1.PSYCHOLOGIA I JEJ ZASTOSOWANIA
Przedmiot badań psychologii: człowiek i jego cechy, zachowania, różnorodne wytwory i efekty jego funkcjonowania.·PSYCHOLOGIA- nauka o zachowaniu i procesach psychofizycznych. Jej celem jest opis zjawisk i wyjaśnienie tego jak myślimy, czujemy i działamy
PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA- zajmuje się teoriami i problemami dotyczącymi edukacji, wychowania, opieki psychologicznej. Bezpośrednimi realizatorami wychowania są rodzice i nauczyciele, a rola psychologa polega na wspieraniu ich w podejmowanych działaniach, w sytuacjach trudnych decyzyjnie, społecznie i emocjonalnie.
Funkcje wychowania: socjalizacyjna (adaptacyjna), emancypacyjna (wyzwalająca).
PSYCHOLOGIA KLINICZNA- zajmuje się opisem i wyjaśnianiem zdrowych i zaburzonych form zachowania, przeżywania i funkcjonowania somatycznego (biologicznego). Jej przedmiotem są różnego rodzaju zaburzenia funkcjonowania człowieka, trudności w przystosowaniu się w skutek złego stanu zdrowia, wady organicznej, środowiska nerwicującego. Zadaniem psychologa jest diagnoza zdrowia i zaburzeń oraz profesjonalna pomoc i interwencja (np. promocja zdrowia, prewencja, interwencja w kryzysie, poradnictwo i terapia). Praktyka ogranicza się do profilaktyki, diagnozy, usuwania lub łagodzenia zaburzeń za pomocą zabiegów psychokorekcyjnych.
PSYCHOLOGIA ZDROWIA- dziedzina badań i praktyki, zajmująca się psychologicznymi aspektami zdrowia i choroby, wyjaśnianiem mechanizmów osiągania i załamania zdrowia.
PSYCHOLOGIA SĄDOWA- psychologowie określają stopień socjalności nieletnich przestępców, formułują ich resocjalizację, charakter i stopień zaburzeń, uwarunkowania wiarygodności zeznań świadków, stopień rozkładu pożycia małżeńskiego, uregulowanie sytuacji opieki nad dzieckiem po rozwodzi, określanie stopnia doznanego uszczerbku na zdrowiu psychicznym, stopień narkomanii/ alkoholizmu/ uzależnienia i sposób leczenia.
PSYCHOLGIA PENITENCJARNA- funkcje diagnostyczne i korekcyjne w resocjalizacji więźniów. Diagnostyka ma na celu poznanie osobowości więźnia. Funkcje korekcyjne to konsultacje udzielane władzom więzienia, co do sposobu postępowania z danym więźniem oraz zabiegi psychoterapeutyczne modelujące zachowanie więźnia.
PSYCHOLOGIA DEFEKTOLOGICZNA- bada ogół zjawisk psychologicznych występujących u osób niepełnosprawnych. Obejmuje właściwości i mechanizmy funkcjonowania takich osób oraz rehabilitację psychologiczną.
PSYCHOLOGIA PRACY- prawidłowości i nieprawidłowości psychologiczne związane z pracą człowieka określonym miejscu, warunkach, otoczeniu społecznym. Zawiera przystosowanie człowieka do pracy i pracy do człowieka. Psycholog pracy analizuje cechy człowieka, jako podmiotu pracy, środowisko pracy, proces pracy, skutki pracy pozytywne i negatywne. Niesie pomoc w przystosowaniu ludzi do rynku pracy (wpływa na świadomość zawodową, wybór zawodu oraz radzi jak radzić sobie ze stresem, bezrobociem, niezdecydowaniem życiowym).Humanizacja pracy- przeciwdziałanie negatywnym skutkom pracy, rozwiązywanie problemów związanych z bezrobociem. Kontrakt psychologiczny- suma związków zachodzących między oczekiwaniami i zobowiązaniami stron, (czyli pracownika i pracodawcy). Psychologia ergonomiczna- psychologiczne uwarunkowania stosunków, występujących pomiędzy człowiekiem a obiektem technicznym, otoczeniem, pracom. Psychologia inżynieryjna- koncentracja na układzie „człowiek-maszyna”, zajmuje się projektowaniem maszyn i urządzeń oraz określaniem zachowań, które są potrzebne do sterowania nimi. System zachowań organizacyjnych- warunkuje sposób osiągania przez jednostki i grupy celów związanych z pracą. Wyjaśnia zachowania ludzi w organizacji, ale wymaga podejścia interdyscyplinarnego (czerpie informacje też z innych nauk niż psychologia).
PSYCHOLOGIA EKONOMICZNA- bada zachowania konsumentów i ludzi interesu oraz wpływ oczekiwań ekonomicznych na wydatki, oszczędności i pożyczki konsumentów. Zajmuje się zespołem zachowań ekonomicznych oraz przejawami wpływu ekonomii na jednostkę. Analizuje taki procesy jak kupowanie, oszczędzanie, inwestowanie, płacenie podatków, praca i przedsiębiorczość. Omawia wpływ takich czynników jak reklama (wywierająca wpływ na odbiorcę), strategie marketingowe (określa się psychologiczny profil konsumenta), pieniądze, system podatkowy, rozwój gospodarczy. Jest to nauka o postępowaniu ekonomicznym. Wyróżnia problemy dotyczące rynku konsumenta, przedsiębiorstwa oraz sfery „obywatel- społeczeństwo”. Postępowanie nieracjonalne- kurczowe trzymanie się potrzeb, przekonań, wbrew przytłaczającym dowodom ukazującym szkodliwość potrzeb lub błędność przekonań. Może wynikać z braku kompetencji, błędów w postrzeganiu, emocji, usztywnionych nawyków w rozumowaniu, nieświadomych oczekiwań i uprzedzeń. Postępowanie racjonalne- postępowanie odpowiadające logicznemu działaniu.
PSYCHOLOGIA ŚRODOWISKOWA- bada zachowania się człowieka, jako pochodnej środowiska fizycznego i społecznego, z jakim człowiek styka się w życiu codziennym. Bada reakcje na niepokojące zjawiska zachodzące w środowisku człowieka i stanowiące zagrożenia bytu i normalnego funkcjonowania
PSYCHOLOGIA POLITYCZNA- bada funkcjonowanie ludzi w świecie polityki. Chce poznać czynniki, od których zależy podejmowanie funkcji politycznych oraz sposobu realizacji tych funkcji i profilu osób pełniących te funkcje.
PSYCHOLOGIA WOJSKOWA- analiza służby wojskowej (specyficzna sytuacja społeczna, relacja człowiek-maszyna, problemy pola walki). Obejmuje poradnictwo psychologiczne, dobór służby i działalności wojskowej, wspieranie działalności wychowawczej i dowódczej, prowadzenie treningów i terapii po wydarzeniach traumatycznych.
PSYCHOLOGIA SPORTU- psychologiczne aspekty postawy aktywności człowieka w wychowaniu fizycznym, sporcie, rekreacji, rehabilitacji ruchowej. Psychologowie pomagają w osiąganiu lepszych wyników.

