Ogińska-Bulik, Kaflik-Pieróg „Stres zawodowy w służbach ratowniczych”

Str. 103 - 118

ROZDZIAŁ 4

4.1.ZAŁOŻENIA I CEL BADAŃ

Pracownicy służb ratowniczych (lekarze i ratownicy zespołu wyjazdowego, strażacy, policjanci)narażeni są na działanie rożnych stresorów w związku z pełnionymi obowiązkami:

• nadmierne przeciążenie pracą

• odpowiedzialność za życie drugiego człowieka

• niedostateczne wynagrodzenie

• nadmierne psychiczne obciążenie pracą

• brak nagród

• presja czasu

  • wszystkie te czynniki stresowe mogą prowadzić do negatywnych konsekwencji psychologicznych i zdrowotnych, przede wszystkim wypalenia zawodowego i zaburzeń zdrowotnych

• negatywne konsekwencje nie są wynikiem jedynie stresu związanego z pracą, lecz również a może przede wszystkim niedostatkiem lub wyczerpaniem się posiadanych przez pracowników zasobów niezbędnych w procesie radzenia sobie z obciążeniami.

  • Zasoby;

    • osobiste

      • poczucie własnej wartości i skuteczności

      • poczucie koherencji

      • dyspozycyjny optymizm

      • inteligencja emocjonalna

    • społeczne

      • spostrzegane wsparcie

  • radzenie sobie ze stresem poprzez koncentrację na zadaniu zmniejsza nasilenie wypalenia zawodowego i zaburzeń w stanie zdrowia

  • bardzo ważna jest rola psychologicznych czynników ( zasobów osobistych i społecznych), jako zmiennych modyfikujących relację stres-kosekwencje

  • na doświadczenie stresu w pracy w postaci wypalenia zawodowego i zaburzeń zdrowia mają wpływ

    • stres w pracy

    • posiadane zasoby

    • stosowane strategie radzenia sobie

  • wysoki poziom wyżej wymienionych zasobów oraz stosowanie strategii radzenia sobie skoncentrowanych na problemie będzie chronić pracowników służb ratowniczych przez rozwojem wypalenie zawodowego czy zaburzeniami w stenie zdrowia nawet przy wysokim poziomie odczuwanego stresu w pracy

• przyjęty model badawczy nawiązuje do dynamicznych koncepcji stresu (gdzie stres rozumiany jest jako proces), a przede wszystkim do transakcyjnej koncepcji stresu w ujęciu Lazarusa i opartych na tej koncepcji modeli Coxa, Van Harrisona, Verońskiego, ale także (przez uwzględnienie wsparcia społecznego) do modeli statystycznych, w tym modelu Karaska czy de Jongi i Dormanna

• modele procesowe uwzględniają rolę indywidualnych właściwości pracownika, jednakże ujmują je bardzo szeroko i dość dowolnie

• W modelu Van Harrisona indywidualne właściwości jednostki obejmują trawałe potrzeby jednostki, nawyki, zdolności i innej jej własności.

• Żadna z zaprezentowanych koncepcji stresu zawodowego nie odwołuje się wprost do zasobów osobistych w postaci oczekiwań i przekonań jednostki odnoszących się do oceny możliwości radzenia sobie.

• Jakość posiadanych zasobów i umiejętności wykorzystania ich w pracy zawodowej, stanowią o nich :

  • przekonania dotyczące własnych kompetencji i oczekiwania, co do możliwości sprostania wymagań, związanym z wykonywanym zawodem

• Przyjęty model nawiązuje także do koncepcji wypalenia zawodowego CH. Malsach

  • zgodnie, z którym rozwija się ono w sytuacji niedostatku zasobów, tj,

    • strategii zaradczych

    • wsparcia społecznego

    • przekonania o własnej wartości

4.2. PYTANIA, HIPOTEZY BADAWCZE

• pracownicy służb ratowniczych doświadczają dużego poziomu stresu zawodowego i jego konsekwencji, charakteryzują się przeciętnymi wynikami w zakresie posiadanych zasobów.

• Istnieje związek między stresem zawodowym, posiadanymi zasobami, wypaleniem zawodowym i stanem zdrowia pracowników służb ratowniczych

  • im wyższy poziom stresu zawodowego i niższy poziom posiadanych zasobów, tym wyższe nasilenie wypalenia zawodowego i gorszy stan zdrowia

• W grupie pracowników służb ratowniczych zaznacza się związek pomiędzy odczuwanym stresem a posiadanymi zasobami, tj. im wyższy poziom odczuwanego stresu, tym niższy poziom posiadanych zasobów osobistych i społecznych oraz tym mniejsza skłonność do stosowania aktywnych a wieksza unikowych strategii radzenia sobie.

