Ochrona środowiska 2012/2013 - wykaz zagadnień

1.        Miejsce człowieka w  wielopoziomowej i hierarchicznej strukturze biosfery

Współczesna biologia pozwala dostrzec ścisły związek człowieka i biosfery. Człowiek pozostaje w relacji współzależności z biosferą, która objawia się tym, że przyroda kształtuje człowieka, on zaś może ją modelować według swoich idei i planów. Relację między człowiekiem a przyrodą należy ujmować dynamicznie i w różnych możliwych aspektach, ukazując w całokształcie środowiska zarówno funkcje konkretnych rzeczy, jak i całych ekosystemów. Jednocześnie we wszelkich próbach określenia miejsca człowieka w ekosystemach należy unikać rozwiązań skrajnych, które wyrażają się bądź w przekonaniu, że człowiek jest panem przyrody, bądź w opinii, iż jest tylko jedną z wielu jej części. Problem aktywności człowieka w środowisku naturalnym jest obecnie szczególnie ważny dla losów przyrody i ludzkości. Ewolucjonizm mocno osadza człowieka w przyrodzie, ale nie tłumaczy jego transcendencji. Zmienność naszego gatunku wciąż trwa. Przemawia za tym szybki wzrost rozwoju kulturowego zaś powolniejszy już biologicznego. Człowiek jest mocno związany z naturą, tkwi w nim poniekąd zwierzę, ale nie ma on natury drapieżnej. Człowiek jest łagodnym wszystkożercą, który nie ma naturalnej broni służącej do zabijania. Nadmierne podkreślenie związków człowieka z przyrodą i mocne osadzanie go w niej może prowadzić do redukcjonizmu biologicznego, według którego osoba ludzka w całej swej substancji należy do biosfery i posiada w niej ostateczne korzenie. Człowiek jest istotą poddaną dyktatowi środowiska zewnętrznego, która funkcjonuje na zasadzie bodziec-reakcja. W wielu źródłach są wzmianki o wyższości człowieka nad przyrodą. Od czasów nowożytnych następują jednak próby odantropomorfizowania świata. Począwszy od przewrotu kopernikańskiego pomniejszana jest wielokość człowieka. Nowoczesne badanie biologiczne potwierdzają wyjątkowość człowieka na tle innych istot żywych, biorąc pod uwagę jego struktury zachowania, rozwój rozumu, zdolność pojęciowego myślenia i mowy. Abstrakcyjne myślenie, pamięć, rozeznanie, uczenie się, zachowanie z ciekawości, naśladowanie, przekazywanie wiedzy z pokolenia na pokolenie jest podobne jak u innych istot żywych.

SCHEMAT WIELOPOZIOMOWEGO I HIERARHICZNEGO SYSTEMU BIOSFERY

2. Podstawowe relacje w systemie ,,człowiek-przyroda" w ujęciu historycznym

Pięciokrotnie w historii życia masowe wymieranie dramatycznie redukowało ilość gatunków. Pomimo tego różnorodność biologiczna wzrastała w miarę upływu czasu, osiągając w chwili obecnej maksimum. Pomysł, aby spowolnić (lub przeciwstawić się) degradację środowiska naturalnego człowieka jest źródłem zasadniczej sprzeczności leżącej u podstaw ochrony przyrody i gospodarowania środowiskiem, ponieważ jego realizacja ma miejsce na styku biologii i moralności. Biologia narzuca człowiekowi prokreację i ekspansję. Natomiast pragmatyzm podbudowywany odpowiednimi wskazaniami etycznymi skłania nas do samoograniczenia. Współczesne zarządzanie (gospodarowanie) środowiskiem realizujemy na trzech płaszczyznach:

- teoriopoznawczej (trudna)

- praktycznej (jasna, klarowna)

- interwencyjnej

3.        Demograficzne podstawy prognoz rozwoju relacji ,,człowiek-przyroda" (inkluzjonizm, ekskluzjonizm)

Populacja ludzka wzrasta i będzie wzrastać w czasie (mimo chwilowych niży demograficznych, ponieważ po nich następuje jeszcze większy przyrost ludność niż przed niżem ).

Przykładowy wykres:

Okazuje się, że nie wszyscy widzą jednakowo miejsce człowieka w przyrodzie. W ujęciach skrajnych jedni widzą go jako wysoko wyniesionego ponad świat przyrody (ekskluzjoniści), drudzy zaś traktują go

jako jej integralną część (inkluzjoniści).

Zwolennicy tzw. Ekskluzjonizmu traktują przyrodę jako kompleks systemów fizycznych, prócz człowieka i jego cywilizacji, które tworzą jego podstawowe, dane mu środowisko.

Wyniesiony ,,ponad" świat człowiek jest od niego niezależnym w tym sensie, że spełnia w stosunku do niego rolę absolutnego władcy. Wiedzą oni wprawdzie, że człowiek jest częścią przyrody, ale traktują

go tak, jakby nią nie był. Skoncentrowanie uwagi na człowieku sprawia, że ekskluzjoniści popierają obecne trendy rozwojowe, wśród których najaktywniejsze i bardziej znaczące są takie, jak technologia i urbanizacja.

Wyjaśniając biblijne teksty 0 stworzeniu świata i człowieka, sięgając zwłaszcza do Księgi Rodzaju (1,28), gdzie mowa o „panowaniu" człowieka, wskazują na absolutną dominację człowieka. Człowiek stoi naprzeciw

przyrody; między człowiekiem a przyrodą istnieje zależność typu: podmiot — przedmiot, gdzie przedmiot (przyroda) zależy od tego, co człowiek o nim zadecyduje.

Inkluzjoniści rozpatrując całość życia biologicznego z punktu widzenia wzajemnej zależności, krytycznie oceniają antropocentryczny pogląd na środowisko. Człowiek, ich zdaniem, nie jest wyizolowaną istotą, niezależną od środowiska, lecz stanowi jego część. Poważnym problemem niepokojącym inkluzjonistów jest takie postępowanie człowieka, poprzez które demonstruje on swoją władzę nad przyrodą.

4.        Perspektywa rozwoju cywilizacyjnego w relacji ,,człowiek-przyroda"

Wielowarstwowy scenariusz rozwoju cywilizacji:

- został opracowany przez zespół Studiów nad Przyszłością GAMMA w 1976 roku. Zawiera on szereg opcji wzrostu (scenariuszy rozwoju) opartych na pojęciu przetwarzania

- wspólną cechą układów ekologicznych i układu człowiek-ekosystem jest proces przetwarzania materii (produkcja).

- w ekosystemie istnieje równowaga pomiędzy głównymi elementami systemu produkcyjnego (poziomami troficznymi), natomiast brakuje jej w systemie

Brak zrównoważonej gospodarki materiałowej:

- dodatkowa materia i energia wprowadzona do systemu cywilizacyjnego (surowca)

- niesprawny system ponownego wprowadzania materiałów do obiegu

Scenariusze rozwoju cywilizacji:

1) pierwszy – status quo – produkować więcej i więcej zużywać (inaczej wyjściowy, ale bez przyszłości)

2) drugi – szkocki – produkować więcej, zużywać mniej (zadziałał, tylko nie w Grecji)

3) trzeci – grecki – stabilizacja stanu obfitości na wysokim poziomie tzw. zerowy wzrost sztucznych potrzeb – produkować tylko samo, zużywać mniej

4) czwarty – buddyjski – przewiduje „ujemny” wzrost sztucznych potrzeb – „bycie jest ważniejsze od nabycia”, symbolicznie nazywane „buddyjskim”, zawiera element alternatywny, potrzeby naturalne (ekonomiczne) zdominowane przez potrzeby duchowe.

Rozwój zrównoważony – taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń.

