1. Socjologia a socjologia potoczna. Błędne założenia socjologii potocznej.

Socjologia to nauka o zbiorowościach ludzkich, bada procesy i formy tworzenia się życia zbiorowego ludzi, bada zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowiskach, bada siły, które łączą i rozbijają zbiorowości społeczne.

Socjologia opisuje, wyjaśnia* przewiduje. Jest dyscypliną empiryczną, a socjolog badając wpływa na rzeczywistość społeczną.

Socjolog w badaniach bierze pod uwagę różne czynniki takie jak wykształcenie, wiek, dochód, miejsce zamieszkania, pleć.

W „potocznej socjologii” wiedzę gromadzimy na podstawie bardzo ograniczonych doświadczeń, badania są wyrywkowe, prowadzimy obserwacje by osiągnąć jakiś cel praktyczny- brak obiektywizmu.

Potoczne socjalizowanie (błędne założenia):

• „znamy społeczeństwo bo w nim żyjemy” → najlepiej znamy tych podobnych nam

• „na te same czynniki ludzie reagują tak samo niezależnie od osobistej historii, historii społeczeństwa itp.” →np. obecność przemocy w mediach popycha nas ku przemocy

*Wyjaśnia: ujęcia teoretyczne socjologii: funkcjonalistyczne- zbiorowiska w jakich żyjemy są harmonijne; krytyczne- świat oparty na nierównościach, w zbiorowiskach jedni żyją kosztem drugich

Socjologia naukowa jest nauką empiryczną o zbiorowościach ludzkich, używając do tego systematycznych badań sprawdzających hipotezy i teorie. Bada zjawiska i procesy tworzenia się życia zbiorowego ludzi oraz siły odpowiedzialne za skupianie oraz rozbijanie tych zbiorowości. Bierze pod uwagę czynniki naturalne, lecz nie je uważa za najważniejsze. Robi opisy zjawisk, wyjaśnia oraz przewiduje zdarzenia.

Socjologia potoczna objawia się przede wszystkim na codziennych obserwacjach każdego człowieka. Mają one wyrywkowy charakter i nie zachowują maksymalnego obiektywizmu, ale są bardzo praktyczne. Ta praktyczna wiedza oparta jest głównie na zdrowym rozsądku, czyli opinii społecznej. Nie możemy jednak powiedzieć, że „znamy rzeczywistość społeczną, ponieważ w niej żyjemy.” Prawda jest taka, iż znamy tylko tą część rzeczywistości, z którą mamy kontakt a jest to mały obszar. Błędne jest również założenie socjologii potocznej, że „na te same czynniki ludzie reagują tak samo, niezależnie od osobistej historii społecznej, itd., np. zmniejszenie lub zwiększenie ilości pieniędzy.

2. Powstanie i geneza socjologii. Twórcy socjologii i ważniejsi przedstawiciele dyscypliny. Nurty pozytywistyczny/ antypozytywistyczny, funkcjonalistyczny/ krytyczny. Ważniejsi przedstawiciele polskiej socjologii.

Początek socjologii XVIII/XIX w- August Comte- stworzył dziedzinę i nazwę socjologii (był to czas rewolucji francuskiej, społeczeństwo było w kryzysie). „Kurs filozofii pozytywnej” -Comte udowadnia, że żadna istniejąca dyscyplina nie analizuje społeczeństwa i jednostki w społeczeństwie. (nauki pozytywne to matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia, a socjologia miała dołączyć do tego grona)

Myśl pozytywna: myśl przechodziła stadia w rozwoju ludzkości, tj. teologiczne (bóg, bóstwa), metafizyczne (pojęcia abstrakcyjne, kontemplacja rozumowa) – według Comte rozpoczyna się myślenie pozytywne, w którym formowanie twierdzeń oparte jest na faktach i zależnościach, dla Comte ważne były eksperymenty, obserwacja, metoda porównawcza itd.

Socjologia jest możliwa dzięki istnieniu biologii, ale socjolog w swoich badaniach nie powinien stosować metod biologicznych. Stąd:

• Pozytywizm → empiryzm, metody dokładne jak np. w matematyce, ale nie takie same; metody ilościowe- bardzo duże próby, badacz nie ufa badanemu, brak pogłębionych wywiadów

• Antypozytywizm→ inaczej nurt humanistyczny- socjologia rozumiejąca (rozumienie motywacji- Dilthey), Max Weber stworzył podwaliny do badania wartości, udowadnia, ze nie da się w pełni opisać społeczeństwa opierając się tylko na tym co można zmierzyć i opisać; rozumienie i wartościowanie, preferencja metod jakościowych: mniejsze grupy, wywiady pogłębione

Emile Durkheim-XIX/XXw- założył pierwsze czasopismo socjologiczne „Rocznik socjologiczny”, był prekursorem socjologii jako nauki akademickiej. Pierwsze empiryczne studium „Samobójstwo”, starał się udowodnić, że socjologia zajmuje się tym, czym wcześniej żadna nauka się nie zajmowała. Stworzył koncepcję faktu społecznego.

