ERGONOMIA I BHP
                WYKŁAD I

HISTORIA ERGONOMII

1857 Wojciech , Bogumił Jastrzębski po raz pierwszy użył słowa Ergonomia

ergonomia - czyli nauka o  pracy opartej na prawach zaczerpniętych z nauki przyrody

1949 powstanie Ergonomicznego Towarzystwa Naukowego w Anglii
1950 powstanie Międzynarodowego Stowarzyszenia Ergonomicznego (IEA)
1961 pierwszy kongres IEA w Sztokholmie

Polska
1964 – Powstała selekcja Ergonomii przy Naczelnej Organizacji Technicznej
1967 Polski Komitet Ergonomii i Ochrony Pracy NOT
1972 Komisja Ergonomii przy oddziale PAN w Krakowie
1973 Komitet ergonomii przy Prezydium PAN
1977 polskie stowarzyszenie ergonomii w Warszawie
1991 Ergonomia oficjalna zyskała status nauki w Polsce
2003- Rada Ochrony Pracy wystąpiła z wnioskiem o wprowadzenie Ergonomii jako kierunku Studiów

ojcem ergonomii: prof. Wojciech Jastrzębski (Polak)

ERGONOMIA- jest syntetyczną nauką stosowaną, która zajmuje się dostosowaniem pracy do fizjologii i psychologii , możliwości ,człowieka do zapewniania pracy umożliwia sprawna ,nie zagraża zdrowiu i wykonywanej możliwie niskim kosztem biologicznym.
Filipkowski

Dążenie do ulepszania!


                        KONFLIKTY

            maszyna                      środowisko materialne

                        CZŁOWIEK

            grupa                       
   inny pracownik

Ergonomia zajmuje się konfliktami między: maszyna – człowiek, środowisko naturalne – człowiek

Przedmiotem zainteresowanie ergonomii jest bioteczniczy układ człowiek, maszyna, środowisko

W procesie pracy wyróżniamy 3 etapy:
-    odbiór informacji- (percepcja)- uzyskiwanie informacji za pomocą narządów zmysłów, obserwacje procesu produkcji poprzez śledzenie aparatów do pomiarów. Percepcje dokonuje się za pomocą receptorów i przekazuje do układu nerwowego   

ta faza podlega głównie badaniom psychologicznym

-    Transformacja- - przetwarzanie informacji w ośrodkowym układzie nerwowym, doprowadzenie do podjęcia decyzji. Na ten proces wpływają elementy z zewnątrz (umiejętność, inteligencja, kondycja)

-    Sterowanie- wykonanie podjętej decyzji, przekazanie podjętej decyzji efektorom ( nogi, Ręce) Działanie człowieka na maszynę do wykonania porządnych zmian w procesie pracy

Na proces spostrzegania i zrozumienia i proces podejmowania decyzji ma też wpływ otoczenia, materialne środowisko pracy, społeczne środowisko pracy, stanowisko pracy

Na proces produkcyjny ma też wpływ organizacja produkcji, dostarczania rysunków, surowców, narzędzi, odbiór produktów i odpadów, nadzór, zasilanie, energia, konserwacja, remont.

-    proces zamknięty jeśli go nie ma to nie ma ergonomii




1        2                    3      4     5



stanowisko pracy            A    percepcja    B

            Maszyna                        Człowiek

                    D    sterowanie    C



                  6                            7 

    AB – odbiór informacji
CD – sterowanie (proces)
1.    Zasilanie maszyny w energie
2.    Zasilanie maszyny w surowce
3.    Zasilanie człowieka w energie
4.    Czynniki materialne środowiska pracy ( hałas)
5.    Stosunki międzyludzkie
6.    Gotowy produkt
7.    Człowiek w procesie pracy


WYKŁAD II
3 powiązania miedzy układem człowiek – maszyna
-    ręczne
-    mechaniczne
-    automatyczne

ręczne – przy wykorzystaniu prostych narzędzi (łopata, długopis, młotek)

mechaniczny - maszyna jest źródłem energii, człowiek kontroluje przebieg procesu produkcyjnego, obserwując zachowanie się urządzenia bądź maszyny pomiarowo- kontrolnej
automatyczne - Istotną cechą automatu jest to, że ma on własny system sprzężeń zwrotnych, na które aparat nie wywiera wpływu