2.CZŁOWIEK W KONCEPCJACH PSYCHOLOGICZNYCH
PSYCHOLOGIA- nauka rozwijająca się. Nie ma dominującego paradygmatu ani swojej jednej generalistycznej koncepcji człowieka. Wyróżnia się dwa stanowiska:
a)eklektyczne- każdy kierunek badań psych. Wniósł coś nowego i oryginalnego do wiedzy o człowieku, a próby integracji tych osiągnięć pozwolą w przyszłości stworzyć jedną teorię psychologiczną.
b)klasyczne- różne koncepcje człowieka są wobec siebie konkurencyjne i tylko jedna z nich pozwala lepiej niż inne opisać i wyjaśnić ludzkie czynności. Badacz musi dokonać wyboru. Jeden określony portret człowieka stanie się dominujących i zostanie zaakceptowany przez uczonych.

PSYCHOLOGIA KLASYCZNA
Psychologia naukowa zaczęła się rozwijać w XIXw, a głównym problemem była ludzka świadomość, utożsamiana z psychiką. Zasadami psychologii było opieranie się na doświadczeniu, jako podstawie twierdzeń naukowych. Robiono eksperymenty psychofizyczne i psychofizjologiczne. Dążono do wykrycia elementarnych zjawisk psychicznych.

PSYCHOLOGIA POSTACI
Nurt narodził się na przełomie XIX i XX wieku. Proponował traktowanie zjawiska psychologii w sposób całościowy. Psychologowie postaci nazywani byli gest altystami. Wg nich ludzie postrzegali świat w całościach, gdyż całość jest czymś więcej niż suma części. Oznaczało to, że nie można zidentyfikować żadnego przedmiotu czy zjawiska poza ich własnym kontekstem, bez określania jego przynależności do całości.

KONCEPCJA BEHAWIORYSTYCZNA
Kierunek rozwinął się w USA.
Behawioryzm mówi o tym, że jedynym naukowo uzasadnionym przedmiotem badań psychologicznych jest obserwowanie i mierzalne zachowanie.
Podstawę rozumowania behawiorystów stanowi przeświadczenie, że jedynym rodzajem zjawisk, które są dostępne badaniu naukowemu i któremu może mieć wartość praktyczną jest ZACHOWANIE, które jest obserwowalne i mierzalne.
Prosty system badania zachowań S-R, gdzie S to bodziec (stymuluj), a R (response) reakcja. Ta nauka miała być równie ścisła jak wszystkie nauki przyrodnicze. Praktycznie ważne jest to, co człowiek robi, a nie to, co przeżywa wewnętrzne.
Behawioryzm opiera Sikę na twierdzeniu, że zachowanie jest wynikiem uczenia się uwarunkowanego kojarzeniem nagród i kar z określonymi bodźcami. To system kar i nagród decyduje o tym, czego człowiek unika i do czego dąży. Procesy psychiczne nie odgrywają tu żadnej roli. By zmienić zachowanie człowieka, należy odpowiednio manipulować środowiskiem, stosując dobry repertuar kar i nagród.
B.F. Skinner- stany wewnętrzne człowieka (świadomość, procesy myślowe, cechy, charakter, postawy) nie wpływają na ludzkie reakcje.
Współcześni behawioryści nie negują istnienia życia wewnętrznego- zawierają jedynie uwagę, że nie reguluje ono działania człowieka i poszukują przyczyn zachowania nie tyle w jego osobowości, co środowisku zewnętrznym.
Inżynieria behawiorystyczna- metoda i technika badań reakcji człowieka- manipulując środowiskiem (zmieniając system nagród i kar) modyfikujemy działanie człowieka.

KONCEPCJA PSYCHODYNAMICZNA
Człowiek sterowany jest przez potężne siły wewnętrzne, które często są nieświadome.
Celem psychologa nie jest badanie zewnętrznego zachowania. Zewnętrzne zachowanie jest tylko interesujące wtedy, gdy są symptomem zjawisk wewnętrznych.
Celem jest poznanie osobowości stanowiącej system sił dynamicznych, zwanych popędami albo potrzebami. Pozwala to przewidzieć i wyjaśnić ludzkie działanie i je korygować.
PSYCHOANALIZA Freuda- zachowania ludzi przesądzone są przez uniwersalne, biologiczne ukształtowane popędy, a motywy leżą poza świadomością człowiek.
Wg Freuda psychika ma charakter warstwowy:
-warstwa pierwotna-sfera biologicznych popędów Id (popęd seksualny, śmierci). Popędy powodują stan napięcia, który jest rozładowywany poprzez zaspokajanie popędu. Są nieświadome i irracjonalne, kierują się zasadą przyjemności.
-ego- jaźń- realizuje cele zewnętrzne, kieruje się zasadą realizmu.
-superego- sumienie- ramy moralne wartości charakterystycznych dla danego kręgu kulturowego i jest skutkiem uspołecznienia się człowieka. Kieruje się zasadami moralnymi.
Id dąży do zaspokojenia i wywiera nacisk na ego , ale równocześnie superego stawia wymagania, często przeciwstawne.

