AD1. Geneza metodyki pracy opiekuńczo wychowawczej i jej związek z pedagogiką opiekuńczą.
Geneza – ped. opiekuńczo - wychowawcza jest nową subdyscypliną, powstałą w II połowie XIX w. To, że nauka tak późno powstała miało związek z kapitalizmem. Przemiany z epoki uprzemysłowienia spowodowały ze grupy, jednostki, instytucje musiały się podporządkować przemianom. Tutaj trzeba zastanowić się nad rodziną i grupą sąsiedzka. Rodzina coraz częściej nie potrafi zaspokoić potrzeb opiekuńczych dzieci (i innych członków rodziny). Z racji na uprzemysłowienie, nie miał, kto zająć się dziećmi, wówczas powołano instytucje opiekuńcze.
Wchodzi pojęcie „społeczeństwo ryzyka”. Kapitalizm jest typem ustroju, który masowo tworzy sytuacje, w których ludzie nie potrafią zaspakajać potrzeb wynikających z życia rodzinnego (potrz. opiekuńcze), pojawia się utrata sensu życia. Rodzina traci zdolność do opieki, stąd jest potrzeba zapewnienia opieki nad jednostkami, które nie są w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb(starsi, chorzy, niepełnosprawni) społeczeństwa przedprzemysłowe miały własne sposoby na rozwiązywanie tych kwestii – wzory były względnie stałe. Opieka nad osobami z „marginesu” musi być zinstytucjonalizowana i tu powstała pedagogika opiekuńcza. Dokonujący się postęp techniczny od fazy kapitalizmu do dziś, nie zmniejszył potrzeb opiekuńczych.
Pedagogika opiekuńcza – zajmuje się opieką nad dzieckiem. Def. Opieka, to – działania podejmowane przez osoby lub instytucje wobec osób, przede wszystkim dzieci, w związku z faktyczną bądź potencjalną sytuacja zagrożenia przy braku lub ograniczonych możliwościach przezwyciężenia tej sytuacji przez samo dziecko, w celu zapewnienia prawidłowego rozwoju i wychowania.
Dorosłych potrzebujących opieki jest stosunkowo dużo stąd rozszerzenie zakresu ped. opiek. Chodzi o zapewnienie prawidłowych warunków rozwoju jednostce, która nie jest w stanie ich sobie zapewnić.
Warunki – sytuacje zagrożenia
Ped. opiekuńcza, nie jest wolna od aksjologii – chodzi o to, aby zapewnić takie funkcjonowanie jednostki, która odnajdzie się w życiu zgodnie z oczekiwaniem społeczeństwa.
(w Polsce ok. 10 tys. Dzieci nie chodzi do szkoły!) Jest oczekiwanie społeczne, żeby chodziły, ponieważ pojawia się obawa, że wyrosną na „typa”, który będzie zagrożeniem dla społeczeństwa.
Metodyka pracy opiekuńczo – wychowawczej zajmuje się analizowaniem procesu opiekuńczo – wychowawczego i jego organizacją, formułuje metody i techniki niezbędne do realizacji założonych celów i zadań. Działania wychowawcze są wspólnym przedmiotem dla teorii wychowania i metodyki wychowania. W działalności praktycznej uwzględnia się ogólne reguły teorii wychowania. Metodyka bowiem nie jest samodzielną dyscypliną naukową ale szczególnym działem teorii wychowania. I dlatego w działaniu praktycznym należy stosować wiedzę o wychowaniu. Teoria wychowania jest układem odniesienia dla metodyki. Ustalając bowiem i formułując cele wychowania wykrywa sposoby i warunki efektywnej realizacji i stanowiąc podstawę uzasadnień dla działalności praktycznej. Metodyka
Metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej
wychowania to zbiór dyrektyw określających sposoby prawidłowego wykonywania czynności wychowawczych. Dyrektywy te muszą być dostosowane do warunków, warunków, których przebiega proces wychowania. Można wyodrębnić 3 rodzaje metodyk:
1. ze względu na rodzaj instytucji np. metodyka wychowania w domu dziecka, internacie, szkole, świetlicy;
2. ze względu na pełnione przez wychowawcę funkcję, np. metodyka pracy wychowawcy klasowego, opiekuna grupy wychowawczej w domu dziecka, kierownika zajęć poza lekcyjnych;
3. ze względu na cele, które chce się osiągnąć przez określone działania wychowawcze, np. metodyka wychowania do czasu wolnego, metodyka pracy samorządności.