Fakt społeczny- wszelki sposób działania, ustalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę przymusu zewnętrznego, który jest powszechny w danym społeczeństwie, zachowując własną egzystencję niezależną od przejawów indywidualnych. Fakty społeczne to np. język, prawo, religia. Funkcjonują w sferze: sacrum (wierzeń), zbiorowości (kto należy do mojej grupy a kto nie), praktyki (co mogę łowić, co mogę jeść)

Max Weber zapoczątkował badanie wartości, ich badanie jest trudne, bo towarzyszą im emocje, wg Webera wartości trzeba badać, ale badacz powinien być wolny od wartościowania (oceniania). Jedyne co badacz może to wartościowanie poznawcze: sam ocenia, który przedmiot badania jest dla niego ważniejszy.

Robert Merton (1910-2003) - socjolog amerykański, emerytowany profesor Uniwersytety Columbia w Nowym Jorku, uznany za jednego z najwybitniejszych uczonych XXw.
Wprowadził wiele pojęć, króte należą dziś do powszechnie uznanego kanonu myśli socjologicznej. Rozwija przede wszystkim ogólną teorię społeczeństwa, otwartą, nideogmatyczną wersję tzw. "funkcjonalizmu". Jest także autorem teorii ról społecznych, grup odniesienia, dwiacji i anomii, biurokracji, samospełniających się i samodestruktywnych proroctw i inne.
Gałęzią socjologii szczegółowej, której Merton poświęcił najwięcej uwagi, jest socjologia nauki. Jest uważany za jej twórcę. Badał mechanizm karier naukowych, rozdziału iznania w nauce, funkcjonowania społeczności uczonych, społeczne warunki odkryć i wynalazków, zwłaszcza fenomen odkryć równoczesnych, a także rozmaite zjawiska patologiczne w nauce: plagiat, fałszerstwo, selekcję i upiększanie wyników eksperymentalych.

Pierre Bourdieu (1930-2002) - czołowa postać współczesnej socjologii francuskiej. Twórca oryinalnej teorii społeczeństwa, wyłaniającej się z bogatych badań empirycznych o najrozmaitszej tematyce. Zajmował się przede wszystkim problematyką z zakresu teorii socjologii, socjologii kultury i wychowania. Prowadził badania socjologiczne i etnologiczne w Algierii oraz systemu oświatowego we Francji. Badał też sferę znaczeń i treści dzieł sztuki.
Był twórcą teorii przemocy symbolicznej (np. ujęcie kulturowe przekazywane jest nam w szkole jako jedyne i niepodlegające dyskusji, przez co uznajemy je za oczywiste i naturalne). W swoich pracach zajmował się nie tyle centralnymi problemami teorii społecznej, co tymi dziedzinami życia społeczeństwa, które do tej pory nie były przedmiotem badań. Jego koncepcję socjologii można by określić jako "socjologię form symbolicznych", choć on sam nazywał ją socjologią refleksyjną bądź też antropologią refleksyjną. Stanowi ona jedną z rzadko dziś spotykanych teorii o globalnym charakterze i zastosowaniu. Tworzy ona i oferuje szeroką aparaturę pojęć do opisu i analizy różnych form rzeczywistości społecznej.

Ważniejsi przedstawiciele polskiej socjologii:

Florian Znaniecki (1882-1958) - twórca polskiej socjologii akademickiej, który większość życia zawodowego spędził w USA. Do klasyki światowej socjologii empirycznej weszło napisane wspólnie z W.I. Thomasem pięciotomowe dzieło "Chłop polski w Europie i w Ameryce". Do najważniejszych książek należą ponadto: "Wstęp do socjologii", "Metoda socjologii", "czynności społeczne", "Społeczne role uczonych" i "Nauki o kulturze".
Już we wczesnych pracach filozowicznych Znaniecki zarysował punkt widzenia, który nazywał "kulturalizmem": socjologia jest nauką o kulturze, swoistej domenie świata odrębnej od przyrody, ale także od świadomośi jednostkowych. Istotą kultury są wybierane przez ludzi działających i obdarzone pozytywnymi ocenami obiekty ich czynności i postaw. Ich badanie musi uwzględniać perspektywę czynnych w społeczeństwie ludzi. Określał to jako niezbędny "współczynnik humanistyczny". Badaniu z tym współczynnikiem sprzyja analiza i interpretacja tzw. "dokumentów osobistych" (listy, pamiętniki).
Uważał także, że główny składnik życia społecznego to czynności społeczne, zachowania skierowane ku innym ludziom i regulowane przez reguły społeczne (system aksjo-normatywny). Porządek społeczny wynika ze wspólnych reguł, z podzielanego przez daną zbiorowość systemu aksjonormatywnego.
Dziedziną szczególnych zainteresowań Znanieckiego była socjologia nauki. Przeprowadził m.in. wnikliwe rozróżnienia wielu ról pełnionych przez uczonych. Dokonał także analizy rozmaitych form, jakie w historii i obecnie przybierały szkoły naukowe, swoiste dla nauki zbiorowości skupienie wokół wybitnego uczonego i kontynuujące jego dziedzictwo. W socjologii polskiej taką szkołę naukową o znacznej trwałości zainspirował sam Znaniecki.

Stanisław Ossowski (1897-1963) - czołowy socjolog polski i autorytet intelektualno-moralny po okresie II wojny światowej. Najważniejsze książki: "Więź społeczna i dziedzictwo krwi", "Struktura klasowa w społecznej świadomości", "O osobliwościach nauk społecznych".
Był przedstawicielem orientacji humanistycznejh, dostrzegając zasadnicze różnice pomiędzy naukami przyrodniczymi i społecznymi.
Sądził, że wszelkie zjawiska życia społecznego mają aspekt świadomościowy i tak więź społeczna, a szczególnie więź narodowa czy etniczna, to przede wszystkim sprawa wyobrażeń, przekonań. Ossowski demskował i pietnował ich patologiczne formy, tj. rasizm, szowinizm, jednocześnie pochwalał ich przejawy pozytywne, takie jak patriotyzm.
Uważał także, że porządek społeczny opiera się na komunikacji międzyludzkiej. Tutaj, zamiast przymusu, pojawia się dialog, dyskurs, uzgadnianie poglądów i decyzji politycznych pomiędzy wolnymi jednostkami, co nie przeradza się w anarchię. Ten typ ładu społecznego wymaga świadomych, zaangażowanych i wykształocmnych obywateli. Ossowski antycypował tutaj dzisiejsze koncepcje "demokracji dialogowej" czy "deliberacyjnej".

Nazwa i dyscyplina powstała na przełomie XVIII/XIX wieku, a jej ojcem jest August Comte. Był to okres francuskiej rewolucji, a bodźcem były czynniki praktyczne, min. kryzys społeczny. Pierwszym dziełem był „Kurs filozofii pozytywnej”. W nim udowadnia, że żadne z istniejących dyscyplin nie analizuje społeczeństw ani jednostek, a istniała potrzeba stworzenia takiej dyscypliny. Po tym jak ugruntowały się inne nauki pozytywne (matematyka, astronomia, fizyka, chemia i biologia), na ich gruncie i osiągnięciach mogła powstać socjologia. Dosyć szybko wykształciły się dwa nurty: pozytywistyczny i antypozytywistyczny.
Nurt pozytywistyczny odwołuje się do wizji nauki pozytywnej. Formułuje twierdzenia oparte na faktach i zależnościach (współistnienie oraz następstwo). Ważną rolę odgrywały metody empiryczne i eksperymenty, obserwacje i badania. Biorą swój początek jeszcze od Comte’a i były stosowane e fizyce lub matematyce. Upodobanie do metod ilościowych, w których działa się w bardzo wielkich próbach.
Nurt antypozytywistyczny skupia się na humanizmie. Jest to głównie krytyka nurtu pozytywistycznego, odwołująca się do Max’a Webera. Mówi, że nie da się opisach mechanizmów, jak rozumienie i wartościowanie, określać motywów i wartości, do których ludzi dążą. Postulował, by nadać socjologii charakter nauki ścisłej i stworzyć nową metodologię opracowywania badań. Wilhelm Dilthey wprowadził koncepcję socjologii rozumiejącej opartej na codziennej obserwacji i dialogu rozumnym.