5.        Przegląd wybranych problemów globalnych w skali biosfery wywołanych obecnością człowieka

1. PRZEKSZTAŁCENIE GLEB

Do znacznego przekształcenia gleb przyczyniło się przede wszystkim użytkowanie rolnicze. Przez wieki prowadzone było osuszanie gruntów. Przesuszenie zwiększa możliwość długotrwałych pożarów torfów.
Stopień przekształcania gleb w dużym stopniu zależał od stosowanych technik uprawy. Gleby uprawiane prostymi narzędziami cechują się nieznacznym zaburzeniem warstw profilu i to tylko w górnej jego części. W ostatnich latach zmniejszenie zużycia nawozów sztucznych, w połączeniu z bardziej racjonalnym ich stosowaniem przyczyniło się do zahamowania negatywnych skutków, a niekiedy nawet do zwiększenia urodzajności gleb.
W ostatnich dziesięcioleciach nasilił się proces degradacji gleb pod wpływem przemysłu i transportu. Obserwuje się groźny proces kumulowania się zanieczyszczeń chemicznych w glebach. Przenikają one z powietrza, bądź też z zanieczyszczonej wody. Najgroźniejsze są metale ciężkie. Przy dużej koncentracji metali ciężkich ginie wiele zwierząt wchodzących w skład fauny glebowej oraz wyraźnie ograniczony jest rozwój roślinności.

2. ZANIECZYSZCENIE POWIETRZA

Od połowu XIX wieku, aż do ostatnich lat wraz z rozwojem przemysłu i transportu wzrastało antropogeniczne zanieczyszczenie powietrza. Wiatry przemieszczają pyły i gazy na znaczne odległości.

ZANIECZYSZCENIA GAZOWE:

• Związki siarki (dwutlenek siarki

• Związki azotu (tlenek azotu, dwutlenek azotu),
• Tlenki węgla

• Węglowodory (Metan)

ZANIECZYSZCZENIA PYŁOWE:

• Pyły o działaniu toksycznym – pyły zawierające metale ciężkie (Hg, Zn)

• Pyły szkodliwe – pyły zawierające krzemionkę (kwarc, opal) – pyły drewna, bawełny, glinokrzemianowe

• Pyły neutralne – pyły żelaza, wapnia, gipsu, węgla

Emisja pyłów i gazów w Polsce jest bardzo duża. Gł. Przyczyną zanieczyszczania powietrza w Polsce wytwarzanie 80% energii w elektrowniach w opalanych węglem kamiennym i brunatnym. Zasiarczanie paliwa, przestarzałość i nieefektywność wielu elektrowni, a nierzadko brak urządzeń odsiarczających powoduje, że SO2, gł. składnik zanieczyszczeń powstających w procesie spalania paliw stałych dostaje się do powietrza. W Polsce gł. antropogenicznymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są energetyka oraz przemysł wydobywczy i przetwórczy. Powszechnym źródłem zanieczyszczeń są środki transportu i komunikacji. Silniki spalinowe wydalają wiele substancji groźnych dla środowiska, m.in. tlenek węgla, węglowodory, tlenki azotu, sadzę, dwutlenek siarki i związki ołowiu.

ZANIECZYSZCZANIE WÓD
Antropogeniczne zanieczyszczanie wód spowodowane głównie jest odprowadzaniem ścieków komunalnych i przemysłowych, spłukiwaniem z pół środków ochrony roślin, nawozów sztucznych, gnojowicy, przenikaniem zanieczyszczeń z wysypisk śmieci, oleje, benzyny, smary, detergenty,
Źródła zanieczyszczeń:
- detergenty – gospodarstwa domowe, pralnie, myjnie, budownictwo
- środki ochrony roślin, nawozy – przemysł chemiczny, rolnictwo
- fenole – przemysł chemiczny, spożywczy, ścieki, rafinerie naftowe, koksownie, gazownie
- metale ciężkie – transport samochodowy, matalurgia, górnictwo, przemysł zbrojeniowy
- węglowodory aromatyczne – petrochemia, przemysł chem.
- Benzyna, nafta, oleje, ropa naftowa – Komunikacja i transport, awarie i katastrofy takowców, przemysł paliwowo-energetyczny

OBSZARY EKOLOGICZNEGO ZAGROŻENIA
Obszarami ekologicznego zagrożenia nazywane są stosunkowo duże obszary, gdzie w wyniku działalności człowieka stężenie substancji toksycznych znacznie przekroczyło dopuszczalne normy. Powoduje to nieodwracalne lub trudno odwracalne zmiany środowiska przyrodniczego.

6.        Utrzymanie różnorodności biologicznej biosfery jako warunek trwałego rozwoju

a) Różnorodność biologiczna, bioróżnorodność (ang. biodiversity) – zróżnicowanie życia na wszelkich poziomach jego organizacji.

b) Bioróżnorodność ma podstawowe znaczenie dla ewolucji oraz trwałości układów podtrzymujących życie w biosferze. W celu ochrony bioróżnorodności konieczne jest przewidywanie, zapobieganie oraz zwalczanie przyczyn zmniejszania się lub jej zanikania. Ubożenie bioróżnorodności wyraża się poprzez:

- utratę siedlisk,

- wymieranie gatunków,

- zmniejszanie zróżnicowania genowego w populacjach.

c) Dla zachowania i wzbogacania różnorodności biologicznej duże znaczenie ma zróżnicowanie siedlisk i oddziaływania człowieka, w szczególności ochrona siedlisk słabo lub wcale nieprzekształconych (naturalnych).

d) Program „Człowiek i Biosfera” ma na celu kreowanie zrównoważonych relacji między ludźmi i biosferą. W Polsce utworzono 9 Rezerwatów Biosfery.

e) Różnorodność biologiczna jest przejawem zmienności wszystkich żywych organizmów w związku z ich środowiskiem i ekologiczną złożonością układów, gdzie odmienności się dopełniają. Składa się na pewną doskonałą kompozycję, w której wszystko zorganizowane jest w sprawnie działającą całość zazębiających się interesów.

d) Żaden gatunek nie jest wyposażony w takie genetyczne możliwości, by móc dopasowywać się do każdej niszy ekologicznej. Nie ma takiego gatunku, który mógłby przeżyć samodzielnie bez wzajemnego oddziaływania z innymi gatunkami.

e) Żaden ekosystem nie może „zdrowo” funkcjonować pozbawiony swych podstawowych gatunków.

f) Wraz ze zmniejszaniem się różnorodności tracimy podstawowe zasoby odnawialnej przyrody, zmniejszenie liczby gatunków wpływa na procesy, które podtrzymują system życia. To także wymierne straty ekonomiczne jak utrata zysków z połowów ryb, szkody ponoszone przez myśliwych, straty w turystyce czy leśnictwie.

g) Dla ludzkości strata każdego gatunku, a zwłaszcza tych nieznanych, to także utrata szans na lepsze warunki życia. Dla przykładu – farmakolodzy oceniają, że ponad 1500 gatunków pochodzących z lasu tropikalnego i ponad 500 gatunków organizmów morskich jest źródłem związków chemicznych stosowanych przy leczeniu nowotworów.

7.        Argumenty na rzecz ochrony różnorodności biologicznej

-psychologiczne

-gospodarcze-ochrona zasobów niezbędnych do rozwoju gospodarczego

-ekologiczne- różnorodność i biologiczność stanowi podstawę stabilności ekosystemu biosfery

8.Podstawowe warunki utrzymania różnorodności biologicznej na poziomie genetycznym, osobniczym i ponadorganizmalnym:

Różnorodność biologiczna, bioróżnorodność (ang. biodiversity) – zróżnicowanie życia na wszelkich poziomach jego organizacji.

Zgodnie z Konwencją o różnorodności biologicznej różnorodność biologiczna to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią . Dotyczy ona różnorodności w obrębie gatunku (różnorodność genetyczna), pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów. Bioróżnorodność jest często stosowanym określeniem dla sumy gatunków lub ekosystemów analizowanych lub porównywanych obszarów.

