.
Mikrorelief – to różnego rodzaju wypukłości i zagłębienia terenu. Określa się go jako płaski lub falisty. Mikrorelief obejmuje pagórki oraz garby i wały terenowe.
Prądy morskie – niosą ze sobą wody ciepłe lub zimne. Prąd Zatokowy (Golfstrom) decyduje o cieplejszym klimacie Wysp Brytyjskich i Norwegii.