Cywilizacja żydowska
Według Konecznego zasadniczymi cechami tej cywilizacji , które stanowią o jej odrębności są:
"mesjanizm i wybraństwo"- sprowadzające się w praktyce do wiary w to , że Bóg Izraela (Jehowa) obiecał swemu ludowi panowanie nad światem i innymi narodami.
"aprioryczność" , czyli skłonność do naginania życia do teorii - powziętych z góry i często z życiem realnym nie dających się pogodzić.
"sakralność" , a więc sztywne skostnienie życia religijnego i sprowadzenie go do bezdusznego formalizmu, z którego treść duchowa uleciała.
etyka żydowska- jest to etyka podwójna, inna dla swoich (Żydów) i inna dla obcych (gojów).
sucha i formalistyczna "prawniczość" - litera prawa jest ważniejsza od życia, można co najwyżej tę literę naginać sztuczną i obłudną interpretacją.
Cywilizacja żydowska jest jedną z najstarszych w świecie. Jej trwałość nie jest związana z posiadaniem określonego państwa ani ze znajomością określonego języka. W jakimś sensie pamięć, a dziś solidarność z państwem izraelskim, odgrywa tu pewną rolę, podobnie jak na ogół szerszym masom nieznany język liturgii, hebrajski, do niedawna martwy, a obecnie w Izraelu uczyniony językiem żywym.
W językach europejskich zjawisko wspólnotowości żydowskiej nie jest określane pojęciem naród (nacion, nation) ale inaczej, zwykle pojęciem lud (le peuple juif, the Jewish people, Judenthum).
Koneczny zauważa, że cecha wybraństwa stanowi podstawowe spoiwo w sakralnej cywilizacji żydowskiej, decydujące o jej niezwykłej trwałości i żywotności na przestrzeni dziejów. Co ciekawe cecha ta nie występuje w żadnej innej cywilizacji historycznej. Żydzi trwają przy swojej religii ponieważ wierzą ,że ich bóg czyli Jehowa zobowiązał się (na zasadzie kontraktu) uczynić ich panami całej ludzkości, i że panowanie to ma im być dane niejako z góry, byle tylko zachowywali Zakon.
W żydostwo można się jedynie wżenić, biologicznie wtopić. Żydzi z własnej woli żyją życiem odrębnym. Tworzą swoje gminy (kahały), rządzą się własnymi prawami, dbają o odrębność przestrzenną. Żydzi nie stanowią biologicznie żadnej jednej rasy. Żydzi polscy rasowo są bliscy Polakom, Żydzi Magrebu Arabom, Żydzi etiopscy Etiopczykom itd. Natomiast fakt, że trzymają się swojego środowiska, swojej cywilizacji, swojej odrębności, powoduje, że biologicznie wyodrębniają się. To nie rasa tworzy cywilizację żydowską, ale cywilizacja powoduje odrębność biologiczną. Nie jest to odrębność zupełna, bo małżeństwa mieszane występują często, ale wystarczająca, by wszędzie gdzie dłużej żyją społeczności żydowskie, odróżniano ich fizycznie od otoczenia. To wszystko jest konsekwencją zbiorowej świadomości o wybraństwie.
ZWYCZAJE ŻYDOWSKIE:
Dzieci
W tradycji żydowskiej celem małżeństwa jest posiadanie dzieci, ponieważ tylko wtedy kobieta i mężczyzna są najbliżej Boga : tworzą nowego człowieka. Stają się więc niejako partnerami Boga w dziele stworzenia. Po narodzinach chłopca, w ósmym dniu jego życia, następuje jego obrzezanie. Jest to pamiątka zawarcia przymierza Boga z Narodem Wybranym. Jeśli urodzi się dziewczynka – następuje uroczysta nadanie jej imienia. Kiedy dziecko kończy trzynaście lat, staje się pełnoprawnym członkiem wspólnoty religijnej.
Szabas
Szabas, czy też szabat, to święty dzień judaizmu, siódmy dzień tygodnia. Zaczyna się w piątek o zmierzchu i trwa do sobotniego zmierzchu. Jego godziny są jednak ruchome – zależą od pór roku. W piątek przed zmierzchem zaczyna się nabożeństwo w synagodze, po którym wraca się do domu na wieczerzę szabasową. Szabas zaczyna się wraz z zapaleniem przez kobietę w domu świec. Stół nakryty jest białym obrusem. Następnie odmawia się kidusz – modlitwę nad winem i chałą i błogosławi dzieci. Kidusz nawiązuje do dwóch ważnych wydarzeń : odpoczynku Boga po stworzeniu Świata i Paschy, czyli wyjścia Izraelitów z niewoli egipskiej. Czas szabasu to czas święty. Nie wolno w tym dniu pracować zarobkowo, sprzątać, prać, prasować, podróżować na większe odległości czy gotować. Stąd sobotni obiad jest uroczysty, ale… zimny. Nie wolno też korzystać z autobusów, taksówek czy prądu, gdyż w ten sposób nakłania się innych ludzi do pracy. Szabas to dzień przeznaczony na modlitwę, ale również dla rodziny i bliskich, którym zapracowani małżonkowie nie mogą poświęcić wystarczająco dużo czasu w normalnym dniu. Szabas kończy się zapaleniem jednej świecy, co symbolizuje wyjście czasu świętego i powrót do codzienności. Podobno Mesjasz nadejdzie wtedy, gdy żaden Żyd na świecie nie złamie żadnego z zakazów szabasowych.
