Procesy poznawcze

Adam Tarnowski

Studia podyplomowe Psychologia Transportu

Problematyka

1. Wprowadzenie do nauki o procesach poznawczych.

2. Uwaga jako system kontroli czynności człowieka. Model Normana i Shalice’a

3. Percepcja wzrokowa.

4. Percepcja słuchowa.

5. Narząd równowagi. Inne zmysły.

6. Percepcja czasu. Percepcja ruchu i prędkości.

7. Pamięć robocza: synteza i przetwarzanie informacji z różnych źródeł, podejmowanie decyzji.

8. Pamięć długotrwała: Wiedza deklaratywna,epizodyczna i proceduralna.

Procesy poznawcze

Wiedza o procesach poznawczych zawiera kilka istotnych założeń:

1. Poznawanie jest procesem aktywnym, angażującym nasz umysł, o charakterze raczej twórczym niż reproduktywnym.

2. Obraz otaczającego nas świata jest konstruowany z bardzo fragmentarycznej informacji, uzupełnianej danymi z doświadczenia, wnioskami, uogólnieniami i wyobraźnią (Efekt Phi Wertheimera). Dlatego nasze spostrzeżenia nie są sumą bodźców.

3. „Spostrzeżenia to hipotezy”(Gregory). Zdobywanie informacji o świecie ma charakter testowania hipotez, i przyjmowania zadowalająco prawdopodobnych, niekoniecznie pewnych.

4. „Zadaniem wzroku nie jest oglądanie fotografii”- procesy poznawcze możemy zrozumieć kiedy znamy ich cel, funkcję jaką pełnią w przystosowaniu człowieka do otoczenia.

Nauki poznawcze

Nauki poznawcze to nie tylko psychologia, ale również:

1. Biologia, neurobiologia i neurofizjologia

2. Matematyka, informatyka i dziedziny pokrewne

3. Filozofia, szczególnie epistemologia

Interdyscyplinarne podejście zdecydowanie poszerza możliwości naukowców, jednak prowadzi też do szeregu niebezpieczeństw.

1. Nieuprawnione uogólnienia i analogie

2. Potrzeba poznania założeń, metodologii i zasadniczych praw wszystkich dyscyplin przez naukowców o różnym przygotowaniu.

Relacje między naukami

1. Biologia a psychologia

2. Matematyka i informatyka a psychologia

3. Filozofia a psychologia.

Ogólny schemat badania naukowego (Popper)

1. Modele teoretyczne i twierdzenia naukowe nie dotyczą faktów wprost.

2. Budowa teorii naukowej to nie tylko indukcyjne podsumowanie faktów, ale model pozwalający przewidywać inne fakty niż bezpośrednio zaobserwowane.

Metody badawcze

Tradycyjne metody badań psychologicznych

Metody eksperymentalne

1. Manipulacja zmienną niezależną

2. Pomiar zmiennej zależnej

3. Kontrola warunków

Metody quasieksperymentalne

Zdarzenia losowe wykorzystywane są zamiast manipulacji zmienną niezależną

Metody korelacyjne

Badanie związku względnie stałych cech.

Metody ex post facto

Ustalanie przeszłych uwarunkowań zdarzeń

Metody neurobiologiczne

1. Badania aktywności mózgu (neuroobrazowanie)

2. Rejestracja aktywności komórek nerwowych (zwykle u zwierząt)

Porównanie metod badania aktywności mózgu

Połączenie fMRI i MEG

Sztuczne sieci neuronalne i ich zastosowania

1. 

2. Sztuczne sieci to systemy elementów, zdolnych do samodzielnej modyfikacji właściwości połączeń między sobą.

3. Neuron sumuje dochodzące sygnały i po przekroczeniu wartości progowej przesyła sygnał dalej.

4. Każdy neuron charakteryzowany jest poprzez:

1. Położenie

2. Stan wewnętrzny

3. Funkcję aktywacji (z progiem)

4. Układ połączeń z innymi neuronami.

Sieć neuronowa charakteryzowana jest przez:

1. Architekturę

2. Proces wyszukiwania

3. Metodę uczenia.

Uczenie przebiega poprzez wprowadzenie danych wejściowych i oczekiwanego wyniku. Jeśli wynik nie jest zgodny z oczekiwaniem system modyfikuje wagi połączeń, aż do uzyskania zadowalającego wyniku

Zastosowanie w teorii i praktyce.

