Czym jest emocja – czy możliwe jest odróżnienie emocji od innych procesów psychicznych?
Emocja – subiektywny stan psychiczny, uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu działania, odczuwaniu emocji towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz specyficzne zachowania.
Emocje są tym, co zdarza się najczęściej, ale trwa najkrócej. Nastroje są zwykle wyraźniej mniej intensywne od emocji. Emocje mają na ogół swój obiekt, nastroje zaś przeważnie są obiektu pozbawione. W przypadku nastrojów podział na pozytywne i negatywne zazwyczaj jest wystarczający, bo nastroje przeważnie nie są zabarwione konkretną treścią.
Nastrój – to stan afektywny o zazwyczaj niewielkiej intensywności, charakteryzujący się określonym znakiem (pozytywnym lub negatywnym) i zawierający mniej lub bardziej konkretne oczekiwania co do wystąpienia w przyszłości podmiotu stanów zgodnych z tym znakiem.
Biologiczne mechanizmy powstawania emocji
Ewolucyjnie najstarszą częścią mózgu kręgowców jest tak zwany mózg gadzi, zawierający prążkowie. Drugą, nowszą częścią jest mózg paleossaków, zwany też mózgiem limbicznym. Do tej części mózgu należy między innymi przegroda i ciało migdałowate. Najnowsza ewolucyjnie część to mózg neossaków, na który składa się kora nowa.
Prawa półkula mózgu jest ściślej związana z rozpoznawaniem emocji niż lewa.
Psychologiczne mechanizmy wzbudzania emocji
Emocja ma związek z dokonywaniem przez nas ocen zdarzeń na różnych wymiarach. Ocena poznawcza to rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego celów i interesów. Lazarus - ocena poznawcza nie tylko przesądza czy emocja się pojawi i jaka to będzie emocja, ale jest zarówno wystarczającym, jak i koniecznym warunkiem jej pojawienia się.
Społeczne mechanizmy powstawania emocji
Zarażanie się emocjami jest rezultatem prostego motorycznego naśladownictwa ekspresji innych osób. Hatfield – emocjonalne zarażanie – tendencja do automatycznego naśladowania i synchronizowania ekspresji twarzy, wokalizacji mowy, sylwetki i ruchów ciała z tymi, które przejawia inna osoba, i – konsekwentnie – do uzyskania z nią zgodności emocjonalnej. 4 poziomy uczuć i zachowań ukierunkowanych na inne osoby:
Poziom empatycznego dyskomfortu – zanim u dziecka wykształci się poczucie fizycznej odrębności, doświadcza ono uogólnionego i rozproszonego dyskomfortu – stanu obejmującego zarówno to dziecko, jak i cierpiącą osobę.
Poziom egocentrycznej empatii – dziecko ma już poczucie fizycznej odrębności – odróżnia od siebie innych, ale nie potrafi jeszcze w pełni wyodrębnić własnych i cudzych stanów wewnętrznych
Poziom empatii sytuacyjnej – dzięki umiejętności poznawczego przyjmowania perspektywy innej osoby dzieci zaczynają reagować emocjami na informacje o cudzych uczuciach nawet wtedy, gdy dana osoba nie jest fizycznie obecna.
Poziom empatii uogólnionej – na początku okresu dorastania pojawiają się negatywne emocje na wieść o istnieniu ubóstwa czy głodu na rozległych terenach Afryki. Do pojawienia się empatycznych emocji nie jest już niezbędny opis konkretnego człowieka w konkretnej sytuacji.
Podejście odwołujące się do wymiarów i podejście różnicowe jako różne rozumienia istoty emocji.
Koncepcja Tomkinsa – każda emocja składa się z bardzo specyficznego i unikatowego zestawu zmian somatycznych, subiektywnych odczuć i ekspresji mimicznej. Emocje tutaj traktuje się jako zjawiska różnicowe.
Emocje mają co najmniej dwie właściwości: walencję (są odczuwane jako stan przyjemny bądź nieprzyjemny) oraz pobudzenie (aktywację somatyczną)
Fieldman Barrett – na poziomie subiektywnego doświadczenia stany emocjonalne mają zróżnicowany charakter dla tych ludzi, którzy nie charakteryzują się osobowościową koncentracją na walencji odczuwanych stanów. Nie mają zaś takiego charakteru dla tych, u których orientacja na walencję przeważa nad orientacją na wielkość doświadczanego pobudzenia.
Klasyfikacja procesów emocjonalnych oparta na parametrach czasowych
Zasada procesów przeciwstawnych – bezpośrednio po wygaśnięciu jakiejś emocji o dużej intensywności pojawia się zazwyczaj słaba emocja o przeciwnym znaku.
Zillmann – transfer pobudzenia – emocjonalna odpowiedź na jedno konkretne zdarzenie sytuacyjne wpływa na wielkość takiej odpowiedzi na inne, kolejne zdarzenie. Jeśli człowiek usłyszy w półmroku nagły szelest, najprawdopodobniej odczuje nagły lęk i doświadczane przez niego pobudzenie gwałtownie wzrośnie.
Klasyczne wymiary emocji – znak, intensywność i treść emocji
Znak emocji, inaczej Walencja, ma związek z wartościowaniem emocji jako albo pozytywnej albo negatywnej. W sensie behawioralnym w wypadku emocji negatywnych podmiot stara się oddalić od bodźca wywołującego dany stan emocjonalny.
Przedmiot emocji – obiekt, który daną emocję wywołuje.
Emocje a osobowość – dyspozycje emocjonalne
Emocjonalność jest jednym z głównych wymiarów temperamentu w niemal wszystkich jego ujęciach.
Aleksytymia – zaburzenie polegające na ograniczeniu dostępu człowieka do procesów uświadamiania sobie własnych emocji czy wglądu we własne życie emocjonalne. Ludzie ci są niezdolni do identyfikacji własnych uczuć, ich werbalizowania i różnicowania między poszczególnymi emocjami a odczuciami cielesnymi.
Zaburzenia emocjonalne oraz ich właściwości
Depresja – przejawia się brakiem energii, przemęczeniem, kłopotami z koncentracją uwagi i zaburzeniami w relacjach z innymi ludźmi.
Mania – jej podstawowym przejawem jest niezwykły wręcz poziom energii, który tkwi w podmiocie.
Szczególną formą zaburzeń lękowych są napady paniki. Pojawiają się spontanicznie, bez wyraźnego zewnętrznego powodu. Symptomem jest uczucie przerażenia, trwające zwykle od kwadransa do pół godziny.
Kazus młodej urzędniczki – zaburzenia obsesyjno-kompulsywne.
Obsesje są powracającymi myślami, wyobrażeniami lub impulsami, które przenikają do świadomości, często są niespójne i trudno się ich pozbyć lub nimi kierować.
Kompulsje – są reakcjami na obsesyjne myśli. Polegają one na sztywnych rytuałach (mycie rąk, sprawdzanie) lub na czynnościach umysłowych (liczenie, modlitwa, powtarzanie słów w myślach) której człowiek czuje się zmuszony wykonywać.
Teorie emocji
Emocje – określone zbiory procesów nerwowych, które prowadzą do specyficznej ekspresji orz do odpowiadającym im specyficznym uczuciom. Emocja obejmuje komponenty nerwowe, eskpresyjno-motoryczne oraz subiektywne, czyi uczucia. Uczucia są składnikiem subiektywnym, wywodzącym się z bazalnych procesów nerwowych i motorycznych. Emocje są czymś w rodzaju konglomeratu różnych składników, a sprawą do rozstrzygnięcia staje się to, jakie elementy wchodzą w skład poszczególnych emocji. Emocje powstają pod wpływem rozmaitych bodźców zewnętrznych.