3. Socjologia jako dyscyplina empiryczna. Etyczne dylematy badacza – empiryka.

Socjologia obejmuje również badania empiryczne, polegające na pozyskiwaniu wiedzy na temat społeczeństwa metodami praktycznymi, tj. obserwacja, eksperyment, badania terenowe, analiza statystyczna, itp.

Socjolog empiryk powinien postępować zgodnie z kodeksem etycznym, który chroni jego, jak i osoby badane przed problemami natury etycznej. Przede wszystkim badacz powinien kierować się uczciwością zawodową, odpowiedzialnością oraz dążyć do profesjonalizmu. Powinien sam wyznaczać granice zakresu swojego działania na podstawie kompetencji i umiejętności. Nie powinien angażować się emocjonalnie w działania zawodowe. Socjologowie mają obowiązek chronić osoby związane z ich pracą (np. sponsorzy, pracodawcy, osoby badane, współpracownicy). Powinni brać pod uwagę pozytywne oraz negatywne strony wyników ich badań, jak również znać i przestrzegać obowiązujące przepisy prawa.

Socjolog powinien brać pod uwagę fakt, iż prowadząc badania wchodzi w interakcję z osobami o różnorodnym doświadczeniu i psychice. Powinien upewnić się i zapewnić, by prowadzone badania nie miały negatywnego wpływu na uczestników. Powinien postępować odpowiedzialnie, bezstronnie i tak, by wzbudzić zaufanie. Socjolog powinien być świadomy, że odpowiada za rozpowszechnianie i wykorzystanie zebranych przez nich danych, szczególnie w wypadku konfliktu społecznego, konkurencyjnych interesów społecznych lub nieprzewidzianego interesu osoby trzeciej.

Badani powinni wykazywać nieprzymuszoną chęć uczestnictwa. Cel i sposób prowadzenia badania powinien być wyjaśniony w sposób zrozumiały, prosty i przejrzysty. Prowadzący ma obowiązek poinformowania o możliwości odmowy udziału w badaniu na każdym jego etapie, bez podania przyczyny. Badanym należy zapewnić anonimowość. Ważnym jest, by poinformować uczestnika o możliwości wykorzystania wyników badań przez innych socjologów. Na potrzebę badanego, ankieter powinien wyjaśnić w jakim zakresie uczestnik ma dostęp do już wykonanych notatek i wywiadów, oraz w jakim stopniu może je zmieniać (np. wycofywać stwierdzenia, dodawać nowe).

Ze szczególną uwagą należy odnieść się do badania osób starszych, niepełnosprawnych, chorych fizycznie i psychicznie. Należy wziąć pod uwagę ich stan, uwarunkowania i ewentualność udziału pośrednika. Badacz powinien pamiętać, by nie zakłócić relacji między badanym a pośrednikiem.

Innym szczególnym przypadkiem jest kontakt z dzieckiem. Należy uzyskać zgodę opiekuna prawnego, bądź rodzica, a także samego dziecka. Należy się upewnić, że dziecko rozumie zadawane mu pytania. W przypadku problemów należy skontaktować się ze specjalistą.

Szczególny problem stwarzają badania niejawne. Badania takie stwarzają problemy natury etycznej i prawnej, ale ich zastosowanie może być uzasadnione:

• Gdy uczestnik zmienia swoje zachowanie pod wpływem świadomości, iż jest badany

• Brak dostępu do określonych sfer życia społecznego, utajonych interesów, obszarów zamkniętych dla socjologa

• Gdy inne metody nie wystarczają do pozyskania podstawowych danych

Naruszają one prywatność badanych oraz zasadę ich świadomego i dobrowolnego uczestnictwa w badaniu. Należy zachować najwyższą anonimowość badanych. W przypadku braku świadomej zgody przed badaniem, należy starać się ją uzyskać po badaniu.

Należy bezwzględnie przestrzegać zasady anonimowości, szanować prywatność uczestników procesu badawczego oraz zachować poufność ich danych osobowych. Potrzeba podjąć wszelkie kroki w celu bezpiecznego przechowywania danych, np. używanie pseudonimów, usunięcie identyfikatorów. Gwarancję poufności należy wykazać w szczególności, gdy mowa o jednostkach lub małych grupach. Odstąpienie od prawa poufności można usprawiedliwić oczywistym i istotnym interesem publicznym. Socjologowie, prowadzący badania w sieci powinni wykazać szczególną staranność, a zarazem liczyć się z problemami tj. uzyskiwanie świadomej zgody, negocjowanie umów dostępu, zapewnienie bezpieczeństwa transmisji danych.