Bioróżnorodność ma podstawowe znaczenie dla ewolucji oraz trwałości układów podtrzymujących życie w biosferze. W celu ochrony bioróżnorodności konieczne jest przewidywanie, zapobieganie oraz zwalczanie przyczyn zmniejszania się lub jej zanikania. Ubożenie bioróżnorodności wyraża się poprzez:

• utratę siedlisk,

• wymieranie gatunków,

• zmniejszanie zróżnicowania genowego w populacjach.

a) inwentaryzacja

• Podjęto prace mające na celu zinwentaryzowanie flory, fauny i stanu przyrody na różnych obszarach, w tym w parkach narodowych, parkach krajobrazowych i rezerwatach przyrody (w ramach planów ich ochrony), a także na obszarach leśnych należących do Lasów Państwowych. Ponadto, dobrze rozpoznane są istniejące na terenie Polski stare odmiany roślin i ras zwierząt hodowlanych, co wynika z zainteresowań rolniczych instytucji naukowych. Wiedza o stanie różnorodności biologicznej, zarówno w odniesieniu do poziomu gatunkowego, jak i do systemów ekologicznych jest w Polsce stosunkowo duża i systematycznie wzrasta. Jednakże występują braki rozpoznaniu gatunków w niektórych grupach systematycznych oraz na wielu obszarach, w tym także cennych pod względem przyrodniczym. Także wiedza dotycząca poziomu genetycznego jest stosunkowo niska. Brakuje danych na temat stanu różnorodności genetycznej populacji roślin i zwierząt występujących w stanie naturalnym, porównywalnych ze stopniem rozpoznania różnorodności genetycznej niektórych gatunków hodowlanych.

Według Polskiego studium różnorodności biologicznej łączna liczba gatunków zarejestrowana na obszarze Polski kształtuje się na poziomie 72-75 tysięcy. W Polsce występuje około 2 750 gatunków i podgatunków roślin naczyniowych (Mirek i in. 1995). Na faunę Polski składa się, według szacunków, ok. od 33 000 do 45 000 gatunków zwierząt, w tym około 620 gatunków kręgowców (Andrzejewski, Weigle red.1993). Specyfika położenia Polski sprawia, że obfituje ona w gatunki, mające na jej obszarze granice zasięgu – do takich gatunków należy np. 30 % fauny ssaków, 16 % ptaków oraz od 7 do 50 % gatunków bezkręgowców (w zależności od grupy taksonomicznej). Brak naturalnych barier geograficznych i ciągłość siedlisk w układzie równoleżnikowym sprawiły, że flora i fauna Polski na niżu jest uboga w endemity, które występują głównie na terenach górskich i są związane terytorialnie z pasmem Karpat i Sudetów.

b) ocena zagrożeń

• Największym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej jest najbardziej ekspansywny gatunek Homo sapiens, jego intensywny wzrost ilościowy, aspiracje rozwojowe, apetyt, modele życia i wiele innych potrzeb.

Zagrożenia różnorodności biologicznej mogą być rozpatrywane w różnych płaszczyznach. Najbardziej wyraźny jest podział zagrożeń na:

• zagrożenia różnorodności biologicznej przyrody,

• zagrożenia różnorodności biologicznej zasobów biologicznych hodowanych i użytkowanych przez człowieka,

Zmniejszanie różnorodności biologicznej przyrody prowadzi m.in. do globalnego wymierania gatunków, ubożenia gatunkowego biocenoz, zmniejszenia stabilności ekosystemów. W konsekwencji rosną koszty utrzymania równowagi ekologicznej i zapobiegania klęskom orz maleje oferta, jaką przyroda składa człowiekowi, coraz mniej elementów różnorodności biologicznej człowiek może adaptować, modyfikować i wykorzystywać, czyniąc je zasobami biologicznymi. W Polskim studium różnorodności biologicznej wymienia się jako największe następujące zagrożenia różnorodności biologicznej w Polsce:

• bardzo złą sytuację ekonomiczną kraju,

• gwałtowne zmiany własnościowe,

• zły stan zdrowotny lasów, ich nadeksploatację,

• skażenia środowiska,

• W “Globalnej strategii ochrony różnorodności biologicznej” opracowanej przez WRI, IUCN, UNEP [1992] przyczyny zagrożenia różnorodności biologicznej rozpatruje się w dwóch kategoriach: przyczyn podstawowych i przyczyn bezpośrednich. Wśród przyczyn podstawowych wymienione są:

• niezrównoważony i szybki wzrost populacji ludzkiej i konsumpcji naturalnych zasobów,

• silne zawężenie gamy produktów oferowanych przez rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo,

• systemy ekonomiczne i polityczne niedoceniające wartości środowiska i jego zasobów,

• niedostatki wiedzy i niewystarczające jej stosowanie,

• systemy prawne i organizacyjne, które sprzyjają niezrównoważonej eksploatacji,

Do bezpośrednich przyczyn zmniejszania się różnorodności biologicznej zaliczono następujące typy zagrożeń:

• ubytki i rozdrobnienie biotopów,

• gatunki wprowadzone (obce),

• nadmierna eksploatację gatunków roślin i zwierząt,

• skażenia gleby, wód i atmosfery,

• globalne zmiany klimatu,

• intensywne rolnictwo i leśnictwo,

Różnorodność biologiczna jest zagrożona również lokalnie lub regionalnie wskutek katastrof o charakterze ekologicznym, powodujących lokalne zaburzenie równowagi ekologicznej, destrukcje ekosystemów ginięcie gatunków. Przykładami takich katastrof mogą być wielkie pożary lasów, szybów i pól naftowych, katastrofy tankowców, awarie reaktorów atomowych, awarie w zakładach chemicznych czy próby z bronią nuklearną.

Odrębną kategorię zagrożeń różnorodności biologicznej stanowią wojny , pociągające za sobą stosowanie broni nuklearnej, chemicznej czy bakteriologicznej. Warunki wojenne stwarzają również niebezpieczeństwo stosowania “szantażu ekologicznego” (np. wojna w byłej Jugosławii) czy też celowych zniszczeń ekologicznych ( defoliacja lasów w czasie wojny w Wietnamie lub podpalenie szybów naftowych w Kuwejcie).

Należy również zwrócić uwagę na nowe zagrożenie różnorodności biologicznej, które wynika z eksperymentów genetycznych. Zmodyfikowane genetycznie organizmy mogą po niekontrolowanym przeniknięciu z laboratoriów zagrażać czystości genetycznej populacji żyjących w stanie naturalnym lub hodowanych, a nawet równowadze ekosystemów.

