Leczenie alkoholizmu
artykuł dr. n. med. Dariusza Wasilewskiego z I Klinikii Psychiatrycznej AM w Warszawie
Wiele osób uzależnionych od alkoholu, mimo leczenia, wraca do nałogu. Poszukiwanie skuteczniejszych metod leczenia jest zagadnieniem ciągle otwartym.
Uzależnienie od alkoholu jest ciężkim, przewlekłym zaburzeniem o zróżnicowanej etiologii i przebiegu, na rozwój którego ma wpływ wiele czynników (genetyczne, psychologiczne i środowiskowe).
Czym się objawia
Silną, wręcz niepohamowaną potrzebą picia - głód alkoholu jest tak silny jak głód jedzenia.
Utratą kontroli nad ilością pitego alkoholu - alkoholik nie może sobie założyć, że wypije tylko jednego drinka, zwykle sięga po następnego.
Wzrostem tolerancji na alkohol - żeby osiągnąć ten sam efekt, są potrzebne coraz większe dawki alkoholu.
Zaniedbywaniem alternatywnych przyjemności - zdobywanie i spożywanie alkoholu staje się najważniejsze.
Piciem mimo szkód zdrowotnych - nawet ciężkie schorzenia, przy których spożywanie alkoholu jest zabronione, nie powstrzymają przed "jednym głębszym".
Występowaniem tzw. objawów abstynencyjnych, gdy z jakichś powodów picie zostaje przerwane - są to charakterystyczne, nieprzyjemne doznania fizyczne i psychiczne.
Mechanizm uzależnienia
Badania prowadzone w ostatnich kilkunastu lat wykazały, że w mechanizmie powstawania uzależnienia od alkoholu bierze udział wiele układów neuroprzekaźnikowych, neuropeptydów oraz hormonów. Układy te i substancje zajmują się przewodnictwem w drogach nerwowych w mózgu. Dzięki nim funkcjonujemy - myślimy, czujemy, przeżywamy określone stany emocjonalne (cieszymy się, smucimy, odczuwamy lęk bądź agresję).
Ponieważ alkohol działa tłumiąco na mózg, ośrodkowy układ nerwowy przystosowuje się do przewlekłej ekspozycji na alkohol przez zmniejszenie aktywności układu hamującego procesy mózgowe (GABA-ergicznego) i wzrost działania receptorów pobudzających mózg (glutaminergicznych). Po odstawieniu alkoholu mija działanie tłumiące, a nadpobudliwość neuronów pozostaje.
Proces readaptacji trwa wiele miesięcy. W tym okresie dominującym uczuciem może być stan dyskomfortu psychicznego i pojawiający się w różnych sytuacjach głód alkoholu - w efekcie często kończący się nawrotem picia.
Programy terapeutyczne
Celem leczenia odwykowego jest zaprzestanie picia alkoholu, utrzymywanie abstynencji, likwidacja negatywnych skutków spożywania alkoholu oraz zapobieganie nawrotom picia. Podstawową metodą leczenia jest psychoterapia (przede wszystkim grupowa) oraz udział w grupach samopomocy (np. Wspólnota Anonimowych Alkoholików). Programy terapeutyczne wywodzą się z różnych szkół i kierunków, dostosowując metody i techniki do potrzeb pacjenta i etapu leczenia.
Początkowo należy uświadomić pacjentowi sam fakt uzależnienia (w przeciwieństwie do chorych fizycznie, pacjenci uzależnieni z reguły uważają, że ten problem ich nie dotyczy), co wymaga przełamania takich mechanizmów obronnych jak zaprzeczanie (nieprzyznawanie się do uzależnienia) i racjonalizacja (usprawiedliwianie się - "muszę się napić, bo źle się czuję, bo nie mogę zasnąć, bo wszyscy piją").
Kolejnym etapem jest uświadomienie pacjentowi problemów emocjonalnych i osobowościowych, które sprzyjały sięganiu po alkohol. W tej fazie psychoterapia jest nastawiona na radzenie sobie z tymi problemami.
W następnym etapie rozważa się problemy egzystencjalne i duchowe dotyczące swojego miejsca w świecie, hierarchii wartości, pracuje nad wzmocnieniem przekonania, że życie bez alkoholu pozwala na kontrolowanie swoich zachowań.
Do niestandardowych form leczenia należą akupunktura i hipnoza, ale ich skuteczność jest wątpliwa. Mimo różnych form terapii nawroty picia i przerwanie abstynencji to częste zjawiska. Uważa się, że 40-70% pacjentów wraca do nałogu w okresie dwunastu miesięcy po zakończeniu terapii. Dlatego też ciągle są poszukiwane nowe, skuteczne metody leczenia.
Metody farmakologiczne
Przeprowadzono wiele badań różnych środków farmakologicznych w zapobieganiu nawrotom picia i zmniejszeniu głodu alkoholowego. Skuteczność leków może wynikać z ich działania:
awersyjnego (disulfiram) - przy jednoczesnym spożyciu alkoholu występuje wiele bardzo nieprzyjemnych objawów,
przeciwdepresyjnego (fluoksetyna, tianeptyna),
przeciwlękowego (buspiron, tiapryd).