Obowiązkiem jest jak najszersze publikowanie swoich danych. Nadrzędna jest zasada jawności warsztatu naukowego. Wyrażając własne zdanie na jakikolwiek temat, mają obowiązek wziąć odpowiedzialność za własne słowa i popierać je aktualnymi badaniami. Wszelkie dane pochodzące spoza badań prowadzącego muszą być zaznaczone i przypisane autorowi, po uzyskaniu zgody na publikację. Socjologowie uczestnicząc w życiu publicznym nie powinni czynić niewłaściwego użytku ze swej wiedzy i umiejętności. Powinni przeciwdziałać antyspołecznemu wykorzystywaniu osiągnięć naukowych i używaniu ich przeciw człowiekowi. Ich obowiązkiem jest dbać o dobro i poprawny wizerunek społeczny swej dyscypliny.

5. Kultura jako przedmiot badań socjologicznych

Kultura- coś co pełni funkcje w społeczeństwie, spaja je.

• Alfred Radcliffe-Brown- Teoria struktury społecznej- kultura stanowi jeden z istotnych mechanizmów utrzymywania struktury społecznej→ dogłębne badanie struktur społecznych daje informacje na temat kultury

• B. Malinowski- najważniejszy antropolog zajmujący się badaniem w terenie, „ życie seksualne dzikich” → zależnie od kultury te same potrzeby są zaspokajane w rożny sposób

• Ralf Linton- Teoria wzorca- kultura jako względnie niezależna od mechanizmów funkcjonowania struktury społecznej. Względnie, tj. w tym ujęciu zwraca się uwagę na to, że kultura jest wytworem człowieka, ale twory kultury takie jak język, wzorce, ideały traktujemy jako coś zewnętrznego, na co nie mamy wpływu.

NORMA RELATYWIZMU KULTUROWEGO (≠etnocentryzm kultury)- postulat badawczy by funkcjonowanie elementów kultury wyjaśniać w odniesieniu do tej właśnie kultury, a nie do własnej. NIE OCENIAMY KULTURY BADANEJ.

Socjolog bada kulturę odnosząc się do zachowań, poza obszar kultury socjolog przesuwa zachowania naturalne, tj. kultura= zachowania nieinstynktowne, nienaturalne.

Socjolog bada:

• Zachowania niejednostkowe

• Zachowania regularne, mechanizm wartości i norm

• Trwałość zachowań przekazywanych z pokolenia na pokolenie- drogą dziedzictwa kulturowego

3 poziomy analizy wg J. Szczepańskiego:

• Kultura indywidualna- jednostki

• Kultura zbiorowości (trwa 1 pokolenie)

• Kultura dziedzictwa kulturowego

Dziedzictwo kulturowe to wg Ossowskiego: zespół postaw, o których w czasie socjalizacji się dowiadujemy i które przyjmujemy wobec rzeczowych korelatów dziedzictwa kulturowego. Ten sam obiekt postaw, np. obraz Matejki, będzie przez kolejne pokolenia inaczej interpretowany, inny będą mieć do niego stosunek.

Rzeczowe korelaty dziedzictwa kulturowego- przedmioty danej kultury uważane za ważne, np. budynki, utwory muzyczne, obrazy.

6. Podstawowe kategorie kultury (wartość, znak) jako przejaw badań w socjologii.

Wartość to jedna z podstawowych kategorii filozoficznych i oznacza coś, co – w sensie absolutnym lub na gruncie danego zespołu poglądów – jest cenne i godne pożądania i co stanowi przedmiot szczególnej troski oraz cel ludzkich dążeń, a także kryterium postępowania człowieka. Pojęcie wartości może być odniesione m.in. do idei, osób, rzeczy, sytuacji, zjawisk itp. - lub do ich określonych właściwości. Może istnieć samodzielnie bądź wchodzić w skład większego systemu czy hierarchii. W zależności od dziedziny, jakiej dotyczą, wartości dzieli się na: moralno-etyczne, religijne, estetyczne, kulturowe itd. W zależności od zasięgu - na ogólnoludzkie i lokalne: np. narodowe, osobiste. Mówi się też o wartościach niższych i wyższych, materialnych i duchowych, co zwykle łączy się z ich hierarchizowaniem. Wartości stanowiły i stanowią przedmiot zainteresowania wielu myślicieli, od Sokratesa i Platona po Max’a Scheler’a i Nicolai Hartmanna. W Polsce zajmowali się nimi m.in. Maria Ossowska i Jan Tischner.