Metodyka pracy opiekuńczo – wychowawczej zajmuje się ustalaniem celów i zadań opieki i wychowania w odniesieniu do konkretnych instytucji opiekuńczo – wychowawczych oraz wykrywaniem i opisywaniem zasad, sposobów i warunków realizacji procesu opiekuńczo – wychowawczego w tych instytucjach i środowiskach wychowawczych. Praca opiekuńczo – wychowawcza polega na organizowaniu warunków dla: prawidłowego rozwoju osobowości wychowanków, zaspokajaniu potrzeb indywidualnych, wyrównywaniu opóźnień i braków. Działalność op. – wych. odbywa się nie tylko w instytucjach ale także w rodzinie, wiosce dziecięcej itp. Celem pracy opiekuńczo – wychowawczej jest przygotowanie wychowanka aby mógł samodzielnie żyć, osiągnięcie przez wychowanka możliwości i umiejętności kierowania własnym rozwojem, samodoskonalenia i samoakceptacji, umiejętności podejmowania własnych wyborów i decyzji, wyrabiania poczucia odpowiedzialności oraz oceny własnych osiągnięć i błędów. W miarę dojrzewania wychowanka wychowawca ogranicza swój udział pomagając w rozwoju samodzielności, odnajdywaniu drogi życiowej i stawaniu się człowiekiem.
Zadania w zakresie pracy opiekuńczo –wychowawczej zmieniają się w zależności od potrzeb i sytuacji w jakiej znajduje się wychowanek; zawsze jednak skupiają się wokół tworzenia jak najbardziej sprzyjających warunków dla rozwoju jednostki. Zadania metodyki pracy op. – wych.:
1. Poznawanie uwarunkowań społeczno – wychowawczych, osobowości wychowanków, ich możliwości psychofizycznych, kontaktów ze środowiskiem rodzinnym, pobudzaniu aktywności w przygotowaniu do samodzielnego życia, aby odpowiednio pomagać w rozwoju wychowanka.
2. Wskazywanie zasad, form, metod i technik wychowania opiekuńczego, aby w pracy opiekuńczo wychowawczej uzyskać jak najlepsze efekty.
3. Modernizowani działalności opiekuńczo – wychowawczej z uwzględnieniem specyfiki zadań konkretnej formy opieki.
4. Akcentowanie konieczności kształcenia i doskonalenia pracy nauczycieli i wychowawców.
5. Opisywanie doświadczeń i osiągnięć konkretnych placówek w pracy opiekuńczo – wychowawczej w celu wymiany i wzbogacenia doświadczeń.
AD2. Błędy diagnozy psychopedagogicznej i jej zalety.
Diagnoza jest najważniejszym elementem terapii pedagogicznej, która stanowi punkt wyjścia dla dalszych oddziaływań terapeutycznych. Powinna dokładnie, rzetelnie i trafnie określić trudności w procesie nabywania wiadomości i umiejętności szkolnych przez ucznia. Diagnoza powinna uwzględnić przyczyny tych trudności, jak również ich negatywne konsekwencje dla rozwoju dziecka.
Diagnoza psychopedagogiczna
Metody diagnozy psychopedagogicznej
obserwacja
wywiad i rozmowa
analiza dokumentów i wytworów dziecka
kwestionariusze
socjometria
testy psychologiczne
3. Konstruowanie opinii o dziecku i wskazań do dalszego postępowania edukacyjnego i terapeutycznego
Zadania:
Przeprowadzenie niżej wymienionych badań i skonstruowanie opinii o wybranym dziecku, obejmującej wskazania do ewentualnego dalszego postępowania diagnostycznego, oraz edukacyjnego i terapeutycznego
obserwacja
rozmowa z dzieckiem
rozmowa z rodzicami
rysunek postaci ludzkiej
Rysunek Rodziny
Kwestionariusz CBI
Test Pojęcia o Sobie
Analiza dokumentów dziecka
Pomoc psych-ped- polega w szczególności na:
Diagnozowaniu środowiska ucznia
Rozpoznawanie przyczyn trudności w nauce
Rozpoznawanie potencjalnych możliwości i uzdolnień
Wspieranie ucznia z uzdolnieniami
Udzielanie pomocy i wsparcia porad rodzicom nauczycielom uczniom.
Formy pomocy-
Określa warunki prowadzenia zajęć
AD3. Różne oblicza teoretyczne poradnictwa. Prezentacja i próba oceny.
- Poradnictwo jako działalność pomocowa. Poradnictwo, określane jako interakcja międzyosobowa, działania społeczne, działalność zorganizowana czy forma pomocy społecznej, wyznacza obszar oddziaływań pomocowych w kontekście pedagogicznym.
Szerokie ujecie oddziaływań pedagogicznych spotykamy w pracach A. Kargulowej i R. Miller: - Doskonalenie procesu wychowania jednostki związane jest z wychowankiem (jego zachowaniem, rozwojem), praca wychowawców różnych instytucji (rodziców, nauczycieli), oraz działaniami polityków im organizatorów życia w środowisku.