4.4. ZASTOSOWANE TECHNIKI BADAWCZE

• Do pomiaru poczucia stresu- Kwestionariusz do Badania Subiektywnej Oceny Pracy

• do pomiaru poczucia własnej skuteczności- Skala Uogólnionej Własnej Skuteczności (GSES)

• poczucie koherencji- Kwestionariusz Orientacji Życiowej (Soc-29)

• dyspozycyjny optymizm- Test Orientacji Życiowej (LOT)

• poczucie własnej wartości- Skala Poczucia Własnej Wartości (RSES)

• inteligencja emocjonalna- Kwestionariusz INTE

• pomiar wsparcia społecznego- Kwestionariusz Wsparcia Społecznego (F-SozU K22)

• strategie radzenia sobie ze stresem- Wielowymiarowy Inwentarz Radzenia Sobie ze Stresem (COPE)

• negatywne skutki stresu zawodowego-

  • Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego (MBI)- C. Malasch & S. E. Jackson

    • opiera się na koncepcji wypalenia zawodowego Malasch, zgodnie, z którą wypalenia zawodowe to zespół

      • wyczerpania emocjonalnego

      • depersonalizacji

      • poczucia dokonań osobistych

      • kwestionariusz bada te 3 aspekty (3 skale)

      • wysoki poziom wypalenia= wysokie wyniki w skalach 1 i 2 oraz niskie w 3

  • Kwestionariusz Ogólnego Stanu Zdrowia (GHQ-28)- Goldberg

    • ocena stanu zdrowia psychicznego osób dorosłych

    • narzędzie przesiewowe, wyodrębnienie osób, których stan psychiczny ulagł czasowemu lub długookresowemu załamaniu, w wyniku, np. doświadczonych trudności problemów

    • posiada 4 skale

      • skala A- obejmuje symptomy somatyczne

      • skala B- niepokój i bezsenność

      • skala C- zanurzenia funkcjonowania

      • skala D- symptomy depresyjne

Str. 119 – 135

ROZDZIAŁ 5

5.1 POZIOM STRESU ZAWODOWEGO, POSIADANYCH ZASOBÓW ORAZ WYPALENIA ZAWODOWEGO I STANU ZDROWIE PRACOWNIKÓW SŁÓŻB RATOWNICZYCH

• zostało przeprowadzone badanie za pomocą Kwestionariusza do Badania Subiektywnej Oceny Pracy- autorstwa Dudka, które mierzyło oceny poziomu stresu zawodowego i jego czynników

  • Na podstawie tego badania wyciągnięto wnioski, że do wysoce stresujących czynników należą:

    • Poczucie psychicznego obciążenia pracą

    • Brak nagród w pracy

    • Poczucie niepewności wywołane organizacją w pracy

    • Kontakty społeczne

    • Poczucie zagrożenia

    • Nieprzyjemne warunki pracy

    • Brak wsparcia

    • Odpowiedzialność

• Za pomocą kwestionariusza GHQ- 28 Goldberga oraz Kwestionariusza Wypalenia Zawodowego- MBI autorstwa Maslach i Jackson zmierzono jakie konsekwencje zdrowotne wywiera stres zawodowy pracowników służb ratowniczych

  • Wniosek- pracownicy służb ratowniczych charakteryzują się przeciętnym stanem zdrowia

• Porównanie poziomu wypalenia zawodowego w różnych zawodach

  • 3 składniki wypalenia zawodowego:

    • Emocjonalne wyczerpanie

    • Depersonalizacja

    • Poczucie osiągnięć osobistych

  • Prac. Służ rat= niższy poziom emocjonalnego wyczerpania niż nauczyciele

  • Depersonalizacja u prac. Służ. Rat= niższa niż u policjantów, ale wyższa niż u nauczycieli czy pielęgniarek

  • Zależność im wyższe wyczerpanie emocjonalne czy depersonalizacja tym wyższy poziom wypalenia zawodowego

  • Poczucie osiągnięć osobistych u prac służ rat jest niższe niż u nauczycieli, zbliżone do policjantów i lekarzy oraz wyże niż u pielęgniarek

  • Zależność im niższy poziom poczucia osiągnięć tym większe wypalenie

• Ocena zasobów osobistych i społecznych oraz stosowanych przez nich strategii radzenia sobie u prac służ rat

  • Zmienne dot. Zasobów osobistych i społ.:

• Poczucie koherencji (wynik ogólny)

  • Pocz. Zdolności

  • Pocz. Zaradności

  • Pocz. Sensowności

  • Dyspozycyjny optymizm

  • Poczucie własnej wartości

  • Poczucie własnej skuteczności

  • Inteligencja emocjonalna

  • Wsparcie społ.

  • Wsp. Emocjonalne

  • Wsp. Praktyczne

  • Inteligencja społ.