Dla socjologa wartość to obiekt pragnień pozytywnych lub negatywnych – chcemy coś uzyskać lub czegoś uniknąć. Mogą mieć charakter materialny lub niematerialny. Występują dwa ujęcia badawcze wartości:

• w ścisłej korelacji ze strukturą społeczną – wartość niezbędna do istnienia struktury społecznej

• wartość względnie niezależna od życia społecznego i struktur społecznych - w antropologii kulturowej kulturę uważa się za względnie niezależną od działań ludzi, tak samo jak wartość w socjologii

Badane wartości, jako elementy stylu życia w społeczeństwach ponowoczenych (funkcjonujących po okresie/etapie nowoczesności w Europie w XIX/XXw.; w nich liczyła się produkcja i rodzaj wykonywanej pracy – bycie robotnikiem albo przedstawicielem wolnego zawodu) wyznaczały miejsce w strukturze społecznej (wyraźny podział). W społeczeństwie obecnym miejsce w strukturze społecznej wyznacza nie tylko to jak pracujemy, ale jak konsumujemy (czego słuchamy, co czytamy). Po za tym brak jest struktury hierarchicznej – sami dokonujemy świadomych wyborów i umieszczamy się w niszach, ale te wybory nie są ani dobre ani złe. Krytyka tej koncepcji polega na tym, iż pasuje ona tylko do „bogatego świata północnej Europy. Żeby teoria miała sens, trzeba mieć możliwość „bycia podłączonym” do sieci. Dlatego można ją odnieść do niewielkiej części świata.

Styl życia wynika z naszych świadomych wyborów dotyczących głównie konsumpcji. Znamy style i naszymi wyborami staramy się do wybranego dostosować lub rzadko stworzyć swój własny.

Jeśli wartością jest dla nas wykształcenie, to na pewno podejmiemy wysiłek edukacyjny.

Badanie wartości często jest związane z badaniem norm. Wartość mówi co chcemy osiągnąć, a norma co mamy robić, by tą wartość osiągnąć. Stosuje się w tym celu dwie metody badań:

• ilościowe metody analizy – badacz znajduje powód dokonania takiego a nie innego wyboru

• jakościowe metody analizy – gdy wartość badania jest odrębna od struktury społeczeństwa.

Wartość to element kultury niekoniecznie powiązany z działaniami ludzi, lecz silnie na nie wpływający. Etos to zbiór norm (ideał) regulujący zachowanie ludzi danej kategorii. Wyznacza również ideał, do którego można dążyć. Etosem zajmowała się Maria Ossowska. Wartości jako jeden z elementów rządzących społeczeństwem, są badane przez pryzmat innych czynników, tj. kręgi społeczne. Stosunek do wartości jest jednym z czynników pomagających w przypisaniu nas do miejsca w strukturze społecznej.

Znak to dowolny element (przedmiot, cecha, zjawisko), który w procesie porozumiewania się ludzi służy przekazywaniu określonych informacji. Nie jest istotny za względu na własne cechy, ale ze względu na relację z otaczającą go rzeczywistością lub jego elementu, do którego się odnosi. Funkcjonuje w oparciu o naturalną, instynktowną wiedzę człowieka, wynikającą z jego funkcjonowania w środowisku. Może też stanowić element lub całość świadomie sformułowanego komunikatu. Wtedy mówimy o tym, że posiada nadawcę i odbiorcę, oraz funkcjonuje w oparciu o pewną przyjętą, umowną konwencję. Znajomość konwencji jest w tym wypadku czynnikiem warunkującym możliwość odbioru komunikatu. Znaki konwencjonalne dzielą się na:

• znaki ikoniczne – motywowane; opierają się na podobieństwie formy znaku oznaczającego i elementu oznaczanego, np. znak drogowy – tory kolejowe;

• znaki arbitralne – niemotywowane; nie jest w żaden sposób powiązany z formą i treścią komunikatu, np. znak drogowy zakaz wjazdu; zaliczamy tu również symbole, czyli znaki umownie zastępujące określone wartości i pojęcia,

Znakiem w języku określamy wszystko z w języku ma znaczenie - wszystkie jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną. Związek ten jest związkiem umownym wynikającym z konwencji społecznej. Nie jest to związek naturalny – jedynie w przypadku nielicznych wyrazów możemy mówić o pewnej motywacji formy.

Badacze rozpoznają przejawy natury poprzez znaki. Znaki przydatne funkcjonują w tzw. kulturze bytu, w życiu codziennym oraz mogą, ale nie muszą odgrywać istotnej roli.