Podejście ewolucyjne – emocje wykształciły się jako wyspecjalizowane mechanizmy adaptacyjne, które umożliwiają szybkie oraz zdecydowane reagowanie w obliczu różnych wyzwań.
W przeważającej większości wypadków emocje pojawiają się w sposób przez nas niekontrolowany i spontaniczny.
Czy pobudzenie fizjologiczne jest przyczyną, czy przejawem emocji?
Teoria Jamesa-Langego – działanie człowieka poprzedza odczucie stanu emocjonalnego. Zmiany fizjologiczne wynikają bezpośrednio ze spostrzeżenia pewnego pobudzającego faktu i odczucie (feeling) tych zmian jest emocją.
Poszczególne emocje winny charakteryzować się odmiennymi wzorcami pobudzenia fizjologicznego.
Teoria Cannona-Barda – teoria wzgórzowa lub talamiczna teoria emocji. Różne stany emocjonalne wiążą się z tym samym pobudzeniem fizjologicznym. Zmiany fizjologiczne pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do świadomego odczucia emocji, podczas gdy najpierw powinny pojawiać się zmiany fizjologiczne, a dopiero później uczucia. Jeśli wywoła się u człowieka zmiany fizjologiczne charakterystyczne dla emocji, to sama emocja wcale nie musi się pojawić (podanie adrenaliny).
Aktywacyjne teorie emocji
Aktywację daje się precyzyjnie mierzyć, dzięki czemu unika się kłopotliwych problemów związanych z brakiem intersubiektywnej sprawdzalności danych dotyczących stanów uczuciowych, jakie występują u ludzi. Prace sprawdzone w ramach tych koncepcji ograniczały się do analizy związków miedzy wskaźnikami fizjologicznymi. Teorie aktywacyjne skupiały się na jednym wymiarze, mianowicie na intensywności emocji.
Hebb uważał, że emocje o znaku ujemnym pojawiają się przy bardzo wysokim (strach, złość) i bardzo niskim poziomie aktywacji (na przykład nuda), natomiast emocje o znaku dodatnim – przy umiarkowanym poziomie aktywacji.
Obecnie wiadomo, że znak emocji pojawia się zarówno w wyniku uruchomienia prostych mechanizmów fizjologicznych, jak i w wyniku złożonych procesów poznawczych, pojawiających się w efekcie oceny poziomu rozbieżności między standardami jednostki a aktualnie odbieraną stymulacją. Oprócz aktywacji w skład emocji wchodzą procesy myślowe. W powstawanie procesu emocjonalnego zaangażowany jest proces oceny. Proces generowania emocji składa się z 5 faz:
Neutralna recepcja – rejestracja jakiejs stymulacji traktowanej jako coś neutralnego.
Ocena – stymulacja oceniania jest jako dobra lub zła
Uruchomienie tendencji do działania – w wypadku znaku pozytywnego jest to kierunek „do”, czyli tendencja do zbliżania się, znak negatywny – tendencja „od”, unikanie
Wystąpienie emocji, czyli subiektywnego przeżycia wraz z komponentem wisceralnym
Pojawienie się działania sterowanego przez emocje
Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera
W naturze sytuacje zarówno wywołują pobudzenie, jak i dostarczają informacji, które pozwalają wyjaśnić powstanie tego pobudzenia. W sytuacjach naturalnych ludzie sami nadają znaczenie sytuacjom emocjonalnym. Według nich proces emocjonalny powstaje w 3 krokach:
Podmiot musi się znaleźć w stanie pobudzenia
Podmiot musi przypisać pojawienie się tego pobudzenia działaniu pewnych czynników sytuacyjnych
Podmiot musi werbalnie oznaczyć powstały stan emocjonalny
Do powstania emocji konieczna jest interakcja procesów poznawczych oraz automatycznie wzbudzonej aktywacji.
Zillmann – pobudzenie pochodzące z różnych źródeł może spowodować wystąpienie zachowania agresywnego w sytuacji, kiedy człowiek zostanie sprowokowany.
Wpływ ekspresji emocjonalnej na przeżywanie emocji
Zmiany napięcia mięśni ekspresyjnych prowadzą nie tyko do zmian poziomu obudzenia, lecz także do zmian w zakresie uczuć. Zmiany stanu subiektywnego u większości badanych zachodziły tylko w zakresie znaku afektywnego. Ekspresja mimiczna jest jednym z wielu czynników kształtujących świadome odczucia stanów emocjonalnych: mechanizmy oddziaływania ekspresji na uczucia mogą mieć charakter poznawczy lub pozapoznawczy.
Związek między ekspresją mimiczną a stanami uczuciowymi:
zmiany te są silniejsze, kiedy reakcje ekspresyjne stanowią naturalny element jakiegoś działania
zmiany ekspresyjne nie są jedynym czynnikiem oddziałującym na subiektywnie doświadczane uczucia na zasadzie sprzężenia zwrotnego
relacje między poszczególnymi składnikami emocji są złożone i zależą od charakteru sytuacji emotogennej i od układu aktywacji.
Funkcjonalne ujęcie emocji według Frijdy- czyli określenie ich z punktu widzenia ich funkcji adaptacyjnych→ emocja to mechanizm sygnalizujący, że coś jest ważne dla interesów jednostki (em+→ jestem na właściwej drodze do celi; em - → coś mi przeszkadza w jego osiągnięciu, muszę coś z tym zrobić)
dwa aspekty emocji:
ocena zdarzeń jako istotnych/nieistotnych, przyjemnych/nieprzyjemnych
wzbudzanie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań, przeżyć
podstawą klasyfikacji stanów afektywnych są:
charakter relacji podmiot- obiekt (intencjonalność vs nieintencjonalność)
temporalna natura danego stanu, procesu, cechy
czyli mamy→ afekt, emocję, nastroje, sentymenty, epizody emocjon. (skierowane na konkretny obiekt, ale trwają dłuższy czas), cechy osobowości
afekt- prymarne doznanie przyjemne lub nieprzyjemne
ocena- podobnie jak u Lazarusa wiąże się z interpretacją i nadawaniem znaczenia sytuacji bodźcowej; dokonuje się jej ze względu na:
ułatwienie/utrudnienie osiągnięcia celu
kontrolowalność
sprawstwo
pewność wyniku
przewidywalność skutków itp.
