Podstawy Prawoznawstwa – dr.Kanarek
WYKŁAD 1 I 2
1. Kiedy używamy terminu „prawo”?
gdy myślimy o porządku prawnym tworzonym i chronionym (sankcjonowanym) w sposób zinstytucjonalizowany (prawo pozytywne).
gdy myślimy o normach lub choćby ideałach nie będących wytworem ludzkiego stanowienia (prawo natury).
gdy myślimy o poszczególnych dziedzinach lub gałęziach prawa (prawo publiczne, prywatne, cywilne, rolne).
gdy myślimy o pewnych konkretnych uprawnieniach, zespołach uprawnień lub rodzajach uprawnień (prawo wyborcze, własności, człowieka, obywatela).
„Prawo jest tym, co dobre i słuszne” –Celsus (jurysta rzymski).
2. Warto zwrócić uwagę na dwie pary pojęć związanych z terminem „prawo”:
Prawo materialne –ogół norm prawnych, które wyznaczą określone obowiązki i uprawnienia podmiotu oraz ewentualne sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnianie obowiązków lub przekroczenie uprawnień. Np. prawo karne materialne, prawo cywilne materialne, prawo materialne administracyjne.
Prawo formalne –określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związany z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym. Np. kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania cywilnego.
Prawo przedmiotowe –ogół norm składa się na system prawa zarówno obowiązującego tu i teraz, jak obowiązującego dawniej, a nawet takiego, którego obowiązywanie się dopiero postuluje. Np. „polskie prawo karne”, „prawo europejskie”, „dobre prawo winno być sprawiedliwe”.
Prawo podmiotowe –zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach. Np. „nabyłem prawo do emerytury”, „prawo obywatelskie”, „prawo własności”.
3. Dziś odpowiedź na pytanie „czym jest prawo?”:
W obrębie koncepcji uważających prawo za pewien zbiór norm postępowania wyróżnić należy, jako szczegółowe reprezentowane:
Koncepcje pozytywistyczne
Koncepcje prawnonaturalne
Koncepcje realistyczne
Ad. A) –obowiązujące prawo jest wytworem działalności państwa powstającym w drodze aktów stanowienia, czy uznawania norm przez przedmioty legitymujące się stosowanymi kompetencjami.
-podstawowa rola prawa –stwarzanie stanu bezpieczeństwa prawnego.
-rozdział pojęciowy między prawem i moralnością – prawo obowiązuje niezależnie od tego, czy realizuje określone wartości moralne.
-praworządność formalna – szczególną wartością
-milczące założenie, że prawo, którego należy przestrzegać jest prawem „przyzwoitym”, tzn. respektuje pewne, choćby elementarne wartości naczelne.
Ad. B) – niezależnie od dzielących koncepcje prawnonaturalne różnic prawo natury nie jest ujmowane jako rezultat aktu woli człowieka.
-człowiek podlega prawu, ale go nie tworzy
- trwałe, niezmienne, obowiązuje wszystkich we wszystkich kulturach.
-broni ludzkiej godności
„biologiczne prawo natury zdominowane przez instynkt” – do tak specyficznie pojmowanego prawa natury odwoływały się nazistowskie Niemcy.
Ad. C) –podkreśla równie mocno swój sprzeciw wobec pierwszego i drugiego kierunku
-pozystywistom zarzuca się nieuzasadnioną wiarę w teksty prawne, które bezpośrednio może znać tylko niewielka część społeczeństwa.
-prawnonaturalistom zarzuca się poszukiwaie wzorców prawa przez spekulatywne rozważania zastępujące rzetelną analizę praktyki życia społecznego.
Dwa nurty koncepcji realistycznej : psychologiczny i socjologiczny.
Nurt socjologiczny: Istotą prawną są zachowania ludzi. Przedstawiciele tego nurtu koncentrują się na działaniu prawa, interesuje ich law in action. Istota prawa jest rozmaicie ujmowana. Najczęściej za prawo uznaje się wzory postępowania ujawniające się w konkretnych zachowaniach ludzi lub w decyzjach określonych osób, które uznaje się a mające znaczenie prawne. „Prawem jest to, co urzędnicy, sędziowie lub adwokaci robią ze swoimi sprawami”.
4. Prawo jako zjawisko społeczne:
-pojawia się tylko wówczas, gdy mamy do czynienia z relacjami między jednostkami ludzkimi w ramach mniej lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej.
-prawo nie dotyczy zatem stosunku człowieka samego do siebie, do bóstwa, elementów przyrody, chyba że stosunki te mają jakieś odniesienia i uwarunkowania społeczne.
-prawo wyraża wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym, ma je chronić i urzeczywistniać.
-prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego- mniej lub bardziej sformalizowanego – toczącego się w ramach grup społecznych, w tym zwłaszcza takiej zbiorowości jaką jest państwo.
-prawo jest formułowane i bronione (sankcjonowane) przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji, to znaczy najczęściej, choć nie wyłącznie, organów państwa (parlamentu, rządu, sądów).
- realne istnienie (obowiązywanie) norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla prawa, tzn. od tego, w jakim stopniu członkowie społeczeństwa są gotowi przestrzegać je i sankcjonować.
5. Prawo, jako zjawisko polityczne:
-prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej (najczęściej państwowej).
-prawo wyznacza (a przynajmniej powinno) granice, w jakich poruszają się sprawujący władzę.
Wyznacza ono pośrednio lub bezpośrednio cele działań władczych, strukturę instytucji władzy (np. organów państwa), ich kompetencje oraz procedury podejmowania decyzji.
-konsekwencją przyjęcia obu tych funkcji jest to, żę określa ono obowiązki i uprawnienia osób sprawujących funkcji władczych, a także w stosunkach z instytucjami władztwa publicznego.
-prawo ma charakter perswazyjny, tzn. kształtuje wyobrażenia, postawy polityczne i zachowania obywateli w takim stopniu, w jakim wyraża treści aksjologiczne oraz realizuje powyższe funkcje.
WYKŁAD 3 - NIEPEŁNY
Funkcje prawa.
Funkcja organizacyjna – prawo reprezentuje ład , porządek i organizacje. Pomaga tak ukształtować struktory życia zbiorowego, aby zapewnić opanowanie chaosu i stworzyć porządek wzajemnych oddziaływań jednostek i organizacji w skomplikowanym układzie powiązań i zależności społecznych, politycznych, gospodarczych itp.
Funkcja ochronna – prawo ma chronić egzystencje biologiczna ludzi. Prawo ma tworzyć ład wrelacjach: społeczeństwo – jego organizacje, tzn. gwarantować poszanowanie życia, zdrowia,wolności, własności itp. Prawo określa uprawnienia i obowiązki państwa ( rozumianego przede wszystkim jako aparat wykonujący zadania publiczne ) i innych elementów systemu politycznego (partii politycznych, organizacji interesów grupowych), a także jednostek i ich organizacji względem siebie i wobec państwa.
Funkcja kontrolna – prawo formułuje wiążące reguły postępowania i przewiduje sposoby reakcjipaństwa na odstępstwa od tych reguł. Jest to kontrola zachowań poprzez prawo.
Funkcja represyjna – prawo przewiduje możliwości uruchomienia aparatu przymusu państwa, zktórego pomocą eliminuje się zachowania zagrażające wartościom chronionym przez prawo
Funkcja rozstrzygania konfliktów – prawo stwarza procedury rozstrzygania sporów między ludźmi i organizacjami, a także sporów z organami wladzy publicznej. Stwarza konsensualne ( przez umowy ), koncyliacyjne ( z udziałem mediatora ), arbitrażowe ( z udziałem arbitra ) i adjudykacyjne ( sadowe ) drogi rozwiązywania konfliktów.