Drugi punkt widzenia ergonomicznego w układzie automatycznym decydującą rolę grają urządzenia sygnalizujące

Trzy czynniki działające obciążająco na człowieka w pracy
-sama praca (ciężka praca fizyczna lub intensywna praca umysłowa)
-warunki w jakich jest wykonywana
-czas jej świadczenia

Polskie normy: ciężka praca fizyczna to taka gdzie wydatek energetyczny wynosi
- 2000 kcal /mężczyźni         >> wydatek energetyczny na zmianę osobową /8h
-    1300 kcal /kobiety       

Ergonomia korzysta z szeregu innych nauk jest INTERDSCYPLINARNA


Grupa A                                                                                                      grupa B

                                                                  układ
Antropometria ŕ                                                                        ß urbanistyka
Medycyna ŕ                                                                               ß inż. budownictwa
Fizjologia ŕ                                          człowiek                        ß inż. transportu
Psychologia ŕ                                             -                               ß inż. maszyn
Prakseologia ŕ                                        praca                            ß technologia
Pedagogika ŕ                                                                               ßorganizacja i ekonomika
Socjologia ŕ                                                                                 ß estetyka
                                                                                                       ß prawo
komplementarność

rys. model struktury ergonomii

BHP to zespół minimalnych warunków określonych przepisami prawnymi mających na celu zabezpieczenie pracowników przed zagrożeniami ich życia i zdrowia występującymi podczas pracy

CELE BHP A ERGONOMIA
•    Optymalizacja wysiłku psychicznego i fizycznego
•    Maksymalizacja bezpieczeństwa pracy
•    Optymalizacja oddziaływania materialnego środowiska pracy
•    Optymalizacja samopoczucia pracujących i ich wrażeń estetycznych
•    Optymalizacja wydajności pracy

Ergonomia dąży do przystosowania stanowisk procesów i środowiska pracy do możliwości psychofizycznych człowieka tak aby uchronić życie i zdrowie człowieka lecz dać mu możliwości jak najpełniejszego rozwoju  osobowości

Bhp natomiast zapewnia ochronę życia pracownika a ergonomia ochronę zdrowia

Zdrowie – jest to stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i socjalnego, a nie tylko brak choroby lub niesprawności.



4 gałęzie współczynników ergonomii
-    korekcyjna
-    koncepcyjna
-    warunków pracy
-    wyrobu

Koncepcyjna - zajmuje się optymalizacją projektów stanowisk pracy aby przy wykorzystaniu max możliwości na danym poziomie wiedzy zapewniane zostało na stanowisku pracy bezpieczeństwo i niezawodność maszyn a jednocześnie minimum obciążenia fizycznego i psychicznego człowieka. Przy tak tworzonym stanowisku pracy uwzględnia się antropometrię człowieka oraz eliminowanie dla zdrowia czynników szkodliwych

Korekcyjna - analizowanie istniejących warunków pracy i proponowanie jak najlepszego ich rozwiązania

Wyrobu - zajmuje się produktami pracy człowieka

Warunków pracy - zajmuje się wyłącznie warunkami środowiska pracy i ich wpływem na jego wydajność



PRACA- świadoma, społeczna działalność człowieka
A.    Smith i D. Ricardo
B.   