Aspekty teorii Freuda:
-osobowość zawiera część świadomą (determinującą psychiczne funkcjonowanie) oraz część nieświadomą (składa się z wypartych i zapomnianych wspomnień).
-ludzie rodzą się z pewną liczbą instynktownych popędów, które sterują ich zachowaniem i motywacjami. Źródłem popędów jest energia psychiczna, której ważną częścią jest libido.
-przeżycia z wczesnego dzieciństwa mają najważniejszy i najsilniejszy wpływ na rozwój osobowości i rozwój emocjonalny
-struktura osobowości zawiera 3 sfery: id, e go, superego
-człowiek skazany jest na walkę z irracjonalnymi popędami i wymaganiami kultury oraz minimalizację cierpienia wynikającego z ludzkiego dylematy „nautra-kultura”

Alfred Adler- psychologia indywidualna- nie neguje istnienia motywacji nieuświadomionej, ale udowadnia przewagę motywacji świadomej

Carl Gustaw Jung- libido ma naturę bardziej duchową niż seksualną (instynkt samozachowawczy), istnienie nieświadomości zbiorowej, społecznej podświadomości (archetypy). Wyróżnił typy osobowości, opierające się na różnicach tempera mentalnych (introwertycy- doznania wew, ekstrawertycy- świat otaczający).

PSYCHOANALIZA SPOŁECZNA (kulturowa)- decydujące znaczenie w kształtowaniu osobowości odgrywają nie czynniki biologiczne a społeczne i kulturowe i społeczne.
Jest złożona- określa koncepcję filozoficzną, stanowi metodę leczenia zaburzeń psychicznych. Źródłem lęku są wewnętrzne konflikty i frustracje, które udaremniają zaspokojenie potrzeb społecznych i osobistych. Lęk powstaje, gdy jednostka nie może osiągnąć swoich celów- jest sygnałem zagrożenia i niebezpieczeństwa. Człowiek zwykle nie zdaje sobie sprawy ze swoich lęków i niepokojów. PSYCHOTERAPIA pomaga zdać sobie z nich sprawę. Jest systematycznym i celowym sposobem modyfikacji i korekcji osobowości oraz leczenia zaburzeń emocjonalnych za pomocą środków psychologicznych (tok słów, dyskurs, mimika, więź).Psychoterapia to nie tylko metoda leczenia, ale także rozwój samoświadomości, zapoznanie ludzi z ich prawdziwą motywacją, pragnieniami, dążeniami, pomocą w wyborze drogi życiowej.

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA- skoncentrowana na wyższych motywach, samorealizacji, rozwoju, wiedzy, estetyki. Zwraca uwagę na ogromne możliwości jednostki, oferując wizję człowieka wolnego, bogatego w możliwości rozwoju i samorealizacji. Główną siłą napędową działania ludzi jest dążenie do samorealizacji, a także aktualizacji ich potencjalnych szans. Koncentracja na subiektywnym i świadomym doświadczeniu jednostki, wyjątkowość człowieka, wolność w wyborze. Uważa, że nauki przyrodnicze nie mogą stosować się do badania człowieka.
Carl Rogers, Abraham Maslow- teoretycy podejścia humanistycznego- samoświadomość i zdolność do samoakceptacji są niezbędnymi składnikami dobrego funkcjonowania psychicznego. Człowiek jako istota starająca się zrealizować swoje możliwości, by osiągnąć maksymalny rozwój osobowości (tylko indywidualne ograniczenia).

Rogers- waga obrazu własnej osoby
Maslow- motywy jakie kierują ludźmi. Wyróżnił dwa rodzaje motywacji:
a)obrony, czyli potrzeby redukcji fizjologicznych napięć (głód, pragnienie)
b)wzrostu, czyli zaspokojenie godne jest z zasadą, że gdy nie występują braki, ludzie odczuwają potrzebę rozwijania się
Ostateczny poziom rozwoju psychicznego jest osiągnięty, Gd zostają zaspokojone wszystkie potrzeby podstawowe i następuje realizacja całego potencjału osobowości.

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA- podkreśla ważność wewnętrznych procesów umysłowych (poznawczych: językowych, myślenia, percepcji, pamięci, rozwiązywania problemów). Człowiekiem nie steruje całkowicie środowisko zewnętrze, ani nie zależy od w pełni od nieświadomych sił popędowych. Jest samodzielnym podmiotem (osobą), która na ogół działa świadomie i celowo.
J. Bruner, Herbert Simon (nobel z ekonomii), T. Tomaszewski- próba nakreślenia portret psychologicznego, który odpowiadałby faktom empiryczny i nie byłby mechaniczny jak behawioryzm i kliniczny jak psychoanaliza.
Człowiek jest układem przetwarzającym informacje (umiejętność generowania informacji i wiedzy). Przechowywanie, interpretacja, tworzenie, przekazywanie informacji nadając im wartość, sens, znaczenie.
Na poznanie składają się: percepcja, myślenie, rozwiązywanie problemów, procesy językowe i pamięć. Procesy poznawcze są zorganizowane i są centralnym składnikiem osobowości. Tworzy się dzięki nim subiektywna, indywidualna wiza otoczenia fizycznego i społecznego kształtuje zachowanie, które jest zintegrowane, całościowe i celowe.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA- naukowe badanie sposobu, w jaki ludzkie myśli, uczucia i zachowania ulegają wpływom innych ludzi.

3.METODY BADAWCZE W PSYCHOLOGII
Metoda badawcza- sposób postępowania w poznawaniu swojego przedmiotu i sposoby.
Współczesna psychologia zaliczana jest do nauk empirycznych- pod względem warsztatu badawczego podobna jest do biologii czy fizyki, a różni się od nauk formalnych (logika, matematyka). Oznacza to, że badana jest poprzez stawianie twierdzeń i sprawdzanie ich na podstawie doświadczenia stosując metody specyficzne (testy psychologiczne, metody klinicznej) i niespecyficzne (obserwacja, eksperyment). Nauka empiryczna ma być 1)deskryptywna 2)eksploatacyjna 3)prognostyczna.