Funkcja partycypacyjna – istotne znaczenie prawa w systemach demokratycznych: prawo stwarza mechanizmy umożliwiające społeczeństwu wpływ na decyzje podejmowane w systemie politycznym – pośredni wpływ na rządzenie krajem.
Funkcja wychowawcza – skuteczne prawo powinno wdrażać w stosunkach międzyludzkich
określone wartości moralne ( sprawiedliwość, równość, szacunek itp.. ) Prawo może działać
prewencyjnie ( zapobiegawczo ) i niekiedy resocjalizacyjnie.
Funkcja dynamizacyjna – prawo sprzyja promowaniu zmian w różnych sferach życia społecznego.
Funkcja dystrybutywna – prawo przyczynia się do rozdziału w społeczeństwie różnego rodzaju dóbr i ciężarów ( np. w prawie cywilnym czy podatkowym )
Funkcja dynamizacyjna – prawo sprzyja promowaniu...
Wypowiedzi Dyrektywalne i ich Rodzaje
Wypowiedź to akt mowy dokonywany przez kogoś wokreślonym języku. Ze względu na to jakie funkcje pełni wypowiedź, wypowiedzi dzieli się na:
1/ opisowe
2/pozaopisowe
Stwierdza że tak a tak jest, albo tak Jej funkcją nie jest informowanie o... a tak nie jest – stwierdza fakty rzeczywistości, rzeczywiste, albo jedynie wyobrażane
-Wypowiedzi wyrażające oceny
-Pełnią funkcję ekspresywną.
Wyróżnia się najczęściej dwa rodzaje ocen a w konsekwencji tego dwa rodzaje wypowiedzi
ocennych;
1/ wypowiedzi wyrażająceoceny zasadnicze samoistne
2/ wypowiedzi wyrażające oceny zasadnicze podbudowane instrumentalnie
-Wypowiedzi wyrażające oceny zasadnicze samoistne
-Ich cechą jest subiektywizm
Zdania; „ S jest dobry” , „ X jest piękny „ informują nas nie o rzeczywistych cechach X, lecz o tym, że w przekonaniu mówiącego
-Wypowiedzi wyrażające oceny zasadnicze podbudowane instrumentalnie
-Wyrażają one aprobatę lub dezaprobatę dla pewnego stanu rzeczy jako środka prowadzącego do osiągnięcia przyjętego celu korzyści
Przykład; „Palenie jest szkodliwe dla zdrowia” - wypowiedź ta nie zawiera negatywnej oceny
palenia, ale odwołuje się do innego dobra – zdrowia. Cała wypowiedź koncentruje się do innego dobra – zdrowia. Cała wypowiedź koncentruje się na istnieniu związku przyczynowego między środkiem a celem.
Wypowiedzi dyrektywalne
Wypowiedzi , które mają wpływać na zachowania osób do których są skierowane, pełnią rolę sugestywną.
Rodzaje wypowiedzi dyrektywnych :
1. Dyrektywy celowościowe – odpowiednik norm hipotetycznych;
Struktura : Jeżeli podmiot
A mający cechy C znajdzie się w okolicznościach W to powinien czynić C.; Jest to
wypowiedź w jakimś sensie doradcza.
Dyrektywa może wyznaczać warunki konieczne lub wystarczające do zrealizowania określonego
stanu rzeczy. Zwykle chodzi o wskazanie zespołu warunków koniecznych albo alternatywnych
warunków wystarczających. „Jeżeli chcesz zdać egzamin ze wstępu powinieneś dobrze
przestudiować podręcznik”
2. reguły sensu czy...
WYKŁAD 4
Norma postępowania – jest to wypowiedź zakazująca ( czyli zabraniająca swobodę działania ) albo nakazująca ( zabierająca swobodę niedziałania ) określonemu podmiotowi zachować się w określony sposób. Fakt zabrania się części swobody jednego podmiotu jest korzystny dla swobody innego podmiotu.
NORMA POSTĘPOWANIA
ADRESAT -> OKOLICZNOŚCI -> NAKAZ/ZAKAZ -> ZACHOWANIE SIĘ
MUSZA BYĆ TE 4 ELEMENTY. JEŚLI ICH NIE MA TO WYPOWIEDŹ NIE JEST NORMĄ POSTĘPOWANIA !
Przykład: art. 100 §1. Pracownik jest obowiązany wykonać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
Adresat – pracownik -> Okoliczności- każde -> nakaz -> Wykonanie pracy sumiennie i starannie
Adresat-pracownik -> Okoliczności – polecenia przełożonego nie są sprzeczne z przepisami prawa lub
umową o pracę-> nakaz -> Stosowania się do poleceń przełożonych
Warunki determinujące skuteczność normy postępowania
1. Precyzja wypowiedzi
2. Jednoznaczność wypowiedzi
3. Bezpośredniość wskazania adresata okoliczności i zachowania
Postać słowna normy postępowania
1. Norma postępowania może być sformułowana jako wypowiedź rozkazująca np. przyjdź tu! ;
zrób to ! ; Nie kradnij ! Nie oszukuj !Pij, nie pierdol !
2. Norma postępowania może być sformułowana jako wypowiedź hipotetyczna( odpowiednik
dyrektywy celowościowej )
„(W każdym przypadku – zwrot kwantyfikujący, zwykle domyślny) , jeśli podmiot A mający
cechy C znajdzie się w okolicznościach W, to powinien czynić( albo nie czynić ) Z”
3. Norma postępowania sformułowana jako wypowiedź kategoryczna ( stosowane przez
polskiego ustawodawcę ) „ Każdy kto jest A i ma cechy C, w okolicznościach W powinien
czynić ( albo: nie czynić ) Z”
OBOWIĄZYWANIE NORMY
Uzasadnienie Obowiązywania Normy
Trzy sposoby uzasadniania normy obowiązywania
I. Tetyczny – polega on na uznaniu, że norma prawna obowiązuje wówczas, gdy łącznie
spełnionych jest pięć warunków.
Warunek 1–norma została właściwie ustanowiona przez kompetentny organ ,zgodnie z
wiążącym trybem prawotwórczym.
Art. 87 Konstytucji RP
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja,
ustawy, ratyfikowane normy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze
działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.
Art. 92 Konstytucji RP
1. Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie
szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie
powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw
przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.
2. Organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać swoich kompetencji,
o których mowa w ust. 1 , innemu organowi.
Warunek 2 –norma została urzędowo ogłoszona
Art. 88 Konstytucji RP
1. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich
ogłoszenie.
2.Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa.
3.Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są
ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów
międzynarodowych określa ustawa.
Warunek 3 – norma nie została formalnie uchylona /derogowana
Art. 17
Traci moc ustawa z dnia 15 listopada 1956r. o zmianie imion i nazwisk ( Dz. U. z 2005 r.
Nr. 233, poz. 1992 oraz z 2007 r. Nr 21, poz. 125 ).
Warunek 4 – norma nie jest sprzeczna z żadną inną prawnie obowiązującą normą lub jeżeli
jest sprzeczna, to nie straciła mocy obowiązującej na podstawie przyjętych reguł
walidacyjnych( reguła pozwalająca na rozstrzyganie o obowiązywaniu określonej normy w
systemie prawnym ).
Warunek 5 – obowiązującymi normami są uznane według przyjętych reguł walidacyjnych –
konsekwencje norm wyrażonych expressis verbis( WPROST ) w przepisach aktów
prawotwórczych.