Zagrożenia różnorodności biologicznej obecne są również w rolnictwie. Rolnictwo w przeszłości spełniało ważną rolę w tworzeniu i ochronie bogatych w gatunki środowisk i siedlisk. Również obecnie pewne sposoby uprawy przyczyniają się do utrzymania bioróżnorodności. Z drugiej jednak strony, intensywne metody gospodarki rolnej prowadzą do takiego zubożenia ekosystemów, że wykorzystywane przez nie obszary można określić mianem pustyni biologicznej. Co więcej, tereny przyległe, szczególnie w górach, nie mają zapewnionej odpowiedniej ochrony, pod kątem utrzymania ich zróżnicowania biologicznego - są one zasiedlane najpierw przez zarośla, a potem las. Modernizacja metod uprawy zniszczyła wiele siedlisk. Zagajniki, pasy zadrzewień śródpolnych i tereny podmokłe mają istotne znaczenie dla przeżycia wielu gatunków ptaków, ssaków, owadów i roślin. W regionach o intensywnej uprawie roli, krajobraz ulegał drastycznej zmianie. Powiększając areał gospodarstw, wycinano pojedyncze drzewa, śródpolne kępy krzaków i drzew, zniszczono, wyrównano i zdrenowano pola, zlikwidowano oczka wodne, itd. Przed okresem intensyfikacji rolnictwa hodowano rodzime rasy bydła, owiec czy drobiu. Były one dobrze przystosowane do istniejących warunków środowiskowych i lokalnych metod hodowli. Obecnie prowadzona jest głównie produkcja zwierzęca ekstensywna lub średnio intensywna, przy niskich nakładach i często w stresogennym środowisku (trudne warunki klimatyczne, brak paszy, obecność czynników chorobotwórczych. Mimo olbrzymiego zróżnicowania warunków, w jakich prowadzona jest produkcja zwierzęca w świecie, obserwuje się w ostatnich latach tendencję do coraz szerszego wykorzystywania pojedynczych, wysoko wydajnych ras w obrębie każdego z gatunków zwierząt gospodarskich, które stopniowo wypierają rasy miejscowe, mniej produktywne. Poza intensyfikacją produkcji, a co za tym idzie preferowaniem ras wysoko wydajnych, zagrożeniem dla różnorodności zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich są zmieniające się potrzeby człowieka. Na przykład wraz z rozwojem dietetyki i ograniczaniem spożycia tłuszczów zwierzęcych mięsno-tłuszczowe rasy świń zostały wyparte przez rasy mięsne. Zmieniające się warunki chowu zwierząt powodują także zmiany w strukturze rasowej populacji danego gatunku, np. ponieważ rasy przystosowane do chowu przyzagrodowego nie adaptują się dobrze do produkcji wielkotowarowej, przestają być stopniowo użytkowane. Obserwowane tendencje są niebezpieczne, ograniczona bowiem liczba ras i linii, reprezentujących tylko część istniejącej w obrębie gatunku zmienności genetycznej, nie będzie w stanie w przyszłości, w dłuższej perspektywie czasowej, sprostać wymaganiom adaptacji do zmieniających się warunków środowiskowych. Nie będzie też mogła zapewnić spełnienia trudnych do przewidzenia wymagań człowieka co do jakości i rodzaju produktów zwierzęcych.

W krajach europejskich szczególnie ważnym negatywnym efektem środowiskowym wpływającym na bioróżnorodność są przemysłowe emisje gazów i pyłów. Pierwiastki chemiczne wprowadzone z różnych źródeł zanieczyszczenia powodują chemiczną degradację gleb. Niektóre rejony zostały w takim stopniu skażone, że konieczne stało się ich wyłączenie z upraw rolniczych.

c)ochrona- instrumenty prawne i administracyjne

Ostatnia dekada XX wieku przyniosła szereg dokumentów o charakterze programowym, które jednoznacznie wskazują na zrozumienie potrzeby ochrony dziedzictwa przyrodniczego kraju. Do najbardziej znaczących należy zaliczyć: Politykę ekologiczną państwa z 1991 r. i II politykę ekologiczną państwa z 2000 r., uchwałę Sejmu RP z 19 stycznia 1995 r. w sprawie wdrażania zasad ekorozwoju, a wreszcie Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.

W 1991 r. została opracowana Strategia ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce, która za podstawowe cele polityki państwa wyznaczyła:

• utrzymanie podstawowych procesów ekologicznych i systemów podtrzymujących życie,

• zachowanie różnorodności genetycznej organizmów,

• zapewnienie trwałego użytkowania gatunków i ekosystemów,

W roku 1991 opracowano również Polskie studium różnorodności biologicznej , w którym wskazano główne kierunki działań w odniesieniu do różnych kategorii cennych lub zagrożonych obszarów i gatunków. W ramach Narodowego programu przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej w styczniu 2000 r. Polska włączyła się do programu Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000, który stawia sobie za główny cel stworzenie systemu efektywnie chronionych terenów o wysokiej wartości środowiska, a przez to ochronę zagrożonych gatunków roślin, zwierząt oraz całych ekosystemów na obszarze Europy.

Podstawy prawne ochrony różnorodności biologicznej stwarza polskie ustawodawstwo, przepisy ekologiczne, jak również jedna z konwencji międzynarodowych:

• Konwencja o różnorodności biologicznej, podpisana w 1992 r. w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro (weszła w życie w Polsce w 1995 r.),

Konwencja ta nakazuje zachowanie wszystkich form życia na Ziemi w całej ich obecnej rozmaitości (na poziomie genetycznym, gatunkowym i krajobrazu) oraz użytkowanie żywych zasobów przyrody w sposób zrównoważony tj., tak, aby nie zagrozić trwałości ich istnienia. Jest więc konwencją modyfikującą dotychczasową filozofię ochrony przyrody i wychodzącą poza jej zakres. Najistotniejsze postanowienia konwencji to:

• zalecenie rozszerzenia zasięgu ochrony przyrody poza obszary i gatunki chronione,

• objęcie ochroną odmian, ras i gatunków udomowionych roślin i zwierząt, a w szczególności odmian, ras i gatunków starych i lokalnych,

• zrównoważone użytkowanie zasobów biologicznych oraz sprawiedliwy podział korzyści z niego wynikających,

Konwencja chroniąc różnorodność biologiczną jest zorientowana na człowieka i jego przyszłe interesy. Zamiast ortodoksyjnej ochrony mówi się w konwencji o zrównoważonym, umiarkowanym użytkowaniu zasobów, tak aby nie niszcząc ekosystemów i nie nadużywając zasobów przyrody sprostać ludzkim potrzebom i oczekiwaniom (czyli o ochronie zasobów przyrody w interesie człowieka).

Zrównoważone użytkowanie elementów różnorodności biologicznej to użytkowanie w taki sposób (techniki pozyskania, selekcja do eksploatacji, rozkład eksploatacji w czasie i przestrzeni) oraz z taką intensywnością, aby było możliwe odnawianie się ekosystemów, gatunków, populacji czy ras i ich niezagrożone trwanie w czasie.

Najważniejszymi warunkami skuteczności ochrony różnorodności biologicznej są edukacja społeczeństwa i poziom jego świadomości oraz prezentowane przez nie postawy. Nawet w sytuacji pokrycia prawie całej powierzchni kraju parkami narodowymi, krajobrazowymi i rezerwatami różnorodność biologiczna będzie nadal zagrożona, jeśli społeczeństwo będzie stosowało barbarzyńskie postawy ujarzmiania przyrody lub rabunkową eksploatację zasobów, lekceważyło ekologiczne konsekwencje działań czy promowało modele nadkonsumpcji. Skuteczność ochrony bioróżnorodności zależy od przekonania ludzi o znaczeniu bioróżnorodności dla człowieka i jego rozwoju, o zagrożeniach różnorodności biologicznej (mimo odnawialnego charakteru tych zasobów) i możliwości trwałego użytkowania zasobów biologicznych, a zatem o potrzebie ochrony bioróżnorodności i umiarkowanego użytkowania jej elementów, a także od znajomości sposobów jej ochrony.

Zachowanie różnorodności biologicznej pozwala na “utrzymanie możliwości przy życiu”, tzn. chroniąc gatunki czy ekosystemy, dajemy sobie szansę na ich późniejsze wykorzystanie.
Chroniąc różnorodność genetyczną mamy gwarancję, że zachowujemy potencjalną zdolność do przystosowania się do zmieniających się warunków. Dzięki zachowaniu zróżnicowania genetycznego dziko żyjących populacji, mamy na przykład możliwość uprawy zbóż, hodowli bydła w rozmaitych warunkach klimatycznych, od rejonów tropikalnych po daleką północ.
Poza ochroną różnorodności biologicznej ze względów czysto praktycznych, materialnych, powinniśmy wziąć pod uwagę także wartości duchowe, estetyczne czy symboliczne świata żywego. Chcemy chronić różne gatunki lub ekosystemy, ponieważ je podziwiamy, uważamy za piękne i czujemy się lepiej, jeśli wiemy, że istnieją, nawet, gdy nigdy ich nie zobaczymy. Z tego powodu wielu ludzi walczy o ochronę pandy wielkiej, wielorybów czy lasów tropikalnych i raf koralowych.