EKSPERYMENT- badanie zjawisk wywołanych przez badającego w kontrolowanych przez niego warunkach, w celu ich poznania. Bada relacje przyczynowo-skutkowe. Przykładem może być eksperyment więzienny Zimbardo. Wyróżnia się dwa rodzaje eksperymentów psychologicznych:
a)naturalny- ma miejsce w rzeczywistych warunkach (firma, szkoła)
b)laboratoryjny
Metoda jest czasem trudna w realizacji, bo nie każde zachowanie można badać, obserwowanie zachowania może je zmieniać, często mamy odczyniania ze sztucznym środowiskiem

OBSERWACJA-świadomy, planowy i celowy proces obserwowania zachowania się człowieka i rejestrowanie przebiegu zjawisk oraz zdarzeń. Psycholog, który to stosuje, nie ingeruje w przebieg zjawisk oraz nie wywołuje określonego rodzaju zachowania. Badacz jest jakby na zewnątrz, ale gdy musi zaingerować nie ma wpływu na sytuacje. Aby przeprowadzić obserwację: wyznaczamy cel obserwacji, formułujemy plan. Techniki obserwacyjne: dziennik obserwacji, obserwacja fotograficzna, próbki czasowe, próbki zdarzeń.
Cechy dobrej obserwacji: celowość, systematyczność, planowość, selektywność.
Wady: niemożność powtórzenia
Sporną rzeczą jest to, że obserwacja przebiega w warunkach rzeczywistych: +sytuacja naturalna – nie ma pewności co do przyczyn zmiany zachowań

TEST- rodzaj zadania do wypełnienia, identyczny dla wszystkich badanych. Ocena rozwiązania jest ilościowa. Test psychologiczny to metoda metryczna, oparta na statystyce, która ma na celu porównywanie ludzi między sobą w zakresie poziomu ich uzdolnień czy inteligencji.
Obiektywność metody: wynik uzyskany w badaniu jest niezależny od osoby eksperymentatora, niezmienność instrukcji, udzielania pomocy lub wyjaśnień. => bezstronne porównywanie wyników uzyskanych przez jednostkę z ustalonymi normami.
Przykłady testów pracy, ekonomicznych: badanie zdolności poznawczych, zainteresowań, uzdolnień, sprawności motorycznych, cech osobowościowych
Cel testu: uzyskanie materiału służącego do konstruowania diagnozy psychologicznej.

WYWIAD-rozmowa wcześniej zaplanowana i przygotowana, przeprowadzana w celu zebrania danych o przejawach zachowania, faktach i zdarzeniach z życia osoby badanej. Daje możliwość uzyskania materiału do analizy. Wymaga: przygotowania teoretycznego, znajomości środowiska odpowiedniego konstruowania pytań, umiejętności nawiązywania kontaktu…
a)swobodny- badacz (kieruje rozmową) umożliwia pełną, swobodną i szeroką wypowiedz nakreślony temat
b)skategoryzowany- rozmowa przeprowadzona wg określonych w kwestionariuszu pytań
Wywiady mogą być z pojedynczymi osobami, albo grupowe, np. zogniskowany wywiad grupowy (grupa tematyczna- focus group). Formuła scenariusza, grupa 8-12 osób, 1-2 godziny, moderator. Rola: uzyskanie i analiza informacji, nadanie im sensu i pewnej struktury, która pozwoli sformować wnioski

BADANIA KWESTIONARIUSZOWE I SONDAŻE OPINII- sprawdzenie tego, co ludzie mówią, że myślą i tego co ludzie mówią, że zrobią w danej sytuacji. Opierają się na założeniu, że ludzie pytani o uczucia, reakcje, opinie, pragnienia, potrafią i chcą je wyrazić. Pytania mogą być z określoną liczbą alternatyw oraz otwarte, które prowokują nasze odpowiedzi.
Zalety: krótki czas zbierania informacji, możliwość przebadania dużych zbiorowości
Wady: brak bezpośrednich relacji między badaczem a badanym, dążenie do ujęć ilościowych, brak kontroli przez badacza samodzielności odpowiedzi badanych, brak możliwości uwzględniania indywidualnych różnic między badanymi podczas analizy odpowiedzi.
Pułapki badań ankietowych:
-opinie i pseudo opinie
-niezgodność opinii ogólnych i szczegółowych
-skrzywienie związane z poszukiwaniem aprobaty społecznej
-preferencja do pozytywnego stylu odpowiadania
-kolejność pytań

SOCJOMETRIA- technika polegająca na odtwarzaniu sieci powiązań pomiędzy rożnymi członkami grup. Służy do poznawania struktury wew grup społecznych, rodzaju wzajemnych oddziaływań między członkami grupy, identyfikacji osób zajmujących w grupie pozycję liderską.

ANALIZA WYTWORÓW DZIAŁANIA, czyli tego co człowiek stworzył, ponieważ nosi piętno stwórcy. Metodę stosuje się w różnych formach diagnozy i terapii, szczególnie, gdy osoba badana ma ograniczone możliwości wypowiadania się.

TECHNIKI PROJEKCYJNE- polegają na stosowaniu zadań o niejednoznacznej treści (metoda plam atramentowych, niedokończonych zdań, skojarzeń itp.). Poprzez interpretacje wieloznacznej treści zadań osoba nieświadomie ujawnia swoje specyficzne doświadczenia motywy i cechy osobowości. Stosowane są do diagnozowania pacjentów, doradztwie personalnym, badaniach marketingowych.