II. Aksjologiczny – obowiązuje w tym ujęciu jeśli w świetle przyjmowanych przez kogoś ocen
czyny prze tę normę nakazywane uznawane są za dobre, a czyny zakazane – za złe, lub też, co ma
miejsce znacznie częściej, przewidywane skutki danych czynów uważane są za złe czy dobre z
określonego punktu widzenia.
III. Behawioralny – za obowiązujące uznaje się te normy, które w przeważającej liczbie
przypadków są spełniane, tzw. Do których adresaci się stosują.
WYKŁAD 5
Rodzaje norm postępowania
1.Ze względu na sposób określania adresata normy dzielimy
Normy generalne – określają adresata nazwą generalną
Normy indywidualne – określają adresata nazwą indywidualną, czyli taką, która wymienia adresata z imienia i nazwiska
Przykład normy generalnej
Art. 11.1
Art. 18. 3
Przykłady normy indywidualnej
Art. 14 ust.1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007r. o Państwowej Inspekcji Pracy
2.Ze względu na sposób określania zachowania adresata normy dzielimy
Normy abstrakcyjne – określają zachowanie się nakazane czy zakazane w sposób niezindywidualizowany np. nie wolno zabijać człowieka, trzeba zapłacić podatek od nieruchomości.
Normy konkretne – określają zachowanie się nakazane czy zakazane w sposób zindywidualizowany, np. nie wolno zabić Kowalskiego, każdy musi zapłacić 30 zł za wdychanie świeżego powietrza w dniu 06.0.666.
Przykłady normy abstrakcyjnej
Art. 161 Kodeksu Pracy
**TIP ** CECHA CHARAKTERYSTYCZNA Normy wyżej wymienione krzyżują się ze sobą
**TIP** Na egzaminie podanie normy, wyjaśnienie dlaczego tak ją kategoryzujemy
3.Ze względu na to, dla kogo normodawca stanowi normy postępowania dzielimy
Autonomiczne- normy stanowione przez normodawcę dla samego siebie ( np. normy moralne )
Heteronomiczna – normy stanowione przez normodawcę dla innych podmiotów
Zakres zastosowania norm
Zakres zastosowania danej normy- klasa możliwych przyszłych sytuacji, w których norma znajduje zastosowanie ( a więc dany adresat lub adresat o określonych cechach spotyka się z przewidzianymi przez normę okolicznościami ).
Zakres zastosowania danej normy zawiera:
Wskazanie adresata normy oraz jego cechy:
Jego wiek, stan zdrowia, sytuację rodzinną, sytuację majątkową, sytuację zawodową itp.
Może także szczegółowo wskazywać :
Cel działania podmiotu prawa ( w celu obalenia ustroju , w celu przywłaszczenia, w celu zawarcia umowy ) ,
Sposób działania( jeżeli umowa zawarta została na czas określony .. w sposób szczególnie zuchwały.. przez włamanie.. w porozumieniu z innymi )
Stany, zjawiska lub wydarzenia w stosunku do adresata zewnętrzne:
Mogą to być określenia pewnych zachowań ludzkich: „Jeżeli na licytacji nikt nie przystąpił do przetargu..”
Mogą to być stany lub zjawiska wynikające z działania praw przyrody, funkcjonowania gospodarki itp. ( np. powódź, stan zagrożenia epidemiologicznego )
Okoliczności
Miejsce działania – „miejsce publiczne” ; „na terenie zakładu pracy”
Czas, moment działania – „ w czasie wojny” ; „po złożeniu zeznać przez oskarżonego”
Zakres normowania
Zakres normowania danej normy- klasa możliwych przyszłych zachowań adresata nakazywanych albo zakazywanych przez daną normę.
Sposoby postępowania w zakresie normowania formułowane są w różny sposób
Wskazanie nazwy wymaganego postępowania
Wskazanie bardzo ogólnej charakterystyki wymaganego postępowania ( art. 148 § 1 KK )
Wskazanie szerszych opisów zachowań, niekiedy kazuistycznie ( art. 163 Kodeksu Karnego )
Norma postępowania
Adresat -> Okoliczności -> Nakaz/Zakaz -> Zachowanie się
Zakres zachowania ----------- Zakres normowania
**TIP**Pytanko na egzamin
Norma „student w czasie sesji zobowiązany jest przystąpić do egzaminu w terminie* , podaj zakres zastosowania(klasa studentów) i normowania(ma obowiązek przystąpić w terminie).
Norma postępowania ustanowiona ( lub uznana ) przez kompetentny organ władzy publicznej.
Koncepcja pary norm sprzężonych
Jeżeli w systemie obowiązuje norma N1, która coś zakazuje lub nakazuje, a nie obowiązuje jednocześnie norma, która by komuś innemu nakazywała w ujemny sposób reagować na niezrealizowanie normy N1, to norma N1 nazywana jest lex imperfecta
Art. 23 KRIO
Norma sankcjonowana Norma sankcjonująca
Jeśli nie ma takiej pary to norma nazywa się lex imperfecta.
Art. 206 Kodeksu Karnego
Kto zawiera małżeństwo, pomimo ,że pozostaje w związku małżeńskim, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Norma sankcjonowana
N1: Każdemu pozostającemu w związku małżeńskim zakazuje się zawierania małżeństwa.
Norma sankcjonująca
N2: Sąd w okolicznościach naruszenia art. 206 KK ma nakaz ukarania sprawcy karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Norma lex imperfecta -norma dla której w systemie prawnym, prawodawca nie ustanowił normy sankcjonującej.
Normy interwencyjne
W układzie społecznym normy sankcjonujące nie funkcjonują samodzielnie.
Zanim bowiem dojdzie do zastosowania takiej normy ( czego oczywistym prawarunkiem jest niezrealizowanie normy sankcjonowanej przez jej adresata) , konieczne jest niekiedy zrealizowanie bardzo długiego łańcucha norm, które można nazwać normami interwencyjnymi.
Normy postsankcjonujące
Normy postsankcjonujące nakładają na określone podmioty ( głownie organy państwa ) obowiązek zareagowania na zrealizowane normy sankcjonującej ( np. nakładają obowiązek na organy penitencjarne, by – po spełnieniu pewnych dodatkowych warunków wezwały skazanego do odbycia kary). Bez funkcjonowania tego rodzaju norm norma sankcjonująca na ogół nie miałaby realnej doniosłości.
WYKŁAD 6
Rodzaje norm postępowania
Norma merytoryczna – norma o treści merytorycznie określonej. Normy te nakazują lub zakazują
określonym adresatom postąpić w określony sposób, w określonych okolicznościach, przy czym mogą
one pozostawiać adresatom wybór sposobu realizacji danego stanu rzeczy.
Norma kompetencyjna – norma postępowania, która pewnym podmiotom A jako adresatom
nakazuje pewne zachowanie C w okolicznościach, gdy jakiś określony podmiot B dokona jakiejś
określonej czynności konwencjonalnej K.
Rodzaje czynności
1. Czynność K musi spełniać dwa warunki:
Mieć charakter czynności konwencjonalnej ( przyznany jej przez odpowiednie
reguły sensu) ,
A na dodatek w przypadku norm kompetencyjnych funkcjonujących w systemie
prawnym musi to być czynność nie zakazana przez prawo
2. Czynność C może być albo zwykłą czynnością psychofizyczną, albo czynnością
Konwencjonalną
Możliwe sytuacje prawne podmiotu kompetentnego
1. W systemie prawnym obok normy kompetencyjnej obowiązuje norma, która nakłada
obowiązek skorzystania z normy kompetencyjnej.