R. Pawłowska akcentuje znaczenie poradnictwa wychowawczego, zawodowego czy kulturalno – wychowawczego, określając trzy obszary zadań poradniczych: - przygotowanie jednostki do udziału w życiu społecznym przez rozwijanie zainteresowań czy korygowanie niedoborów rozwojowych, przygotowanie do pracy zawodowej oraz przygotowanie do aktywnego udziału w kulturze.
Przedmiotem poradnictwa pedagogicznego są problemy związane z funkcjonowaniem jednostki lub grupy społecznej, osobista czy rodzinna sytuacja radzącego, trudnościami wynikającymi z pełnienia określonych ról społecznych bądź zawodowych, z przynależności do danej grupy społecznej.
AD4. Indywidualizacja pracy w metodyce pracy opiekuńczo wychowawczej, specyfikacja, rodzaje oddziaływań i uwarunkowania, egzemplifikacja.
Metodyka pracy opiekuńczo – wychowawczej – zajmuje się analizowaniem procesu opiekuńczo – wychowawczego i jego organizacją, formułując metody i techniki niezbędne do realizacji założonych celów i zadań.
Określając cele opieki jako działania określonego typu, można wyróżnić (wg A. Kelma):
opiekę profilaktyczną – ukierunkowaną na zapobieganie sytuacjom zagrożenia, na usuwanie bądź neutralizowanie czynników zagrożenia, aby nie dopuścić do ich zadziałania;
opiekę interwencyjną – mającą często postać ratownictwa, ukierunkowaną na usunięcie przedmiotu opieki spod wpływu już działających czynników zagrożenia; niekiedy działanie tych czynników bywa tak szybkie, iż jest do dyspozycji bardzo mało czasu;
opiekę kompensacyjną – ukierunkowaną na usuwanie bądź neutralizowanie następstw zagrożenia rzeczywistego, jeśli czynniki zagrożenia pozostawiły skutki;
Opieka nad dzieckiem – są to działania podejmowane przez osoby lub instytucje wobec dziecka, w związku z faktyczną lub potencjalną sytuacją zagrożenia oraz jej następstwami, przy niemożności lub ograniczonych możliwościach przezwyciężenia tej sytuacji przez samo dziecko.
Zadania metodyki pracy opiekuńczo – wychowawczej:
poznawanie uwarunkowań społeczno – wychowawczych osobowości wychowanków pod kątem ich możliwości psychofizycznych, kontaktów ze środowiskiem rodzinnym, pobudzania aktywności w przygotowaniu do samodzielnego życia, aby odpowiednio prowadzić indywidualny plan rozwoju wychowanka;
wskazywanie zasad, form, metod i technik wychowania opiekuńczego, aby w przebiegu procesu opiekuńczo – wychowawczego uzyskać jak najlepsze efekty pracy wychowawczej;
modernizowanie działalności opiekuńczo – wychowawczej na podstawie najbardziej nowoczesnych, sprawdzonych wzorów, z uwzględnieniem specyfiki zadań konkretnej formy opieki;
akcentowanie konieczności kształcenia i dokształcania nauczycieli wychowawców, szczególnie w zakresie ich specjalistycznej edukacji zawodowej;
akcentowanie zasadności opisywania doświadczeń i osiągnięć konkretnych placówek w pracy opiekuńczo – wychowawczej, w celu wzbogacenia poziomu metodycznej działalności praktycznej;
Wg J. Cz. Babickiego postawa opiekuńcza względem dziecka „to jest stałą jednolita linia postępowania opiekuńczego względem dziecka, wynikająca z zamiłowania do opiekowania się dzieckiem, z zamiłowania stale podtrzymywanego w napięciu przez ukochanie dziecka, przy czym jednolitość tej linii postępowania opiekuńczego warunkuje się ustaloną zasadą, wypośrodkowaną ze znajomości i zrozumienia dziecka, a także ze znajomości celu, do jakiego zmierza opieka nad nim.”