Metody dzielą się na ilościowe i jakościowe:
a)ilościowe- opracowywane za pomocą metod statystycznych
b)jakościowe- dostarczają wglądu na problemy dotychczas dobrze nie poznane

4.OSOBOWOŚĆ-tylko sobie właściwie cechy intelektualne, tempera mentalne, itp. Kompleks właściwości człowieka, które zapewniają organizację i stałość jego zachowania oraz nadają pitno indywidualne, przynajmniej niektórym elementom tego zachowania.
Rozwój osobowości- proces złożony, w którym bierz udział szereg czynników, jak dziedziczność, środowisko, aktywna działalność jednostki oraz jej wychowanie. Osobowość rozwija się w trakcie całego życia człowieka, nie jest ukształtowana z chwilą narodzin, ale mają na nią wpływ np. struktury nerwowe, które mają wpływ na procesy poznawcze i zdolności. Człowiek od urodzenia nawiązuje interakcje między ludźmi, czyli kontakty ze środowiskiem społecznych, co wpływa w decydujący sposób na kształtowanie się jego osobowości.
Badania nad osobowością (podejścia):
a)teoria cech- poszukują podstawowych czynników osobowości (cech wyznaczających nasze tendencje do reagowania)
b)poznawcza psychologia osobowości- szuka odpowiedzi na pytania w jaki sposób osoba funkcjonuje, jakie procesy decydują o podejmowaniu człowieka określonych działań, o odbiorze rzeczywistości.

TEORIE CECH- podstawową jednostką opisu osobowości jest czynnik- cecha- wyodrębniona na podstawie analizy czynnikowej. Celem teorii jest sformułowanie zbioru cech indywidualnych, aby można było przewidywać zachowanie jednostki.

TEORIA OSOBOWOŚCI EYSENCKA- trzy podstawowe wymiary: ekstrawersja, neurotyczność, psychotyczność:
EKSTRAWERTYCY- „głód stymulacji”- poszukują pobudzenia, silnych wrażeń, towarzyskość, żywość, aktywność, poszukiwanie doznań
INTROWERTYCY- unikanie stymulacji i bodźców.
NEUROTYCZNOŚĆ- synonim emocjonalizmu- tendencja do ujawniania negatywnych stanów emocjonalnych (lęk, napięcie emocjonalne, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena)
PSYCHOTYCZNOŚĆ- wymiar, którego jeden biegun opisuje altruizm, empatia, uspołecznienie, drugi biegun brak uspołecznienia, przestępczość, psychopatię.

TEORIA PIĘCIOCZYNNIKOWA (big five)- model „wielkiej piątki”- analiza czynnikowa Costa i McCrae- bazę osobowości tworzy wielka piątka, obejmująca dwubiegunowe wymiary osobowości:
-ekstrawersja – introwersja <- społeczne funkcjonowanie człowieka, intensywność interakcji społecznych, zdolność do zabawy
-ugodowość- nieustępliwość <-jakość ustosunkowań do ludzi od współczucia i przyjazności do postaci antagonistycznych
-sumienność – chaotyczność <-zadaniowa sfera życia człowieka, odpowiedzialność, wytrwałość, ambitność
-emocjonalna stabilność – labilność (neurotyczność) <- emocjonalna sfera reagowania oraz realizmu w myśleniu i odporności na stres
-otwartość – zamkniętość na doświadczenie <-tendencja do poszukiwania nowych doświadczeń, tolerancja na nowe wydarzenia czy fakty

POZNAWCZE PODEJŚCIE DO OSOBOWOŚCI- skupienie się na osobie jako pewnej całości, a nie na elementarnych procesach. Człowiek jest podmiotem poznającym świat i samego siebie, złożonym systemem pobierającym, przetwarzającym i integrujących informacje. Na obraz samego siebie składa się całokształt wiedzy, wyobrażeń, pojęć o własnej osobie, uczuciowy stosunek do samego siebie związany z samooceną.
Samoocenę, czyli ocenę samego siebie, formułuje się na podstawie:
-własnych doświadczeń
-opinii innych ludzi, z którymi się zetknęliśmy
Samoocena może być za wysoka lub za niska. Zaniżona ocena samego siebie, to stan, w którym człowiek przypisuje sobie niższe możliwości niż w rzeczywistości posiada, a więc nie docenia się, spodziewa się od innych ludzi mniej niż jest to uzasadnione.
Samoakceptacja wywiera duży wpływ na emocjonalną równowagę człowieka i jest jednym z czynników determinujących społeczne funkcjonowanie jednostki.

5.TEMPERAMENT- zespół względnie trwałych właściwości psychicznych, warunkujących intensywność reagowania na różnorodne bodźce, decydując o energetyce naszych zachowań, ich szybkości i tempie. Przejawia się w działaniach człowieka, jego reakcjach emocjonalnych i motoryce.

Iwan Pawłow stworzył typologię, która cieszy się dużą popularnością. Na podstawie badań nad zwierzętami ustalił, że fizjologiczne podłoże temperamentu stanowi typ układu nerwowego. Pawłow wyodrębnił 3 temperamenty silne i jeden słaby (na tle procesów nerwowych):
-sangwinik- silny, zrównoważony, ruchliwy. Odznacza się dużą siłą procesów nerwowych
-flegmatyk- silny, zrównoważony, powolny.
-choleryk- silny, niezrównoważony, ruchliwy
-melancholik- słaby- słabe procesy pobudzania i hamowania, mała ruchliwość

Temperament człowieka przejawia się przede wszystkim w jego działaniach i od niego właśnie zależy intensywność reagowania na różnorodne bodźce.

Reaktywność współdeterminuje wrażliwość i wydolność organizmu oraz współwyznacza zapotrzebowanie na stymulację. Wysokoreaktywni wykazują się aktywnością unikania stymulacji, dużą wrażliwością i małą wydolnością, podczas gdy jednostki niskoreaktywne charakteryzuje aktywność poszukiwania stymulacji, niska wrażliwość i duża wydolność.
Wydolność- zdolność do adekwatnego reagowania na bodźce silne i długotrwałe
Ruchliwość- zdolność do przestawienia się z jednej reakcji na drugą
Trwałość- czas reakcji po wystąpieniu bodźca

Styl działania- jest typowy dla jednostki, jest o sposób wykonywania czynności, jeden z mechanizmów regulujących zapotrzebowanie na stymulację.

