Geneza państwa, zespół przyczyn, które złożyły się na powstanie państwa. Koncepcja wywodzi się od Arystotelesa, wg której natura człowieka predestynuje go do życia w państwie, stąd jest ono naturalnym wytworem społecznego instynktu wspólnot ludzkich. Koncepcje teologiczne upatrują genezy państwa w woli istoty nadprzyrodzonej, Augustyn Aureliusz głosił, że każda władza pochodzi od Boga. Z kolei Tomasz z Akwinu uważał, iż jedynie sama zasada i idea władzy pochodzi od Boga, natomiast ustrój ustanawiają ludzie.
Teorie umowy społecznej (T. Hobbes, J.J. Rousseau) negują boskie pochodzenie władzy państwowej. Powstanie państwa wywodzą z porozumienia zawartego między wolnymi ludźmi (wszystkich ze wszystkimi) lub między suwerennym władcą a poddanymi.
Twórcą koncepcji patriarchalnej był XVIII-wieczny myśliciel angielski R. Filmer. Wg niego państwo to produkt łączenia się plemion w większą całość, przy zachowaniu zasady nadrzędności władzy opiekuńczej (naczelnika). W XIX w. powstała koncepcja podboju (L. Gumplowicz), która zakłada, że państwo jest następstwem podboju ludów słabszych przez silniejsze i lepiej zorganizowane.
Twórcą koncepcji psychologicznej był L. Petrażycki. Uważał on, że istnienie państwa wynika z potrzeb psychicznych. Na rolę klas w powstaniu państwa wskazuje koncepcja marksistowska, zakłada ona, że genezy państwa należy upatrywać w powstaniu prywatnej własności środków produkcji i związanego z tym podziału społecznego na klasy antagonistyczne. Niezależnie od różnic, wszystkie te koncepcje łączy jeden fakt, iż państwo powstaje na określonym etapie rozwoju życia społecznego.
1.Definicja PAŃSTWA to organizacja polityczna posiadająca suwerenną władzę, ma charakter terytorialny a przynależność do państwa jest formalna. Termin ten oznacza różnego rodzaju ustroje polityczne, organizacje. P. oznacza grupę ludzi zorganizowanych, to właśnie ludzie tworzą państwo. P. jest organizacją polityczną co oznacza, że jej celem jest sprawowanie władzy.
2.SUWERENNOŚCI oznacza tyle co zwierzchnictwo. Suweren to ktoś najwyższy, czyli P. jest organizacją najwyższą i na terenie tego P. wszyscy tej władzy muszą podlegać. Jest to władza nieograniczona. *aspekt zewn. oznacza, że P. jest niezależne od innych, na równe prawa wobec nich pod względem praw. Zobowiązania mają postać umów międzynarodowych. Odnosi się to do spraw na zewnątrz P. i wobec innych państw. *aspekt wewn. Oznacza, że władza państwowa na danym terenie jest najwyższą. Chodzi o relacje między P. a obywatelami. Odnosi się do spraw w granicach państwa.
3.Teorie na temat GENEZY P. *teistyczna według niej P. wzięło się od Boga i władza również pochodzi od Boga. W średniowieczu ta koncepcja zmieniła się, polegało to na tym, że wg św.Tomasza z Akwinu od Boga pochodzi sama zasada sprawowania władzy, a nie jakiś konkretny król czy władca. *umowy społecznej wyjaśnia, że P. powstało na skutek umowy zawartej pomiędzy ludźmi oraz władzą czy też władcą.Mamy 3 przedstawicieli:-Tomasz Hobbes, Jahn Locke, Jan Jakub Rousseau *podboju i przemocy przedstawicielem jest Ludwik Gumplowicz, który wymyślił teorię opartą na teoriach Darwina. Twierdzi, że początek P. to walka pomiędzy hordami doprowadziła do tego, że silniejsi odbili słabszych.
4.Sposoby LEGITYMIZACJI władzy. L. to uzasadnienie, że wykonywanie władzy przez osobę lub grupę osób jest uzasadnione lub zasługuje na aprobatę. Są 3 sposoby L.:1)tradycja tzn. władzę sprawują dane osoby dlatego, że jest to wieloletnia tradycja 2)charyzmatyczny charakter tzn. że władzę powierza się osobie,która posiada jakieś właściwości przywódcze i niezwykłe zdolności w tym kierunku 3)racjonalne argumenty tzn. że władzę powierza się osobie, która została w prawidłowy sposób wybrana, która zdobyła większość głosów.