Istnieje szereg zastosowań SSN

do wykrywania obiektów:

Detekcja obiektów

Sztuczna sieć neuronalna, realizująca założenia modelu uwagi wykrywa założone obiekty

Sterowanie:

Pojazd kierowany przez SSN potrafi znajdować drogę, omija przeszkody i adaptować się do warunków ruchu.

Ograniczenia

1. Co SSN mówią nam o procesach poznawczych u człowieka?

2. Jeśli „reakcje” sieci są podobne do zachowań człowieka, np. wykrywa ona obiekty w obrazie,może to oznaczać, że architektura i funkcjonalność sieci odpowiada analogicznym strukturom u człowieka. Jednak sieć takich zachowań została wyuczona, a więc reaguje jedynie w sytuacjach podobnych do wyjściowych. Zgodnie z modelem Poppera mamy do czynienia z pierwotnym uogólnieniem, aby model był uznany za poprawny należało by sprawdzić go w sytuacji różnej od pierwotnej. Jeśli więc SSN doprowadzi do zaobserwowania innego niż wyuczony efektu, i efekt ten będzie analogiczny do zachowań ludzi- wówczas można mówić o weryfikacji takiego modelu.

3. Sztuczne sieci neuronalne są użytecznym narzędziem w procesach wspomagania podejmowania decyzji na różnych poziomach, jednak ich użyteczność w testowaniu modeli teoretycznych jest ograniczona

Automatyzm i kontrola w czynnościach człowieka

Przetwarzanie automatyczne

1. nie w pełni kontrolowane,

2. przebiega bez wysiłku,

3. ma charakter holistyczny,

4. poddaje się stopniowemu wpływowi praktyki,

5. jego modyfikacja jest trudna,

6. poziom wykonania wysoki,

7. introspekcyjna dostępność niska.

Przetwarzanie kontrolowane

1. wymaga wysiłku,

2. ma charakter cząstkowy,

3. może być w dowolnym momencie przerwane lub zainicjowane,

4. nie poddaje się wpływowi praktyki, jednak jest łatwiejsze do doraźnej korekty,

5. poziom wykonania jest relatywnie niski

6. dostępność introspekcyjna przetwarzanego materiału wysoka

Model Normanna-Shalice’a

3. Nadrzędny system uwagi angażują:

1. Sytuacje wymagające planowania i podejmowania decyzji;

2. Sytuacje wymagające korekcji błędów;

3. Sytuacje wymagające reakcji nowej lub słabo wyuczonej;

4. Sytuacje oceniane jako trudne lub niebezpieczne;

5. Sytuacje wymagające przekraczania granic zachowań wyuczonych.

Budowa oka

1. Jedynie niewielka część (ok. 1.5 °) naszego pola widzenia przypada na obszar widzenia ostrego. Złudzenie że patrząc na duży obiekt widzimy go dokładnie w całości to efekt precyzyjnego mechanizmu który umożliwia przenoszenie wzroku na najbardziej istotne elementy.

2. Skokowe ruchy oka- średnio wykonujemy 3 ruchy na sekundę. System kierowania tych ruchów na elementy istotne decyduje o niezwykłej efektywności naszego wzroku.

Widzenie barwne

Człowiek posiada trzy rodzaje czopków, odpowiedzialnych za widzenie barw. Są one wrażliwe na światło czerwone, zielone i niebieskie.

1. Dla człowieka (i innych naczelnych) system czopków umożliwia rozróżnianie barw niezależnie od zmieniającej się jasności.

2. Dzięki posiadaniu czopków wrażliwych na światło niebieskie człowiek jest w stanie oceniać odległość na podstawie perspektywy powietrznej.

3. Czopki są aktywne jedynie w świetle dziennym

Widzenie barwne nie jest konieczne w badaniu kierowców ABT, dla CDE, instruktorów i egzaminatorów rozróżnianie barwy czerwonej, zielonej i żółtej (bada okulista)

Widzenie zmierzchowe

1. Widzenie o zmierzchu realizowane jest przez pręciki. Dlatego mierząc adaptację do ciemności powinno się eksponować bodźce peryferyczne.Adaptacja pręcików do ciemności przebiega wolniej- dopiero po 8 minutach osiągają tą samą wrażliwość co czopki, następnie jednak ich wrażliwość jest większa.