6.ZDOLNOŚCI I INTELIGENCJA
ZDOLNOŚCI przejawiają się pod w szybkości uczenia się i rezultatach działania. To takie różnice indywidualne, które sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni ludzi osiągają, w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe rezultaty w uczeniu się i działaniu.
INTELIGENCJA- efektywność działań umysłowych, których nie potrafimy wyjaśnić poziomem wykształcenia czy doświadczeniem jednostki. Posiada funkcje adaptacyjne. Jest to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi.
Dwuczynnikowa teoria Spearmana- każda czynność dochodzi do skutku dzięki współdziałaniu dwóch czynników: g- general (inteligencja ogólna) i s- specyfic (zdolności specjalne).
Teoria pierwotnych zdolności umysłowych Thurstone’a- siedem podstawowych wzajemnie niezależnych czynników , które warunkują inteligencje.
Teoria modelu struktury intelektu- każdą zdolność człowieka można opisać na trzech wymiarach: operacja/ proces, treść/ materiał, wytwór.
Charakterystyka osoby uzdolnionej intelektualnie- podwyższone tempo przetwarzania informacji, większa niezawodność funkcjonowania systemu nerwowego, wzmożona wydajność tkanki mózgowej, zwiększona pula zasobów uwagi, większa pojemność pamięci roboczej, podwyższona skuteczność kontroli poznawczej i umiejętności stosowania skutecznych strategii poznawczych.
Iloraz inteligencji- miara zdolności umysłowych, wyraża liczbowo poziom inteligencji.
Testy inteligencji-dzielą się na indywidualne/ grupowe, werbalne/ wykonaniowe.

7.POSTAWY- względnie trwałe oceny, pozytywne lub negatywne, ludzi, obiektów, pojęć i faktów. Składają się z 3 komponentów:
*komponent poznawczy- przekonanie na temat właściwości obiektu postawy. Wchodzi tu wiedza, wiadomości, przekonania i przypuszczenia
*Komponent emocjonalny (afektywny)- emocje i uczucia jakie kojarzą się z obiektem postawy
*komponent behawioralny- działania ludzi wobec obiektu postawy, tendencje do zachowania się w określony sposób.
Postawa- struktura ukształtowana w procesie zaspokajania potrzeb jednostki, w określonych warunkach społecznych, jako względnie zgodną i trwałą organizację wiedzy, przekonań, uczuć, motywów oraz pewnych form działania i reakcji podmiotu, związaną z określonym obiektem lub klasą obiektów. Charakteryzuje się ją za pomocą określonych cech: treść przedmiotowa (co/kto jest obiektem postawy), zakres (ilość przedmiotów, których dotyczą), siła, złożoność, zwartość, trwałość, dostępność.
Zmiana postawy- może być spowodowana na jednej z 3 komponentów poznawczym, emocjonalnym, behawioralnym.
Dystans poznawczy- stan emocjonalny wywołany przez sytuację, w której jedna osoba ma dwie sprzeczne ze sobą postawy lub przekonania, lub kiedy istnieje konflikt między przekonaniami osoby, a jej manifestowanym zachowaniem.
Komunikat perswazyjny- przekonuje do zajęcia określonego stanowiska (postawy) w danej sprawie i może mieć formę przemówienia, reklamy telewizyjnej, itp. Jego skuteczność determinuje nadawca, siła i rodzaj argumentów oraz cechy odbiorców. Celem jest kształtowanie i zmiana postaw ludzi w zamierzonym kierunku.
Postawy wobec produktu- tworzą się w wyniku doświadczeń konsumentów z produktem lub za pośrednictwem reklamy. W marketingu dużą wagę przywiązuje się do kształtowania i zmiany postaw.
Trzy procesy zmiany postaw:
*uleganie- osobnik akceptuje jakiś wpływ, bo ma nadzieję wywołać w ten sposób pozytywną reakcję innej osoby lub grupy- chce otrzymać nagrodę lub uniknąć kary
*identyfikacja- akceptacja danego wpływu. Jednostka chce uzyskać lub utrzymać satysfakcjonujący związek z inną jednostką czy grupą, akceptuje nową postawę, bo jest elementem nowego związku
*internalizacja- akceptacja jakiegoś wpływu, treść jest sama przez się nagradzająca- jest ona zgodna z systemem wartości jednostki.

8.POTRZEBY- powstają na podłożu zaburzenia równowagi między organizmem a środowiskiem i wynikają z braku czegoś, co sprawia, iż organizm nie może normalnie funkcjonować. Jednostka dąży do zaspokojenia ich, czyli zlikwidowania rozbieżności. Zaspokojenie wiąże się z przeżywaniem silniejszych lub słabszych emocji.
Potrzeba- stan niedoboru, braku czegoś w organizmie, co jest niezbędne do życia. Potrzeba- obiektywny warunek przeżycia lub rozwoju albo relacja uzależniająca organizm od otoczenia.
Wg. Maslowa- czynnik zewnętrzny może być uznany za niezbędny, gdy jego brak wywołuje zaburzenia, jego oceność zapobiega tym zaburzeniom, przywrócenie danego czynnika usuwa objawy deficytu, a w razie wystąpienia braku organizm aktywnie poszukuje danego czynnika.

Piramida potrzeb Maslowa- fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, prestiżu i uznania (szacunku), samorealizacji, samo urzeczywistnienia. W 1970 roku uzupełnione o potrzeby poznawcze, estetyczne i transcendencji. | Potrzeba wyższa w hierarchii dochodzi do głosu wówczas, gdy nastąpiło uprzednie zaspokojenie potrzeb niższych.