Dla zachowania i wzbogacania różnorodności biologicznej duże znaczenie ma zróżnicowanie siedlisk i oddziaływania człowieka, w szczególności ochrona siedlisk słabo lub wcale nieprzekształconych (naturalnych).

Kluczowe znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej w przestrzeni rolniczej mają:

• zadrzewienia śródpolne,

• oczka wodne i torfowiska,

• miedze,

• ekstensywnie użytkowane łąki i pastwiska.

Na terenach leśnych kluczowe znaczenie dla utrzymania różnorodności biologicznej mają:

• spróchniałe drzewa i powalone pnie (martwe drewno),

• starodrzewy,

• torfowiska i polany śródleśne.

Konwencja o różnorodności biologicznej (ang. Convention on Biological Diversity, w skrócie CBD) – umowa międzynarodowa sporządzona 5 czerwca 1992 roku na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro określająca zasady ochrony, pomnażania oraz korzystania z zasobów różnorodności biologicznej. Konwencja weszła w życie 29 grudnia 1993 roku. W 2010 roku lista stron konwencji (List of Parties) objęła 193 uczestników, w tym większość państw świata.

Z wyjątkiem sytuacji, w których realizowanie zobowiązań stanowiłoby poważną szkodę lub zagrożenie dla różnorodności biologicznej, postanowienia konwencji nie mają wpływu na prawa i zobowiązania stron konwencji, wynikające z jakiegokolwiek innego międzynarodowego porozumienia.

Zrównoważone użytkowanie elementów różnorodności biologicznej to użytkowanie w taki sposób (techniki pozyskania, selekcja do eksploatacji, rozkład eksploatacji w czasie i przestrzeni) oraz z taką intensywnością, aby było możliwe odnawianie się ekosystemów, gatunków, populacji czy ras i ich niezagrożone trwanie w czasie.

Najważniejszymi warunkami skuteczności ochrony różnorodności biologicznej są edukacja społeczeństwa i poziom jego świadomości oraz prezentowane przez nie postawy. Nawet w sytuacji pokrycia prawie całej powierzchni kraju parkami narodowymi, krajobrazowymi i rezerwatami różnorodność biologiczna będzie nadal zagrożona, jeśli społeczeństwo będzie stosowało barbarzyńskie postawy ujarzmiania przyrody lub rabunkową eksploatację zasobów, lekceważyło ekologiczne konsekwencje działań czy promowało modele nadkonsumpcji.

a teraz krótko:

a) inwentaryzacja:

dokumenty:

Polskie studium różnorodności biologicznej na jego podstawie Polska Czerwona Księga Zwierząt

b) ocena zagrożeń

Największym zagrożeniem dla różnorodności biologicznej jest najbardziej ekspansywny gatunek Homo sapiens

W Polskim studium różnorodności biologicznej wymienia się jako największe następujące zagrożenia różnorodności biologicznej w Polsce:

• bardzo złą sytuację ekonomiczną kraju,

• gwałtowne zmiany własnościowe,

• zły stan zdrowotny lasów, ich nadeksploatację,

• skażenia środowiska, W “Globalnej strategii ochrony różnorodności biologicznej” opracowanej przez WRI, IUCN, UNEP [1992] przyczyny zagrożenia różnorodności biologicznej rozpatruje się w dwóch kategoriach: przyczyn podstawowych i przyczyn bezpośrednich. Wśród przyczyn podstawowych wymienione są:

• niezrównoważony i szybki wzrost populacji ludzkiej i konsumpcji naturalnych zasobów,

• silne zawężenie gamy produktów oferowanych przez rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo,

• systemy ekonomiczne i polityczne niedoceniające wartości środowiska i jego zasobów,

• niedostatki wiedzy i niewystarczające jej stosowanie,

• systemy prawne i organizacyjne, które sprzyjają niezrównoważonej eksploatacji,

Do bezpośrednich przyczyn zmniejszania się różnorodności biologicznej zaliczono następujące typy zagrożeń:

• ubytki i rozdrobnienie biotopów,

• gatunki wprowadzone (obce),

• nadmierna eksploatację gatunków roślin i zwierząt,

• skażenia gleby, wód i atmosfery,

• globalne zmiany klimatu

• intensywne metody gospodarki rolnej

• eksperymenty genetyczne.

• wojny

• lokalnie lub regionalnie katastrofy o charakterze ekologicznym,

c) c)ochrona- instrumenty prawne i administracyjne

Do najbardziej znaczących należy zaliczyć:

• Politykę ekologiczną państwa z 1991 r.

• II politykę ekologiczną państwa z 2000 r.,

• uchwałę Sejmu RP z 19 stycznia 1995 r. w sprawie wdrażania zasad ekorozwoju,

• Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r.

• w 1991 r. została opracowana Strategia ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce,

• Konwencja o różnorodności biologicznej, podpisana w 1992 r. w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro (weszła w życie w Polsce w 1993 r.),

• Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej w styczniu 2000 r.- Polska włączyła się do programu Europejska Sieć Ekologiczna NATURA 2000

• 1991 opracowano również Polskie studium różnorodności biologicznej

9.        System prawa ochrony środowiska w Polsce

Pojęciem prawo ochrony środowiska określamy  gałąź prawa obejmującą zagadnienia ochrony środowiska. Oprócz regulacji krajowych w jej skład wchodzą również traktaty międzynarodowe

Za twórcę koncepcji prawa ochrony środowiska uważa się Jana Gwalberta Pawlikowskiego, autora monografii „Prawo ochrony przyrody” oraz współtwórcę pierwszej polskiej ustawy z 10 marca 1934 roku o ochronie przyrody. J.G. Pawlikowskiego ze względu na szerokie ujęcie problematyki ochrony środowiska uznaje się za prekursora dzisiejszej sozologii (nauki o ochronie środowiska

W prawie ochrony środowiska zawarte są podstawowe normy uważane za kryteria interpretacyjne dla całej ustawy są nimi:

● zasada zrównoważonego rozwoju – która ma pilnować aby zużywanie zasobów środowiska nie przekraczało możliwości ich naturalnej regeneracji i pozwoliło na utrzymanie się tych zasobów na odpowiednim poziomie do czasu pojawienia się ich substytutów,

● zasada czystej produkcji – istotą tej jest podejmowanie takich działań które dążą do ograniczenia ilości powstających odpadów we wszystkich etapach procesu produkcyjnego, innymi słowy służy ochronie środowiska przed odpadami i zmniejszeniu kosztów produkcji,

● zasada kompleksowości ochrony środowiska – ochrona poszczególnego składnika powinna być realizowana z uwzględnieniem potrzeb ochrony pozostałych elementów, gdyż nadmierne wykorzystanie jednego z zasobów środowiska może zagrozić pozostałym jego składnikom, co mogło by doprowadzić do naruszenia równowagi przyrodniczej.

● zasada prewencji – obejmuje obowiązkiem zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na środowisko tych którzy podejmują działalność wiążącą się z takim właśnie ryzykiem,

● zasada przezorności – dotyczy tych działalności w przypadku których negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest w pełni rozpoznane. Zasada przezorności ma przewidzieć możliwe konsekwencje i podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze,

● zasada zanieczyszczający płaci – to reguła wedle której kto powoduje zanieczyszczenia środowiska, ponosi koszty jej usunięcia,

● zasada legalizmu – dotyczy sytuacji w przypadku których korzystanie ze środowiska wymaga odpowiedniej decyzji administracyjnej, wówczas pod rygorem nieważności musi ona być zgodna z prz

Podstawowe akty prawne w Polsce :

Ustawa prawo ochrony środowiska z 2001 r.

Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r.

Ustawa kodeks karny z 1997 r.

System Pra Podstawęprawnąwszystkich uregulowańi najważniejszy fundament polskiego prawa ochrony środowiska i przyrody stanowi Konstytucja RPz dnia 02.04.1997 roku, a w szczególności jej artykuły: 5, 74, 68, 86

*Art. 5. 1.strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronęśrodowiska, kierując sięzasadązrównoważonego rozwoju

*Art. 74.
1. Władze publiczne prowadząpolitykęzapewniająbezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych
3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska
4. Władze publiczne wspierajądziałania obywateli na rzecz ochronyi poprawy stanu środowisk

*Art. 68.(fragmenty)

1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia

4. Władze publiczne są zobowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska

*. Art. 86.Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie.

Zakres odpowiedzialności karnej za tzw. przestępstwa przeciwko środowisku reguluje także

Kodeks Karny z 1997 r.(ROZDZIAŁ XXII, Przestępstwa przeciwko środowisku). Za przestępstwa i wykroczenia przeciwko środowisku przewidziane są: kara grzywny, kara

ograniczenia lub pozbawienia wolności oraz obowiązek rekompensaty

schemat konstrukcji systemu prawnego w zakresie ochrony środowiska

10.        Współczesne metody ochrony różnorodności biologicznej jako odpowiedź na zagrożenia genotypów, osobników, stanowisk, biocenoz i siedlisk.
o        Ochrona ex situ, o        Ochrona in situ.
Nie tylko zagrożenia wywoływane działalnością człowieka mogą wywierać wpływ na szanse przetrwania siedlisk i gatunków. Także zanik takiej działalności i uruchomienie się procesów naturalnych wpływa negatywnie na konkretne siedliska (np. poprzez zjawisko sukcesji). Podobnie oddziałują gwałtowne zjawiska przyrodnicze (np. huragany czy powodzie), ponieważ mogą spowodować zanik siedlisk i gatunków, które nie zawsze w sposób naturalny się odtworzą, w każdym razie w dającej się przewidzieć perspektywie czasowej.

Do oceny zagrożeń dla przyrody obszarów Natura 2000, poza wiedzą o wrażliwości na zmiany poszczególnych gatunków lub większych ich grup systematycznych i określonych siedlisk (co jest specjalnością przyrodników), potrzebna jest też dobra znajomość charakteru obszaru, sposobu jego użytkowania i zagospodarowania oraz możliwych przyszłych ich zmian na danym obszarze.

Istotne zagrożenia dla siedlisk i gatunków można przewidzieć już teraz. Podstawą przewidywań są występujące obecnie trendy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym i gospodarce rolnej oraz obecna działalność szkodliwa dla siedlisk. Do takiej działalności należą:

• dzisiejsza gospodarka leśna, rolna, rybacka, łowiecka

• nieodpowiednio prowadzone gospodarowanie wodą i ochrona przeciwpowodziowa

• przerywanie korytarzy ekologicznych umożliwiających trwanie populacji o dużych zasięgach przez liniowe inwestycje infrastrukturalne (drogi, gazociągi, linie energetyczne)

• rozprzestrzenianie się obszarów zabudowanych i zainwestowanych w strefach podmiejskich

Ochrona ex situ (łac. ex situ – poza miejscem) – ochrona gatunku chronionego realizowana przez przeniesienie go do ekosystemu zastępczego, gdzie może on dalej żyć samodzielnie w warunkach naturalnych, lub do środowiska sztucznie stworzonego, w którym musi być otoczony stałą opieką człowieka. Przenoszone mogą być całe osobniki roślin albo ich nasiona, bulwy i kłącza. Ochronę ex situ mogą podejmować jedynie instytucje naukowe i urzędy konserwatorskie. W ten typ ochrony zaangażowane są głównie ogrody zoologiczne i ogrody botaniczne, gdzie prowadzone są badania zagrożonych gatunków, ich rozmnażanie i wymiana.

Ma na celu:

-stworzenie odpowiednich warunków poza środowiskiem naturalnym do występowania organizmów, zagrożonych w swym istnieniu w naturze orz prowadzeni badań naukowych związanych z tą reformą

-utworzenie kolkcji gatunków, które przedstawiają w Polsce szczególną wartośc dla medycyny, rolnictwa i innych gałęzi gospodari, mają znaczenie społeczne i kulturowa

- pojęcie kroków mających na celu resuscytacje zagrożonych gatunków oraz wprowadzenie ich do naturalnego środowiska po odpowiednim przygotowaniu (reintrodukacja)

- sprawdzenie kontroli nad pozyskiwaniem zasobów biologicznych z naturalnych siedlisk, w celu ochrony ex situ, ta aby nie zagrażało ono wymarciem lub zubożeniem ich naturalnych populacji

W Polsce ogranizują je ogrody botaniczne, arboreta, ogrody Rosin leczniczych oraz nieliczne jak dotychczas prywatne ogrody botaniczne.

Banki ex situ prowadzone są obecnie dla(zwierzęta): bydła polskiego czerwonego, owiec razy wrzosówka i świniarka, pstrąga tęczowego i karpia.

Ochrona in situ (łac. in situ – na miejscu) ochrona gatunku chronionego, realizowana w jego naturalnym środowisku życia przez zachowanie niezmienionych warunków środowiskowych oraz zaniechanie pozyskiwania osobników tego gatunku lub dostosowanie rozmiarów i metod pozyskiwania do możliwości ich reprodukcji. Ochronie in situ służą przede wszystkim rezerwaty i parki narodowe. [Park narodowy jest tworzony w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Utworzenie lub zmiana granic parku wymaga zgody właściwych organów samorządu terytorialnego. Na terenie parku wyróżnia się 3 strefy o zróżnicowanym reżimie ochronnym: strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i strefę ochrony krajobrazu. Wokół parku obowiązkowo wyznacza się otulinę parku narodowego. Dla parku sporządza się i realizuje plan ochrony. Kieruje nim dyrektor parku narodowego.

11.        Efekty ochrony przyrody w Polsce. Lokalna ochrona przyrody (gatunki, rezerwaty, parki itp.)
Parki narodowe obejmują dość duże obszary, na których chroni się całość przyrody. Są to obszary wyróżniające się nieprzeciętnymi wartościami przyrodniczymi. W Polsce mamy obecnie 23 parki z czego największy jest Biebrzński PN, a najmniejszy Ojcowski PN. Mimo, że są to obszary chronione to tylko część przyrody jest tu objęta ochroną ścisłą.Na obszarach parków narodowych przyroda powinna pozostawać bez ingerencji człowieka, ale nie zawsze jest to możliwe, mimo iż działalność człowieka budzi duże opory. czasami jednak pomoc ludzi na obszarach bardzo zniszczonych jest potrzebna i pozwala przyrodzie szybciej naprawić wyrządzone szkody. Parki narodowe to miejsca licznie odwiedzane przez turystów, dlatego trzeba było wyznaczyć tu specjalne ścieżki, trasy po to aby chronione obszary zostały jak najmniej zniszczone w trakcie obecności różnych wycieczek. Park narodowy jest czymś w rodzaju muzeum, ale ochrona przyrody jest tu postawiona na pierwszym miejscu.
 ,    W Polsce utworzono następujące parki narodowe:

• Woliński

• Słowiński

• Drawieński

• Bory Tucholskie

• Wigierski

• Wielkopolski

• Kampinoski

• Biebrzański

• Narwiański

• Białowieski

• Ojcowski

• Świętokrzyski

• Roztoczański

• Babigorski

• Bieszczadzki

• Gorczanski

• Karkonoski

• Pieninski

• Poleski

• Ujscie Warty

Rezerwat przyrody – jedna z obszarowych form ochrony przyrody w Polsce. Podobne pod względem funkcji tereny chronione powoływane są też w wielu innych krajach na świecie.