Zasady opieki wychowawczej w ujęciu M. jakubowskiego sformułowane są następująco:
dostatecznie wczesna ingerencja w zaburzenia i nieprawidłowości;
możliwie maksymalna kompensacja braków w życiu jednostki, grupy, środowiska;
indywidualizacja;
socjalizacja;
konstruktywna adaptacja osobnicza i społeczna każdej jednostki;
dynamiczna antycypacja w przystosowaniu młodzieży do życia;
respektowanie harmonijnego dorastania do zadań;
zbiorowa odpowiedzialność za los każdej jednostki czy grupy potrzebującej pomocy i opieki;
Irena Jundziłł wymienia następujące zasady:
właściwe rozeznanie potrzeb dzieci i młodzieży;
indywidualizacja w zaspokajaniu potrzeb;
wychowawczy charakter opieki;
pozostawienie dziecka, w miarę możliwości, w jego naturalnym środowisku;
odpowiednie wykorzystanie środków;
optymalizacja warunków rozwoju dziecka;
sprawiedliwość w zaspokajaniu potrzeb;
współdziałanie w zaspokajaniu potrzeb z całym wychowującym społeczeństwem;
Typologia zasad wg Zdzisława Dąbrowskiego:
zasada opieki sprawiedliwej;
zasada optymalizacji opieki;
zasada aktywności podopiecznych w zaspokajaniu ich potrzeb;
zasada wychowawczego charakteru opieki;
zasada oddziaływania wychowawczego na potrzeby;
zasada właściwego łączenia świadczeń opiekuńczych z wymaganiami;
Urszula Kamińska wyróżnia następujące zasady:
zasada odpowiedzialności za formalnowychowawcze modyfikowanie sposobów zaspokajania potrzeb wychowanków – można uwzględnić trzy warstwy znaczeniowe poczucia odpowiedzialności: gotowość ponoszenia konsekwencji swoich wyborów, decyzji i zachowań; odczucie powinności zachowania się w ten a nie inny sposób; poczucie winy w sytuacji niepodjęcia określonych działań lub podjęcia działań ocenianych jako negatywne. Nauczyciel wychowawca, pracując zgodnie z zasadą odpowiedzialności, powinien kierować się troską i dbałością o różne elementy składające się na dziedziny życia zbiorowego. Jego mądrość praktyczna, szacunek dla samego siebie oraz życzliwa spontaniczność w relacjach wychowawczych owocuje poczuciem sensu działalności opiekuńczo – wychowawczej. Zasada odpowiedzialności nakłada na nauczyciela wychowawcę obowiązek pracy nad sobą, bycia modelem zachowań, szukanie sposobów na rozwiązywane różnych problemów życiowych wychowanków w sytuacjach opiekuńczo – wychowawczych.
zasada wiary w możliwości wychowanka i kierowanie się szacunkiem dla jego osobowości – literatura wyróżnia cztery postawy wychowanka w instytucjach opieki całkowitej:
Wychowanek czynnie współdziała w prowadzących go do usamodzielnienia sytuacjach opiekuńczo – wychowawczych.
Wychowanek biernie współuczestniczy w życiu społeczności, biernie poddaje się procesowi opiekuńczo – wychowawczemu.
Wychowanka charakteryzuje postawa biernego oporu wobec czynności opiekuńczo – wychowawczych, często powoduje komplikacje, np. wagarując.
Wychowanek czynnie przeciwdziała różnym obowiązkom wynikającym z bycia członkiem społeczności, nie chcąc lub nie mogąc zrozumieć przykrych konsekwencji dla siebie samego.
Wobec każdej z tych postaw nauczyciela wychowawcę powinna charakteryzować głęboka wiara w możliwości wychowanka i jego dobrą wolę odzyskania własnej tożsamości. Kierując się zasadą szacunku dla osobowości dziecka, swoim doświadczeniem i profesjonalnością, wychowawca powinien starać się zrozumieć wszystkie uwarunkowania jego postawy, aby uzyskanie pozytywnych rezultatów stawało się możliwe.
zasada zaufania wychowanków do swoich opiekunów – od opiekunów, zgodnie z tą zasadą, wymaga się szczególnej wrażliwości na próby naruszania godności osobistej wychowanka. Wg Tadeusza Kotarbińskiego „Opiekun wtedy jest spolegliwy, kiedy można słusznie zaufać jego opiece, że nie zawiedzie, że zrobi wszystko, co do niego należy, że dotrzyma placu w niebezpieczeństwie i w ogóle będzie pewnym oparciem w trudnych okolicznościach.” Wychowankowie powinni mieć pewność, że w wychowawcach znajdą zawsze wsparcie psychiczne i pomoc w sytuacjach zagrożeniowych. Zasada zaufania do opiekunów wiąże się z potrzebą zwierzenia się. Od wychowawców zasada ta wymaga zdolności do współodczuwania, do rozumienia trosk swoich wychowanków. Zasada ta zobowiązuje ponadto uczenia się i rozwijania uczuć empatii w całej społeczności.
zasada kreowania wysokiej jakości środowiska życia wychowanków – zasada ta wyraża się między innymi:
w podejmowaniu różnych inicjatyw budzących zainteresowania intelektualne wychowanków;
w pomocy w pokonywaniu trudności szkolnych i w nadrabianiu zaległości w nauce;
w indywidualizacji kontaktów z podopiecznymi w celu wzmocnienia ich wiary w siebie;
w wyrabianiu przekonania o konieczności posiadania określonego zasobu wiedzy jako warunku kształtowania swojego losu;
w stworzeniu każdemu wychowankowi stałego, odpowiadającego jego indywidualnym potrzebom, dobrze wyposażonego miejsca do nauki i pracy samokształceniowej;
Nauczyciel wychowawca jest głównym twórcą właściwej atmosfery pracy, inicjatorem uczestnictwa wychowanków w zajęciach rozbudzających zainteresowanie różnymi dziedzinami wiedzy i ćwiczących sprawności intelektualne, kreatorem wysokiej jakości środowiska życia.
zasada optymalnego stosunku do potrzeb oraz ciągłości i trwałości działań opiekuńczo – wychowawczych – realizacja tej zasady polega na stabilności kadry wychowawczej, jej zgodnym współdziałaniu, na dbałości o zachowanie spokoju codziennego dnia, kultywowaniu tradycji urządzania świąt i urodzin dzieci, na ciągłym dążeniu do optymalnego organizowania działań opiekuńczo – wychowawczych.