5.ORGAN P. to osoba lub zespół osób, które posiadają kompetencje do działania w imieniu P. do podejmowania decyzji. P. działa poprzez swoje organy. Wykonuje wiele różnych zadań posługując się wieloma organami np. prezydent, sejm, senat, minister.
6.Klasyfikacja organów *jednoosobowe jedna osoba pełni funkcję organu np. prezydent RP, minister, starosta *wieloosobowe grupa osób tworzy organ np. sejm, senat, rada gminy, rada ministrów *centralne dla całego terytorium kraju np. minister, prezydent *terenowe właściwe dla danego obszaru np. organy gminy, powiatu, województwa *prawodawcze ich zadaniem jest tworzenie prawa, nazywane władzą legislacyjną np. Sejm *wykonawcze wykonują zadania publicze i administr. Realizują zadania P. zgodnie z prawem *sądownicze zajmują się rozstrzyganiem sporów, sprawami cywilnymi, karnymi i innymi *kontrolne badają działania innych organów i oceniają to działanie wg. Określonych kryteriów np. NIK
7.Pojecie URZĘDU to zespół ludzi wyposażony w odpowiednie środki techniczne, których zadaniem jest obsługa organu. Każdemu organowi przypisany jest jakiś urząd.
8.APARAT PAŃSTWA pojęcie to oznacza ogół organów oraz obsługujących je urzędów państwowych, a więc aparat P. to ogólna całościowa struktura.
9.Systemy rządów *parlamentarno-gabinetowy charakteryzuje się równowagą pomiędzy parlamentem a rządem (gabinetem). Równowagę gwarantować ma głowa P. która należy do władzy wykonawczej. Rząd powoływany jest przez głowę P. ale musi mieć poparcie parlamentu czyli wotum zaufania *parlamentarno-komitetowy najsilniejszym organem jest parlament. W tym systemie głowa P. także podlega parlamentowi i jest przez niego powoływany. Parlament również samodzielnie powołuje rząd *rządów prezydenckich głowa P. jest jednocześnie szefem rządu. W tym systemie prezydent ma bardzo silną pozycję i nie może być przez parlament odwoływany z wyjątkiem sytuacji gdy popełniłby przestępstwo, naruszył konstytucje.
10.Klasyfikacje państw *jednolite istnieje w nich jednolita władza państwowa, która obejmuje terytorium całego państwa np. Polska *złożone państwa stanowiące połączenie wielu odrębnych państw, które łącząc się zachowują część suwerenności, część natomiast przekazują utworzonemu wspólnie państwu federalnemu *republiki państwo, na którego czele stoi osoba lub kilka osób, które SA wybierane na określony czas *monarchie państwa, których głową jest dożywotnio panujący monarcha.
11.Reżimy polityczne jest to faktyczny sposób rządzenia państwem, styl, metoda i sposób egzekwowania posłuszeństwa. Rodzaj reżimu zależy od metod jakimi posługuje się państwo. *R. demokratyczny występuje wtedy gdy istnieje
aktywny udział obywateli w sprawowaniu władzy, charakteryzuje się tym, że władza liczy się z opinią społeczeństwa i poszukuje kompromisu z obywatelami, jest jednak potrzebna aktywność obywateli aby ten reżim mógł istnieć. *R. autorytarny władza uważa się za nadrzędną wobec obywateli i nie jest zainteresowana opinią społeczeństwa w tym reżimie. Oczekuje od nich jedyni podporządkowania i posłuchu. Takim reżimem jest np. reżim policyjny. *R. totalitarny władza zmierza do uzyskania całkowitej kontroli nad obywatelami nawet ich poglądami. Występuje w nim indoktrynacja czyli narzucanie ideologii.
12.DECENTRALIZACJA podział zadań w p. pomiędzy niezależne od siebie organy. To oddanie części decyzji, które nie dotyczą ogółu takim organom które są bliżej administrowanych.
13.DEKONCENTRACJA podział zadań polegający na przekazaniu zadań do organów niższych, które nadal SA podporządkowane organom centralnym.
14.Pojęcie SAMORZĄDU znaczy, że pewna grupa osób uzyskuje kompetencje do podejmowania decyzji we własnych sprawach. Samorząd związany jest ze sprawami publicznymi ze sprawowaniem administracji publicznej.