2. Pełna adaptacja zajmuje około 15-20 minut.

3. W procesie widzenia pigmenty w światłoczułych komórkach ulegają rozkładowi. Do normalnego widzenia niezbędna jest ich ponowna produkcja.

4. Problemy z widzeniem, szczególnie zmierzchowym, mogą być efektem przemęczenia, braku witaminy A (można ją uzupełnić dostępnymi bez recepty preparatami) lub chorobą degeneracyjną siatkówki (rokowanie jest złe, pierwsze objawy polegają na widzeniu linii prostych jako krzywych)

5. Prawidłowe widzenie zmierzchowe konieczne jest na prawo jazdy kat. CDE, dla instruktorów, egzaminatorów i kierowców zawodowych, osób ubiegających się o przywrócenie prawa jazdy utraconego ze względu na stan zdrowia (Art.122 p.2 PoRD)

Pole widzenia i rodzaje ruchów oka

Pole widzenia człowieka można podzielić (nieco arbitralnie) na 3 strefy:

1. Obszar centralny, odpowiadający dołkowi centralnemu, umożliwiający ostre widzenie, rozpoznawanie symboli. Obejmuje 1-1.5 stopnia. Informacja przekazywana jest do mózgu przez tzw. kanał parvocelularny.

2. Obszar wokółcentralny (parafoveal) w którym ostrość widzenia jest zmniejszona. Obejmuje 3-5 stopni.

3. Obszar peryferyczny. Widzenie jest mało precyzyjne, jednak obszar ten jest wrażliwy na kontrast i ruch. Czas reakcji na zdarzenia (dzięki transmisji przez kanał magnocelularny) jest bardzo krótki.

Ruchy oka dzielimy na

1. Duże (Ruchy skokowe, ruchy śledzenia, odruch optokinetyczny)

2. Drobne(Tremor, Dryft)

Uwaga wzrokowa- przyciąganie przez bodźce

1. Dekompozycja obrazu na elementy- kolor, położenie, intensywność.

2. Określenie ich położenia względem centrum

3. Stworzenie trzech map odzwierciedlających cechy

4. Integracja danych w mapę wyrazistości

5. Teoria ta nie docenia treściowego aspektu spostrzegania- znaczenia poszczególnych obiektów.

6. Model ten ma charakter statyczny, nie docenia siły przyciągania uwagi przez ruch obiektu.

Uwaga wzrokowa- procesy intencjonalne

1. Na mapę wyrazistości obiektów w polu widzenia nakłada się informacja o ich ważności, związana z aktualnym zadaniem jednostki.

2. Wynik integracji tych map nazywać będziemy mapą istotności- to ona decyduje o przeniesieniu uwagi wzrokowej w określony obszar.

Współdziałanie mechanizmów uwagi

1. Procesy dół-góra są związane przede wszystkim z widzeniem peryferycznym. Wykorzystują kanał magnocelularny.

2. Procesy dół-góra współdziałają z widzeniem centralnym. Wykorzystują kanał parvocelularny.

3. Mechanizmy rywalizują o zasoby wspólne. Zadanie angażujące jeden z mechanizmów spowoduje osłabienie działania drugiego.

Cechowo- Integracyjna teoria uwagi (Treisman)

1. Jeśli szukany obiekt zdefiniowany jest przez jedną cechę, angażowane są tylko procesy przeduwagowe. Przeszukiwanie pola widzenia ma charakter seryjny, i odbywa się szybko.

2. Jeśli obiekt zdefiniowany jest przez dwie cechy, do wyszukania go niezbędne są procesy uwagowe, przeszukiwanie ma charakter

Konstruktywizm (Gregory) i podejście ekologiczne (Gibson)

1. Nasze spostrzeganie zależy od uprzedniej wiedzy

2. Zniekształcamy spostrzeżenia ponieważ dopasowujemy spostrzeżenia do wiedzy

3. Nasze spostrzeganie zależy od kontekstu

4. Nasza percepcja jest adekwatna (na ile zadanie to wymusza.

5. Obserwowane w laboratoriach złudzenia są efektem nienaturalnego zubożenia bodźców

Widzenie przedmiotów- identyfikacja obiektów

Teoria obiektów-tokenów:

1. Wg Kanwisher i Driver pole widzenia dzielone jest na obiekty (tokeny) w zależności od lokalizacji, cech fizycznych i ważności zadaniowej.