Sytuacja ta może przybrać dwie postaci:
Obowiązek skorzystania z kompetencji jest całkowicie obiektywny
Uznanie, że zostały spełnione okoliczności wymagające realizacji tego obowiązku, jest
zależne od podmiotu kompetentnego- w takiej sytuacji znajdują się na ogół wyższe
organy państwa.
Przykład sytuacji 1
Prezydent wyznaczył na określony dzień termin wyborów, a wiec odpowiednie podmioty ( wcześniej
wyposażone w odpowiednie kompetencje ) muszą podjąć pewne działania, a moment ich podjęcia
jest niezależny od jakiegokolwiek stopnia uznania ze strony tych podmiotów.
Przykład sytuacji 2
Sejm ma obowiązek stanowienia ustaw, jeśli sytuacja tego wymaga, ale to, czy sytuacja tego wymaga,
zależy od jego uznania.
2. W systemie prawnym obok normy kompetencyjnej nie obowiązuje norma, która nakłada
obowiązek skorzystania z normy kompetencyjnej.
3. W systemie prawnym obok normy kompetencyjnej obowiązuje norma, która w określonych
okolicznościach zakazuje podmiotowi kompetentnemu skorzystania z normy kompetencyjnej.
Czynność konwencjonalna dokonana wbrew zakazowi staje się nieważna z mocy prawa ( ex lege )
Odpowiedni przepis musi wyrażać normę, która to wprost stanowi.
Czynność dokonana wbrew zakazowi jest unieważniana. Wówczas system musi wskazać wprost, a co
najmniej pośrednio sposób unieważnienia tej czynności.
Czynności konwencjonalna dokonana wbrew zakazowi jest ważna. System nie musi tego wprost
wskazywać, a okolicznościom jej dokonania mogą towarzyszyć restrykcyjne w stosunku do podmiotu
dokonującego tej czynności.
1. Odpowiedzialność karna
2. Odpowiedzialność dyscyplinarna
3. Adresata nie spotka żadne zło
Pojęcie i rodzaje systemów
System- to całość złożona z powiązanych ze sobą wedle pewnych zasad elementów.
Podział ze względu na genezę systemu:
System naturalny
System sztuczny
Podział ze względu na cechy elementów składających się na dany system/ ich status ontologiczny/ i
więzi, które elementy te łączą ze sobą w całość.
System realny- składa się z realnie, materialnie istniejących obiektów.
System nominalny – elementami są tu twory kulturowe, wartość, normy, pojęcia
Abstrakcyjne
System prawny - Odpowiednio uporządkowany zbiór norm prawnych.
Uporządkowanie polega na tym że:
Należą do niego normy postępowania i rozpatrywanie jako wypowiedzi o określonych
właściwościach i powstające w określony sposób.
Normy te są powiązane ze sobą treściowo
Normy postępowanie nie są między sobą niezgodne
Albo co najmniej istnieją odpowiednie reguły eliminowania systemu norm niezgodnych
(reguły kolizyjne)
Wyróżnia się trzy podstawowe reguły kolizyjne
Chronologiczną – „lex posteriori derogat legi priori”
Merytoryczną – „lex specialis derogat legi generali”
Hierarchiczną – “lex superior derogat legi inferiori”
WYKŁAD 7
„lex posteriori derogat legi priori” (norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą)
Regułę można stosować przy łącznym spełnieniu dwóch warunków:
Normy nie są ustanowione jednocześnie
„lex posterior” nie jest hierarchicznie niższa niż „lex priori”
„lex specialis derogat legi generali” (norma regulująca sytuację szczególną uchyla normę ogólną).
Warunek!
lex specialis uchyla legem generalem tylko w zakresie w jakim stanowi wyjątek od tej ostatniej.Regułę stosuje się pod następującymi warunkami:
Między normami zachodzi faktyczny stosunek „lex specialis” – „lex generalis”
„lex specialis” nabrała mocy obowiązującej równocześnie lub później niż „lex geleralis”
„lex specialis” ma hierarchicznie stopień nie niższy niż „lex generalis”
„lex suprerior derogat legi inferiori” (norma hierarchicznie wyższa uchyla normę hierarchicznie niższą)
Warunkiem posłużenia się tą regułą jest stwierdzenie, że normy należą do aktów normatywnych różnego szczebla hierarchicznego.
Kolizje reguł kolizyjnych:
hierarchiczna (wygrywa) chronologiczna
za zobowiązującą uznaje się normę hierarchicznie wyższąmerytoryczna (wygrywa) chronologiczna
za zobowiązującą uznaje się tę normę lex specialismerytoryczna hierarchiczna (wygrywa)
za zobowiązującą uznaje się tę normę hierarchicznie wyższąZadanie: Mamy następujące dwie normy M1 zawarta w ustawie obowiązująca od 1.01.1997r. o treści: „nakazuje się prowadzić psy na smyczy” oraz M2 zawarta w rozporządzeniu obowiązującym od 1.01.2007r. o treści: „owczarków niemieckich nie prowadzi się na smyczy”. Która z wyżej wymienionych norm jest według ciebie obowiązującym elementem systemu i dlaczego?
Odp. M1, bo jest hierarchicznie wyższa (zasada: „lex suprerior derogat legi inferiori”)
Nie należy zapominać także o dwóch innych regułach kolizyjnych:
„lex benignior” jest to reguła mówiąca o tym, że w przypadku niezgodności unormowań w danej dziedzinie należy uznać za wiążącą normę mniej surową w stosunku do sprawcy jakiegoś czynu.
„lex posterior generalis non derogat legi priore specialis” jest to reguła mówiąca o tym, że norma ogólna późniejsza nie uchyla normy szczególnej wcześniejszej.
Rodzaje systemów prawnych <piramida hierarchiczna> :
System civil law
System common law
System prawa muzułmańskiego
Specyficzne systemy mieszane
Prawo o państwach Dalekiego Wschodu
System civil law:
Wyrasta w tradycji prawa rzymskiego
Stanowienie norm podstawowym faktem prawotwórczym
Ustawa uchwalana przez parlament podstawowym źródłem prawa
Inne organy państwa mogą tworzyć prawo tylko na podstawie upoważnienia przyznanego mu przez ustawę
Prawo zwyczajowe pełni rolę tylko pomocniczą
Rozdział procesu tworzenia i stosowania prawa
Sądy zajmują się jedynie stosowaniem prawa
Do systemu civil law należą systemy prawne państw Europy kontynentalnej i wiele systemów prawnych Ameryki Południowej
System common law:
Wywodzi się z prawa zwyczajowego i zachowuje rodzimy charakter
Precedens prawotwórczy podstawowym prawem prawotwórczym
Zasada prymatu ustawy – norma ustawowa może uchylić normę precedensową, ale norma precedensowa nie może uchylić normy ustawowej
Procesy tworzenia i stosowania prawa nie są rozdzielone
Sądy tworzą i stosują prawo
System common law obowiązuje w : Wielkiej Brytanii, USA (z wyj. Luizjany i Porto Rico), Irlandii, Kanadzie (z wyj. Quebecu), Indiach, Nowej Zelandii, Nigerii, Kenii, Malezji.
System prawa muzułmańskiego:
Religia, moralność i prawo istalu tworzą system norm – system stanowiący podstawę organizacji wszystkich aspektów życia każdego muzułmanina
Prawotwórcą jest Allah (źródło wszelkiego prawa i władzy i sprawiedliwości) – człowiek nie tworzy prawa
Prawo muzułmańskie obejmuje obowiązki względem Allaha i reguły postępowania między ludźmi
Koran – podstawowe źródło prawa islamskiego.