15.Rodzaje samorządów *terytorialny grupa ludzi zamieszkująca pewien teren. Uzyskuje kompetencje do wykonywania zadań administracyjnych na tym terenie. W Polsce jest on 3-szczeblowy:gmina, powiat, województwo. Spełnia 2 cechy: -przynależność jest obowiązkowa; wykonuje zadania publiczne i administracyjne *zawodowy tworzą go osoby wykonujące określony zawód. Ma silne uprawnienia zawodowe, ma prawo do przyjmowania do pracy. Przynależność obowiązkowa dla osób wykonujących te zawody. *gospodarczy samorząd ten zrzesza przedsiębiorców, przynależność nie jest obowiązkowa i nie wykonuje funkcji administracyjnych.
16.PRAWORZĄDNOŚĆ ma dwa znaczenia: *wąskie p. w którym organy władzy przestrzegają prawa *szerokie oznacza, że nie tylko organy władzy ale także obywatele muszą przestrzegać prawa.
17.Cechy państwa praworządnego: 1)to p. konstytucyjne, w którym stabilna konstytucja określa podstawowe prawa i wolności obywateli, określa relacje między organami władzy a obywatelami 2)obowiązuje zasada prymatu ustawy, to znaczy, że najwyższym źródłem prawa są ustawy tworzone przez parlament. 3)istnieje sądowa kontrola decyzji administracyjnych, czyli administracja musi działać w oparciu o prawo a jej działania można zaskarżyć do niezawisłego sądu.
18.Definicja PRAWA jest to zbiór norm postępowania ustanowionych lub uznanych przez upoważniony do tego kompetentny organ państwa oraz sankcjonowanych przez te organy.
19.PRZEPIS PRAWNY to fragment tekstu prawnego, którą nazywamy aktem prawnym. Przepisy prawne SA czasami wieloznaczne i dlatego konieczne jest ich interpretowanie, nazywa się to wykładnią prawa. W przepisach ukryte są normy prawne a z jednego przepisu można odczytać wiele norm.
20.NORMA PRAWNA jest to jednoznaczny nakaz lub zakaz określonego zachowania się. Normy prawne są zawarte w przepisach prawnych. Są również sankcjonowane przez organy państwa to znaczy, że stosuje się sankcję za nieprzestrzeganie norm prawnych.
21.Cechy normy prawnej *generalne adresowane do nieoznaczonego adresata, przeciwieństwem tej normy jest norma indywidualna czyli adresowana do konkretnego adresata. *abstrakcyjne normy nie są pisane dla pojedynczej konkretnej sytuacji tylko dla takiej która może wydarzyć się w różnym czasie, wielokrotnie. Jej przeciwieństwem jest norma konkretna.
22.Budowa normy prawnej norma prawna składa się z 3 części: hipoteza(Jeżeli...), dyspozycja, sankcja (w przeciwnym razie)
23.Koncepcja dwóch rodzajów norm *N. sankcjonowana składa się z dwóch części z hipotezy i dyspozycji. Adresowana jest do jakiegoś podmiotu prawa np. osoby fizycznej *N. sankcjonująca składa się z dwóch części z hipotezy i dyspozycji. Adresowana jest do organu państwa, który ma kompetencje do wymierzania sankcji.
24.Źródła prawa *p. zwyczajowe zwyczaj jest źródłem prawa wówczas, gdy organy państwa opierają na nim wydaną przez siebie decyzję. Taki system znany był w średniowiecz. Organy państwa uznają, że jest to słuszne i wymierzają sankcje za nieprzestrzeganie zwyczaju. *p. stanowione wydawanie przepisów prawnych
przez upoważniony organ. Może należeć do kompetencji organów kolegialnych jak i jednoosobowych. Czyli stanowienie prawa polega na tym, że upoważniony organ tworzy akt prawny zawierający przepisy powszechnie obowiązujące. *p. oparte na umowach współcześnie umowy międzynarodowe mogą być źródłem prawa powszechnie obowiązującego. Ale obowiązuje ona tylko wtedy gdy zostanie zatwierdzona czyli ratyfikowana. Umowa która zostanie ratyfikowana jest ogłoszona w Dz.U. *p. precedensowe w niektórych krajach źródłem prawa są wyrokisądowe, czyli precedensy. Przyjmuje się wówczas, że w wyroku zawarta jest norma generalna i należy ja uwzględnić wydając kolejne wyroki w podobnych sprawach. System ten obowiązuje w krajach anglosaskich np. USA, Kanada. *p. religijne w niektórych krajach normy religijne są traktowane jako prawo powszechnie obowiązujące tzn. że organy państwa sankcjonują za nieprzestrzeganie norm religijnych. Sytuacja taka występuje np. w Iranie. *p. oparte na opiniach prawników nie są źródłem prawa w Polsce ale mogą być bardzo pomocne w interpretacji ustawy. W starożytnym Rzymie opinie prawników były traktowane jako źródło prawa.