Oddziaływania?? :
Metoda wychowania (wg H. Muszyńskiego) – każdy wyodrębniony sposób postępowania wychowawczego polegający na wywieraniu określonego wpływu na aktywność wychowanka związany zawsze z dokonywaniem zmian w obrębie układu nagród i kar w danej sytuacji wychowawczej.
Grupy metod wychowania:
Metody wpływu osobistego – wynikają z naturalnej skłonności człowieka do naśladowania innych osób mających uznanie i autorytet. Jeżeli postępowanie wychowawcy w różnych sytuacjach stanowi wzór do naśladowania, a jego osobowość może pomóc w zbudowaniu własnego modelu sukcesu życiowego wychowanków, to wpływ przykładu bywa znaczący w działalności opiekuńczo – wychowawczej. W tej grupie metod H. Muszyński wyróżnia: wysuwanie propozycji, wyrażanie aprobaty i dezaprobaty, perswazję oraz dawanie przykładu.
Metody wpływu sytuacyjnego – polegają na oddziaływaniu pośrednim za pomocą sytuacji, które wychowawca może tworzyć, aby organizować doświadczenia wychowanków. Modyfikując warunki określające sytuacje, w jakich znajdują się wychowankowie, wychowawca może wyznaczyć:
rodzaj zadań i obowiązków przydzielanych wychowankom;
rozmiar tych zadań i stopień ich trudności;
czas wypełniania zadań i obowiązków;
uprawnienia przyznawane wychowankom;
zakres swobody wychowanków;
W grupie metod wpływu sytuacyjnego oprócz metody nagradzania i karania wychowawczego szczególne miejsce zajmuje metoda przydzielania funkcji i ról społecznych, kształcąca umiejętności współżycia społecznego i samorządności wychowanków.
Metody wpływu społecznego – polegają na znaczącym wychowawczo i atrakcyjnym oddziaływaniu zespołu wychowawczego. Podstawową rolę odgrywa tutaj tzw. styl kierowania zespołem. Wychowawca posługujący się demokratycznymi metodami pracy z zespołem wywiera większy wpływ na kształtowanie się celów zespołu, jego struktury czy norm postępowania.
Metody kierowania samowychowaniem – polegają na czynnym ustosunkowaniu się do procesu własnego rozwoju. Samowychowaniem nazywa się trening w zakresie świadomego kierowania przez jednostkę własnym postępowaniem i rozwojem. Wychowawca kierując samowychowaniem wychowanka powinien nauczyć go różnych sposobów wpływania na własny rozwój, takich jak:
pisemne postanowienia dotyczące zwalczania własnych wad;
wyznaczanie sobie zadań wymagających systematycznego wysiłku;
prowadzenie dziennika z uwzględnieniem elementów samooceny;
umowne nagradzanie i karanie za własne postępowanie;
ćwiczenie się w punktualności, dokładności, opanowaniu czy w walce ze złymi przyzwyczajeniami;
W rodzinach migracyjna jest najczęściej całokształt życia rodzinnego skupia się wokół matki a zmiany w strukturze rodziny implikują zmiany w realizacji funkcji rodziny. Problematyka rodzin w aspekcie migracji zagranicznych jest podejmowana stosunkowo rzadko. Zauważa się istnienie rodzin, których członkowie przebywają za granicą, ale nie porusza się ich szczegółowych aspektów. Wyniki dotychczas przeprowadzonych badań wykazują natomiast, że emigracja rodziców wpływa istotnie na sytuację społeczno- wychowawczą dzieci. Każdy przypadek rozłączenia rodziny jest dla dziecka niekorzystny, nawet gdy wyjeżdża tylko jedno z rodziców. Dzieci źle znoszą rozłąkę i choć mają rodziców, czują się sierotami. Nieobecność rodzica powoduje zakłócenia w realizacji podstawowych funkcji rodziny, odbija się na procesie wychowawczym, prowadząc w wielu przypadkach do powstawania w psychice dziecka nieodwracalnych spustoszeń, czego negatywne skutki przejawiać się mogą w późniejszym dorosłym życiu.
Eurosieroctwo społeczne to podstawowy problem społeczny, wokół którego powinny koncentrować się główne działania opiekuńcze rodziny. Jest ono zjawiskiem złożonym i wieloaspektowym, przy czym wiedza na jego temat jest nadal niewielka, zwłaszcza w zakresie możliwości podejmowanych działań kompensacyjnych i profilaktyki.