Sunna – zbiór reguł zachowania Mahometa w stosunkach z innymi ludźmi i ocen tych zachowań. Sunna stanowi, obok Koranu drugie źródło prawa, które pozwala „odkryć” nakazy Allaha.
Koran i Sunna tworzą tzw. szariat, czyli święte prawo islamu. W wielu państwach arabskich konstytucje uznają szariat za źródło prawa ustawowego
Fakh – nauka o prawie. Współkształtuje prawo islamu. Nauka ta wyrosła ze znajomości szariatu i pozwala m.in. na rozumowania zwane: idźma i kijas
Idźma – rozstrzygnięcia doktryny na podstawie konsensusu w sprawach nieuregulowanych wprost przez Koran
Kijas – szczególny rodzaj rozstrzygnięć doktryny będących wynikami wnioskowań na podstawie różnych dopuszczalnych reguł rozumowań
System prawa muzułmańskiego obowiązuje w ponad 50 państwach i obowiązuje ok. 20% ludności świata (np. Irak, Iran, Pakistan, Indonezja, Katar, Arabia Saudyjska, Bahrajn)
Formalne cechy systemu prawa:
Spójność – system prawa jest spójny wewnętrznie jeżeli jest wolny od niezgodności
Dwa rodzaje niezgodności norm:
* formalne – normy mają choćby częściowo wspólny zakres zastosowania, natomiast ich zakresy normowania sią między sobą w tym sensie niezgodne, że zawarte w nich nakazy nie mogą być zarazem zrealizowane.
zakres zastosowania to adresat i okoliczności
zakres normowania – nakaz, zakaz
dwa rodzaje niezgodności formalnej:
sprzeczność – trzy możliwości:
N1 – A1 ma zakaz zachowania Z1
N2 – A1 ma zakaz zachowania Z1
N1 – zakazuje się studentom zdać egzamin ze wstępu do prawoznawstwa
N2 – nakazuje się studentom -||-
sprzeczność logiczna ewidentna - jednoczesne spełnienie norm jest niemożliwe, a spełnienie którejkolwiek stanowi naruszenie drugiej
N1 – A1 ma nakaz zachowania Z1
N2 – A1 wolno zachować się w sposób Z1
N1 – każdemu pokrzywdzonemu przestępstwem nakazuje się złożyć prywatny akt oskarżenia
N2 – każdy pokrzywdzony przestępstwem ma prawo do złożenia prywatnego aktu oskarżenia
Sprzeczność pojawia się wówczas, gdy A1 skorzysta z doswolenia zawartego w N2 i zachowa się w inny sposób aniżeli nakazuje mu norma N1
Uniknąć sprzeczności można tylko wtedy, gdy A1 nie skorzysta z uprawnienia zawartego w N2.
Przeciwieństwo
* prakseologiczne
Zupełność
WYKŁAD 8
Sprzeczność pojawi się wówczas, gdy A1 skorzysta z dozwolenia zawartego w normie N2- narusza
wówczas zakaz normy N1. Uniknąć sprzeczności można tylko wtedy, gdy A1 zrezygnuje z dozwolenia
zawartego w N2.
Przeciwieństwo - Normy mają choćby częściowo wspólny zakres zastosowania(wspólny adresat/okoliczności),
bezpośrednio nie dotyczą tego samego zakresu czynów, ale w świetle naszej wiedzy wiadomo, że
zrealizowanie jednej z nich uniemożliwia zrealizowanie pozostałych.
Przeciwieństwo bywa trudne do ustalenia. Nie wystarcza tekst przepisów. Wymaga odwołania się do wiedzy pozaprawnej- wiedzy o faktach i związkach między faktami.
Niezgodność prakseologiczna - Można zrealizować dwie normy, jednak skutki zrealizowania nakazów sformułowanych w jednej z
nich, unicestwiają skutki zrealizowania drugiej.
Cztery odmiany prakseologicznej niezgodności:
Dwustronna
Jednostronna
Radykalna
Częściowa
**Wiążą się ze sobą.**
Norma Dwustronna – Tzw. Normy Syzyfowe.
**Osiągnąć zupełnie inny cel niż wysłowiony w owych normach.**
Niezgodność Prakseologiczna Dwustronna
Skutki zrealizowania normy N1 niweczą skutki zrealizowania normy N2 oraz skutki zrealizowania
normy N2 niweczą skutki zrealizowania normy N1
Nie jest istotna kolejność realizacji norm N1 i N2
Celem ustanowienia takich norm najczęściej nie jest zrealizowanie N1 i N2
________________________________________________________
Norma Prakseologiczna Jednostronna
Niezgodność Prakseologiczna Jednostronna
Skutki zrealizowania normy N2 niweczą skutki zrealizowania normy N1
Istotna jest kolejność realizacji norm N1 i N2
Zrealizowanie N2 w pierwszej kolejności wpłynie na bark niezgodności prakseologicznej
Niezgodność Prakseologiczna Radykalna – Skutki Zrealizowania Jednej Normy Całkowicie Niweczą
Skutki Zrealizowania Drugiej
Niezgodność Prakseologiczna Częściowa- Skutki Zrealizowania Jednej Normy Tylko Częściowo
Niweczą Skutki Zrealizowania Drugiej
Niezgodność prakseologiczna bywa trudna do ustalenia- dotyczy skutków realizacji norm.
Nie wystarcza tekst przepisów. Wymaga odwołania się do doświadczenia i wiedzy o skutkach określonych zachowań.
Zupełność – system wolny od luk.
Luka aksjologiczna - Luka w prawie, polegająca na tym, że istnieje różnica między aktualnym kształtem rozważanego
systemu prawa a przyjmowanym przez kogoś wzorcem systemu, czy też czyimś o tym systemie
wyobrażeniami.
Luka konstrukcyjna - Luka w prawie, polegająca na braku w systemie reguł wskazujących jak należy „ważnie” dokonać
danej czynności konwencjonalnej. Jest luką rzeczywistą- wymaga zmiany prawa.
Luka logiczna
Z luką logiczną mamy jakoby do czynienia wtedy, gdy systemy występują normy między sobą
formalnie niezgodne/sprzeczne albo przeciwne.
Normy formalnie niezgodne nie mogą wszystkie zostać zrealizowane.
W wyniku niemożności zrealizowania którejś z norm – powstaje luka.
Luka ta jednak w praktyce jest nieistotna, daje się ona, bowiem usunąć w toku wykładni przepisów.
AKTY NORMATYWNE
Akt prawny
Szerokie – akt wyrażający każdą normę
Wąskie- akt wyrażający tylko normy indywidualne i konkretne
Rodzaje aktów normatywnych
Konstytucja( ustawa zasadnicza) - akt normatywny o szczególnej pozycji wynikającej z tego, że
Określa podstawowe zasady ustroju politycznego i społecznego państwa
Wszystkie inne akty normatywne muszą być zgodne z konstytucją
Konstytucję uchwala się i zmienia w szczególny sposób.
Podział konstytucji ze względu na formę:
Pisane
Niepisane
Sposób zapisania:
Akty normatywny( książkowa)
Rozproszona( niespisana, pojedyncze ustawy w wielu miejscach)
Ze względu na treść:
Pełne
Niepełne tzw. Małe konstytucje
Ze względu na procedurę powstania:
Uchwalane
Oktrojowane – narzucone ( 1807r. Księstwo Warszawskie, nadana przez Bonaleona Nanaparte xD )
Ze względu na sposób zmiany: Sztywne
Elastyczne
Ze względu na okres obowiązywania:
Stałe
Czasowe
W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić następujące zagadnienia
Podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa,
Organizacja, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych
Podstawowe prawa wolności i obowiązki obywatela.