gotowość do działania- tendencja do podjęcia/ przerwania danej aktywności w otoczeniu
jako pierwszy sformułował prawa emocji (10):
prawo znaczenia sytuacyjnego- emocje powstają jako odpowiedzi na struktury znaczeniowe danych emocji; różne emocje- odpowiedzią na różne struktury znaczeniowe→ emocje wywoływane są przez szczególne rodzaje zdarzeń (ważne dla kogoś); emocje zmieniają się wraz ze zmianą znaczeń (zmiana input→ zmiana output)
prawo zaangażowania- em. powstają w odpowiedzi na zdarzenia, które są ważne dla celów motywów czy zaangażowań osoby
prawo bezpośrednio spostrzeganej rzeczywistości- emocje są wywoływane przez zdarzenia uważane za rzeczywiste, a ich intensywność odpowiada temu do jakiego stopnia są za takie uważane; syt uważana za rzeczywistą
prawo zmiany przyzwyczajenia i odczuwania porównawczego- emocje powstają nie tyle wskutek obecności korzyst/niekorzystn warunków co wskutek aktualnych czy oczekiwanych zmian w korzystnych/niekorzystnych warunkach; a im większa zmiana, tym silniejsza emocja
prawo hedonistycznej asymetrii- przyjemność jest zawsze zależna od zmiany i zanika wraz z ciągłością zaspokojenia; przykrość może się utrzymywać stale w stale trwających złych warunkach
prawo zachowania emocjonalnego momentu- zdarzenia emocjonalne zachowują swoją siłę wywoływania emocji na czas nieokreślony, chyba że spotkają się z przeciwdziałaniem innych, powtarzających się zdarzeń, które mogą spowodować wygaszenie tamtych lub przyzwyczajenie się do nich
prawo zamknięcia się w sobie- obejmuje absolutny charakter uczucia+ nieuwzględnianie tego co p-dobne (emocje „wiedzą” z całą pewnością)
prawo zważania na konsekwencje- bezwiedna kontrola emocji reakcją emocjonalną; sterowanie emocjami zależne jest od sygnałów zewn. (np. od przewidywanej reakcji społ.)
prawo minimalnego obciążenia- jeśli można ocenić sytuację na więcej niż 1 sposób, pojawia się skłonność do takiego jej ujmowania, które minimalizuje jej negatywne obciążenie emocjonalne
prawo max zysku- jeśli można ocenić sytuację na wiele sposobów, pojawia się tendencja do ujmowania jej w sposób maksymalizujący emocjonalny zysk
Emocje złożone
Plutchik wiąże pojawianie się emocji z uruchamianiem odstawowych programów behawioralnych zapewniających adaptację jednostki. Są to:
włączanie
odrzucanie – wstręt, obrzydzenie
ochrona - strach
destrukcja – gniew, wściekłość
reprodukcja – radość, ekstaza
reintegracja – smutek, żal
orientacja - zaskoczenie
eksploracja – antycypacja - przedwczesne wystąpienie fazy jakiegoś procesu; przedwczesne realizowanie czegoś; wyprzedzanie, uprzedzać, przewidywać, przypuszczać, przedwcześnie wykonywa
Dzięki mieszaniu emocji podstawowych można uzyskać emocje złożone.
Prawo znaczenia sytuacyjnego Frijdy – jednostka reaguje na znaczeniową strukturę sytuacji – znaczenie tej sytuacji jest przez jednostkę konstruowane, a nie wymuszane, przez właściwości owej sytuacji.
WYRAŻANIE EMOCJI PODSTAWOWYCH I POCHODNYCH
Uniwersalność ekspresji emocji podstawowych
Ekspresja emocji – wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy i dźwięki) emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeżywanie przez osobę określonej emocji.
ewolucyjne podstawy ekspresji emocji
Darwin- podobna u ludzi i zwierząt ekspresja niektórych emocji i je funkcja przystosowawcza;
R.J. Andrew- ekspresje ciała mają nie tylko znaczenie biologiczne, ale i komunikacyjne; ekspresja wykształciła się ewolucyjnie, nie miała początkowo charakteru emocjonalnego a jedynie przystosowawczy, lecz ponieważ poprzedzała reakcje behawioralne stała się społecznie rozpoznawalna; później przestała służyć wyłącznie komunikowaniu własnych intencji, gdyż umożliwiała wywołanie podobnej/innej ekspresji odbiorców
I. Eibl-Eibesfeldt (1973)→ dzieci ślepe i głuche od urodzenia mają podobną co widzący ekspresję emocji
Hansen i Hansen (1988)- ludzie szybciej wychwytują twarz wyrażającą złość niż radość
twarz w ekspresji emocji- ponadkulturowy dowód na rzecz ewolucyjnych źródeł fenomenu
Ekman i Friesen→ plemię Fore- radość (92,3%), złość (85,3%), wstręt (83%), strach (80,5%), smutek (79%); zaskoczenie tylko 68% trafień; trudności z różnicowaniem strachu i zaskoczenia→ wniosek: pewne ekspresje są w sposób uniwersalny powiązane z pewnymi emocjami (więc: ewolucyjne źródła emocji)
twarz w ekspresji poszczególnych emocji
uśmiech- mięsień jarzmowy większy, mamy nad nim dużą kontrolę
mięśnie orbicularis oculi- nad nimi takiej kontroli nie mamy, u większości ludzi napinają się jedynie przy przeżywaniu autentycznej radości
źrenice- zmieniają wielkość pod wpływem emocji (E. Hess)→ radość- większe; złość- mniejsze
Ekman→ wyróżnia ponad 50 rodzajów uśmiechu
dowolnymi i mimowolnymi ekspresjami twarzy kierują różne ośrodki w mózgu (drogi piramidowe- dowolnymi, pozapiramidowe- mimowolnymi)
ekspresje fałszywe→ często dłuższy okres trwania niż prawdziwe, trudno wpływać na barwę twarzy, prawie niemożliwe kontrolowanie wielkości źrenic
asymetria ekspresji- mimika wyraźniejsza po jednej stronie twarzy (zwykle lewej)→ hipoteza Ekmana, Hagera, Friesera- asymetria słaba w ekspresji mimowolnej, wyraźniejsza w ekspresji intencjonalnej (bo kora wyraźniej wpływa na dowolne niż mimowolne ruchy mięśni twarzy)
sylwetka gest i głos w ekspresji emocji
wina, wstyd- kurczenie się całego ciała, spuszczenie głowy
strach- cofnięcie głowy, schowanie jej w ramionach
smutek- opuszczone ramiona, zgarbienie się
złość- zaciśnięcie pięści, wysunięcie głowy do przodu,
zaskoczenie- odchylenie sylwetki do tyłu
emblematy- świadome gesty, mające ściśle określone znaczenie w poszczególnych kręgach kulturowych
pobudzenie emocjonalne- wzrost natężenia głosu; podenerwowanie- wzrost wysokości tonu głosu (spada w smutku i zmartwieniu)
zmiana tempa mówienia
rozwojowe aspekty ekspresji emocji
duże zainteresowanie ludzką twarzą już w niemowlęctwie
najwcześniejsza ekspresja- płacz, potem ekspresja mimiczna wstrętu, obrzydzenia; uśmiech- 3-4 tygodnie; 3 m-ce – uśmiech w odpowiedzi na pewne sytuacje; 3 m-ce- smutek, złość w reakcji na zabranie zabawki, unieruchomienie ręki; jednoznaczna ekspresja strachu- 7 m-cy; nieśmiałość, wstyd- koniec 1wszego roku
Izard- dziecko w interakcji z matką wyrażało te same co ona emocje
kulturowe aspekty ekspresji emocji
stwierdzono wiele różnic międzykulturowych w ekspresji złości
H. Triandis- kultury kolektywistyczne- częstsze reagowanie wstydem, w kulturach indywidualistycznych- poczuciem winy
odmienności kulturowe dotyczą też różnic w interpretacji zdarzeń (Phoebe Ellsworth)
Kulturowo zdefiniowane formy ekspresji emocji
Emblemat – świadomie wykonywane przez ludzi gesty, mające ściśle określone znaczenie w poszczególnych kręgach kulturowych.
Koncepcja ekspresyjnego sprzężenia zwrotnego
Ktoś kto odczuwa jakąś emocję, zaczyna ją wyrażać ekspresją. Ekspresja intensyfikuje z kolei przeżywanie tej emocji co wpływa na zwiększoną ekspresję itd.