9.EMOCJE- szczególny rodzaj stanu psychicznego. Są wynikiem świadomej lub nieświadomej oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele lub interesy jednostki. Uruchamiają priorytet dla określonego działania. Wywołują tendencję do reagowania w określonym kierunku. Wywierają wpływ na sprawność działania.
Procesy emocjonalne- siły, energie, które pobudzają, ukierunkowują człowieka ku lub od poznawanej rzeczywistości. Zawierają trzy komponenty: znak emocji (przyjemne +, przykre -), intensywność procesów emocjonalnych (pobudzenie emocjonalne- wynika z określonego pobudzenia OśUN, max- ekstaza, szał, panika, wściekłość, min- otępienie, smutek, apatia, głęboki sen; pkt środkowy- stan obojętności), treść emocji. Dzieli się je na nastroje, afekty i namiętności.
Nastroje- stany emocjonalne nie skierowane na jakiś określony przedmiot. Są przeżyciem niezbyt silnym, ale długotrwałym.
Afekt- emocje silne, krótkotrwałe
Namiętności- uczucia długotrwałe i bardzo silne.
Uczucia- specyficzne ludzkie emocje, które mają charakter społeczny, treść poznawcza i intencjonalność.
Zniekształcenia orientacji w zjawiskach emocjonalnych: człowiek nie zdaje sobie sprawy z wystąpienia emocji, dokonuje fałszywej kategoryzacji emocji, nieprawidłowo określa źródła emocji, może nieprawidłowo określać związek między emocją a postępowaniem.
Inteligencja emocjonalna IE- umiejętność kierowania emocjami, samoświadomość, kontrolowanie własnych emocji, zapału, wytrwałość w dążeniu do celu, zdolność do empatii, umiejętność zachowań społecznych, zdolność motywowania się, rozpoznawanie emocji u innych, nawiązywani i podtrzymywanie związków z innymi.

10.MOTAWACJA
Trzy czynniki warunkujące powstanie motywu:
-potrzeby muszą być w pewnym stopniu niezaspokojone
-musi być pobudka albo pozytywna albo negatywna (czyli nagroda albo kara)
-człowiek musi oceniać szanse osiągnięcia nagrody Lu b uniknięcia kary na wyższe niż 0.
Od czego zależy wielkość motywacji? Motywacja będzie tym większa im wyżej oceniamy własne szanse;) patrzymy na wzór M=f(U,P), gdy P>0, gdzie P- prawdopodobieństwo osiągnięcia czegoś, U- użyteczność wyniku.
Charakterystyczne cechy procesów motywacyjnych:
-kierunek- wyznaczony jest przez pragnienie osiągnięcia czegoś, co stanowi cel. Polega na zmierzaniu do określonych celów dodatnich, lub unikaniu celów ujemnych.
-natężenie- zależne od zaangażowania jednostki w dążeniu do osiągnięcia celu (motywacja silna lub słaba).
-stany emocjonalne- mogą być dodatnie lub ujemne; towarzyszą procesom motywacyjnym; gdy realizacja celów przebiega pomyślnie to towarzyszy jej wystąpienie procesów o zabarwieniu emocjonalnym i odwrotnie przy negatywnym.
Pierwsze Prawo Yerkesa i Dodsona- w miarę wzrost intensywności pobudzenia sprawność działania wzrasta do pewnego poziomu, a następnie zaczyna się pogarszać, aż do całkowitej dezorganizacji. Działanie przebiega najsprawniej, gdy motywacja jest średnio intensywna. Lęk przed karą, obawa czy strach wpływają na nagłe i znaczne podwyższenie motywacji do poziomu, w którym zostaje zdezorganizowane, a aktywność może być nawet całkiem zahamowana.
Drugie prawo Yerkesa- Dodsona- uwzględnia dodatkową zmienność- trudność zadania. Podczas rozwiązywania zadania łatwego największą sprawność osiąga się przy wyższym poziomie pobudzenia, a w czasie rozwiązywania zadań trudnych przy niższym. Stopień trudności zadania zależy od jego struktury i złożoności oraz cech indywidualnych i możliwości intelektualnych osoby.

11.STRES PSYCHOLOGICZNY
Stres powstaje w reakcji na sytuacje psychologicznie trudne, jest stanem, w którym pojawiają się zmiany w ogólnym poziomie aktywacji organizmu, silne emocje najczęściej o znaku ujemnym, motywacja do przezwyciężenia trudności.
5 rodzajów sytuacji trudnych:
-sytuacja deprywacji- człowiek pozbawiony jest podstawowych elementów niezbędnych do normalnego funkcjonowania, w której nie są zaspokojone podstawowe potrzeby (np. fizjologiczne lub psychologiczne)
-sytuacja przeciążenia- gdy trudność zadania jest na granicy możliwości jednostki, jej sił fizycznych, umysłowych lub wytrzymałości nerwowej. Prowadzi do zmęczenia, zniechęcenia, wyczerpania.
-sytuacje utrudnienia-, gdy możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona wskutek pojawienia się w sytuacji jakiś elementów zbędnych lub nieobecności elementów potrzebnych.
-sytuacja zagrożenia-gdy zachodzi prawdopodobieństwo utraty czegoś, co jest cenne dla jednostki (pozycja społeczna, życie).Sytuacje, w których działają czynniki przeciwne czemuś, na czym człowiekowi zależy, pod jakimś względem niebezpieczne.
-sytuacje konfliktowe- człowiek znajduje się w polu przeciwstawnych oddziaływań i gdy z 2 celów działania musi wybrać jeden, a wybór uniemożliwia realizację drugiego.
a)konflikt dążenie- dążenie (+ +) - człowiek musi wybrać jeden z dwóch, równomiernie dla siebie atrakcyjnych celów, a oba wiążą się z sytuacją nagrody.
b)konflikt typu unikanie- unikanie (- -) - człowiek musi dokonać wyboru pomiędzy dwoma celami, które mają dla niego wartość ujemną.
c)konflikt typu dążenie- unikanie (+ -) - gdy ten sam cel ma dla jednostki wartość pozytywną i negatywną. Cel wydaje się atrakcyjny, gdy jest oddalony, w miarę zbliżania się jego atrakcyjność maleje.
3 fazy stresu psychologicznego (mają związek z drugim prawem Yerkesa Dodsona)
-faza mobilizacji- wzrost intensywności reakcji, podwyższenia sprawności. Pełne wykorzystanie potencjalnych możliwości jednostki.
-faza rozstrojenia-, gdy stres nasila się lub trwa zbyt długo. Poziom wykonywania czynności spada, pojawia się dezorganizacja w zachowaniu. Brakuje precyzji, zmniejsza się plastyczność w działaniu.
-faza destrukcji- występuje przy narastającym napięciu emocjonalnym. Polega na zasadniczym zaburzeniu organizacji działań i możliwości ich kontrolowania. Występuje skrajna sztywność, nieuzasadniona zmienność, brak konsekwencji. Człowiek traci zdolność poprawnego, realistycznego spostrzegania sytuacji, uwaga jest rozproszona, myślenie chaotyczne, stereotypowe.
Stres skrajny, traumatyczny- może powodować głębokie i trwałe zmiany funkcjonowania psychologicznego i fizjologicznego. Pojawia się na skutek klęsk żywiołowych, katastrof, terroryzmu, przemocy fizycznej i seksualnej, itp. Mogą prowadzić do powstania „zespołu zaburzeń pourazowych”.
Choroby psychosomatyczne- występują na skutek zaburzeń somatycznych (cielesnych) na skutek zaburzeń psychicznych. Należą do nich choroby serca, naczyń krwionośnych, nadciśnienie tętnicze, choroba wrzodowa, zaparcia, biegunki, alergie.
Radzenie sobie w sytuacjach stresowych- świadomy lub nieświadomy wysiłek, który ma na celu przywrócenie swoistego stanu bezpieczeństwa lub niedopuszczenia do jego utraty.
Indywidualna odporność na stres- determinuje ją rodzaj wykonywanego zadania w sytuacji trudnej, procesy fizjologiczne i zmiany psychologiczne powstaje od wystąpienie sytuacji stresowej, stałe właściwości jednostki np. typ temperamentu, obraz świata, własnej osoby, struktura potrzeb, itp.
Mechanizmy obronne- odkryte przez Freuda- są to obronne automatyczne i nieświadomie podejmowane działania zmierzające do rozładowania emocjonalnego napięcia, rozwiązania wewnętrznego konfliktu oraz zmniejszenia lęku wtedy, kiedy sytuacja psychiczna staje się nie do zniesienia.