WYKŁAD 9
USTAWA ZWYKŁA
Jest to akt, którego uchwalenie leży w wyłącznej kompetencji parlamentu. W formie ustawy można regulować wszelkie kwestie pod warunkiem zgodności unormowań z konstytucją. Kwestie zastrzeżone dla ustawy (tzw. materia ustawowa):
Ustanawianie obowiązków prawnych obywateli, np. obowiązki podatkowe, ograniczenie wolności i praw obywatelskich
Najważniejsze zagadnienia organizacyjno-ustrojowe organów ustawodawczych i administracyjnych, sądownictwa, prokuratury i kontroli państwowej
Sprawy, które już poprzednio regulowane były ustawą, choćby żaden przepis szczególny tego nie wymagał
W przeciwieństwie do innych porządków prawnych (np. francuskiego), Konstytucja RP zna tylko jeden rodzaj ustaw. W Polsce do uchwalenia ustawy wymaga się quorum 50% i większość 50%+1. Zmiana ustawy następuje w tym samym trybie, co jej uchwalenie. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:
Radzie Ministrów
Grupie co najmniej 15 posłów albo komisji sejmowej
Senatowi
Prezydentowi RP
Grupie co najmniej 100 tysięcy obywateli
Przebieg procesu legislacyjnego określa Konstytucja oraz Regulamin Sejmu i Senatu. Kodeks – ustawa zwykła, normująca w miarę wyczerpująco obszerną dziedzinę życia społecznego; kodeksy są z reguły trwalsze i stabilniejsze niż ustawy zwykłe.
Akty normatywne o randze ustawy
Wyróżnia się dwa rodzaje takich aktów:
Dekret z mocą ustawy
Rozporządzenie z mocą ustawy Akt taki, mający moc równą ustawie, może ją zmienić albo uchylić, choć Konstytucje przewidują na ogół przedmiotowe granice regulacji aktów tego typu. Rozporządzenie z mocą ustawy: Zgodnie z art. 234 ust. 1 Konstytucji RP kompetencję do stanowienia tego aktu ma Prezydent RP.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe: Przeczytać – art. 89-91 Konstytucji RP!!! Akty wykonawcze (tzw. akty podustawowe): Są to akty normatywne wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Wśród tego rodzaju prawotwórstwa można wyróżnić:
• Rozporządzenie (wykonawcze)
• Zarządzenie
• Uchwały
Rozporządzenia wykonawcze
Kompetencję do jego stanowienia mają:
Rada Ministrów
rezes Rady Ministrów
Prezydent RP
poszczególni ministrowie
przewodniczący komitetów
Krajowa rada radiofonii i Telewizji
Zgodnie z art. 92 Konstytucji RP upoważnienie do wydania rozporządzenia powinno określać:
Organ właściwy do wydania rozporządzenia
Zakres spraw przekazanych do uregulowania
Wytyczne dotyczące treści
Konstytucja wprowadza zakaz delegacji (tzw. subdelegacja) kompetencji do wydania rozporządzenia. Zarządzenia Kompetencję do ich stanowienia mają: - Prezydent RP - Prezes Rady Ministrów - poszczególni ministrowie - przewodniczący równorzędnych organów Zgodnie z art. 93 ust. 2 Konstytucji RP zarządzenia nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów. Często akt ten w stosunku do ustawy ma charakter organizacyjny lub porządkowy. Dotyczy on także wewnętrznego działania rozmaitych agend administracji państwowej. Nie wszystkie zarządzenia są publikowan. Uchwała Rady Ministrów Zgodnie z art. 93 ust. 1 Konstytucji RP akt ten ma charakter wewnętrzny i obowiązuje tylko jednostki organizacyjne podlegającego organowi, który go wydał. Uchwała taka podlega kontroli co do jej zgodności powszechnie obowiązującym prawem.
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
Akty obowiązujące na obszarze działania organów, które je wydały.
Uchwały rady gminy
Przepisy porządkowe wydawane przez radę gminy
Przepisy porządkowe wydawane przez wójta w formie zarządzenia
Uchwały rady powiatu
Powiatowe przepisy porządkowe wydawane przez radę powiatu
Akty prawa miejscowego wydawane przez sejmik województwa
Akty prawa miejscowego wydawane przez wojewodę oraz organy administracji niezespolonej
Rozporządzenia porządkowe wydawane przez wojewodę
Podsumowanie – akty normatywne powszechnie obowiązujące w RP:
Konstytucja RP
Ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą ustawy
Ustawy
Rozporządzenia z mocą ustawy Prezydenta RP zatwierdzone przez Sejm
Ratyfikowane umowy międzynarodowe bez upoważnienia ustawy
Rozporządzenia (wykonawcze)
Układy zbiorowe pracy
Umowy Rady Ministrów z Kościołami nierzymskokatolickimi
Regulaminy Sejmu i Senatu
Akty prawa miejscowego (tylko na określonym terenie)
Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące w RP:
Regulamin Zgromadzenia Narodowego
Uchwały Sejmu RP (niektóre)
Uchwały Senatu (niektóre)
Zarządzenia Prezydenta RP
Uchwały Rady Ministrów (niektóre)
Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (niektóre)
Niektóre akty innych centralnych organów państwowych
Akty wewnętrzne prawa miejscowego
Więzi między elementami systemu prawa
Kompetencyjne (dynamiczne)
Treściowe (statyczne)
Więź kompetencyjna – jedne z norm systemu są ustawiane na podstawie innych norm, jako udzielających kompetencji normodawczych do ich ustanowienia.
Norma konstytucyjna „Upoważnienie Sejmu do ustanowienia ustawy” -> Norma ustawowa „Upoważnienie dla podmiotu A do wydania rozporządzenia” -> Norma rozporządzenia Norma konstytucyjna „Upoważnienie sejmu do ustanowienia ustawy” -> Norma ustawy: Prawo o szkolnictwie wyższym „Upoważnienie dla podmiotu A do wydania regulaminu studiów US” -> Norma: Regulamin studiów US
Dynamiczny system prawa – system norm powiązanych więzią kompetencyjną.
Więź treściowa - powiązania treściowe, porządkujące normy systemu w dwojaki sposób.
1. Normy tworzą zbiór spójny, znajdujący na gruncie spójnej wiedzy uzasadnienie aksjologiczne w spójnym systemie wartości.
2. Na podstawie należących do systemu norm naczelnych zalicza się do danego zbioru także konsekwencje owych norm naczelnych (lub też konsekwencje innych norm uprzednio zaliczonych do systemu)
Statyczny system prawa – zbiór norm uporządkowanych więzią treściową.
Gałęzie prawa – wynik treściowego powiązania norm
WYKŁAD 10
GAŁĘZIE PRAWA
Klasyczne gałęzie prawa:
Prawo cywilne
Prawo karne
Prawo administracyjne
Metody regulacji prawnej:
Cywilistyczna
Administracyjna
Penalna (karna)
Metoda cywilistyczna:
Pozycja stron w stosunku prawnym jest równorzędna. Żadna ze stron nie znajduje się w pozycji władczej
Co do zasady nawiązanie stosunku prawnego jest dobrowolne
Przedmiot i treść stosunku prawnego są określane swobodnie przez strony (z wyjątkiem ius cogens)
Stosowanie sankcje: nieważności czynności prawnej lub sankcja egzekucji
Metoda penalna:
Stosunek prawny nawiązywany jest w wyniku popełnienia czynu zabronionego
Brak równorzędności podmiotów. Państwo działa za pośrednictwem organów, które zajmują pozycje władcze. Pewne więzi prawne łączą też sprawcę czynu i pokrzywdzonego
Położenie prawne stron wyznaczone jest przez normy ius cogens
Sankcje mają charakter karny, posiłkowo – egzekucyjny.