PRACA W SENSIE PSYCHOFIZYCZNYM –jest to świadome wykonanie przez ustrój ludzki dozwolonych czynników wymagających wydatkowania sił energii, więcej niż jest to niezbędne dla spoczynkowej przemiany materii ustroju co dzieje się nawet wówczas, gdy nie ma ruchu w sensie fizykalnym np. trzymany w ręku ciężar

PRACA ( wg G.Lehmanna)
fizyczna (statyczna i dynamiczna)
umysłowa

Podstawowe zużycie energii
1700 kcal / doba –mężczyzna
1400 kcal/ doba – kobieta

1kcal x waga x godzina

praca dynamiczna – odbywa się przy udziale skurczów izotonicznych; mięsień kurcząc się powoduje przemieszczanie ciała w przestrzeni lub przemieszczaniu części ciała względem siebie. Podczas pracy dynamicznej na przemian skurcze i rozkurczę umożliwiają przepływ krwi, dostarczając tlen w ilościach odpowiadających zapotrzebowaniu oraz substancje odżywcze, a jednocześnie zbierają produkty przemiany materii i ciepła

praca statyczne – odbywa się przy udziale skurczu izometrycznego mięśnia który nie zmienia swojej długości zwiększa tylko stopniowo swoje napięcie

Postulaty
Unikać pracy statycznej lub siła pracy statycznej powinna być jak najlżejsza.


Spoczynek
1)                                  2)




1)    zapotrzebowanie krwi
2)    ukrwienie

Paca dynamiczna
1)                                  2)




Praca statyczna
1)    2)





Dobowy czynnościowy wydatek energetyczny

Jednostki zużywania energii to:
Kaloria (cal) 1 kaloria jest to ilość energii jaka jest potrzebna do podgrzania 1 grama wody o 1’C (od 14,5’C do 15,5’C)

1 kilokaloria (1 kcal) – 1000 kalorii
joul (1J = 0,239 cal)

1 kilojoul = 1000 joul
1 kcal = 4,183 J

klasyfikacja pracy wg Lechmanna
Elementy całkowitego dobowego wydatku energetycznego    kcal
PPM    1400 - 1700
Dynamiczne działanie pożywienia     140 - 170
CPM    500 - 600
RWE    Zależy od rodzaju wykonywanej pracy

CPM – czynnościowa przemiana materii
RWE – roboczy wydatek energetyczny

Rodzaje pracy      Kcal/zmianę
Lekka                   0-500
Umiarkowana      500-1000
Średnia                1000-1500
Ciężka                 1500-2000
Bardzo ciężka     2000-2500



WYKŁAD III
1.    jaką wartość praktyczna dla ergonomii mają pomiary wydatku energetycznego

METODY WYZNACZANIA WYDATKU ENERGETYCZNEGO

·    kalorymetria pośrednia- ( gazometryczna)- wydatek energetyczny oblicza się na podstawie ilości zużytego tlenu korzystając z zależności że za spalenie 1 l. Tlenu powstaje 5 kalorii
·    Metoda pomiarów częstotliwości skurczów  serca wzrasta proporcjonalnie do obciążenia pracą
·    Metoda chronometrażowa- tabela Spltzera- Hettingera wymaga kilkudniowych elementarnych czynności dnia roboczego
·    Uproszczona Metoda Lahmanna- jest to uproszczona metoda chronometrażowa – tabelaryczna

Mikro klimat- zespół elementów metrologicznych typowych pod względem wartości I trybu zmian dla badanego ograniczonego pomieszczenia lub niewielkiej miejscowości

MIKROKLIMAT


        Naturalny                      Sztuczny

                zamierzony            nie zamierzony

Czynniki mikroklimatu:
-    ciśnienie atmosferyczne
-    ruch powietrza- ruchome masy powietrza albo zamknięte powietrze otrzymujemy przez wiatrak
-    wilgotność- zawartość pary wodnej w powietrzu wilgotność względna (%) bez względna wilgotność w biurze z komputerem – 40 % 
-    temperatura

Dla pracy wilgotność powietrza 40, ruch powietrza nie powinien przekraczać 0,2 m/s, przy pracy ciężkiej 0,1 m/s.