  • Zmienne dot. Radzenia sobie ze stresem:

    • Aktywne radzenie sobie

    • Planowanie

    • Poszukiwanie instrumentalnego wsparcia

    • Emocjonalne wsparcie

    • Unikanie konkurencyjnych działań

    • Zwrot ku religii

    • Pozytywne przewartościowywanie

    • Powstrzymywanie się od działania

    • Akceptacja

    • Koncentracja na emocjach

    • Zaprzeczanie

    • Odwracanie uwagi

    • Zaprzestanie działań

    • Zażywanie alkoholu i narkotyków

    • Poczucie humoru

  • Co do zasobów osobistych i społ. Otrzymane wyniki mieszczą się w zakresie wyników przeciętnych

  • Natomiast w kwestii strategii radzenia sobie

    • najczęściej wykorzystywane przez prac służ rat są:

      • Planowanie

      • Aktywne radzenie sobie

      • Pozytywne przewartościowywanie

    • Najrzadziej natomiast prac służ rat radzą sobie korzystając z:

      • Alkoholu

      • Narkotyków

      • Poczucia humoru

      • Zaprzestania działań

5.2 NASILENIE OBJAWÓW WYPALENIA ZAWODOWEGO I ZABURZEŃ W STANIE ZDROWIA PRACOWNIKÓW W ZALEŻNOŚCI OD ZMIENNYCH SOCJODEMOGRAFICZNYCH

• Na wypalenie zawodowe i stan zdrowia mogą wpływać zmienne socjodemograficzne (wiek, staż pracy, stan cywilny, poziom wykształcenia)

• Konsekwencje stresu zawodowego= wypalenie zawodowe oraz zaburzenia w stanie zdrowia

• Młodsze osoby pracujące charakteryzują się wyższym nasileniem depersonalizacji co ma wpływ na stres zawodowy

• Mężczyźni rozwiedzeni lub owdowiali w porównaniu z żonatymi charakteryzują się wyższym nasileniem symptomów depresji

• Osoby posiadające wykształcenie podstawowe lub zawodowe charakteryzują się niższym emocjonalnym wyczerpaniem, niższą depersonalizacja oraz rzadziej występującymi symptomami depresji w porównaniu z pozostałymi

5.3 PORÓWNANIE PRACOWNIKÓW BADANYCH SŁUŻB RATOWNICZYCH W ZAKRESIE ANALIZOWANYCH ZMIENNYCH

• Porównanie poszczególnych służb ratowniczych ( pogotowie ratunkowe, straż pożarna, policja ) za pomocą testu F jednoczynnikowej analizy wariancji pod kątem stresu zawodowego i jego czynników

  • Brak kontroli i odpowiedzialność są takie same we wszystkich grupach

  • Istotnie wyższy poziom stresu zawodowego wykazują policjanci i pracownicy pogotowia niż strażacy

  • Policjanci i prac. pogot. charakteryzują się wyższym poziomem stresu w pracy wynikającego z poczucia psychicznego obciążenia pracą, braku nagród w pracy i braku wsparcia niż strażacy

  • Prac. Pogot. wykazuje wyższe nasilenie stresu w pracy spowodowane poczuciem zagrożenia, występującymi uciążliwościami fizycznymi i nieprzyjemnymi warunkami pracy niż policjanci i strażacy

  • Policjantów wyróżnia wysoki poziom poczucia niepewności wywołanego organizacją pracy

  • Policjanci, w porównaniu ze strażakami charakteryzują się wyższym poziome stresu wywołanego kontaktami społ.

• Porównanie średniej wartości wypalenia zawodowego pomiędzy grupami

  • Pogotowie i policja= wyższe nasilenie emocjonalnego wyczerpania i depersonalizacji

  • Pogotowie i policja= wyższa satysfakcja z pracy niż strażacy

• Porównanie stanu zdrowia w 3 grupach ( pogotowie, policja, straż)

  • Ratownicy med. I policjanci= gorszy stan zdrowia pod kątem czynnika ogólnego i symptomów somatycznych

  • Prac. Pogot.= gorszy stan zdrowia pod kątem zaburzeń funkcjonowania i symptomów depresji

  • Strażacy rzadziej doświadczają objawów niepokoju i bezsenności porównaniu z prac, med.

• Porównanie grup pod kątem zasobów osobistych i społecznych oraz strategii radzenia sobie ze stresem:

  • Wyższy poziom poczucia koherencji u strażaków niż prac. med.

  • Wyższy poziom optymizmu, poczucia własnej wartości, u policjantów

  • Wyższe poczucie skuteczności niż prac. Med.

  • Wyższa inteligencja emocjonalna u policjantów niż strażaków

  • Wyższy poziom wsparcia społ u policjantów zabezpieczających miasto niż prac pogotowia i strażaków

  • Policjanci częściej wykorzystują strategię planowania niż strażacy

  • Strategie: zwracanie się ku religii, zaprzeczanie i zaprzestanie działań rzadziej stosowane przez policjantów niż pozostałych

  • Wyjazdowy Personel pog rat częściej w sytuacjach stresu koncentruje się na emocjach

  • Prac. Pog. Częściej niż strażacy poszukują emocjonalnego wsparcia i dokonują pozytywnego przewartościowywania

  • Strażacy częściej niż policjanci próbują radzić sobie ze stresem poprzez akceptację istniejącej sytuacji