Charakterystyka osób głębiej upośledzonych          „... Osoby z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym bardzo różnią się miedzy sobą, co spowodowane jest nie tylko naturalnymi różnicami indywidualnymi zachodzącymi między ludźmi, ale także specyficznymi postaciami klinicznymi upośledzenia umysłowego. W literaturze przedmiotu podkreśla się wieloczynnikowy charakter etiologii głębszego i głębokiego upośledzenia umysłowego. Często u tej samej osoby można wykryć splot kilku przyczyn powodujących upośledzenie umysłowe. Najczęściej wyróżnia się dwie grupy czynników etiologicznych: genetyczne i egzogenne. Do najczęstszych postaci upośledzenia umysłowego uwarunkowanych genetycznie należą zespoły spowodowane przez nieprawidłowości genowe, oraz aberracje chromosomalne.          Postacie kliniczne upośledzenia umysłowego spowodowane na poziomie nieprawidłowości genowych dotyczą zaburzeń struktury ośrodkowego układu nerwowego. Zespoły kliniczne będące następstwem zadziałania czynników egzogennych mogą być wywołane różnymi przyczynami, które uszkadzają ośrodkowy układ nerwowy dziecka w okresie jego rozwoju płodowego, w okresie okołoporodowym lub po urodzeniu.          Osoby z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym są więc grupą, w której zaobserwować można bardzo różne postacie kliniczne upośledzenia, wyznaczające specjalne potrzeby rehabilitacyjne osób nimi dotkniętych. Specyficznych metod oddziaływania pedagogicznego potrzebują na przykład osoby z zespołem Downa, osoby z mózgowym porażeniem dziecięcym, czy też osoby z autyzmem. Głębszemu i głębokiemu upośledzeniu umysłowemu towarzyszą nierzadko dodatkowe obciążenia chorobowe i zaburzenia zachowania z nimi sprzężone. Dlatego też można stwierdzić, że obraz kliniczny głębszego i głębokiego stopnia upośledzenia umysłowego jest często powikłany.          Osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym charakteryzują się głębszym niedorozwojem umysłowym. Dotyczy to wszystkich procesów poznawczych: spostrzegania, wyobraźni, pamięci, uwagi u myślenia. Spostrzeganie jest niedokładne, wolne, dominuje uwaga mimowolna, słaba koncentracja uwagi, wąski jej zakres. Pamięć nietrwała, głównie mechaniczna. Myślenie konkretno-obrazowe, brak dokonywania operacji logicznych, trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych. Mowa z częstymi wadami, ubogie słownictwo. Widoczne potrzeby psychiczne, intuicyjne uczucia moralne, słaba kontrola nad popędami. Widoczne potrzeby kontaktów społecznych. Osoby te na ogół są samodzielne w samoobsłudze, mogą wykonywać proste prace domowe i zarobkowe. Rozumieją proste sytuacje społeczne, na ogół potrafią wyrazić swoje potrzeby, porozumiewać się i współpracować z innymi. Wyróżnia się wśród nich dwa typy, a mianowicie typ apatyczny i typ pobudliwy. Ten pierwszy jest flegmatyczny, spokojny, obojętny, nieagresywny, nie sprawiający trudności, dość pracowity. Typ pobudliwy jest niespokojny, dużo mówiący i biegający, przeszkadzający, ze skłonnością do niszczenia wszystkiego co się wokół znajduje. W procesie nauki szkolnej osoby umiarkowanie upośledzone mogą opanować program w zakresie dwóch klas szkoły specjalnej.          Osoby ze znacznym upośledzeniem umysłowym charakteryzują się tak niskim poziomem rozwoju umysłowego, że nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa. Potrafią one natomiast opanować wiele czynności życia codziennego oraz proste prace wchodzące w skład nieskomplikowanych zawodów. Spostrzeganie ich jest niedokładne, bardzo wolne, uwaga mimowolna, skupiona jedynie na silnych bodźcach, słaba trwałość uwagi, pamięć krótkotrwała, bardzo ograniczona. Mowa to zdania proste, dwuwyrazowe, częste wady. Inteligencja sensoryczno-motoryczna. Widoczne potrzeby psychiczne. Częste zaburzenia zachowania, intuicyjne uczucia moralne, oznaki przywiązania do osób, rzeczy. Osoby często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych, poruszaniu się w bliskiej okolicy. Rozumieją proste sytuacje, wykonują proste prace domowe i zarobkowe. Potrafią porozumieć się w prostych sprawach.          Osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby drugiej.          Osoby z głębokim stopniem upośledzenia umysłowego zdolne są tylko do opanowania pojedynczych czynności w wyniku indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych lecz wyniki są na ogół znikome. Duże zróżnicowanie: od braku percepcji, uwagi mimowolnej i pamięci do cząstkowego ich występowania. Mowa to nieartykułowane dźwięki. Czasem pojedyncze proste wyrazy, rozumienie prostych słów i poleceń. Proste emocje zadowolenia i niezadowolenia, czasem wyrażanie emocji gestami – uśmiech, przywiązywanie się do osób. Częste wahania nastrojów. Prawie całkowity brak czynności regulacyjnych, osoby te nie potrafią samodzielnie dbać o bezpieczeństwo. Mogą nauczyć się prostych nawyków, wymagają stałej opieki. Przedstawię teraz kilka cech charakteryzujących osoby głębiej upośledzone które zauważyłam we własnej pracy: -         bardzo często występują u nich upośledzenia mowy, -         brak myślenia abstrakcyjnego, -         nie przewidują konsekwencji, -         ulegają sugestiom, są wykorzystywane, -         występują u nich zdolności muzyczne (mają dobry słuch), -         słaba koncentracja uwagi, -         mają trudności w rozwiązywaniu problemów, -         mają trudności w ujmowaniu tego, co istotne, -         ubogi zasób słownictwa, -         nie wyrażają własnej opinii, -         źle orientują się w nowych sytuacjach, -         potrzebują ciągłych wskazówek, -         często są gwałtowne i spontaniczne, -         czasem zamykają się w sobie, -         występują zachowania buntownicze, -         mowa pojawia się między czwartym a piątym rokiem życia, -         później zaczynają chodzić, -         nie ujawniają inicjatywy, -         bardzo późno opanowują czynności wiązane z potrzebami fizjologicznymi, często muszą nosić pieluchy, -         nie bawią się w zabawy tematyczne, -         myślenie nie przekracza stadium przedoperacyjnego, -         mają dobrą pamięć mechaniczną, -         mają problemy z liczeniem, pojęciem czasu, -         nie rozumieją znaczenia pieniędzy, -         mogą nauczyć się odpowiednio ubierać do pogody, -         przygotowywać posiłki, -         wymagają opieki logopedy, -         pamięć mają chaotyczną, dużo rzeczy umyka ich pamięci, pamięć uczuciowa – fakty związane ze strachem, radościom zapamiętują dobrze, mają pamięć przypadkową, -         zaburzony rozwój ruchowy, -         bardzo niska sprawność manualna, -         emocje bardzo niestałe, szybko popadają w euforię i momentalnie stają się smutne, bardzo silnie odczuwają lęk, zagrożenie, ogromnym stresem jest na przykład zmiana nauczyciela, -         są szczere „do bólu”, -         często dzieci te są agresywne, -         część ma tendencje izolacyjne, -         często występuje autoagresja, -         mają duże potrzeby bezpieczeństwa, stałości otoczenia, miłości, seksualności, uznania – lubią być chwalone, oklaskiwane...   Jednostki upośledzone w stopniu głębszym mają bardziej utrudniony rozwój, ale to nie wyklucza ich rewalidacji. Wyniki tego procesu są uwarunkowane wielostronnie, przede wszystkim cechami psychicznymi upośledzonych, ich warunkami rodzinnymi oraz metodami oddziaływania na nich...”