Problemowe zachowania uczniów można podzielić na:
dotyczące samego ucznia, tj. jego funkcji somatycznych i psychicznych,
związane z pracą szkolną ucznia i jego osiągnięciami,
dotyczące kontaktów międzyludzkich, z wyróżnieniem zachowań odnoszących się do konkretnych członków grupy uczniowskiej, do norm obowiązujących w grupie oraz do nauczycieli,
wpływające zakłócająco na przebieg lekcji szkolnej.
Określenie problemowe zachowanie ucznia ujmuje zachowanie jako problem, do którego należy się ustosunkować i podjąć próbę jego rozwiązania. Zachowania problemowe mogą być różnorodne, niektóre sprawiają trudności przede wszystkim nauczycielom, inne pozostałym uczniom, a jeszcze inne samemu uczniowi, który te zachowania przejawia. To, czy nauczyciel określi zachowanie ucznia jako problemowe, zależy w dużej mierze od jego wrażliwości wychowawczej oraz tolerancji wobec określonych form zachowania.
Kierując się potrzebami nauczyciela oraz jego pozycją obserwatora w stosunku do zachowania uczniów, wydzielono dwie grupy zachowań problemowych:
1) zachowania, które są w większym stopniu uwarunkowane osobowością niż wpływem sytuacji, jakkolwiek sytuacje pełnią rolę "wyzwalającą" dane zachowanie
2) zachowania, które są przede wszystkim uwarunkowane sytuacyjnie, jakkolwiek cechy osobowości nie są tu bez znaczenia. Zaliczono do nich zachowania:
a) agresywne - pojęcie agresji jest rozumiane jako bezpośrednie lub pośrednie przynoszenie komuś szkody. Ta agresywność ma swoje podstawowe źródło w wychowaniu rodzinnym, szczególnie w stosowaniu wobec dziecka fizycznej przemocy. Przemoc rodzi przemoc: dziecko będzie się posługiwało takimi samymi metodami dochodzenia swoich racji, jakich zostało nauczone. W środowisku szkolnym istotną rolę z wychowawczego punktu widzenia odgrywają dwa rodzaje agresji, wywodzące się z odmiennych źródeł. Pierwszy rodzaj agresji należy do zjawiska nazywanego dręczeniem dzieci przez dzieci i dotyczy uczniów niższych klas. Na dręczenie przez rówieśników narażone są dzieci, które odróżniają się od innych jakąś szczególną właściwością fizyczną lub psychiczną, ocenianą jako ich słabość. Rezultatem dręczenia mogą być zaburzenia emocjonalne , niekiedy utrzymujące się przez całe życie. Drugim rodzajem agresji, która podejmowana jest przez starszych uczniów jest agresja wywodząca się w swych formach z podkultury więziennej i szerzej z marginesu społecznego. W coraz większym stopniu różne obrzędy uczniowskie nasycone są agresją, która jest sposobem uzyskiwania pożądanych celów.
Postępowanie: W sytuacjach szkolnych należy przestrzegać podstawowej zasady, aby agresja nie była skuteczna, aby agresor nie mógł za jej pomocą zrealizować swoich celów. W konkretnych sytuacjach można się też posłużyć przegrupowaniem klasy, aby uzyskać zmianę układów i zależności społecznych i w ten sposób przerwać "łańcuch zarażania się". Można też w sytuacji szkolnej przestrukturować realizowane czynności, np. zmienić temat lekcji, zmienić polecenie tak, aby umożliwić wyjście z sytuacji. Wszelkie apele, przywoływanie do porządku itp. okazują się mało skuteczne. Natomiast krótkotrwała izolacja od zespołu klasowego (np. pozbawienie udziału w wycieczce) bywa bardziej skuteczna. Ważną rolę odgrywa też indywidualna rozmowa z uczniem, będąca nie rodzajem kary, ale oferowaniem pomocy. Agresywnych uczniów, pochodzących ze środowisk o niskiej kulturze wychowawczej, należy niezależnie od ich wieku uczyć tego, jak o coś prosić, jak przepraszać, jak okazywać szacunek. Niezwykle ważne jest, niezależnie od ich zachowania, okazywanie im zaufania, zaufanie wychowuje! Ogranicza nadmiar zagrażających, nieprzewidywalnych zdarzeń, dzięki czemu przyczynia się do bardziej zrównoważonego zachowania. Obniża lęk, który niejednokrotnie leży u podstaw agresji.
Literatura:
Irena Obuchowska "Problemowe zachowania uczniów" [w:] Sztuka nauczania - czynności nauczyciela pod red. K. Kruszewskiego. PWN Warszawa 1995
DLACZEGO DZIECI ZACHOWUJĄ SIĘ AGRESYWNIE, STOSUJĄ PRZEMOC?
Na powstanie zachowań agresywnych ważny wpływ ma otoczenie. Dzieje się tak, gdy :
dzieci często mają do czynienia z agresją i przemocą w rodzinie;
w rodzinie obserwowany jest brak zainteresowania sprawami dziecka.
Wyraża się to przez:
brak ciepła rodzinnego, chłód emocjonalny rodziców wobec dziecka, przede wszystkim w pierwszych latach jego życia;
brak jasno wyznaczonych -jak dziecku wolno się zachować, a jak nie wobec rodziców, rodzeństwa, rówieśników i innych dorosłych;
brak reakcji ze strony rodziców w rozpoznawaniu i akceptowaniu zachowań dziecięcych.
Szkoła jako instytucja może przyczyniać się również do powstania zachowań agresywnych.
Czynniki związane z samą instytucją i organizacją szkoły, które mają wpływ na powstawanie zachowań agresywnych:
zbyt duża liczba uczniów w klasach;
hałas, mała przestrzeń i ograniczona ruchliwość;
czas spędzany głównie w sposób ukierunkowany;
stała sytuacja oceny i narzucony z góry porządek;
anonimowość uczniów i nauczycieli.
Czynniki związane z relacjami nauczyciele- uczniowie:
niewłaściwe sposoby komunikowania się nauczycieli z uczniami;
relacje oparte tylko na wymaganiach bez nagradzania i wzmacniania pozytywnych zachowań dzieci.
Czynniki związane z procesem nauczania typu:
brak doceniania i podkreślania wysiłków i postępów dziecka:
niesprawiedliwość w traktowaniu i ocenianiu dzieci;
nuda i systematyczność podczas lekcji.
J . Ranschburg : „Lęk, gniew, agresja”. Warszawa 1993
B . Kobusińska : „Co powinniśmy wiedzieć o agresji”. Warszawa 1995