Emocje pochodne
Ekman- podstawowe to strach, złość, smutek, radość, wstręt, zaskoczenie→ bo są doświadczane i rozpoznawane przez wszystkich ludzi; inne- są mieszanką emocji podstawowych, ich ekspresja- zależy od wzorców kulturowych, później wyeliminował zaskoczenie z listy emocji podstawowych, dodając do niej pogardę.
Emocje pochodne powstają wskutek pojawienia się emocji podstawowych w specyficznych sytuacjach.
Izard – emocje – system trójskładnikowy, w skład którego wchodzą procesy nerwowe, reakcje ekspresyjne wraz z towarzyszącymi im tendencjami do działania oraz odczucia subiektywne.
Mesquita, Frijda – fazy procesu emocjonalnego
Zdarzenia poprzedzające emocje – ludzie w różnych kulturach spotykają się z odmiennymi bodźcami wyzwalającymi emocje
Kodowanie zdarzeń – klasyfikowanie zdarzenia do pewnej kulturowo zdefiniowanej kategorii, obraza, niewierność małżeńska
Ocena – proces oceny interpretowanego zdarzenia ze względu na różne kryteria
Wzorzec reakcji fizjologicznej
Gotowość do działania – emocje mogą prowadzić do zerwania lub podtrzymania kontaktów z ich obiektem
Zachowania emocjonalne – zachowania instrumentalne ze względu na treść przeżywanej emocji
Regulacja – albo osłabienie emocji, ale też ich nasilenie
Komunikacja emocjonalna
Komunikowanie innym ludziom przeżywanych przez siebie emocji może mieć charakter nie tyko spontaniczny i automatyczny, ale też intencjonalny i kontrolowany.
Podmiotowe i pozapodmiotowe mechanizmy regulacji emocji
Regulacja emocji-proces inicjujący, modulujący i podtrzymujący doświadczanie emocji oraz operacji poznawczych i zachowań z tym doświadczeniem związanych; proces ten ułatwia podmiotowi realizację jego celów w zewnętrznym otoczeniu
Automatyczna regulacja
Podmiot aktywnie unika bodźców rodzących strach i ból, a przybliża się do tych, którymi kontakt jest źródłem emocji pozytywnych. Kierowanie przez podmiot uwagi na te bodźce, które potencjalnie mogą stanowić zagrożenie. Jeśli regulacja emocji przebiega na poziomie automatycznym, to podmiot może uniknąć jej negatywnych konsekwencji na poziomie kontrolowanym. Autom. reg. nie powoduje negatywnych konsekwencji dla funkcjonowania podmiotu.
Podmiotowa kontrola emocji
Czynności samokontroli – przejawiane przez podmiot zachowania zgodne ze standardami akceptowanymi przez niego samego lub standardami społecznymi
Procesy samokontroli – reakcje inicjowane przez podmiot, za których pomocą osiąga on zbieżność między własnymi zachowaniami emocjonalnymi, myślami i odczuciami afektywnymi a akceptowanymi standardami wewnętrznymi lub zewnętrznymi.
Podmiot może wpływać na ekspresje przeżywanych emocji i ujawnianie (bądź nie) zachowań będących składnikami programów działań przez te emocje generowanych. Blokowaniu informacji mogących przynieść negatywne emocje pomaga system poznawczy, który w dużym stopniu podlega kontrolowanemu działaniu podmiotu.
Mechanizm izolacji – podmiot ma świadomość zagrożenia czy nieodwołalnej straty, ale poznawczo funkcjonuje tak, jakby to nie on był obiektem tych zagrożeń.
Reinterpretacje oceny poznawczej koncentrują się na tym, co się zdarzyło, zanim pojawiła się niechciana czy nieodpowiednia emocja, a tym samym w aktywny sposób zmieniają cały kontekst doznań emocjonalnych, podczas gdy powstrzymywanie się od ekspresji mimicznej ma charakter bierny i reaktywny.
Pierwotność poznania względem emocji i emocji względem poznania
Lazarus – ocena poznawcza, czyli rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego celów i interesów, nie tylko przesądza o tym, czy emocja się pojawi i jaka to0 będzie emocja, ale jest warunkiem koniecznym i wystarczającym jej wystąpienia. Rozróżnia on pojęcia oceny pierwotnej, kiedy to podmiot orientuje się, czy zdarzenie ma związek z jego celami i interesami, czy nie i oceny wtórnej, która następuje tylko przy pozytywnej odpowiedzi na uprzednie pytanie. Ocena wtórna polega na rozważeniu przez człowieka, w jaki sposób może on uporać się z problemem i z wynikającymi z niego emocjami. Ocena pierwotna decyduje o tym, czy emocja się pojawi, natomiast ocena wtórna określa, jaka to będzie emocja.
Parkinson – procesy poznawcze nie leżą u podstaw rodzących się emocji. Wyniki eksperymentów nie potwierdzają, że dokonanie oceny poznawczej wyprzedza w czasie pojawienie się emocji, a jedynie wskazują, że mechanizm ten jest obecny w ich doświadczaniu.
Zajonc – ocenianie jest procesem „zimnym” – stanowi racjonalne zestawienie pewnych faktów, ciąg operacji umysłowych. Emocje mają charakter „gorący” – mogą się pojawiać niezależnie od ludzkich intencji, a nawet wbrew im.
Niezależność poznania i emocji
Plutchik – emocje, które w ontogenezie rozwijają się bardzo wcześnie, nie mają swoich podstaw w procesach poznawczych. Ich działanie opiera się na sygnalizowaniu otoczeniu dyskomfortu wynikającego na przykład z głodu, bólu czy zimna.
Efekt ekspozycji – polega na zmianie oceny obiektu wskutek wzrostu częstości kontaktów z nim.
Pierwotność emocji
Odrzucenie tezy Lazarusa przez Zajonca – emocja poprzedza poznanie.
W warunkach, gdy emocje są wywoływane przez bodźce z otoczenia, co najmniej minimalny udział procesów poznawczych w powstawaniu stanów afektywnych jest oczywisty.
Zgodność znaku stanu afektywnego i elementów poznawczych
Nawet stany emocjonalne o niewielkim nasileniu, jak nastroje, mogą wywierać wyraźny wpływ na nasze funkcjonowanie w sferze poznawczej. Pozytywny nastrój wprowadza człowieka w stan optymizmu, a negatywny – w stan pesymizmu. Pozytywne stany emocjonalne zwiększają oczekiwanie sukcesu i pozytywnie wpływają na wzrost jego subiektywnego prawdopodobieństwa. Pozytywny nastój wpływa dodatnio na tendencję do ryzyka w warunkach hipotetycznych i zabawowych, a ujemnie w warunkach, w których negatywne konsekwencje przegranej mają charakter realny.
Teza Isena – pozytywny nastrój indukuje skłonność do zachowań altruistycznych tyko wtedy, gdy zachowani takie nie wiążą się z poważnym ryzykiem pogorszenia nastroju.
Ludzie łatwiej przypominają sobie zapamiętane informacje, jeśli w obu sytuacjach (podczas zapamiętywania i przypominania sobie) doświadczają takiego samego nastroju.
Znak emocji a głębokość przetwarzania
Przeżywanie pozytywnych stanów emocjonalnych stanowi dla podmiotu zgeneralizowany sygnał informacyjny, że wszystko jest w należytym porządku.