Metoda administracyjna:
Strony stosunków prawnych nie są równorzędne. Jedną ze stron jest władza publiczna (reprezentowana przez właściwy organ). Strona ta zajmuje pozycję władczą
Zawiązanie stosunku prawnego może nie być dobrowolne. Wynikać może z jednostronnej decyzji organu albo z mocy prawa
Przedmiot i treść stosunku wyznaczona normami ius cogens
Sankcje mają charakter egzekucyjny, posiłkowo – karny
ZNAJOMOŚĆ PRAWA
PUBLIKACJA AKTU NORMATYWNEGO – podanie aktu do wiadomości ogółu adresatów i innych podmiotów zainteresowanych, bez względu na to, jaki podmiot to czyni, i bez względu na to w jakiej następuje to formie.
Wymaganie publikacji uzasadnione jest:
1/ względami związanymi ze skutecznością porozumiewania się twórcy norm z ich adresatami.
2/ względami etycznymi – nie można żądać przestrzegania norm, gdy nie są one znane.
OGŁOSZENIE AKTU NORMATYWNEGO – urzędowe podanie treści aktu normatywnego do wiadomości publicznej, dokonane przez upoważniony podmiot oraz w formie przewidzianej przez obowiązujące przepisy.
Ogłoszenie jest czynnością konwencjonalną, której reguły sformułowane są w aktach prawnych:
Konstytucji RP – art. 88, art. 91 ust. 1, art. 122 ust. 2 i 5, art. 144 ust. 3 pkt 7
ustawa z dnia 20 lipca 2000r. O ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tekst jednolity DzU z 2011r. Nr 197 poz. 1172 ze zm.)
ustawa z dnia 14 kwietnia 2000r. O umowach międzynarodowych (DzU Nr 39, poz. 443 ze zm.)
PROMULGACJA – ogłoszenie ustawy zarządzone przez głowę państwa, połączone z kompetencją do potwierdzenia, że ustawa została uchwalona zgodnie z przepisami konstytucji i z poleceniem jej stosowania, adresowanym do wszystkich, których to dotyczy
W POLSCE GŁOWA PAŃSTWA NIE MA TAKIEJ KOMPETENCJI!
Formy ogłaszania aktów w RP:
1. Zamieszczanie aktów w dziennikach urzędowych
2. Obwieszczenie i zarazem w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie
3. Obwieszczenie i zarazem w środkach masowego przekazu
***** Pytanie na egzamin *****
Dzienniki urzędowe:
Dziennik Ustaw RP
Dziennik Urzędowy RP „Monitor Polski”
Dzienniki urzędowe ministrów kierujących działami administracji rządowej
Dzienniki urzędowe urzędów centralnych
Wojewódzkie dzienniki urzędowe
Przygotować gdzie publikowane są poszczególne akty normatywne!
Tekst autentyczny – akt normatywny opublikowany do informacji publicznej przez odpowiedni organ np. strona Rządowego Centrum Legislacji.
Tekst nieautentyczny – akt normatywny opublikowany do informacji publicznej przez nieodpowiedni podmiot np. Internetowy System Aktów Prawnych, książkowe teskty aktów prawnych.
Warunki związane z możliwością zapoznawania się z prawem przez adresatów:
1/ dostępność dzienników urzędowych
2/ odpowiednio długa vacatio legis
3/ staranna derogacja przepisów prawnych
4/ przejrzysta konstrukcja systemu aktów normatywnych
5/ komunikatywne formułowanie tekstów prawnych
IGNORANTIA IURIS NOCET (IGNORANTIA IURIS NEMINEM EXCUSAT) – nieznajomość prawa szkodzi.
Zasada ta obejmuje założenia:
1/ założenie, że jednostka wie co jest prawem, czyli zna przyjmowany w danym miejscu i czasie system źródeł prawa, co wymaga znajomości reguł walidacyjnych nakazujących uznawać pewne fakty za fakty prawotwórcze.
2/ założenie, że jednostka zna wszystkie obowiązujące pisane źródła prawa o takiej treści, jaka zawarta jest w oficjalnych publikatorach oraz niepisane źródła prawa, jeśli te w danym systemie występują.
3/ założenie, że jednostka zna przyjmowane w danym miejscu i czasie dyrektywy postępowania interpretacyjnego i potrafi właściwie nimi się posłużyć w celu odkodowania normy prawnej z pisanych i niepisanych źródeł prawa.
ZAKRESY OBOWIĄZYWANIA PRAWA
W terminologii rozpowszechnionej w nauce prawa mówi się w związku z tym o:
terytorialnym (przestrzennym) zakresie obowiązywania
osobowym (personalnym) zakresie obowiązywania
czasowym (temporalnym) zakresie obowiązywania
TERYTORIALNY ZAKRES OBOWIĄZYWANIA
W skład terytorium wchodzą wydzielone granicami państwa: - przestrzeń lądowa - przestrzeń morska - przestrzeń powietrzna
Przestrzeń lądowa – podstawa geograficznego bytu państwa. Obejmuje:
powierzchnię ziemi
wnętrze ziemi (zwężające się stożkowato) teoretycznie, aż do środka kuli ziemskiej, praktycznie – do granicy technicznych możliwości eksploatacji kopalin; granice te przesuwają się w miarę postępu technicznego
wody śródlądowe (rzeki, jeziora, zbiorniki wodne i morskie)
Przestrzeń morska obejmuje:
morskie wody wewnętrzne – wody znajdujące się między lądem i wewnętrzną granicą morza terytorialnego
morze terytorialne – pas wód morskich położonych między wybrzeżem albo wodami wewnętrznymi z jednej strony a morzem otwartym z drugiej)
wnętrze ziemi objęte obszarem morskim (zwężające się stożkowato)
Przestrzeń powietrzna – słup powietrza nad przestrzenią lądową i morską.
Górna granica przestrzeni powietrznej nie została jeszcze dokładnie określona, choć podejmowane są dyskuje nad ograniczeniem i wydzieleniem tzw. przestrzeni kosmicznej.
W ramach ONZ podejmowane są próby ujednolicenia tej granicy – proponowane wartości zawierają się w przedziale od 30 do 160 kilometrów. Fizycy przyjmują 80 – 100 km.
WYKŁAD 11
Zwierzchnictwo terytorialne - Wyłączne wykonywanie przez państwo władzy w stosunku do wszystkich składników jego terytorium (naturalnych i sztucznych) oraz w stosunku do wszystkich osób fizycznych i niefizycznych znajdujących się na terytorium państwa (zwierzchnictwo personalne).
Zasada!!!
Akty normatywne wydawane przez organy centralne obowiązują na całym terytorium danego państwa, chyba że same stanowią inaczej.
Wyjątki od zasady terytorialności:
Rozszerzenie zasady – np. art.5 kk stanowi, że: „Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił przestępstwo na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym chyba, że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną stanowi inaczej.
Ograniczenie zasady – można tu wymienić następujące ograniczenia:
Eksterytorialność placówek dyplomatycznych państw obcych znajdujących się na terytorium Polski/ m.in. wyłączenie stanowiska sankcji prawa wewnątrzkrajowego wobec niektórych kategorii podmiotów, np. personelu dyplomatycznego
Prawo nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne
Pobyt obcych sił zbrojnych i istnienie obcych baz …. (?)
Personalny zakres obowiązywania prawa.
Zasada!!!
Prawo obowiązuje wszystkie te osoby, które znajdują się na jego terytorium, bez względu na ich przynależność państwową.
