WYPALENIE ZAWODOWE

Wypalenie zawodowe objawia się chronicznym, nieprzemijającym nawet po odpoczynku zmęczeniem, wyczerpaniem emocjonalnym, pogarszaniem samopoczucia i funkcjonowania fizycznego, uczuciem niepowodzenia i rozczarowania co do efektów działania zawodowego

• Pierwsze opisy, badania – lata 70. XX wieku

• Odrębny zespół niż nerwica czy depresja

• Ścisły związek objawów z pracą zawodową

Wspólne cechy zawodów pomagania:

• odroczone gratyfikacje (dużo inwestowanego wysiłku – rezultat często niezadowalający)

• ambiwalencja roli

• wysokie oczekiwania wobec siebie

• depersonalizowanie (koncepcja dehumanizacji Zimbardo – 1970)

• długotrwałe zaangażowanie w sytuacje obciążające emocjonalnie

Poszukiwanie teoretycznego modelu wypalenia zawodowego

• badacze starają się opracować model zjawiska wypalenia zawodowego

• modele to słowne, obrazowe lub jakiekolwiek inne reprezentacje ilustrujące wzorce relacji zachodzących w rzeczywistości

• dzięki badaniom nad wypaleniem powstało wiele modeli tego zjawiska

• o wartości i użyteczności modeli przesądza ich przydatność w przewidywaniu zjawisk

Typy osobowości podatnych na wypalenie według Freudenberger’a (1974, Staff Burnout)

• oddany i zaangażowany pracownik mający skłonności do brania na siebie zbyt wielu obowiązków przez zbyt długi czas oraz do zbyt intensywnej pracy;

• pracownik nadmiernie zaangażowany w pracę, który swoje życie pozazawodowe uważa za niesatysfakcjonujące;

• pracownik o orientacji autorytarnej uznający władzę i wymuszanie posłuchu za jedynie skuteczne środki kontrolowania innych;

• kierownik, który zwykle jest autentycznie przepracowany, a zaczyna uważać siebie za niezastąpionego;

• pracownik skłonny do nadmiernej identyfikacji ze współpracownikami oraz klientami, dla których pracuje

• Wypalenie. Wysoki koszt wybitnych osiągnięć (1980)

Symptomy wypalenia

• wyczerpanie,

• „odłączenie”,

• nuda i cynizm,

• niecierpliwość i podwyższona pobudliwość,

• poczucie omnipotencji (nikt inny nie zrobi tego lepiej),

• poczucie bycia niedocenianym,

• paranoja wyrażająca się w urojeniach, że jest się prześladowanym,

• dezorientacja we własnym środowisku upośledzająca możliwości percepcji, osądu i podejmowania decyzji,

• dolegiwości psychosomatyczne

WYPALENIE ZAWODOWE charakteryzuje się fizycznym wycieńczeniem, odczuciami bezradności i beznadziejności, wyczerpaniem emocjonalnym oraz negatywną samowiedzą i negatywnymi postawami wobec pracy, życia i innych ludzi

(A. Pines, E. Aronson, 1981, Wypalenie. Od nudy do rozwoju osobistego)

Cechy poprzedzające wypalenie (E.Aronson)

• wykonywanie emocjonalnie obciążającej pracy,

• posiadanie cech osobowości, które skłoniły do wyboru zawodu „pomagania” (wrażliwi, empatyczni, podatni na stres),

• zawodowa orientacja skupienia na kliencie (asymetryczność relacji)

Kategorie symptomów wypalenia zawodowego wg Schaufeli’ego i Enzmann’a (1998)

• Afektywne

• Poznawcze

• Fizjologiczne

• Behawioralne

• Motywacyjne

Koncepcja Fenglera (1982)

• Obciążenia: osobowość, związek partnerski, klienci, współpracownicy, instytucja

• Deformacje: autodeformacja, rodzina, kontakt z klientem, współpracownicy, instytucja

Dominujący model wypalenia zawodowego (C. Maslach, 1982)

• Wypalenie zawodowe jako syndrom wyczerpania emocjonalnego i cynizmu, który występuje u osób pracujących z ludźmi

• Kluczowym aspektem wyczerpania zawodowego jest wzrastające poczucie wyczerpania zawodowego

• Kwestionariusz Wypalenia zawodowego (Kwestionariusz MBI) jako narzędzie badawcze zjawiska wypalenia zawodowego

Struktura kwestionariusza MBI

22 zdania twierdzące na temat odczuć i postaw osoby badanej w zakresie trzech aspektów funkcjonowania zawodowego (tzw. podskale)

• Emocjonalne wyczerpanie (9 twierdzeń)

• Depersonalizacja(5 twierdzeń)

• Poczucie osobistych osiągnięć (8 twierdzeń)

Nowe warianty Kwestionariusza MBI (lata 90) opracowanych dla:

• Pracowników służb społecznych

• Nauczycieli i kadr administracji

• Służb cywilnych, kadr kierowniczych, wojskowych, urzędników

Wysokie wyniki w dwóch pierwszych skalach i niskie wyniki w skali trzeciej świadczą o wypaleniu.

Wnioskiem wysuniętym na podstawie badań z użyciem kwestionariusza było stwierdzenie, że wypalenie zawodowe ma charakter środowiskowy (obok pewnej roli osobowości)

Tezy H. Sęk – Wypalenie zawodowe – psychologiczne mechanizmy i uwarunkowania, 1996

Kompromis pomiędzy różnymi kierunkami
w interpretacji etiologii wypalenia

• indywidualne (osobowość, oczekiwania, indywidualne zasoby, niedopasowanie do miejsca pracy)

• interpersonalne (relacje, „zarażenie”, praca emocjami, brak wzajemności)

• organizacyjne (zła organizacja pracy, brak autonomii, brak wsparcia w zespole, brak nagród)

• społeczne (alienacja, produkt kultur instytucjonalnych)

Objawy wypalenia jako objawy niespecyficzne:

• Mogą być objawami depresji lub syndromu chronicznego zmęczenia i dlatego powstał problem rozróżnienia tych objawów przez pracodawców.

• Opracowanie listy symptomów wypalenia przez psychoterapeutów (równoznaczna z objawami depresji jako zaburzeniami wykazywanymi w polskiej literaturze psychiatrycznej)

• -niechęć towarzysząca wychodzeniu do pracy

• -ciągłe skargi na odczuwany brak chęci do pracy lub przepracowanie, poczucie izolacji od świata

• -odbieranie życia jako ciężkiego i ponurego

• -wzrastająca ilość negatywnych, wzajemnych przeniesień w kontaktach z klientem, poirytowanie, drażliwość i brak cierpliwości w domu

• -częste choroby bez rozpoznawalnych przyczyn

• -myśli o ucieczce i samobójstwie

Najnowsze badania nad wypaleniem:

Biologiczne determinanty zachowań określanych jako wypalenie:

• transmisja serotoniny w organizmie - niski poziom serotoniny= wyższy poziom lęku, objawy depresyjne, pesymizm, zwiększony poziom agresji

• atrofia hipokampa( związana ze stresem i nawracającą depresją) = upośledzenie procesów uczenia się, zapamiętywania, co może prowadzić do poczucia nieadekwatności zawodowej.

• chroniczne zmęczenie= zmiany w płatach czołowych i skroniowych mózgu