Bless i Fiedler – akomodacja i asymilacja
Akomodacja – wymaga koncentracji na informacjach uzyskiwanych z otoczenia i wiąże się z dostosowaniem posiadanej wiedzy do tych informacji. Ma charakter indukcyjny, przetwarzanie „dół-góra”
Asymilacja – proces odbioru informacji ze środowiska zewnętrznego przez pryzmat posiadanej przez podmiot wiedzy i wiąże się z dostosowywaniem tych informacji do istniejących już struktur wiedzy. Ma charakter dedukcyjny, przetwarzanie „góra-dół”.
Nastrój neutralny sprzyja tak zwanemu systematycznemu trybowi przetwarzania informacji.
Nastrój pozytywny sprzyja skróconemu, uproszczonemu, trybowi przetwarzania informacji.
Petty i Cacioppo – model dwutorowości perswazji
Perswazja może się dokonywać albo torem centralnym, w którym podmiot bierze pod uwagę przede wszystkim jakość argumentacji, albo torem peryferyjnym, w którym jakoś argumentacji przestaje mieć znaczenie, a liczą się wskazówki heurystyczne, podpowiadające podmiotowi, że nadawca komunikatu ma rację.
Pamięć tunelowa – zapamiętywanie jedynie pewnego aspektu sytuacji i całkowitej niepamięci innych parametrów zdarzenia. Warunkiem jest przeżywanie silnych emocji. Pamięć tunelowa jest łącznym wynikiem zwężenia pola uwagi i bardzo intensywnego przetwarzania informacji krytycznych. Widzenie tunelowe wiąże się ze zwężeniem pola percepcyjnego i widzeniem oraz zapamiętywanie jedynie fragmentu obrazu.
Infuzja afektu – proces, w którym informacja niosąca ładunek emocjonalny wywiera wpływ na procesy poznawcze oraz oceniające i zostaje przez nie wchłonięta, ingerując w przemyślenia danej osoby i modyfikując ich wynik końcowy.
Nastrój może wywoływać zarówno efekt informacyjny, jak i efekt związany z przetwarzaniem.
Silna infuzja jest najbardziej prawdopodobna w warunkach sprzyjających szczegółowemu, ważnemu przetwarzaniu informacji. Infuzja słaba następuje przede wszystkim w warunkach sprzyjających bezpośredniemu wyszukiwaniu istniejących informacji, bez dodatkowej obróbki czy przetwarzania, a także w warunkach przetwarzania zmotywowanego, czyli ukierunkowanego na cel.
4 strategie przetwarzania Forgasa:
Strategia bezpośredniego dostępu jest najprostszym sposobem generowania oceny czy decyzji. Sprowadza się do bezpośredniego wyszukiwania istniejącej wcześniej odpowiedzi.
Strategia przetwarzania zmotywowanego jest używana przez podmiot głownie wtedy, gdy ma on silną motywację do uzyskania określonego stanu
Strategia heurystyczna – wykorzystywana w niejasno zdefiniowanych sytuacjach, w których podmiot pragnie uzyskać pożądany stan rzeczy, wkładając w to minimum wysiłku
Strategia przetwarzania analitycznego – wymaga od podmiotu zrozumienia i interpretowania nowej informacji oraz uważnego powiązania jej z dotychczasowymi strukturami wiedzy.
Infuzja jest tym silniejsza, im bardziej szczegółowy i analityczny jest tryb przetwarzania informacji – siła wpływu zaindukowanego nastroju na opinię, jaką badani formułowali o klientach kawiarni, była większa, gdy pary były niedopasowane, niż wtedy, gdy obie osoby z diady pasowały do siebie.
Motywacja w najważniejszych systemach teoretycznych
Ewolucyjne podejście do motywacji – etologia i socjobiologia
Etologia – motywacje pojmuje się jako gotowość do wykonania pewnego ewolucyjnie utrwalonego wzorca zachowania. Instynkt (lub popęd), to utrwalony wzorzec zachowania oraz wrodzony mechanizm wyzwalający zachowanie. Instynkt to biologicznie ukształtowany stereotypowy program zachowania oraz znajdujący się w zapleczu zachowania mechanizm energetyczny. Wrodzony mechanizm wyzwalający to niewymagający uczenia się bodziec lub zespól bodźców stanowiących konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania instynktownego.
Lorenz – zasada podwójnej kwantyfikacji – uruchomienie zachowania jest łącznym efektem działania dwóch czynników:
Siły działającego popędu
Siły bodźca wyzwalającego
Motywacja – używa się jej zarówno w odniesieniu do stanów, w których organizm podejmuje działania ukierunkowane na uzyskanie jakiegoś elementu niezbędnego do normalnego funkcjonowania, jak i wtedy, gdy niczego niczego co niezbędne do życia, mu nie brakuje, w tym drugim wypadku jednostka stawia sobie nowe cele i chce osiągnąć stan subiektywnie lepszy od istniejącego
Socjobiologia – podstawowym motywem znajdującym się u podstaw wszelkich zachowań organizmów żywych jest tendencja do rozpowszechniania własnych genów. Trzy czynniki:
Okazja do rozpowszechnienia własnych genów
Eliminacja czynników zmniejszających prawdopodobieństwo rozsiewania własnych genów
Dobór partnera najlepszego z dostępnych
Psychodynamiczna teoria motywacji (Freud)
Podstawowe założenia:
Wszelkie zachowania są zdeterminowane
Źródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna
Zachowaniem rządzą wrodzone instynkty, nazywane popędami – popęd życia, popęd seksualny, popęd przeżycia
Motywy ludzkiego zachowania mają charakter nieświadomy, świadomość nie odgrywa istotnej roli w kształtowaniu motywacji zachowania.
Teoria psychodynamiczna jest teorią redukcji napięcia związanego z działaniem popędów. Popędy można charakteryzować jako:
Źródło popędów – stałe lub odnawialne, procesy metaboliczne
Impet popędu – strona energetyczna popędu, wielkość działającego popędu
Przedmiot popędu – każdy stan organizmu lub każdy obiekt, który redukuje napięcie i powoduje zaspokojenie działającego popędu
Zaspokojenie (ukierunkowanie popędu) – usunięcie nieprzyjemnego napięcia
Horney – dwa mechanizmy motywacyjne:
Potrzeby bezpieczeństwa i – stanowiącego konsekwencję braku jej zaspokojenia – lęku podstawowego
Wyidealizowanego obrazu własnej doskonałości (Ja idealnego), który pozostaje w konflikcie z Ja aktualnym lub Ja realnym
Fromm – najważniejszym mechanizmem motywacyjnym jest dążenie do integralności własnej osoby. Przezwyciężenie czynników zewnętrznych ograniczających lub udaremniających integralność Ja jest decydującą siłą napędową ludzkiego działania.
Cofer I Appley – cztery kategorie psychodynamicznej teorii motywacji:
Energia – biologiczne stany organizmu
Geneza zachowania – popędy (potrzeby, instynkty)
Samokontrola motywacji – motywacja najczęściej nieświadoma
Mechanizm motywacji – redukcja napięcia
Behawiorystyczna teoria motywacji
Trzy pojęcia:
Popęd – wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub jako wielkość oddziaływania czynnika negatywnego. Działanie popędu polega na uruchomiania i narastaniu przykrego napięcia, a często także na uruchomianie czynności eksploracyjnych.