2. Alokacja uwagi wzrokowej następuje w obszarach odpowiadających tokenom.

3. Tokeny mają niewielką trwałość czasową.

Prawa percepcji wzorów

1. Prawo pragnancji- spostrzegamy figurę jako najprostszą

2. Prawo bliskości

3. Prawo podobieństwa

4. Prawo ciągłości

5. Prawo zamknięcia

6. Prawo symetrii

Spostrzeganie głębi

Jednooczne wskazówki głębi

1. Gradient faktury

2. Względna wielkość

3. Interpolacja (zasłanianie)

4. Perspektywa liniowa

5. Perspektywa powietrzna

6. Umiejscowienie na płaszczyźnie obrazu (nad horyzontem wyżej=bliżej, poniżej horyzontu wyżej=dalej)

7. Paralaksa ruchowa (wzrost prędkości i wielkości=zbliżanie)

Dwuoczne wskaźniki głębi (w zakresie 3-5 m.)

1. Konwergencja

2. Dwuoczne zróżnicowanie

Widzenie dwuoczne jest konieczne dla kierowców kat. A, dla kat. B i T nie- jeśli od powstania jednooczności upłynął 1 rok, a badany ukończył 20 lat.

Spostrzeganie prędkości

Spostrzeganie własnej prędkości:

1. Zależy od widzenia peryferycznego

2. Wiąże się z integracją informacji wielomodalnej (słuch, narząd równowagi, prioprocepcja)

3. Negatywna adaptacja- po dłuższym czasie jazdy z ustaloną prędkością zaniżamy jej wartość.

4. Otoczenie (drzewa vs otwarte pole, pasy na drodze)

Spostrzeganie prędkości obiektów (TTC- time to contact)

1. Zwykle czas TTC jest niedoszacowany o 20-30%

2. Zmniejszona widoczność (perspektywa powietrzna, gradient faktury obiektu) prowadzi do błędów

3. Prędkość dużych obiektów jest niedoszacowana

Percepcja czasu- jednostki, pojęcie równoczesnośći

1. Już w 1868 roku Vierordt sformułował prawo, zgodnie z którym czas trwania krótkich odcinków czasu jest przeszacowywany, zaś długotrwałe interwały są postrzegane jako krótsze, niż są w rzeczywistości.

2. Istnieje pewna wielkość graniczna, gdzie czas trwania interwałów jest oceniany prawidłowo. Tak więc jednym z aspektów temporalności człowieka jest pewien rozmiar interwałów czasowych (ITI – indifference time interval), gdzie reprodukcje tych interwałów oddają rzeczywistą ich długość, a więc subiektywnie postrzegana długość interwału pokrywa się z jego wielkością fizykalną.

3. Odcinek czasowy w którym zdarzenia spostrzegane są jako równoczesne jest stały (niezależny od czasu reakcji właściwego dla modalności) i wynosi ok. 20 ms

Percepcja czasu a szacowanie czasu- integracja temporalna

Fraisse (1984) zaproponował rozróżnienie między percepcją i szacowaniem upływu czasu.

1. Percepcja dotyczy poczucia teraźniejszości (James, 1890) i odnosi się do odcinków czasowych rzędu 100 ms – kilka sekund, które w odczuciu subiektywnym są doświadczane jako swego rodzaju temporalna figura (gestalt).

2. Dłuższe odcinki czasowe nie mają charakteru jednorodnego, nie są postrzegane jako jednolita całość i muszą zostać oszacowane przez jednostkę.

3. Granica między odcinkiem czasowym postrzeganym jako jednorodna całość a interwałem postrzeganym jako pewne kontinuum nie jest jednoznacznie określona – najczęściej mówi się o 2-3 sekundach

4. Istnieje hipoteza zakładająca istnienie uniwersalnego mechanizmu neurologicznego kontrolującego percepcję i sposób dokonywania oceny upływu krótkich przedziałów czasowych.

1. Jednym mechanizmów temporalnych jest mechanizm integracji temporalnej (TI - temporal integration mechanizm), (Poppel, 1994) odnoszący się właśnie do postrzegania bardzo krótkich interwałów czasowych jako jednolitej temporalnej figury.

2. TI może tworzyć i porządkować strukturę wielu aspektów aktywności człowieka.

3. Niezależnie od warunków zewnętrznych, odcinki czasowe nie przekraczające limitu TI zawsze będą postrzegane jako jednolita całość.