Rezerwaty przyrody na świecie

Formy ochrony przyrody zwane rezerwatami istnieją w wielu państwach świata[1]. Z reguły są to chronione przepisami prawnymi i wyłączone z użytkowania obszary przeznaczone na cele ochrony przyrody oraz prowadzenia badań naukowych, a dostęp do nich osób postronnych jest mniej lub bardziej ograniczony[2]. Zazwyczaj są one mniejsze od parków narodowych. Brak jest jednak jednorodnej, międzynarodowej definicji rezerwatów oraz jednorodnych kryteriów ich wyznaczania, a obiekty tego typu w różnych krajach mogą być inaczej zarządzane i chronione

Rezerwaty przyrody w Polsce

Liczba rezerwatów w Polsce stopniowo rośnie, w 2000 r. było ich 1307, w 2005 r. 1395, a w 2008 r. 1441. Według danych z 2011 roku liczba obiektów tego typu osiągnęła 1469, a ich całkowita powierzchnia wynosiła 164 463 hektary, co stanowi 0,53 procenta powierzchni kraju. Stosunkowo najwięcej rezerwatów znajdowało się w województwie mazowieckim (181), najmniej w województwie opolskim (35). Średnia w skali kraju wielkość obiektów wynosiła 112 hektarów, najmniejsza była w województwie opolskim (25,6 ha), największa w województwie warmińsko-mazurskim (289,3 ha)

Podstawy prawne

W Polsce rezerwaty przyrody to jedna z obszarowych form ochrony przyrody. Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 13 ust. 1)

„ ...obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

”Zasady funkcjonowania

Przedmiotem ochrony w rezerwacie może być całość przyrody lub szczególne jej składniki, w tym fauna, flora, biota grzybów oraz twory przyrody nieożywionej.

Cały obszar rezerwatu albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy, ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający potrzeby przedmiotu ochrony.

Rezerwat ustanawiany jest na mocy zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Likwidacja lub zmniejszenie rezerwatu jest możliwe wyłącznie w przypadku bezpowrotnej utraty jego wartości przyrodniczych. Dla rezerwatu sporządza się na okres 20 lat tzw. plan ochrony – dokument określający cele ochrony, zadania ochronne do wykonania oraz reguły udostępnienia rezerwatu. Plan taki zatwierdza regionalny dyrektor ochrony środowiska.

Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce

Od początku istnienia w Polsce zdefiniowanej prawnie ochrony rezerwatowej wyróżnia się dziewięć rodzajów rezerwatów. W zależności od głównego przedmiotu ochrony są to^[6][7]:

Rodzaj rezerwatu^[7]	Liczba obiektów^[4]	Średnia powierzchnia (ha)^[4]	Łączna powierzchnia (ha)^[4]	Powierzchnia ochrony ścisłej (ha)^[4]
leśny	722	92	66472	1623
florystyczny	169	29	4828	168
torfowiskowy	177	103	18213	656
faunistyczny	141	304	42880	321
krajobrazowy	108	232	25036	888
przyrody nieożywionej	72	25	1817	28
wodny	44	106	4652	5
stepowy	32	16	514	1
słonoroślowy	4	13	51	0

Począwszy od 2005 roku istnieje dodatkowo podział na typy i podtypy mające przypisane oznaczenia kodowe. Stosuje się równolegle dwa podziały, ze względu na główny przedmiot ochrony oraz dominujący typ ekosytemów (każdy rezerwat może zostać przypisany do jednego rodzaju, dwóch typów i dwóch podtypów)^[7]. Pozwala to na dokładniejsze określenie zasobów przyrodniczych danego rezerwatu oraz sprawniejsze zarządzanie siecią obszarów chronionych.
Gatunki chronione w Polsce:

Pomnik przyrody – prawnie chroniony twór przyrody, szczególnie cenny ze względów naukowych, zabytkowych, kulturowych i innych. Aby uznać drzewo za pomnik przyrody jego obwód w pierśnicy powinien być większy niż szacunkowe wartości minimalne dla danego gatunku np .bez czarny 100 cm.

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie

12. Globalne zmiany klimatu

KLIMAT W PRZESZŁOŚCI

  Przed miliardami lat, temperatura wynosiła 60, 70 stopni Celsjusza. Powierzchnia ziemi była wolna od lodu, ale czasem też pokrywał znaczne obszary globu - okresy takie nazywamy epokami lodowcowymi.

Pierwsze ocieplenie

- syberyjska tajga - 300km dalej na północ niż obecnie

- ocean był o kilka stopni cieplejszy niż dziś, a więc silniej parował.

- Sahara - powstały liczne słodkowodne jeziora.

Po pięciu tysiącach lat- ochłodzenie

- Sahara pustynniała, ludzie przenieśli się do oaz i nad brzegi rzek.

- Skandynawia znów stała się mroźną krainą, a lodowce górskie znacznie się powiększyły.

Następne ocieplenie- 500 lat p.n.e.

- rozkwit cywilizacja antyczna - grecka i rzymska.

Drugie ocieplenie, z lat 800-1200

-  kolonizacja - od amerykańskiego Labradoru po stepy zachodniej Rosji.

-  rozkwit państw, zakładanie winnic, powstanie Hanzy(organizacja kupiecka)

Przełom XIII i XIV - odczuwalne ochłodzenie

- Grenlandia zaczęła się wyludniać,

- upadek rolnictwa w Europie

- surowe zimy- Morze Bałtyckie zamarzało

- ‘’Czarna śmierć" - epidemia dżumy z XIV wieku zabiła 1/3 ówczesnych Europejczyków)

Termometrów zaczęto używać dopiero w drugiej połowie XVIII wieku, tak, więc od tego czasu można powiedzieć coś pewnego o panującym wówczas klimacie.

XIX w.- ocieplenie klimatu

- rozwój cywilizacji (rozwój kolei, inżynierii, kolonializmu europejskiego, eksplozja demograficzna, przemysł)

-jako pierwsze zostało wywołane przez człowieka.

EFEKT CIEPLARNIANY

- Gazy cieplarniane to dwutlenek węgla i para wodna, - decydują o tym ile energii słonecznej odpłynie z powrotem w przestrzeń, a ile pozostanie na Ziemi i ogrzeje jej atmosferę i powierzchnię.

- dwutlenek węgla wydzielają wszystkie organizmy zwierzęce, para wodna tworzy się podczas parowania zbiorników wodnych, metan to gaz rozkładowy - tworzy się na bagnach i tam, gdzie gniją resztki organiczne, podtlenki azotu powstają w podobnych warunkach

- ilość produkowanych przez samą przyrodę gazów cieplarnianych jest na tyle mała i jednocześnie na tyle duża, aby utrzymać obecną równowagę termiczną atmosfery. Efekt "samoogrzewania" się atmosfery nazywamy efektem szklarni lub cieplarnianym. Obecnie dwutlenek węgla to 0,03% składu atmosfery ziemskiej, jednak wzrost tej do np. 0,06%, miałby katastrofalne skutki dla klimatu Ziemi.

-obserwuje się podwyższanie średniej temperatury powierzchni Ziemi. Aby zatrzymać ten proces, należałoby ograniczyć emisję CO2 do atmosfery np. alternatywne źródła energii, oszczędność, zalesienie wcześniej ogołoconych z drzew obszarów

DZIURA OZONOWA

   - Na wysokości 20-35 km nad powierzchnią Ziemi rozciąga się strefa ozonu. Ozon przy bezpośrednim działaniu jest szkodliwy dla organizmów żywych. Mimo to stanowi on element, bez którego życie, nie mogłoby istnieć. Gaz ten ma zdolność pochłaniania ultrafioletu.