25.Budowa aktu prawnego 1)tytuł aktu prawnego, preambuła2) przepisy ogólne 3) przepisy szczegółowe 4) przepisy o zmianach przepisach obowiązujących 5) przepisy przejściowe 6) przepisy końcowe
26.Preambuła to uroczysty wstęp do aktu prawnego. Tylko niektóre ustawy maja preambułę, w Polsce ma ją konstytucja. W preambule nie ma żadnych nakazów, zakazów ale mimo to preambułę można wykorzystać do interpretacji ustawy. Wskazuje ona pewne wartości, cele.
27.Definicja legalna jest to decyzja zawarta w ustawie, służy ona do precyzowania w jakim znaczeniu ustawa posługuje się tym zdefiniowanym słowem. Precyzuje co ustawa ma na myśli mówiąc to słowo.
28.Nowelizacja zmiany ustawy ale ustawa zostaje bez zmian.
29.Derogacja to uchylenie całego aktu prawnego, całej ustawy.
30.Vacatio legis czyli leżakowanie, wakacje. Powinno wynosić 14 dni i powinno być stosowane w ustawie.
31.Zdolność prawna to zdolność do tego kto ma prawo samodzielnie zawierać umowy. Takie prawo maja osoby prawne i jednostki organizacyjne.
32.Zdolność do czynności prawnych upoważnienie do tego aby samodzielnie zawierać umowy. Osoba fizyczna uzyskuje zdolność prawną w wieku 13 lat (ograniczoną) i 18 (pałną).
33.Osoba fizyczna to prawne określenie człowieka w prawie cywilnym od chwili urodzenia aż do śmierci. Osoby fizyczna mają zdolność do czynności prawnych.
34.Osoba prawna trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań. Jest to np. spółdzielnia, fundacja.
35.Prawo publiczne to przepisy, normy prawne które służą ochronie albo realizowaniu interesu publicznego. Występują tu stosunki prawne o charakterze nie równorzędnym. Należą do niego takie dziedziny prawa jak: administracyjne, konstytucyjne, karne.
36.Prawo prywatne to przepisy, które chronią interes prywatny. Przepisy zaliczane do prawa prywatnego kształtują stosunki prawne o charakterze równorzędnym tzn. że jedna i druga strona są w równorzędnej pozycji, jeden podmiot nie ma władzy nad drugim. Należą do niego takie dziedziny jak: prawo cywilne, prawo spółek handlowych.
37.Jednostki nie posiadające zdolności do czynności prawnych maja zdolność prawną, czyli są podmiotami praw i obowiązków ale nie mają osobowości prawnej tzn. że nie są samodzielne jeżeli chodzi o odpowiedzialność za zobowiązania. Są to np. spółka jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna.
Trybunał Stanu, organ sądowy powołany do orzekania o odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe. W Polsce po II wojnie światowej Trybunał Stanu został przywrócony ustawą konstytucyjną z 1982. Rozpatruje sprawy o naruszenie konstytucji i ustaw przez: Prezydenta RP, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora Generalnego, kierowników urzędów centralnych, członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych oraz osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem. O składzie Trybunału Stanu decyduje sejm na pierwszym posiedzeniu, wybierając jego członków na okres swojej kadencji. W skład Trybunału Stanu wchodzą: przewodniczący, 2 zastępców i 16 członków. Przewodniczącym z urzędu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, pozostałe osoby wybierane są spoza grona sejmu. Do Trybunału Stanu mogą zostać wybrani obywatele polscy korzystający z pełni praw obywatelskich, nie karani sądownie, nie zatrudnieni w organach administracji państwowej. Członkowie Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Trybunał Stanu może orzekać kary: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk, utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych, może również wymierzać kary przewidziane w ustawach karnych. Ściganie przez Trybunał Stanu jest dopuszczalne przez 10 lat od popełnienia czynu, a w przypadku przestępstwa - w okresie przewidzianym przez ustawę.