Ślub i małżeństwo
W judaizmie małżeństwo to wypełnienie woli Boga. Ponieważ najpierw mężczyzna i kobieta stworzeni byli jako całość, a później rozdzieleni – małżeństwo łączy ich i przywraca doskonałość. Ważne jest, aby przyszli małżonkowie pasowali do siebie, stąd do dziś funkcjonuje zawód swatki, która znajduje odpowiedniego kandydata lub kandydatkę. Nie można jednak zmusić dziewczyny do zawarcia małżeństwa wbrew jej woli! Na kilka dni przed ślubem narzeczeni nie widują się, co ma wzmocnić ich miłość. Należy również wtedy pościć, a panna młoda udaje się do mykwy - łaźni rytualnej- aby się oczyścić duchowo i przygotować do zaślubin. Uroczystość może odbyć się w każdy dzień oprócz szabasu. W dniu ślubu młodzi przyjmują gości w osobnych pomieszczeniach. Panna młoda jest wtedy „bliżej Boga”, więc przybywające kobiety proszą ją o błogosławieństwo w sprawach osobistych i rodzinnych. Ślubu nie musi udzielać rabin. Obowiązkiem jest jednak spisanie i odczytanie w obecności dwóch świadków umowy małżeńskiej – ketuby. Spisuje się w niej obowiązki pana młodego wobec małżonki i prawa żony w przyszłym związku. Umowa ta zapewnia również kobiecie opiekę męża po rozwodzie. Ketuba jest z reguły bogato zdobiona i w domu małżonków wiesza się ją na ścianie. Ślub zawiera się pod baldachimem – chupą. Symbolizuje ona dach domu, który stworzą małżonkowie. Może to być baldachim przekazywany z pokolenia na pokolenie lub talit, który zona ofiarowuje mężowi w prezencie ślubnym.. pod chupą stoi stół, a na nim kielich na wino i ketuba. Po odczytaniu umowy pan młody ofiarowuje narzeczonej obrączkę, którą na oczach dwóch świadków wsuwa na wskazujący palec prawej dłoni panny młodej. Następnie wypowiada słowa i przysięgi i oboje piją odrobinę wina. Po zakończonej uroczystości pan młody rozbija nogą kielich, co ma przypominać młodym o kruchości szczęścia i miłości, a także o zburzonej Świątyni Salomona. Po uroczystości goście udają się na wesele, na którym jednak kobiety i mężczyźni bawią się osobno! Judaizm dopuszcza rozwody. Wolno się rozwieść przede wszystkim wtedy, gdy małżeństwo pozostaje bezdzietne. Można też uzyskać rozwód, gdy jedna ze stron nie zaspokaja emocjonalnych czy też materialnych potrzeb współmałżonka. Żona ma prawo zażądać rozwodu, al. Eto mąż musi wręczyć jej get – list rozwodowy. Tym samym małżeństwo przestaje istnieć, a oboje byli małżonkowie mogą powtórnie zawrzeć związki. O ile jednak mężczyzna staje się wolny w chwili wręczenia listu rozwodowego – o tyle kobieta zyskuje wolność po 90 dniach. Były mąż ma jednak obowiązek pomagania byłej żonie, zarówno materialnie, jak i np. w opiece nad dziećmi, bo te zostają przy matce.
Pogrzeb
Pogrzeb organizowany jest następnego dnia po śmierci. Przez ten czas przy ciele zmarłego odbywa się czuwanie i odmawia się psalmy. Ciało jest obmywane i ubrane w biały całun – kitel. Na zamkniętą trumnę wysypuje się symboliczne garść ziemi. Żałoba trwa siedem dni. Cmentarz (kirkut) w tradycji żydowskiej musiał się znajdować przynajmniej 25 metrów od zabudowań. Teren ogradzano murem i budowano dom przedpogrzebowy, w którym znajdowało się również mieszkanie dla grabarza – dozorcy. Taki właśnie dom – tahara- znajduje się na tarnogórskim kirkucie. Jest to jeden z dwóch budynków tego typu zachowanych na Śląsku. Kirkut jest dla Żydów miejscem rytualnie nieczystym, dlatego nie wolno wnosić na niego Tory, nie wolno na nim jeść ani pić, wypasać zwierząt ani zbierać siana. Nieczysty staje się każdy, kto znajdzie się w odległości 2 metrów od grobu lub cmentarza. Każdy odwiedzający musi rytualnie obmyć dłonie opuszczając kirkut. Nie wolno na jego teren wchodzić kapłanom, chyba że uczestniczą w pogrzebie członka najbliższej rodziny. Na cmentarzach żydowskich w Polsce kobiety, mężczyzn i dzieci chowano w osobnych kwaterach. Najbliżej bramy wejściowej lokowano groby rabinów i najznamienitszych przedstawicieli danej gminy. Na cmentarzach chowano też uroczyście zużyte zwoje Tory i inne święte księgi, zawierające Imiona Boże. Nagrobek stawia rodzina w pierwszą rocznicę śmierci. Data zgonu zapisywana jest wg kalendarza hebrajskiego (rok 2008 to w tym kalendarzu 5768/5769). Na kirkutach w Polsce stosowano podwójne datowanie : wg kalendarza hebrajskiego i gregoriańskiego. Groby odwiedza się przede wszystkim w rocznicę śmierci i wtedy zapala się na nich świece i kładzie kamyk. Nie przynosi się kwiatów, bo te przeznaczone są dla żywych. Cmentarze odwiedza się też w rocznicę zburzenia Świątyni w Jerozolimie ( lipiec / sierpień) i w miesiącu skruch przed Nowym Rokiem (sierpień / wrzesień). Cmentarz to miejsce święte, nie wolno więc go likwidować. Niemożliwa jest także ekshumacja, chyba że jej celem jest przeniesienie szczątków do Izraela lub do grobu rodzinnego. Z około 1000 cmentarzy żydowskich, które istniały w Polsce w 1939 roku, do dziś zachowało się jedynie około 400.