Uwaga jako przełącznik w percepcji czasu

Percepcja czasu- różnice indywidualne

1. Ludzie różnią się między sobą pod względem sposobu spostrzegania czasu i kompetencji radzenia sobie z zadaniami wymagającymi kontroli czasowej.

2. Teoria autoczasowości opisuje te różnice indywidualne.

Przetwarzanie informacji wzrokowej- Goodale i Milner

1. Informacja wzrokowa przetwarzana jest przez dwa funkcjonalnie niezależne systemy: strumień grzbietowy i brzuszny.

2. Strumień grzbietowy (starszy filogenetycznie) przetwarza informacje dotyczące raczej położenia a nie identyfikacji obiektu. Jest podstawą koordynacji wzrokowo- ruchowej i działania.

1. Biegnie do kory ciemieniowej tylnej.

2. Działa natychmiastowo

3. Informacje są niedostępne introspekcyjnie

Strumień brzuszny przetwarza informację na potrzeby percepcji, jest odpowiedzialny za rozpoznawane wielkości i kształtu obiektów.

1. Biegnie do kory dolno- skroniowej

2. Przetwarza informacje wolniej

3. Jest niezbędny do świadomego rozpoznawania przedmiotów.

Percepcja słuchowa

Funkcje narządu słuchu

1. Małżowina uszna i błona bębenkowa- kierunkowy mikrofon

2. Ucho środkowe- ocena głośności i zapobieganie przeciążeniu

3. Ucho wewnętrzne- analiza częstotliwości

1. Lokalizacja dźwięku- różnica czasu i głośności pomiędzy obojgiem uszu.

2. Głośność obiektu jest ważną wskazówką oceny odległości

Zmysł równowagi

1. Błędnik

2. Mięśnie kręgosłupa

3. Czucie w podeszwach stóp

4. Widzenie peryferyczne

Pamięć zmysłowa

1. Zanim informacje zostaną przekazane do dalszego przetwarzania, przez krótki czas (około 1 sekundy) przechowywane są w pamięci superkrótkotrwałej (Sperling)

2. Jest ona odrębna dla każdego ze zmysłów (badano pamięć wzrokową, słuchową i węchową)

3. Jej pojemność jest stosunkowo duża w porównaniu z pamięcią roboczą

Eksperyment Sperlinga (partial report)

Struktury pamięci i regulacja działania

1. model EPIC, Meyer, Kieras 1997

2. Opisuje procesy odbioru informacji, jej przetwarzanie, magazynowanie oraz procesy wykonawcze

Pamięć semantyczna, proceduralna i epizodyczna

1. Pamięć proceduralna umożliwia przechowywanie wyuczonych połączeń między bodźcami i łańcuchami odpowiedzi oraz pozwala na przystosowanie się do środowiska.

2. Pamięć semantyczna obejmuje w zasadzie wiedzę o świecie, ma zdolność do „wewnętrznej” reprezentacji stanów świata fizycznego i społecznego. Jest podsystemem pamięci proceduralnej.

3. Pamięć epizodyczna dotyczy nabywania i przechowywania wiedzy o zdarzeniach osobiście doświadczonych przez jednostkę Jest podsystemem pamięci semantycznej

4. W tym schemacie każdy wyższy system zależy od niższego systemu lub systemów, a niższy system jest podstawą systemu wyższego. Taka relacja między systemami oznacza, że tylko pamięć proceduralna jest w stanie funkcjonować niezależnie od pozostałych systemów. Pamięć proceduralna zawiera programy różnych czynności, wykonywanych w sposób zautomatyzowany. Reprezentacje epizodyczne mają charakter wyłącznie reproduktywny, a im bardziej reprezentacja ma charakter semantyczny, w tym większym stopniu jest generatywna.

Integracja wiedzy deklaratywnej (know what) i proceduralnej w działaniu

1. Wiedza proceduralna to umiejętność wykonywania czynności (również poznawczych), w odróżnieniu od wiedzy deklaratywnej będącej zmagazynowaną informacją. Jednostkami w tym rodzaju pamięci są „produkcje” (Anderson).

2. Kompilacja produkcji może mieć charakter „kompozycji” lub „automatyzacji”.

1. W pierwszym przypadku kilka produkcji zostaje zredukowanych do jednej czynności.

2. Automatyzacja, polega na wbudowaniu w strukturę czynności wszystkich niezbędnych elementów wiedzy deklaratywnej

Klasycznie: „Wiedza- umiejętności- nawyki”

Pamięć robocza (wg Baddeleya)

Istnieją trzy niezależne bufory przechowujące informacje.