Blisko 90% alkoholików w okresie abstynencji miewa stany obniżonego nastroju, a objawy lękowe są na porządku dziennym. Z kolei gorsze samopoczucie psychiczne zawsze łączy się z ryzykiem wystąpienia nawrotów picia.
W ostatnich latach duże nadzieje wiąże się z środkami osłabiającymi niepohamowany głód alkoholu (craving), takimi jak naltrekson oraz akamprosat. Działanie naltreksonu prawdopodobnie opiera się głównie na zmniejszeniu przyjemnych odczuć związanych ze spożywaniem alkoholu i w ten sposób ograniczeniu chęci sięgania po alkohol. Akamprosat zmniejsza przymus picia bez działania "natreksonopodobnego", przeciwdepresyjnego oraz przeciwlękowego.
Akamprosat
Akamprosat redukuje nadmierną aktywność ośrodkowego układu nerwowego wywołanego alkoholem, przywracając jednocześnie równowagę między "hamowaniem" i "pobudzaniem" w mózgu.
Skuteczność akamprosatu w zmniejszeniu przymusu picia została potwierdzona w badaniach na zwierzętach. Pierwsze badania na pacjentach uzależnionych to potwierdzały. Wykazano, że akamprosat efektywniej hamował przymus picia niż placebo. Skuteczność została też potwierdzona w trzynastu badaniach wieloośrodkowych na grupie 4000 pacjentów uzależnionych od alkoholu.
W wielu krajach, w tym również w Polsce, akamprosat został zarejestrowany jako lek "przeciwalkoholowy".
Zalety
Akamprosat nie wchodzi w interakcje z alkoholem, co ma niebagatelne znaczenie w terapii ze względu na zawsze istniejącą możliwość "zapicia". W przypadku leczenia disulfiramem jednoczesne spożycie alkoholu może spowodować przyspieszone bicie serca, nadmierną potliwość, zaczerwienienie twarzy, duszność, wzrost ciśnienia tętniczego, nudności, wymioty, bóle głowy, silny niepokój, a nawet zakończyć się zgonem w wyniku niewydolności krążeniowo-oddechowej. Leczenie akamprosatem jest pod tym względem bezpieczne.
Nie obserwowano również interakcji akamprosatu z innymi lekami psychotropowymi, takimi jak: benzodiazepiny, barbiturany, leki przeciwdepresyjne, oraz disulfiramem. Zatem w przypadku dodatkowych zaburzeń psychicznych może być prowadzone leczenie skojarzone. Przeprowadzone dotąd badania podkreślają doskonałą tolerancję leku. Nie ma konieczności przerywania kuracji przy wystąpieniu nawrotu picia.
Objawy uboczne
Pojawiają się rzadko, zwykle w pierwszym okresie leczenia. Rzadko również są powodem przerwania leczenia. Nie obserwowano zatruć śmiertelnych. Najczęściej występowały dolegliwości z przewodu pokarmowego (biegunka, bóle brzucha), bóle głowy, osłabienie libido.
Przeciwwskazania
Jako przeciwwskazania do stosowania akamprosatu uznano nadwrażliwość na lek, ciążę i okres karmienia piersią, niewydolność nerek i wątroby. Nie powinno się go stosować u uzależnionych dzieci i osób w podeszłym wieku.
Dawkowanie
Lek podaje się w trzech dawkach podzielonych. Okres leczenia powinien trwać 12 miesięcy.
Należy pamiętać, że leczenie farmakologiczne powinno być traktowane jako wspomagające psychoterapię lub inne metody niefarmakologiczne. Ciągle istnieje różnica poglądów na temat celowości stosowania metod biologicznych bądź psychospołecznych w leczeniu uzależnienia od alkoholu. Mimo coraz większej wiedzy na temat etiologii i terapii uzależnień niewiele ośrodków stosuje kompleksowe oddziaływanie na pacjenta.
Zachowanie całkowitej abstynencji jest bardzo trudne i mało realne, a oczekiwanie tego od pacjentów powoduje często ich frustracje. Dlatego też coraz więcej programów jest nastawionych na wydłużanie abstynencji, a w przypadku jej przerwania - na zmniejszenie ilości wypijanego alkoholu i co za tym idzie - redukcję potencjalnych szkód zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych. Przy tego typu praktycznym podejściu do terapii, leczenie farmakologiczne staje się jej znaczącym uzupełnieniem.
| Strategie postępowania z pacjentami uzależnionymi od alkoholu |
|---|
| Oddziaływania niefarmakologiczne |
|
| Leczenie farmakologiczne |
| Akamprosat |
| Inhibitory wychwytu zdrowotnego serotoniny (fluoksetyna, fluwoksamina, citalopram) |
| Tianeptyna |
| Disulfiram |
| Tiapryd |
| Naltrekson |
| Buspiron |