W literaturze przedmiotu podkreśla się, że eurosieroctwo utrudnia także realizację niektórych zadań, takich jak: nauczenie społecznych form życia (prywatnych i osobistych), samodzielnego nawiązywania i utrzymywania stabilnych stosunków interpersonalnych oraz zaspokojenie ich potrzeb psychicznych.
Uwzględniając osoby nieobecne można wyszczególnić rodziny migracyjne:
1.z powodu wyjazdu ojców za granicę,
2.z powodu wyjazdu matek za granicę,
3.z powodu wyjazdu obojga rodziców.
Mając na uwadze czas nieobecności można wymienić:
1.okresowe rodziny migracyjne, w których rodzice migrują na krótkie okresy,
2.długotrwałe rodziny migracyjne, w których rodzice przebywają za granicą od jednego roku do kilkunastu lat.
Oddzielną kategorię tworzą rodziny rozłączone z powodu wyjazdu obojga rodziców. Można wyróżnić następujące typy takich rodzin:
1.oboje rodzice razem przebywają za granicą w tym samym czasie i miejscu,
2.oboje rodzice przebywają za granicą w tym samym czasie, ale w różnych miejscach,
3.jeden małżonek długotrwale przebywa za granicą, a drugi dojeżdża wahadłowo,
4.jeden małżonek pracuje za granicą przez określony czas, wraca i wyjeżdża drugi.
Rodzina stanowi grupę o specyficznej sile oddziaływania. Tu dziecko zdobywa pierwsze doświadczenia z dziedziny współżycia społecznego, będące podwaliną jego rozwoju społecznego. Stąd jakość tej podstawowej komórki społecznej ma fundamentalne znaczenie zarówno dla tworzących ją jednostek, jak i dla całego społeczeństwa. Dziecku dla prawidłowego rozwoju potrzebne są nie tylko odpowiednie warunki bytowe, ale przede wszystkim czynna, życzliwa obecność obojga rodziców. Każde z nich wnosi bowiem do procesu wychowawczego właściwe sobie elementy. Na ich przykładzie dziecko uczy się co to znaczy żyć razem, zależeć od siebie, być blisko. Gdy żyje tylko z jednym z rodziców uczy się samodzielności, ale nie uczy się relacji partnerskiej, uczy się radzić sobie samemu, ale też jest nadmiernie obciążone odpowiedzialnością nieadekwatną do jego wieku. Rozłąka może być przyczyną depresji, braku poczucia bezpieczeństwa, zaburzeń zachowania, które z czasem się pogłębiają. Sytuacja wychowawcza omawianej kategorii rodzin uzależniona jest od wielu czynników. Są to: nieobecność rodzica (ojca, matki, obojga rodziców), czas trwania migracji, rodzaj migracji (stały, okresowy). Biorąc pod uwagę nieobecność ojca warto odnieść się do teorii psychologicznych, które kładą szczególny nacisk na rolę ojca w procesie kształtowania osobowości dziecka. „(...) rola ojca w wychowaniu jest gwarantem właściwego rozwoju psychospołecznego dziecka. Jest to rola wręcz niemożliwa do zastąpienia przez kobiety, a w poglądach niektórych autorów jest ona ważniejsza niż rola matki”.
Matka, chcąc kompensować nieobecność ojca, skupia się zbyt kurczowo na dzieciach, ogranicza ich aktywność. Prowadzi to do niekorzystnych efektów w procesie socjalizacji dziecka, takich jak opóźnienia, a nawet zaburzenia w osiąganiu dojrzałości społecznej i emocjonalnej.
W sytuacji, kiedy poza granicami kraju przebywa obydwoje rodziców warunki opiekuńczo-wychowawcze jeszcze bardziej się pogarszają. Choć dzieci najczęściej mają zapewnioną opiekę kogoś dorosłego, to zdarza się, że są pozostawione z osobami, które nie sprawują jej korzystnie: starsze rodzeństwo, dziadkowie w starszym wieku, opłacani opiekunowie.