Pobudka (przynęta) – obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu. Ma dwoisty charakter: w pewnych warunkach uruchamia popęd, a może też być czynnikiem, który go redukuje. Niekiedy pobudka uruchamia popęd a niekiedy popęd stwarza pobudkę.
Wzmocnienie pozytywne – każdy obiekt lub każdy stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca. Wzmocnienie może nie pozostawać w związku ani z popędem, ani z pobudką.
Istnieje wiele zależności między wzmocnieniami a gotowością do wykonywania pewnych zachowań. Gotować ta rośnie wraz z:
Wielkością nagrody
Częstością otrzymywani danej nagrody
Regularnością otrzymywania nagrody
Bliskością czasową nagrody w stosunku do wykonanego zadania.
Hull – deficyt obiektów pozytywnych lub nadmiar obiektów negatywnych – ważnych dla przetrwania – uruchamia popęd. Najważniejszym wskaźnikiem działającego popędu jest intensywność zachowania (szybkość zjadania pokarmu). Każda forma deprywacji lub zagrożenia powoduje powstanie ogólnego popędu, mającego decydujące znaczenie w uruchamianiu zachowania.
Motywacja w psychologii humanistycznej
Teoria motywacji Maslowa – dwa mechanizmy motywacyjne:
Potrzeby niedoboru – ułożone są hierarchicznie:
najbardziej pierwotne potrzeby fizjologiczne (pokarm, woda, sen, seks)
potrzeba bezpieczeństwa
potrzeba miłości i przynależności
potrzeba szacunku
Potrzeby wzrostu – zaspokojenie co najmniej częściowe potrzeb niższego rzędu uruchamia potrzeby wzrostu:
Potrzeba samourzeczywistnienia – samoaktualizacja jest mechanizmem stawania się sobą
Humanistyczna teoria motywacji rozróżnia:
Motywację opartą na konieczności – muszę
Motywacja oparta na wyborze – chcę
Poszczególne kategorie potrzeb stanowią całe wiązki – nie są to pojedyncze potrzeby, co oznacza, że każdej osobie coś innego może zapewniać na przykład poczucie bezpieczeństwa, bo inna szczegółowa potrzeba bezpieczeństwa jest u niej aktywizowana.
Wszystkie potrzeby domagają się zaspokojenia, ale im niższy jest ich poziom, tym jest on ważniejszy i bardziej podstawowy.
Poznawcze koncepcje motywacji
Daniel Berlyne – zachowania eksploracyjne są uruchamiane przez takie cechy informacji, jak nowość, zmiana, dziwność, niezgodność, złożoność, wieloznaczność czy niewyraźność. Początkiem wszelkich działań motywowanych przez konflikt poznawczy jest uruchomienie ciekawości, a następnie uruchomienie myślenia ukierunkowanego na rozwianie problemów.
Festinger – założenia teorii dysonansu:
Ludzie gromadzą dane poznawcze, które stanowią jakoś fragment całej wiedzy
Dane te można ze sobą porównywać
Wynikiem porównywania danych poznawczych może być ustalenie jednej z trzech relacji między nimi:
Konsonansu – pojawia się wtedy, gdy z treści jednego elementu wynika treść drugiego, jest stanem pozytywnym
Dysonansu - pojawia się wtedy, gdy z treści jednego elementu wynika psychologiczne przeciwstawienie lub zaprzeczenie drugiego
lub braku związku – brak związku między danymi poznawczymi jest motywacyjnie obojętny, nie ma żadnego powiązania z motywacją ukierunkowanego zachowania.
Dysonans jest stanem przykrym, podobnym w swoim działaniu do popędu i uruchamiającym działania zmierzające do usunięcia sprzeczności. Im większy dysonans, tym silniejsze jest dążenie do jego usunięcia. Sposoby redukowania dysonansu to operacje poznawcze, na przykład zmiana treści (sensu) jednego z elementów. Redukcja dysonansu może być uzależniona od zakotwiczenia elementów poznawczych w rzeczywistości.
Motywacja w psychologii topologicznej
Lewin – przestrzeń (pole psychologiczne) tworzy człowiek i jego środowisko jako całość. Z kolei pole psychologiczne jako całość wyznacza zachowanie, a zachowanie w całości wyznacz one przez pole psychologiczne. Czynnikiem uruchamiającym zachowania są siły działające w polu psychologicznym. Siły (napięcia) psychologiczne mogą mieć swoje źródło wewnątrz jednostki, mogą też pochodzić z zewnątrz. Siły psychologiczne charakteryzują się walencją pozytywną lub negatywną, co oznacza, że wywołują propulsję (dążenie) lub repulsję (unikanie).
STRONA 596
Podstawowe mechanizmy motywacyjne
Pobudzenie emocjonalne – chwilowy stan organizmu, charakteryzujący się energetyzacją somatyczną i zmianami świadomości, polegającymi na zwężeniu jej pola.
Michael Apter - teoria psychologicznej zmiany ukierunkowania – istnieje nie jeden, ale dwa poziomy pobudzenia, optymalne z perspektywy efektywności funkcjonowania. Dwie orientacje (stany meta motywacyjne):
Stan teliczny – gdy człowiek ukierunkowany jest na realizację określonego celu, podmiot funkcjonuje lepiej jeśli poziom pobudzenia nie jest zbyt wysoki
Stan parateliczny – nastawienie na samą aktywność, a nie na jej instrumentalny wobec celu charakter, podmiot funkcjonuje tym lepiej, im wyższy jest poziom pobudzenia emocjonalnego.
Informacyjny i programujący aspekt oddziaływania emocji
Motyw – to uświadomienie celu i programu, umożliwiające danej osobie podjęcie określonej czynności.
Odczuwane emocje pełnią funkcję detektora tego, co jest zdecydowanie dobre i zdecydowanie złe, i stają się filtrem informacyjnym.
Poznawcze warunki pojawienia się motywacji
Najważniejsze poznawcze mechanizmy motywacyjne wiążą się z takimi zjawiskami, jak ciekawość poznawcza, oczekiwania, aspiracje, fantazje i marzenia oraz różne formy niezgodności poznawczej. Na ciekawość można spojrzeć:
sytuacyjnie – wtedy ciekawość jawi się jako reakcja na zmianę (nowość)
dyspozycyjnie – pewność właściwość osoby – ciekawość jawi się głównie jako pewna grotowość (niski próg) reagowania na wszelkie zmiany i innowacje.
Sytuacje mają charakter:
losowy – przewidywania
sprawnościowy – oczekiwania
Oczekiwania – są sądem na temat wyniku, jaki zostanie osiągnięty
Aspiracje – są sądem na temat wyniku upragnionego lub pożądanego. Uruchamiają motywację wtedy, gdy:
dotyczy to sytuacji sprawnościowych, w których wynik zależy od wykonania określonych działań przez podmiot
wyobrażenia zostaną przekształcone w cele działania, na przykład poprzez przypisanie im intencji osiągnięcia.
Defensywny pesymizm – polega na nierealistycznie niskiej ocenie szans na osiągnięcie sukcesu, na straszeniu siebie samego i w konsekwencji inwestowaniu w zadania większego wysiłku.
3 rodzaje niezgodności:
niezgodność między dwiema informacjami napływającymi
niezgodność między informacjami stanowiącymi element struktury poznawczej a informacjami napływającymi z otoczenia
niezgodność między dwiema różnymi informacjami stanowiącymi składniki struktury poznawczej.