                               1- 1,3º C – Tolerancja na podwyższenie

CZTERY SPOSOBY ODDAWANIA CIEPŁA PRZEZ ORGANIZM CZŁOWIEKA:

1.    Przewodzenie- wykorzystuje się w wyborze materiałów na podłoże itp. ( człowiek ma najwięcej styczności)
2.    Unoszenie- ( konwekcja)
3.    promieniowanie
4.    porwanie- oddawanie ciepła poprzez wyparowywanie potu z ciała

 
             
            Rodzaj pracy            temp. optymalna

    umysłowa siedząca        20-21 ºC

    fizyczna lekka  ( siedząca)    19 ºC

    fizyczna lekka stojąca        18 ºC

    Ciężka                         17’C

    bardzo ciężka                     15 – 16’C


Następny warunek w pracy to :

-    oświetlenie-

Akomodacja – nastawczość – zdolność nastawienia oka od punktu bliży do nieskończoność
- za akomodację odpowiedzialna jest soczewka bo jest wypukła i może zmienić swoje krzywienie na wpływ oświetlenia
Punk Bliży- najbliższy punkt, do którego możemy nastawić oko na ostrość widzenia



        wiek 

        16    8cm

        32    12,5cm
                    punkt bliży oddala się z wyższym
        44    25cm        wiekiem

        50    50cm

        60    100cm


Adaptacja- jest to zdolność siatkówki do zmian natężenia oświetlenia

Rodzaje adaptacji:
-    adaptacja z jasności do ciemności ( tempo zależne od różnic w przejściu oświetlenia)- może trwać nawet 1 godzinę
8.    Adaptacja z ciemności do jasności ( tempo zależne od różnic w przejściu oświetlenia)- może trwać od 3 min do 1 godziny

ZASADY ELEMENTARNE DO OŚWIETLENIA MIEJSCA PRACY

- zasada naturalnego oświetlenia i sztucznego bo jest przemienność dnia i nocy
- stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi powinien być co najmniej jak: 1:10,1:7,1:3 prace precyzyjne i 1:8 w hotelach, pensjonatach
- światło nie powinno się znajdować na linii oczu, powinno padać z lewej strony kąt padania powinien wynosić od 30 do 60 stopni, nie powinno się siedzieć tyłem do źródła światła
- hałas : norma której nie można przekraczać to 85 decybeli, 0-16 ultradźwięki, 16-20 i pow. 20 niesłyszalne

Metody walki z hałasem:

Stłumienie hałasu u źródła (miedzy człowiekiem a źródłem maszyna)
Ustawianie na drogach przeszkód (ekrany dźwiękochłonne)
Ochrona indywidualny

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002
W sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polit. Socjalnej z dnia 29.09.1997
W sprawie ogólnych przepisów BHP

Rozporządzenie Ministra Spraw Wew. I Administracji z dnia 16.06.2003
W sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków i innych obiektów budowlanych

Rozporządzenie Ministra Handlu Wewnętrznego z dnia 29.04.1966
W sprawie BHP w zakładach gastronomicznych i przemysłu garmażeryjnego

Do uciążliwości zalicza się

*szkodliwe promieniowanie
*oddziaływanie pól elektromagnetycznych
*hałas i drganie
*zanieczyszczenie powietrza
*zanieczyszczenie gruntu i wód
*osuwiste grunty (lawiny skalne i śnieżne)

Wejście do hoteli, pensjonatów, moteli powinny być utwardzone dojścia do min szerokości  1,5m, przy czym musi być jedno dojście dla osób niepełnosprawnych.

Nawierzchnia do budynków z materiałów nie powodujących niebezpiecznego poślizgu.

Dojścia i dojazdy powinny mieć oświetlenie elektryczne, stanowiska postojowe dla samochodów osobowych szeroko 2,2m długość 5m, przy czym dla inwalidów co najmniej 3,6m/5m.

Drzwi wejściowe do budynku: w świetle ościeżnicy 90cm/2m
Drzwi dwuskrzydłowe do budynku. Skrzydło 90cm

Minimalna wysokość sypialni 1-4 osób 2,5 m
Więcej jak 4 osoby 3 m (przy klimatyzacji 2,5 m)


Do pomieszczeń HIGIENICZNO SANITARNYCH zaliczamy:

Łaźnie                            Ustępy
Sauny                             Łazienki
Natryski                          Pralnie
Szatnie                            Pomieszczenie higieny osobistej