1. Każdy składa się z biernego magazynu i wyspecjalizowanego mechanizmu przetwarzania

2. Proste zadania angażują wyłącznie odpowiedni bufor, i nie interferują ze sobą

Centralny procesor przetwarza informacje każdego rodzaju o większej złożoności

Zadania angażujące centralny procesor interferują.

Cowan: Pamięć robocza to aktywny podzbiór pamięci długotrwałej

Trzy pojęcia uwagi

Uwaga wykonawcza jest to system kierowania procesami percepcji, pamięci i działania człowieka.Terminy Koncentracja uwagi, podzielność uwagi, trwałość uwagi odnoszą się do uwagi wykonawczej.

Tak rozumiana uwaga pełni funkcje podobne do centralnego procesora Baddeleya i Nadrzędnej Uwagi Normana i Shalice’a.

1. Uwaga jako selekcja oznacza proces ograniczania informacji przetwarzanej w dalszych etapach.

2. Uwaga wzrokowa (omawiana wcześniej) oznacza atrakcyjność poszczególnych elementów w polu widzenia, poprzedzającą zmianę fiksacji wzroku.

Uwaga jako filtr

Teorie wczesnej selekcji (Broadbent)

Gdy badanym prezentowano równocześnie do obu uszu różne ciągi liczb, odtwarzali oni najpierw informacje z jednego, później zaś drugiego ucha. Jeżeli, jak wykazały późniejsze badania, osoba koncentruje się na informacji z jednego ucha pozostałe dane są pomijane.

Teoria późnej selekcji (Deutsch i Deutsch)

Zdaniem tych autorów wszystkie bodźce przyjmowane są w sposób równoprawny, aż do momentu rozpoznania znaczenia. Wówczas następuje ich uszeregowanie w zależności od postrzeganej ważności.

Teoria osłabiacza (Treismann)

W kolejnych etapach przetwarzania informacji dane zbędne nie są całkowicie odrzucane, lecz osłabiane.

Uwaga jako filtr zależny od zadania

Allport, Van Heijden:

1. Uwaga nie jest mechanizmem przetwarzania informacji, ale ustalania priorytetów zadań i informacji

2. Przetwarzanie informacji i reguł selekcji informacji jest nieekonomiczne- prowadziło by do niewydolności systemu selekcji

3. Człowiek ma duże możliwości odbioru informacji, ale małe możliwości reakcji

4. Zadaniem systemu selekcji nie jest unikanie chaosu informacyjnego, ale chaosu behawioralnego.

5. Zasadniczą funkcją nie jest odrzucanie informacji zbędnych, ale szukanie i wzmacnianie informacji potrzebnych do realizacji zadania.

Uwaga wykonawcza

1. Stanowi system kontrolujący percepcję, pamięć i zachowanie.

2. Przetwarza zadania seryjnie

3. Jej zasoby są ograniczone (Kahnemann). Toteż zasadnicze znaczenie ma ich odpowiednia alokacja.

1. Koncentracja- zdolność wykonywania zadana niezależnie od dystraktorów

2. Podzielność- Zdolność podziału zasobów pomiędzy kilka zadań (przydzielania im odpowiedniego czasu)

3. Trwałość- zdolność utrzymywania alokowanych zasobów przez dłuższy czas

Model Normana-Shalice’a

Mapa istotności

Uwaga jako przełącznik w percepcji czasu

Schemat przetwarzania informacji i kontroli działania wg Kierasa i Meyera (1997).

Model Baddeleya

Zaangażowanie uwagi wykonawczej

1. Zadania wymagające przetwarzania materiału różnego rodzaju (wzrokowo-przestrzenne+ werbalne)

2. Równoczesne wykonywanie dwóch zadań

3. Przełączanie pomiędzy dwoma procesami

4. Myślenie abstrakcyjne

5. Sytuacje konfliktowe

np. Efekt Stroopa- czytanie nazw kolorów napisanych innym kolorem:

1. Żółte kwiaty

2. Die Gelbe Blumen

3. The yellow flowers

Hamowanie reakcji niepożądanych

Procesy wykonawcze: od czego zależy czas reakcji

Procesy aferentne (wstępujące)

1. modalność bodźca: bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe.