-    Freony- związki chlorowco- i fluorowcopochodne węglowodorów ( produkcja aerozoli, maszyny chłodnicze) dostają się w wyższe partie atmosfery. pod wpływem silnego promieniowania ultrafioletowego, te rozkładają się na pierwiastki składowe - węgiel, chlor i fluor. Chlor redukuje ozon do "zwykłego" tlenu.

- zmniejszenie się ilości planktonu w oceanach przyniesie ze sobą katastrofalne skutki dla całego życia ziemskiego.

EL NINO

- jest okresowym zaburzeniem termiki atmosfery w rejonach równikowych Pacyfiku. U wschodnich wybrzeży Australii i Indonezji tworzy się ogromna "plama" ciepłego oceanu. Ciepła woda morska ogrzewa przylegające powietrze, które unosi się do góry tworząc w tym rejonie niż. W ciepłym powietrzu powstają chmury a z nich opady - w Indonezji i północnej Australii mamy ulewne deszcze a w Indiach monsun. Jednak z czasami obieg powietrza ulega odwróceniu. Prowadzi do powstawania ogromnych chmur i opadów na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej, Środkowej i w Kalifornii.

- ilości opadów powodują, że pustynie w Chile zakwitają, lawiny błota zalewają wsie. W Australii i w Indonezji występują susze, lasy równikowe płoną, a w Melbourne występują burze pyłowe.

- El Nino trwa od 12 do 18 miesięcy, następnie wschodnie pasaty przywracają sytuację nad okołorównikowym Pacyfikiem do normy. Przypuszcza się z dużą dozą prawdopodobieństwa, że El Nino z roku 1997 był pośrednią przyczyną katastrofalnych w skutkach powodzi w Europie Środkowej w tym w Polsce.

KLIMAT W PRZYSZŁOŚCI   

- od początku epoki przemysłowej średnia temperatura na Ziemi podniosła się o co najmniej 0,5 stopnia.

- ocieplenie może też przynieść intensyfikację zjawisk ekstremalnych takich jak tornada czy huragany.

-podnoszący się poziom mórz, związany jest z topnieniem polarnych lodowców.

- im większa jest powierzchnia czap lodowych na biegunach, tym więcej promieniowania słonecznego odbijają.

- rozpuszczalność gazów w wodzie maleje wraz ze wzrostem jej temperatury i wydzielanie rozpuszczonego w wodzie dwutlenku węgla spowoduje wzmożenie efektu cieplarnianego i jeszcze większe ogrzanie wody w oceanach,

 -ocieplenie może przynieść korzyść w postaci zagospodarowania rolniczego prawie bezludnych terenów tajgi

- podniesienie się poziomu wód- migracja ludzi na tereny wyżej położone, woda zalałaby miasta. Koszty takich zmian mogłyby się okazać zbyt wysokie dla gospodarki światowej. 

 - w Polsce w okresie letnim rzeki będą częściowo wysychać, a niewielkie zbiorniki wodne typu jeziora - eutrofizować, czyli "kwitnąć". Wyższe temperatury mogą sprowadzić do Polski choroby np. malaria. W lasach nastąpi wzrost populacji szkodników i przerzedzenie drzewostanu. Zmiany cyklu wegetacyjnego mogą uniemożliwić prowadzenie upraw gatunków ozimych. Najbardziej dotkliwe mogą się okazać ekstremalne zjawiska pogodowe, które będą występować z większym niż dotychczas nasileniem.

13. Przyczyny zmian klimatycznych

Zmiany klimatyczne są naturalnym zjawiskiem. Klimat jest kształtowany przez wzajemne oddziaływanie jej powierzchni i atmosfery, które ogrzewane są przez promieniowanie słoneczne o zmiennym natężeniu.

Główne przyczyny zmian klimatu to:

• efekt cieplarniany

• efekt aerozolowy (bezpośredni i pośredni)

• zmiany cyrkulacji oceanicznej

• wybuchy wulkanów

• zmienność aktywności Słońca

• zmiany w ozonosferze

Długoczasowe przyczyny to:

• zmiany parametrów orbity ziemskiej

• dryf kontynentów

• zmiana składu atmosfery

14.        Siedliskowe skutki zmian klimatycznych

15.        Reakcje wybranych elementów biosfery na zmiany klimatyczne

Zmiany klimatyczne spowodowane są różnymi czynnikami, takimi jak czynniki antropogeniczne (wycinanie lasów, rozrost infrastruktury i budownictwa, emisja gazów cieplarnianych), sejsmologiczne, erupcje wulkanów (zmiany w dopływie promieniowania słonecznego), geofizyczne (tworzenie się pływów biegunowych, zmiany w poziomie oceanu światowego, zmiany prądów morskich), astrofizyczne (cykliczność w przebiegu ciśnienia atmosferycznego i temperatury powietrza).

Skutki wzrostu średniej temperatury powietrza:

1. topnienie lodowców górskich oraz lądolodów

- podniesienie się poziomu mórz i oceanów – zagraża to terenom położonym poniżej obecnego poziomu morza np.: obszarom Holandii i Belgii, oraz wyspom: Maledywom, Wyspom Cooke’a, Wyspom Vanuatu

- wzrost liczby i powierzchni jezior lodowcowych
- wzrost niestabilności gruntu w górach i innych regionach występowania wiecznej zmarzliny
- wzrastający odpływ i wcześniejszego wiosennego maksymalnego przepływu wód z lodowców i z rzek zasilanych śniegiem
- zbyt wczesne topnienie pokrywy lodowej morza i zbyt późne jej powstawanie powoduje zanik terenów łowieckich dla niedźwiedzi polarnych, które polują na foki wynurzające się w przeręblach aby zaczerpnąć powietrza
- występują zmiany cyrkulacji powietrza i wody, co może zaburzyć równowagę różnych ekosystemów

b) przesuwanie się stref klimatycznych w stronę biegunów

- wzrost wysokości opadów we wschodnich częściach Ameryki Północnej i Południowej, północnej Europie, północnej i centralnej Azji, na skutek czego częściej występują powodzie na tych terenach, wezbrane wody rzek powodują zalewanie nor zwierząt mieszkających tam, np. wydr i prowadzi to między innymi do ich wymierania

- spadek wysokości opadów na obszarze Sahelu, w basenie Morza Śródziemnego, w południowej Afryce i południowej Azji, przez co zwiększają się obszary pustyń i zwiększa się liczba burz piaskowych, które niszczą ekosystem i zmieniają krajobraz, susze na tych terenach są bardziej dotkliwsze niż kiedyś, rzeki okresowe wcześniej wysychają i później się pojawiają, dlatego niektóre gatunki zwierząt i roślin tam żyjących mogą wymierać

- przesuwanie się stref występowania gatunków roślin i zwierząt, np.: strefy występowania koralowców przesuwają się coraz dalej od równika, glony szukają chłodniejszych wód

- krótsze zimy i dłuższe lata mają wielki wpływ na rolnictwo, między innymi dlatego że wzrost temperatury powoduje stopniowe zmiany gatunków uprawnych np.: w Polsce coraz częściej uprawiana jest kukurydza, która jest ciepłolubna, w coraz rzadziej uprawia się buraki, które potrzebują nieco chłodniejszego klimatu, można też u nas spotkać winnice, które potrzebują raczej ciepłego klimatu

- lasy brunatnic występujące niedaleko południowych wybrzeży Australii wymierają, ponieważ temperatura wody jest dla nich zbyt wysoka

- podwyższenie temperatury powietrza powoduje także występowanie trąb powietrznych i silnych burz tam gdzie ich wcześniej nie było, a także nasilenie ich częstotliwości i intensywności na terenach gdzie występują normalnie