Hipotezy wyjaśniające efekty niezgodności między elementami poznawczymi:
zaangażowanie interesu osobistego jako konieczny warunek uruchomienia motywacji dysonansowej
w mechanizmie dysonansowym dochodzi raczej o osiągnięcie i udokumentowanie słuszności niż o usunięcie niezgodności.
Łukaszewski – wielkość motywacji zależy od wielkości niezgodności, natomiast wielkość niezgodności jest funkcją wielkości różnicy między danymi poznawczymi, stopnia ważności niezgodnych danych oraz stopnia usuwalności niezgodności.
Motywacja wewnętrzna – tendencja podmiotu do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na samą treść tej aktywności
Motywacja zewnętrzna – gdy działanie realizowane jest ze względu na zewnętrzne wobec niego czy nikki, mające być konsekwencją jego wykonywania lub efektywnego zakończenia
Hunt – zachowania motywowane wewnętrznie – zachowania eksploracyjne i manipulacyjne oraz ciekawość. Koncepcja ta zakłada, że można być motywowanym do wykonywania jakiegoś zadania nie dlatego, iż spotka nas za to nagroda, ale dlatego, że aktywność zadaniowa sama w sobie może być źródłem wzmocnień.
Wpływ nagród zewnętrznych na motywację wewnętrzną
Inna jest percepcja nagród polegających na pochwałach, a inna – nagród o charakterze materialnym. W pierwszym przypadku można mówić o aspekcie informacyjnym nagrody, w drugim – o aspekcie sterującym.
Kruglanski – nagrody mogą mieć charakter:
Egzogenny – są czynnikiem zewnętrznym wobec zadania, nagrody te obniżają motywację wewnętrzną
Endogenny – są immanentnym składnikiem zadania, wzmacniają motywację wewnętrzną.
Motywacja osiągnięć – tendencja do osiągania i przekraczania standardów doskonałości, związana z odczuwaniem pozytywnych emocji w sytuacjach zadaniowych podlegających zewnętrznym ocenom i spostrzeganych jako wyzwanie.
Tendencja do unikania porażki jest najsilniejsza wtedy, gdy wykonawca spostrzega zadanie jako średnio trudne.
Osoby o pozytywnym wzorcu za najatrakcyjniejsze uznawać powinny zadania o średnim stopniu trudności. Dla osób o wzorcu negatywnym właśnie takie zadania powinny być najmniej atrakcyjne.
Koncepcja atrybucyjna – ludzie czerpią więcej satysfakcji z sukcesu zawdzięczanego własnym możliwościom i umiejętnościom niż z sukcesu będącego wynikiem szczęśliwego zbiegu okoliczności lub działań innych ludzi.
Ludzie o silnej motywacji osiągnięć mają silną potrzebę zdobywania wiedzy o własnych umiejętnościach i możliwościach.
Podmiot może przyjąć jedną z orientacji:
orientację na poziom wykonania – zademonstrowanie w określonej sytuacji kompetencji wyższych niż inni jej uczestnicy
orientację na osiągnięcie mistrzostwa – rozwój własnych kompetencji i umiejętności i osiągnięcie dzięki temu jeszcze wyższego poziomu wykonania w przyszłości
Typy motywacji
U podstaw motywacji mogą leżeć zarówno procesy poznawcze, jak i efektywne.
Gdy jednostka formułuje cel, który jest dla niej atrakcyjny, to wzbudza w sobie zobowiązanie do jego realizacji. Cel staje się obiektem jej uwagi i troski nawet wówczas, gdy jest bardzo odległy.
Homeostatyczne aspekty motywacji – przywracanie zaburzonej równowagi
Homeostaza – proces, w którym organizm przejawia reakcje ukierunkowane na utrzymanie względnej stałości swego wewnętrznego środowiska.
Motywacje oparte na zasadzie napięcie-ulga: motywacja pokarmowa
Mechanizmy regulacyjne:
regulacja krótkotrwała, odpowiada za to, kiedy i w jakiej ilości organizm pobiera pokarm
regulacja długotrwała – zapewnia w miarę stałą wagę organizmu i nie dopuszcza do jej znacznych wahań.
Spożywanie pokarmów pozostaje pod wpływem systemu regulacji krótkotrwałej, opartego na mechanizmie monitorowania stężenia glukozy i systemu regulacji długotrwałej, opartego na mechanizmie monitorowania zasobów tłuszczowych organizmu.
Motywacje oparte na zasadzie napięcie-ulga: zachowania seksualne
Uprawianie seksu wiąże się z możliwością doznania kombinacji przyjemności zmysłowej z wyjątkowym i nieporównywalnym z czymkolwiek doznaniem orgazmu.
Motywacje oparte na strachu i nadziei
Obecność bodźców motywuje organizm do przejawiania zachowań redukujących strach. Strach prowadzi dzięki temu do uczenia się reakcji umożliwiających redukcję popędów.
Motywacje heterostatyczne
Motywacje hedonistyczne – Paul Young – dążenie do doświadczania pozytywnego i unikania negatywnego afektu jest podstawą motywacji organizmów żywych. Doświadczanie afektu pozytywnego, wywołuje dążenie do jego dalszego intensyfikowania.
Poszukiwanie nowości, złożoności i ciekawość poznawcza
Kruglanski – motywacja epistemologiczna – ukierunkowana na poszukiwanie i uzyskiwanie informacji i wiedzy. Ludzie stosują różne zabiegi, pozwalajże im upraszczać złożoność informacyjną i zamykać struktury poznawcze przed nowymi informacjami, które komplikowałyby uzyskaną wcześniej wiedzę.
Potrzeba poznania – skłonność do angażowania się w przetwarzanie informacji i czerpania z tego satysfakcji.
Motywacja zadaniowa
Działania ludzkie obejmują trzy etapy:
etap preparacyjny – tworzenie reprezentacji zadań i formułowanie celów do osiągnięcia, a także tworzenie reprezentacji przebiegu działania, czyli planowanie
etap realizacyjny – obejmuje wykonanie operacji sprawczych, kolejnych kroków – częściowo zaplanowanych, częściowo improwizowanych – podporządkowanych celowi i kontrolowanych przez plan.
Etap ewaluacyjny – zawiera procedury oceny osiągniętego wyniku, analizę konsekwencji podjętego działania, zgodność wyniku z celem.
Zadanie – wynik, jaki ma zostać osiągnięty, a zadanie w znaczeniu subiektywnym to każde wyobrażenie wyniku, jaki ma zostać osiągnięty, któremu przypisana jest określona wartość.
Cel – zadanie, któremu towarzyszy w jakikolwiek sposób uruchomiona intencja osiągnięcia wyniku, na przykład intencja behawioralna.
Zadania mogą być:
Wewnętrzne – zadania własne
Zewnętrzne – zadania narzucone
Karniol Ross – klasyfikacja zadań:
Zadania wymyślone przez siebie samego
Zadania wypracowane wspólnie z innymi
Zadania zapożyczone od innych drogą naśladownictwa
Zadania narzucone przez innych
Zadania mogą mieć charakter:
Indywidualny – wykonuje je tyko podmiot
Zbiorowy – realizowane wspólnie
Charakter jednorodny – wszyscy robią to samo, na przykład popychają samochód
Charakter zróżnicowany – rodzina sprząta dom, ale każdy realizuje inną część tego zadania.
Zadania:
Losowe – znany jest rodzaj czynności, jaka ma zostać wykonana, ale nie jest znany jej wynik
Sprawnościowe – lepiej znany jest założony wynik niż czynności, jakie mają zostać wykonane, aby ten wynik osiągnąć.