2. Sposób prezentacji bodźca (centralny vs peryferyczny)

3. Obecność dystraktorów

Podejmowanie decyzji

1. Obciążenie zadaniowe- efekt Sternberga

2. Rozróżnianie bodźców: reakcja prosta i z wyborem, koniunkcja lub alternatyw sygnałów

Procesy wykonawcze

Automatyzm vs kontrola reakcji

Brak dowodów na związek krótkich czasów reakcji ze sprawnością operatorską

Świadomość sytuacyjna

Na świadomość sytuacyjną składają się 3 poziomy:

1. Spostrzeganie elementów sytuacji

2. Rozumienie sytuacji bieżącej

1. Percepcja

2. Pamięć zdarzeń z niedalekiej przeszłości

Przewidywanie najbliższej przyszłości

Inteligencja- triarchiczna teoria Sternberga

Aspekt 1: przetwarzanie informacji

1. Metakomponenty (planowanie, monitorowanie i ocena rozwiązywania problemów)

2. Komponenty wykonawcze

3. Komponenty nabywania wiedzy- szybkość uczenia się

Aspekt 2: Korzystanie z doświadczenia

Szybkość automatyzacji czynności, umiejętność uczenia się. Integracja zautomatyzowanych procedur i rozwiązywania problemów w nowych sytuacjach.

Aspekt 3: Funkcjonowanie w środowisku

1. Adaptacja

2. Przekształcanie

3. Wybór środowiska

Model zachowania kierowcy

1. Jansen:

2. Rasmussen- podobnie- wyróżnia zachowaie bazujące na umiejętnościach, zasadach (rules) i wiedzy

Błędy kierowców

Reason (1987) system GEMS (Generic Error Modelling System).

1. I tak na poziomie wiedzy, kierowca popełnia błędy przekraczają formalne bądź nieformalne przepisy (violations)

2. Na poziomie zasad popełnia błędy związane ze świadomością sytuacyjną (mistakes), czyli na przykład źle ocenia odległości między samochodami

3. Na poziomie umiejętności błędy związane są z wykonaniem czynności (slips), przykładowo wrzucenie niewłaściwego biegu.

Normann w tej ostatniej grupie wyróżnił

1. błędy związane z niedoświadczeniem (slips)- dotyczą wykonania czynności

2. błędy związane z nieuwagą (lapses) – dotyczą percepcji

Stres a procesy poznawcze

Sytuacja trudna i niebezpieczna charakteryzuje się:

1. Dynamiką

2. Presją czasową

3. Złożonością

4. Negatywnymi emocjami

Stres ostry i chroniczny

Prawo Yerkesa- Dodsona

1. Istnieje optymalny (średni) poziom motywacji do wykonania zadania

2. Dla zadań trudnych to optimum jest niższe, dla łatwiejszych wyższe

1. Jednym z najsilniejszych sresorów jest monotonia i deprywacja sensoryczna

2. Reakcje na różne rodzaje stresu (np. deprywację i przciążenie informacyjne) są różne, i wymagają odmiennych strategii radzenia sobie.

Poznawczy model stresu wg Hammonda

Oczekiwanie na zdarzenie trudne

1. Deficyt informacji

2. Fizjologiczna mobilizacja

3. Skrajnie różne reakcje

4. Pomoc-

1. Wizualizacja procesu wykonania zadania.

2. Pozytywne myślenie musi dotyczyć procesu a nie wyniku

3. „Flow”- koncentracja, automatyzm, pozytywne emocje

Katastroficzna teoria lęku

1. Stres ma aspekt fizjologiczny i poznawczy/społeczny.

2. Niski stres poznawczy: istnieje optimum pobudzenia fizjologicznego dla wykonania zadania

3. Wysoki stres poznawczy: Wraz ze wzrostem pobudzenia fizjologicznego wykonanie zadania załamuje się.

Podsumowanie

1. Na poziomie strategicznym działanie kierowcy zależy od szeroko rozumianej inteligencji i doświadczenia

2. Na poziomie taktycznym decydująca jest świadomość sytuacyjna, na którą składają się procesy spostrzegania, pamięci i przetwarzania informacji

3. Na poziomie operacyjnym decydującą rolę odgrywają procesy spostrzegania i automatyzacja czynności.

4. Optymalny poziom stresu jest jednym z czynników warunkujących dobrą sprawność we wszystkich trzech aspektach.