Trybunał Konstytucyjny, konstytucyjna instytucja władzy sądowniczej powołana na mocy ustawy z 1982 (nowelizowanej w 1989), której głównym zadaniem jest kontrolowanie zgodności prawa z Konstytucją RP oraz formułowanie jego wykładni. Trybunał orzeka w sprawach: zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych. Trybunał Konstytucyjny rozpatruje też skargi wniesione przez obywateli w zakresie naruszania ich wolności lub praw oraz rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy konstytucyjnymi organami państwa. Prawo postawienia wniosku związanego z kompetencjami Trybunału Konstytucyjnego mają: Prezydent RP, marszałek Sejmu i Senatu, premier, posłowie (co najmniej 50), senatorowie (co najmniej 30), pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich. Trybunał Konstytucyjny tworzy 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9–letnią kadencję. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji. Nie mogą też, w okresie zajmowania stanowiska, należeć do partii politycznej, związku zawodowego oraz łączyć tych funkcji z pełnieniem mandatu posła lub senatora. Trybunał Konstytucyjny stanowi jedną z formalnych gwarancji praworządności.
Rzecznik praw obywatelskich, jednoosobowy, konstytucyjny organ powołany do ochrony praw i wolności zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach normatywnych. Jego działalność reguluje ustawa z 1987 (znowelizowana w 1991) o rzeczniku praw obywatelskich.Rzecznik praw obywatelskich jest organem samoistnym, tzn. ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. Rzecznik praw obywatelskich powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek marszałka sejmu albo grupy 35 posłów. Rzecznikiem praw obywatelskich może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Przysługują mu szerokie przywileje prawne w zakresie immunitetu i nietykalności osobistej. Nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany bez zgody sejmu. Nie obejmują go też zasady odpowiedzialności konstytucyjnej. Kompetencje i środki działania rzecznika praw obywatelskich zostały określone bardzo szeroko i elastycznie. Po zapoznaniu się ze skierowanym wnioskiem, rzecznik praw obywatelskich może podjąć zgłoszoną sprawę lub nie, ale w tym drugim przypadku musi o tym powiadomić wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy. Może on również poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących środków działania lub przekazać sprawę innemu właściwemu organowi. W wypadku stwierdzenia naruszenia praw i wolności obywatelskich, rzecznik praw obywatelskich ma m.in. prawo: zbadać każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wyjaśnień lub przedstawienia aktu każdej sprawy (prowadzonej np. przez organy administracji państwowej, organy organizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych itp.), zlecać przeprowadzenie ekspertyz i opinii, zaskarżyć decyzje sądu administracyjnego (sądownictwo administracyjne). Może on również wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu prawnego z konstytucją lub z ustawami lub też do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały dot. interpretacji przepisów prawnych budzących wątpliwości. Istotną funkcją rzecznika praw obywatelskich jest wpływanie na poprawę przestrzegania prawa przez organy państwa. W tym celu przedstawia on sejmowi i senatowi coroczne sprawozdania ze swej działalności wraz z uwagami i wnioskami dot. stanu przestrzegania praw i wolności obywateli. Wnioski kierowane do rzecznika praw obywatelskich są wolne od opłat, nie wymagają zachowania szczególnej formy, lecz powinny zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której praw i wolności sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.
Najwyższa Izba Kontroli, NIK, naczelny organ kontroli państwowej podległy Sejmowi RP, działający na zasadach kolegialności. Zasadniczym zadaniem NIK jest kontrola działalności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. NIK może także kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.
Kontrola NIK polega w szczególności na badaniu wykonania budżetu państwa oraz realizacji ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, działalności gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej tych jednostek pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
NIK kontroluje także wykonanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową Kancelarii Prezydenta RP, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.
NIK przedstawia Sejmowi RP sprawozdanie ze swojej działalności za każdy kolejny rok ubiegły. Pracami NIK kieruje prezes powoływany przez Sejm bezwzględną większością głosów, za zgodą Senatu RP.
Izba obrachunkowa, regionalny organ kontrolny powołany do kontroli gospodarki finansowej gmin, związków międzygminnych, innych komunalnych osób prawnych i sejmików samorządowych. Izby sprawują nadzór nad działalnością komunalną w zakresie spraw budżetowych oraz prowadzą działalność informacyjną i szkoleniową w zakresie spraw budżetowych. W Polsce działa 17 Regionalnych Izb Obrachunkowych. Organami izby są:
1) kolegium izby, w którego skład wchodzą: prezes izby, jego zastępca oraz pozostali członkowie kolegium,
2) komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej, której zasady postępowania określają odrębne przepisy.