Czas pobytu rodziców za granicą jest kolejnym czynnikiem różnicującym sytuację rodzin. Wraz z wydłużającą się rozłąką rośnie liczba rodzin niezadowolonych z sytuacji życiowej; następuje osłabienie więzi małżeńskich i rodzinnych. Wielomiesięczna nieobecność powoduje wiele trudności i problemów, zarówno natury psychicznej, jak i moralnej, kończących się niejednokrotnie rozpadem małżeństwa. Istotny wpływ na sytuację rodzin rozłączonych ma także rodzaj migracji. Wyjazdy, zarówno okresowe, jak i stałe, przez swoją specyfikę wyznaczają sposób utrzymania kontaktu w rodzinie – pośredniego lub bezpośredniego, który jest jednym z nieodzownych elementów utrzymania rodziny jako wspólnoty. Jeśli rodzice migrują okresowo, rodziny utrzymują częstszy kontakt bezpośredni, co przyczynia się do akceptacji rytmu życia podzielonego na etapy migracji i powrotu. Jeśli natomiast wahadłowo wyjeżdżają oboje rodzice sytuacja rodzinna jest niestabilna, zaburzona zmianami wynikającymi z naprzemiennej nieobecności matek bądź ojców. Rodzice, rozłączający się przez emigrację, często nie zdają sobie sprawy z rzeczywistych skutków swych oddziaływań socjalizacyjnych. Realizowany przez nich proces wychowania nie zawsze jest racjonalny, to znaczy podporządkowany jakimś ideałom wychowawczym opartym o pedagogiczną refleksję i wiedzę o współzależności zjawisk. Często nie jest to proces planowy i metodyczny. Konieczne jest, by rodzice dobierali właściwe formy opieki nad dzieckiem, kontrolowali metody swych oddziaływań socjalizacyjnych, a przede wszystkim potwierdzali te oddziaływania własnym przykładem.
Każdy przypadek niepełności rodziny powoduje określone, negatywne skutki w procesie wychowawczym, wpływając na dzieci w dwojaki sposób –pośredni i bezpośredni. Wpływ bezpośredni związany jest z nieobecnością jednego z rodziców, co powoduje brak pewnych wzorców osobowych, jak i wzorców zachowań. Dzieci wywodzące się z rodzin rozłączonych, częściej niż inne będą realizować swe role w sposób niepełnowartościowy, będą posiadały gorszą orientację w rolach społecznych.Wpływ pośredni to taki, gdzie niepełność rodziny oddziałuje na obecnego rodzica. Kształtuje to określone postawy i zachowania, co z kolei wywiera wpływ na dziecko. Bez wątpienia brak rodziców, czy też choćby jednego z nich ma wpływ na funkcjonowanie młodych ludzi nie tylko w środowisku rodzinnym.
Skala samotności współcześnie niepokojąca wzrasta. Jako problem o charakterze społecznym ma liczne źródła, tkwiące zarówno w samym człowieku jak i w otaczającym go świecie. Problematyką tą zajmują się przedstawiciele takich nauk jak: pedagogika, psychologia, teologia, filozofia. W literaturze przedmiotu wskazuje się na liczne źródła samotności człowieka jak: rodzina (a w niej przede wszystkim czynniki utrudniające życie rodzinne, konflikt pokoleń, stosunki z innymi członkami rodziny), szkoła i środowisko rówieśnicze (szkoła jako instytucja, nauczyciel, przemoc i agresja w szkole, inność); uzależnienia cywilizacyjne (choroby, mas media, uzależnienia); edukacja (wartości).
Dokonując rozróżnienia sieroctwa na: sieroctwo naturalne pełne i półsieroctwo, emocjonalne (duchowe), społeczne, migracyjne (eurosieroty), decyzyjne (decyzja rodziców, sądu), jako stan ducha, sieroctwo utajnione (dzieci ulicy) oraz wynikające z braku identyfikacji z własną płcią wskazujemy tym samym na rodzaj samotności, która ich dotyka, z którą w mniej lub bardziej udany sposób walczą. Jeżeli czynią to bez wsparcia innych ten stan jeszcze bardziej się pogłębia i prowadzić może do ucieczki od świata, który nie pozwala na godną egzystencję, na zaspokajanie własnych potrzeb (zarówno w sensie psychicznym jak i fizycznym).
Samotność jest jednym z najbardziej przykrych stanów, jakich doświadcza człowiek. Najbardziej dotkliwie odczuwają ten stan dzieci, ich zależność od osób dorosłych jest tak duża, że pozostawione same sobie chorują zarówno duchowo jak i fizycznie.
Młody człowiek zagubiony w gąszczu bodźców atakujących go z różnych stron i z różną siłą często nie radzi sobie z odnalezieniem własnego miejsca w świecie, w najbliższym środowisku życia, staje się podatny na liczne propozycje, za którymi podąża wymóg rezygnacji z własnej tożsamości, wtopienie się w grupę, która daje poczucie wartości, bezpieczeństwa i miłości, ale zmusza do bezwzględnego posłuszeństwa i rezygnacji z własnych pragnień, a przede wszystkim woli. W. Kruczyński określa samotność jako wirus, który otrzymujemy od matki lub od ojca ,który tkwi w człowieku i przy sprzyjających warunkach uaktywnia się. Od matki możemy otrzymać następujące wirusy samotności: wycofania, nieufności, zależności, chwiejności, uwiązania, zakochania w sobie, uległości; od ojca: lojalności, zdyscyplinowania.