Konwencja przypisuje również i przedmiotom pewną wartość, np. dzieło sztuki. Ludzie z innych kultur mogą nie zrozumieć konwencji, a zarazem przekazu dzieła.

7. Socjologia języka

8. Ruchy społeczne. Przykłady ruchów społecznych

Rodzaj działania zbiorowego ukierunkowany na szczególny cel (jakim jest zrealizowanie jakiejś zmiany społecznej). Przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych (w każdym razie nie w pełni). Współcześnie bardzo liczne i widoczne – MASOWOŚĆ (np. ruch pro-, antyaborcyjny; feministyczny, konsumentów, religijny, itp.) - „sektor ruchów społecznych” – Meyer Zald; „era ruchów społecznych”. Nowoczesne społeczeństwo stworzyło sprzyjające warunki do formowania się ruchów społecznych, ich mobilizowania i rozwoju przez:

• urbanizację – wielkie skupiska ludności na stosunkowo małej przestrzeni (intensywne kontakty, interakcje i zwiększona komunikacja między jednostkami). Ułatwia to formowania zbiorowych poglądów, artykułowanie wspólnych wartości i ideologii. Miasta są naturalnymi bazami rekrutacyjnymi dla zachowań i działań zbiorczych (bliskie odległości między potencjalnymi uczestnikami). Były przeważnie inicjowane w miastach

• industrializacja (podobnie jak urbanizacja) – gromadzenie w fabrykach czy przyfarbycznych osiedlach wielkiej masy pracowników, stykających się ze sobą przez cały czas pracy, z wieloma ludźmi o tej samej sytuacji życiowej, podobnych problemach i aspiracjach - wspólna opinia, uzgodnienie strategii, protest

• umasownienie edukacji – lepsze dostrzeganie i definiowanie spraw publicznych, wrażliwość na krzywdę i niesprawiedliwość; masowość studentów

• technologie – ułatwienie rekrutacji i mobilizacji do ruchów społecznych – środki masowego przekazu pozwalają na kształtowanie opinii i wytwarzanie poczucia wspólnoty w skali ponadlokalnej; telekomunikacja i Internet pozwalają na błyskawiczną komunikację niezależnie od bliskości fizycznej

• wzmocnienie motywacji potencjalnych uczestników – szukanie wspólnotowości, pewności, roszczenia i żądania

• ideologia aktywistyczna i progresywistyczna – potrzeba zmian społecznych – to jakie będzie społeczeństwo zależy od ludzi, którzy je budują

• demokracja – wolność słowa, zgromadzeń – swobodna rekrutacja, mobilizacja, rozpowszechnianie programu, wyłanianie przywódców, tworzenie organizacji – bez obaw o ograniczenia i represje

• „mobilizacja zasobów ludzkich” - więcej czasu od pracy, mniejsza eksploatacja w pracy, więcej wolnego kapitału na dodatkowe wydatki – społeczeństwo nowoczesne

ZAKRES ZMIAN SPOŁECZNYCH

- ruchy reformatorskie „zorientowane na normy” – modyfikacja zastanych sposobów postępowania, przez zmianę norm regulujących postępowanie właściwe lub pożądane np. normy prawne

- normy obyczajowe / moralne – np.. ruch przeciwko eksperymentom na zwierzętach

- ruchy radykalne, rewolucyjne „zorientowane na wartość” – zmiany bardziej fundamentalne, dotyczących podstawowych zasad porządku społecznego np. ruch Solidarności (zmiana systemu politycznego, ekonomicznego i kulturalnego)

- innowacyjny czy zachowawczy

- ruchy antagonistyczne

- przekształcanie się ruchów w partie polityczne – dążenie do zmian organizacyjnych czy strukturalnych po przez zdobycie władzy politycznej i kontrolę legislacji

- akceptowane metody działania (dopuszczanie przemocy/ niedopuszczanie)

RUCHY „stare” I „nowe”

*WIEK XIX: dominacja ruchów reprezentujących wyraźnie wyodrębnione segmenty struktury społecznej: klasy, warstwy czy kategorie zawodowe – rekrutowały swoich uczestników i zwolenników spośród członków tych partykularnych zbiorowości np. ruch robotniczy, chłopski, zawodowy; partykularnie określone treści zmian o które walczono ; obrona interesów, standardu życia; hierarchiczna struktura wewnętrzna, duży stopień zorganizowania -> partie, związki zawodowe;