Status prawny ludzi przebywających na terenie danego państwa.
OBYWATELE + INNE OSOBY PRZEBYWAJĄCE NA TERYTORIUM PAŃSTWA
Cudzoziemcy i apatrydzi stale zamieszkujących na terytorium państwa
Cudzoziemcy i apatrydzi czasowo przebywający na obcym terytorium państwowym
Cudzoziemcy posiadający specjalny status prawny
Obywatelstwo – węzeł prawny łączący osobę fizyczną z państwem. Prawo danego państwa określa, jak nabywa się i traci obywatelstwo.
Sposoby nabycia obywatelstwa:
a) Pierwotny
Ius sanquinis (prawo krwi)
Ius soli (prawo ziemi)
b) Pochodny:
Naturalizacja
Małżeństwo
Repatriacja
Nabycie pierwotne – nabycie obywatelstwa następuje z mocy prawa.
Urodzenie – jedyny znany rodzaj nabycia obywatelstwa w sposób pierwotny
Prawo krwi (ius sanquinis):
Dziecko, bez względu na miejsce, w którym przyszło na świat, nabywa obywatelstwo swoich rodziców,
Np. dziecko urodzone z obywateli brytyjskich, bez względu na terytorium, gdzie [przyszło na świat zgodnie z prawem W.B
Prawo ziemi:
Dziecko bez względu na obywatelstwo rodziców, nabywa obywatelstwo tego państwa, na terytorium (rozumiane także jako statek powietrzny, morski, bądź przedstawicielstwo dyplomatyczne), którego przyszło na świat
Zasada ta jest stosowana w większości państw…………
W Polsce zasadą jest „prawo krwi”:
Dziecko nabywa obywatelstwo polskie, gdy oboje rodzice SA obywatelami państwa polskiego albo jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a obywatelstwo drugiego rodzica jest nieznane lub nie posiada on żadnego obywatelstwa
Wyjątkowo dopuszcza się „prawo ziemi” w stosunku do dzieci urodzonych lub znalezionych w Polsce , gdy oboje rodzice są nieznani, lub obywatelstwa ich nie można ustalić albo też, gdy nie mają żadnego obywatelstwa.
Nabycie pochodne:
Nabycie obywatelstwa następuje z mocy decyzji właściwego organu
Naturalizacja
Nabycie przez cudzoziemca obywatelstwa państwa, na terytorium którego się osiedlił.
Naturalizacja jest dobrowolna a proces naturalizacyjny wszczynany na wniosek osoby zainteresowanej uzyskaniem obywatelstwa.
Naturalizacja następuje na podstawie decyzji administracyjnej uprawnionego organu państwa po spełnieniu określonych warunków, np. zamieszkania przez określony czas na terytorium państwa – w Polsce 3 lata, 2 lata albo 10 lat.
Małżeństwo
Nabycie obywatelstwa w wyniku decyzji osoby wstępującej w związek małżeński z obywatelem innego państwa.
Polska: cudzoziemiec pozostający co najmniej od 3 lat w związku małżeńskim zawartym z obywatelem polskim, przebywającym nieprzerwalnie na terytorium RP co najmniej od 2 lat.
Repatriacja
Nabycie obywatelstwa w wyniku decyzji osoby polskiej narodowości wracającej do kraju za zezwoleniem właściwego organu państwowego i z zamiarem zamieszkania w Polsce na stałe.
Nabycie obywatelstwa następuje z mocy prawa, z momentem przekroczenia granicy choćby uprzednio osoba taka uzyskała obywatelstwo innego państwa.
Przesłanki utraty obywatelstwa:
Nabycie obcego obywatelstwa
Zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego (zrzeczenie się obywatelstwa – jedyna możliwość utraty obywatelstwa polskiego)
Zawarcie związku małżeńskiego
Wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego państwa
Odmowa spełnienia obowiązku służby wojskowej
Pozbawienie obywatelstwa
Cudzoziemiec
Osoba fizyczna, która nie ma obywatelstwa państwa na terenie którego przebywa.
Każdy cudzoziemiec podlega prawu wewnętrznemu państwa na terytorium którego się znajduje
Sytuację prawną mogą też kształtować niektóre normy prawa międzynarodowego, a zwłaszcza ta z nich, które zawarte są w umowach dwustronnych między państwem obywatelstwa a państwem pobytu.
Apatryda (bezpaństwowiec)
Bezpaństwowość jest uznawana za stan niepożądany – w myśl konwencji haskiej z 1930r. oraz powszechnej deklaracji praw człowieka z 1948r.
Status bezpaństwowca regulują: konwencja z 1954, konwencja o ograniczeniu bezpaństwowości z 1961, konwencja w sprawie kobiet zamężnych z 1957 nie wiążąca z zamążpójściem automatycznej zmiany obywatelstwa
Dokument podróży (konwencja z dnia 28 lipca 1951r.).
Dokument podróży przewidziany w konwencji genewskiej wydawany jest cudzoziemcowi któremu ……….
Polski dokument podróży dla cudzoziemca – jest ważny przez okres 1 roku.
Dokument tożsamości cudzoziemca – jest ważny 1 rok. Po upływie ważności może być wydany kolejny dokument tożsamości na okres nie dłuższy niż 2 lata.
Cudzoziemcy uprzywilejowani
Dyplomaci państw posiadających swoje przedstawicielstwa w kraju pobytu
Korzystają oni ze specjalnych immunitetów i przywilejów.
Do najważniejszych z nich należą:
Immunitet nietykalności (zakaz stosowania środków przymusu)
Jurysdykcyjny (wyłącznie spod jurysdykcji państwa przyjmującego)
Temporalny zakres obowiązywania
1. Zwrot „ustawa (akt normatywny) obowiązuje”
Spełnił się ostatni z warunków koniecznych, przewidzianych przez dany system prawa jako warunek nabycia mocy obowiązującej przez akt normatywny danego rodzaju
Zazwyczaj ostatnim warunkiem jest czynność urzędowego ogłoszenia danego aktu normatywnego
2. Zwrot „ustawa (akt normatywny) weszła w życie”
Od wskazanego dnia wszyscy, których dotyczyć to może, mają obowiązek realizować, w szczególności stosować normy postępowania sformułowane w tym akcie.
3. Zwrot „ustawa (akt normatywny) znalazł zastosowanie”
Wystąpiły okoliczności wskazane w normie zawartej w ustawie (akcie normatywnym) lub znalazł się ktoś o cechach adresata normy zawartej w ustawie (akcie normatywnym)
Norma prawna może już obowiązywać, ale nie wejść jeszcze w życie i nie znaleźć jeszcze zastosowania
Ogłoszenie aktu ------------ wejście w życie ---------------- znalezienie zastosowania------>
X X X
Norma N1--------------------------------------------------------------------------------------------->
Rozstrzygnięcia dotyczące terminu wejścia w życie aktu normatywnego
Zasada ogólna: Upoważnienie do wyznaczenia terminu wejścia w życie aktu normatywnego przysługuje temu podmiotowi który jest upoważniony do ustanowienia danego aktu (twórca aktu)
Uzasadnienie zasady: twórca aktu najlepiej wie, od kiedy należy realizować zawarte w tym akcie normy,
Zasada subsydiarna - zasada, według której każdy szczebel władzy powinien realizować tylko te zadania, które nie mogą być skutecznie zrealizowane przez szczebel niższy lub same jednostki działające w ramach społeczeństwa. Zasada subsydiarności, zwana też zasadą pomocniczości, jest ważnym elementem katolickiej nauki społecznej, a sama idea sięga swymi korzeniami czasów starożytnych.