W szczególny sposób odczuwają samotnośćeurosieroty. Jakkolwiek dziecko odczuwa samotność także wzrastając w rodzinie – mimo bliskości rodziców i innych członków rodziny – to jednak skazanie go na „sztuczne warunki” egzystencji, jakie tworzą przede wszystkim instytucjonalne formy kompensacji eurosieroctwa , wzmacnia poczucie odrzucenia i odczuwania samotności zarówno w sferze fizycznej, psychicznej jak i moralnej. Można także mówić o różnych poziomach i jakości odczuwanej samotności przez dziecko.
Procesy globalizacji i rodzimej transformacji systemowej (ekonomicznej, politycznej i społecznej, w sferze kultury, edukacji) zdaniem J. Izdebskiej wywołują zmiany, jakie zachodzą we współczesnej rodzinie, zarówno o charakterze pozytywnym, jak też destruktywnym. Ujawniają się niepokojące zjawiska zagrażające rodzinie, jej wewnętrznej strukturze i funkcjonowaniu, jak: bezrobocie, bezdomność, bieda, dezorganizacja, dezintegracja w sferze emocjonalnej, rozłąka związana z migracją, zjawiska patologii społecznej, mediatyzacja życia rodzinnego, niewydolność wychowawcza, nieporadność, uzależnienia.. Zjawiska te zagrażają i uniemożliwiają realizację podstawowych funkcji rodziny, zwłaszcza ekonomicznej, opiekuńczej, wychowawczej, emocjonalnej, kulturalnej, rekreacyjnej. Rodzina staje się środowiskiem dysfunkcyjnym, nie wywiązuje się z zadań, jakie ma do spełnienia wobec własnych dzieci, nie zapewnia im podstawowych warunków do życia, rozwoju, edukacji, Kumulacja występujących w rodzinie zjawisk o charakterze destruktywnym, patologicznym powoduje, niezwykle trudną sytuację życiową dziecka, stając się nierzadko przyczyną jego osamotnienia.
Dezorganizacja strukturalna rodziny spowodowana emigrają zarobkową rodzica, długotrwałą nieobecnością (rozłąką) rodzi odmienne niż w rodzinach pełnych, warunki życia dziecka. Dzieci z takich rodzin czują się „gorsze” w grupie rówieśniczej, przeżywają poczucie wstydu, żalu, zazdrości. Są to bardzo silne, traumatyzujące doznania i zmieniające charakter relacji między dzieckiem a bliskimi mu osobami, także kolegami, sąsiadami, znajomymi. Więź emocjonalna między dzieckiem a rodzicem ulega ciągłemu osłabieniu lub zerwaniu, a dla prawidłowego rozwoju dziecka bardzo ważne są systematyczne relacje z obojgiem rodziców.
Niepokojącym zjawiskiem prowadzącym do osamotnienia dziecka jest postępująca dezintegracja rodziny w zakresie np. wspólnego bycia ze sobą w czasie wolnym. Dzieciństwo dla wielu współczesnych dzieci przestaje być bezpieczne, szczęśliwe, a staje się bolesne, krzywdzące, osamotnione.
Szkoła i rodzina to dwie podstawowe instytucje wychowujące dziecko. Mają one bardzo duży wpływ na kształtowanie się jego charakteru i osobowość. Ważne zadanie spełnia wychowawca klasy, do którego obowiązków należy poznawanie osobowości uczniów, ich zdolności, zainteresowań, poznawanie warunków życia ucznia i ich stanu zdrowia. Jak już wspomniałem ważną rolę w życiu dziecka – ucznia odgrywa wychowawca klasy, który często staje się autorytetem zwłaszcza dla młodszych dzieci. Stosunki interpersonalne panujące w klasie szkolnej zależą w dużej mierze od nauczyciela, a klimat emocjonalny w szkole jest jednym z zasadniczych warunków prawidłowego przebiegu procesu wychowania i nauczania. Nauczyciel wychowawca powinien dostrzegać zmiany w zachowaniu ucznia, w jego wyglądzie. Dobrze, jeśli nauczyciel interesuje się sytuacją życiową dziecka. Eurosieroty często bowiem odtrącone przez szkołę i dom rodzinny, czują się mniej wartościowe, dlatego też często przyjmują postawy zbuntowane, naganne, przestępcze. Należałoby więc w miarę szybko zająć się tymi dziećmi, poznać je wnikliwiej, pomóc w rozwiązaniu trudnych problemów oraz uruchomić motywację we właściwym kierunku. Bez wyrazów empatii między nauczycielem (wychowawcą) a dzieckiem trudno jest też mówić o prawidłowym rozwoju psychicznym, a tym samym o prawidłowym rozwoju wychowanków. Nauczyciele mogą być bardzo pomocni, jeśli zauważą samotne dziecko, które zazwyczaj nie zwraca uwagi otoczenia, jest skłonne ukrywać odczuwaną izolację społeczną.