*WIEK XX: „nowe ruchy społeczne”: rekrutacja w poprzek normalnych podziałów klasowych, warstwowych czy zawodowych – charakter uniwersalny; charakter postmaterialistyczny; jakość życia w niezniszczonej przyrodzie, godność, uprawnienia jednostki, afirmacja życia poczętego, tożsamości, wolności, pokoju; luźniejsze formy organizacji, bardziej egalitarne, zdecentralizowane oparte na dobrowolnych akcesie i ochotniczych formach aktywności;

*PRZEŁOM XX/XXI WIEKU: najnowsze ruchy – antyglobalizacyjne: gwałtowne protesty np. na szczytach, konferencjach czy spotkaniach przywódców najbardziej wpływowych państw; wspólne ze starymi: skupienie się na problemach ekonomicznych, ideologia antykapitalistyczna, skierowana głównie przeciw wielkim multinarodowym korporacjom; - wspólne z nowymi: walka z podporządkowaniem całej ludzkości rządom pieniądza i światowego kapitału – podniesienie wartości materialistycznych do rangi wartości uniwersalnych; różni ludzie – rekrutacja w poprzek podziałów tradycyjnych;

DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH – STADIA ROZWOJU

- „sprzyjający kontekst strukturalny” – wytworzony w społeczeństwie – tło dla ew. ruchów

- „strukturalne napięcie” – konflikt interesów

- „uogólnienie przekonania” – konflikt interesów musi zostać dostrzeżony, zdefiniowany, zinterpretowany i przeżyty emocjonalnie

- nierówność, niesprawiedliwość i deprywacja

- „efekt demonstracji” – wraz z poprawą warunków rosną aspiracje

- „zdarzenie inicjujące” – zdarzenie indywidualne, partykularne, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości

- „syndrom pasażera na gapę” – powstrzymywanie się od wpierania działań zbiorowych zmierzających do zdobycia dóbr publicznych, oparte na egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w myśl które ryzko działania jest nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i tak przyniesie równe korzyści także biernym - likwidacja po przez cel, który jest bardziej wartościowy niż koszty działania; uczestnicy dostają coś więcej niż biernii

- rekrutacja pierwotna i wtórna (I – cele ruchu; II – osiagnięcia ruchu)

- przywódca charyzmatyczny – trafiający w spoleczne oczekiwania

- rutynizajca charyzmy – utracenie charyzmy przez przywódcę na skutek włączenia go w rutynowe, codzienne działania administracyjne czy organizatorskie, w których ujawnia swoje słabości, popełnia błędy i okazuje się zastępowany przez innych

KONIEC RUCHU

- kres po przez zwycięstwo – „kryzys wiktorii” - po demobilizacji może istnieć szczątkowo

- „kryzys przegranej” – rozczarowanie – rozpad – ew. odrodzenie ruchu z nową strategią i członkami – ruch zamknięty po przez np. represje państwowe

9. Socjologia wiedzy i socjologia nauki.

Socjologia wiedzy

Termin utworzony przez Max’a Scheler’a. Analizuje związki między społecznymi warunkami powstawania nauki a jej treścią. Próbuje nakreślić linię wiodącą od myśli do myśliciela i jego świata społecznego. Jest to najbardziej widoczne, gdy myśl stara się wyjaśnić dane zjawisko społeczne. Również analizuje mentalność danej epoki czy warstwy społecznej, dominujące ideologie i sposoby myślenia, sytuację społeczną. Próbuje wyjaśnić jak dane interesy i cele grupowe przekładają się na teorie i ruchy umysłowe oraz treści naukowe.

Socjologia nauki

Jak ujął przedmiot zainteresowań tej nauki szczegółowej Paweł Rybicki : „Socjologia nauki nie ujmuje nauki w znaczeniu wytworów i systemów wiedzy, nie docieka bezpośrednio ich zawartości. Socjologia zajmuje się ludźmi uprawiającymi naukę, ich działalnością, stosunkami społecznymi, jakie zawiązują się między ludźmi nauki w ramach ich działalności, wreszcie powiązaniem tych ludzi i ich ugrupowań z szerszą społecznością.”

Przedmiotem socjologii nauki jest według Roberta Mertona  dynamiczna współzależność pomiędzy nauką jako trwałą działalnością społeczną, prowadzącą do powstawania wytworów kultury i cywilizacji, a strukturą społeczeństwa, w której ta nauka się rozwija.

Badania empiryczne w ramach socjologii nauki przejawiają się także w analizach praktyk wśród społeczności naukowców, a także relacji między ludźmi a przedmiotami.

11. Działania a interakcje społeczne. Teorie interakcji. Jaźń odzwierciedlona.