Carol Dweck, dwa rodzaj zadań:
Zadania ukierunkowane na mistrzostwo – zadania o charakterze rozwojowym
Zadania ukierunkowane na wykonanie – cechy wyniku są określone, albo mogą być określone, sam wynik zaś podlega ocenie zewnętrznej.
Konsekwencje motywacyjne:
Dotyczące sposobu definiowania sukcesu:
Zadania wykonaniowe – sukces jest synonimem wyniku lepszego niż osiągnięty przez innych
Zadania rozwojowe – pojmowanie sukcesu jako poprawy, jako przyrostu jakiejś sprawności
Dotyczące sposobu rozumienia sensu celu, jaki ma zostać osiągnięty, a także sensu działania:
Zadania wykonaniowe – sensem działania jest bycie lepszym niż inni
Zadania rozwojowe – sensem celu jest wysiłek, przedsiębiorczość
Dotyczące miernika zadowolenia z siebie:
Zadania wykonaniowe – zwycięstwo
Zadania rozwojowe – postęp, osiągnięcie nowej sprawności
Dotyczące interpretacji błędu:
Zadania wykonaniowe – błąd jest porażką lub dowodem braku zdolności
Zadania rozwojowe – błąd stanowi nieuchronny element uczenia się, jest źródłem dodatkowej wiedzy i przesłanką korekty działania.
Plany działania
Planem jest wrodzony odruch bezwarunkowy, dobrze utrwalony nawyk, jak i świadomie opracowana reprezentacja psychiczna pewnego zachowania.
Plany są:
sposobem psychicznego wyprzedzania zdarzeń.
narzędziem sterowania zachowaniem,
narzędziem koordynacji działania, sposobem zapewnienia samokontroli i dyscypliny działania
plany stanowią przesłankę oceny efektywności działania oraz podstawę oceny zgodności między celem, planem i wynikiem
stanowią podstawę decyzji o kontynuacji, zaniechaniu lub zakończeniu działania
płynna realizacja planu może być źródłem emocji pozytywnych, z koeli realizacja zakłócona, utykająca, może być istotnym źródłem emocji negatywnych.
Plany nie są mechanizmem motywacyjnym sensu stricto. Są raczej instrumentem realizacji zadania czy osiągania celu.
W wypadku celów ogólnych, złożonych, odległych nie tylko cel motywuje do działania, ale motywuje też plan i zamiar zrealizowania planu.
Nurmi – działanie opiera się na trzech podstawach:
motywacji – ukoronowaniem jest cel
planowaniu
ewaluacji – rezultatem jest przyczynowe wyjaśnienie osiągniętego wyniku
Plany są wyobrażeniem kolejnych kroków postępowania, zapewniającego osiąganie założonego wyniku.
Planowanie – proces trójfazowy:
stworzenie psychicznej reprezentacji wyniku, jaki ma zostać osiągnięty, oraz przyszłego kontekstu, w jakim będzie osiągany
tworzenie właściwego planu oraz szczegółowych strategii i taktyk osiągania wyniku
proces realizacji samego planu
Wymiary planów wg Gollwitzera:
plany kompletne – plany niekompletne
plany złożone – plany proste
plany złożone – charakter hierarchiczny i warunkowy, składają się z kilku poziomów, a każdy poziom ma w możliwie jasny sposób określone relacje z poziomem wyższym i niższym
plany proste – charakter linearny i przypominają nanizanie koralików na sznurek
plany niespecyficzne – plany specyficzne
plany niespecyficzne – charakteryzują się uniwersalnością i stosowalnością w wielu różnych sytuacjach
plany specyficzne – ściśle podporządkowany tylko jednemu, dokładnie określonemu celowi
plany elastyczne – plany sztywne
plany elastyczne – dopuszczają możliwe odstępstwa czy warianty
plany sztywne – wykluczają odstępstwa czy warianty.
Perspektywa czasowa w realizacji zadań
Lee Beach – konstrukcja przez ludzi przyszłości przez tworzenie trojakiego rodzaju obrazów:
obrazów trajektorii, czyli wyobrażeń celów do osiągnięcia
obrazów strategii, czyli osiągnięcia celów
obrazów wartości, czyli standardów dążenia i standardów unikania
Cztery aspekty czasu psychologicznego:
zdolność do chronologicznego lokalizowania w czasie samego siebie i zdarzeń zewnętrznych
zdolność do orientacji w czasie bez stosowania instrumentów, na przykład zegarów
zdolność do oceny upływu czasu
zdolność do umiejscowienia siebie w perspektywie czasowej
Z orientacją na przyszłość wiąże się większa wytrwałość w działaniach celowych, większa zdolność do odraczania gratyfikacji, silniejsza tendencja do wewnętrznych atrybucji przyczyn sukcesu, a szczególnie atrybucji do wysiłku.
Motywacje symultaniczne – może oznaczać realizowanie jednocześnie w danym przedziale czasu różnych celów, zadań czy motywów
Motywacje hierarchiczne:
hierarchia ważności – bez zaspokojenia potrzeb niższego rzędu nie mogą zostać zaspokojone potrzeby wyższego rzędu
hierarchia pilności – człowiek ukierunkowany jest na realizację wielu zadań, dlatego musi ustalić, co jest ważniejsze, co powinno być zrobione w pierwszej kolejności.
Konflikty motywów
Kurt Lewin – trzy podstawowe rodzaje konfliktów:
konflikt między dążeniem a dążeniem
konflikt między unikaniem a unikaniem
konflikt miedzy dążeniem a unikaniem
Motywacja w przebiegu zachowania:
Uruchomienie zachowania ukierunkowanego na cel
Podtrzymanie aktywności ukierunkowanej na ten cel w dłuższej perspektywie czasowej
Zaniechanie działania przed uzyskaniem wyniku mimo możliwości zakończenia działań powodzeniem
Zakończenie – skierowanie aktywności na cel inny lub przerwę w aktywności
Uruchomienie zachowania
Podział zachowań na:
Wykonywane z konieczności – narzucane z zewnątrz – motywacja zewnętrzna
Wykonywane z wyboru (intencjonalne) – motywowane wewnętrznie
Tendencja do podjęcia działania jest iloczynową funkcją wartości celu i oczekiwań dotyczących jego osiągnięcia. Wartość celu maleje wraz ze wzrostem prawdopodobieństwa jego osiągnięcia, a ponadto zależność między prawdopodobieństwem a motywacją jest nieliniowa i przybiera postać krzywej w kształcie odwróconego U – co oznacza, że przy bardzo niskich, jak i przy bardzo wysokich prawdopodobieństwach motywacja jest niska.
Model zawierający trzy komponenty motywacyjne:
Komponent wartości – dlaczego chce to robić albo dlaczego to robię
Komponent możliwości – w jakim stopniu jestem w sanie to zrobić oraz czy i w jakim stopniu jestem w stanie to osiągnąć
Komponent afektu – jakie emocje wzbudza we mnie założony wynik i zakładane działanie.
Cztery fazy działania:
Faza przeddecyzyjna – dokonuje się wyboru między różnymi pragnieniami, charakter motywacyjny
Faza przeddziałaniowa – budowany jest plan działania, ma charakter wolicjonalny
Faza działania – obejmuje realizacje planu i kończy się obserwacją konsekwencji, charakter wolicjonalny
Faza podziałaniowa – zawiera w sobie operację oceny wyniku, charakter motywacyjny.