Najpopularniejsze mechanizmy obronne:
a)racjonalizacja- wynajdowanie logicznych przyczyn lub wiarygodnych usprawiedliwień dla tego, co człowiek zrobił. Nie prowadzi jednak do racjonalnego postępowania, ogranicza się do zabiegów wyjaśniających.
b)projekcja- mechanizm, który chroni jednostkę przed przyznaniem się przed samym sobą do niepożądanych cech czy właściwości.
c)przemieszczenie- wyładowanie tłumionych uczuć na obiektach innych niż te, które wzbudzały te uczucia.
d)wyparcie- represja- usuwanie lub niedopuszczanie do świadomości myśli, które wywołują przykre napięcie w postaci lęku czy niepokoju.
e)zaprzeczanie rzeczywistości- bronienie się przed nieprzyjemną rzeczywistością przez niedostrzeganie jej
f)fiksacja (stereotypia)- tendencja do niezmiennego, usztywnionego zachowania. Człowiek traci elastyczność w rozwiązywaniu problemów i bezkrytycznie ponawia tę samą próbę, mimo że jest nieskuteczna
g)regresja- cofnięcie się do form zachowania wcześniejszego etapu rozwoju, związane z mniej dojrzałymi reakcjami i zwykle niższym poziomem aspiracji.
h)fantazjowanie- zaspokajanie sfrustrowanych pragnień w wyobraźni (często spotykaną formą są marzenia na jawie).
i)kompensacja- dążenie do powetowania sobie niepowodzeń lub słabszych wyników w określonej dziedzinie przez wybitne wyniki w innej (np. nieodnoszenie wyników w życiu prywatnym rekompensujemy sobie uzyskiwaniem ich w pracy)
j)identyfikacja- ma na celu zwiększenie poczucia własnej wartości przez utożsamianie się z jakąś wybitną osobą lub instytucją

11.AGRESJA- zachowanie mające na celu wyrządzenie krzywdy innej osobie, czyli działanie ukierunkowane na zranienie lub sprawienie bólu. Wyróżnia się:
-agresję pośrednią- polega na działaniu na czyjąś szkodę bez konfrontacji twarzą w twarz
-agresja bezpośrednia- polega na wyrządzaniu komuś bezpośredniej krzywdy (o charakterze werbalnej lub fizycznej).
-agresja przemieszczona-, gdy człowiek nie zna przyczyny blokującej działania bądź przewiduje karę za zaatakowanie przeszkody, więc kieruje agresję naiwne obiekty czy osoby podobne. Może przybrać formę autoagresji.
Mobbing- specyficzna forma agresji psychicznej, rodzaj terroru psychicznego, stosowanego przez jedną lub kilka osób przeciwko (przeważnie) jednej osobie. Mamy do czynienia tam, gdzie przybywają ze sobą ludzie w grupie przez dłuższy czas. Jest to agresja ukryta, o zakamuflowanej strategii. Represjonowanie trwa miesiącami, a nawet latami, powtarza się systematycznie, zaś osoba maltretowana pozbawiona jest możliwości obrony. Narzędzia lobbingu: szykany, zwodzenie, podstęp, intryga, kłamstwa, plotki, oszczerstwa, zachowanie sadystyczne. Celem sprawcy jest zepsucie opinii ofiary i zaszkodzenie jej w sposób, który pozwoli wyeliminować ją z pozycji, jaką zajmuje.
Czynniki odpowiedzialne za występowanie zachowań agresywnych:
-niektóre substancje chemiczne (testosteron, alkohol)
-odczuwanie dyskomfortu, napięcia emocjonalnego (ból, niewygoda)
-czynniki społeczne
-reakcja na bezpośrednią prowokacje
-chęć odwetu
-obecność przedmiotów kojarzonych z agresją
-Frustracja-zmiany, jakie pojawiają się w działaniach człowieka pod wpływem zablokowania jego dążeń, bezpośredni efekt wystąpienia przeszkody, czyli przerwanie ciągu czynności ukierunkowanych na zrealizowanie celu (zaspokojenie potrzeby, rozwiązanie zadania).Jest efektem deprawacji relatywnej.
Deprawacja relatywna- poczucie jednostki (albo grupy społecznej), wywołane spostrzeżenie, że posiada mniej niż zasługuje lub mniej niż pozwolono jej oczekiwać, lub też mniej niż posiadają ludzie podobni do niej.