KOMPUTER W NAUCZANIU DZIECI LEKKO
UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO
Pedagogika specjalna dąży do stworzenia dla każdej jednostki objętej rewalidacją takich programów, które pozwolą maksymalnie przybliżyć ją do normy. Przedmiotem jej oddziaływań są zdolności człowieka i ich rozwój. Pedagog specjalny zajmuje się odkrywaniem i urzeczywistnianiem takich działań, które nastawione są na podnoszenie tych zdolności. Jest mu do tego potrzebne odpowiednie przygotowanie ora bogaty repertuar środków dydaktycznych. Jednym z nowszych środków dostępnych edukacji specjalnej jest komputer.
Specyfika komputera ze względu na jego techniczne możliwości przetwarzania informacji pozwala wyróżnić następujące sytuacje kształcenia, w których użycie komputera może być celowe i pomocne: Komputer jako źródło informacji.
Nie wszystkie dane faktograficzne wymagają zapamiętania, lecz potrzebne są do interpretacji. Ze względu na szybkość wyszukiwania informacji, komputer może stać się narzędziem nieocenionym.
Komputer jako środek upoglądowiający.
Zasada poglądowości jest warunkiem niezbędnym efektywności procesów edukacyjnych. Komputer daje możliwość szybkiego zestawiania pożądanych kombinacji obrazów, tworzenia obrazów ruchomych, sterowania treściami, obiektami lub jego fragmentami.
Komputer jako środek symulacji i modelowania.
Użycie komputera daje możliwość m.in. rozpatrywania i prognozowania możliwych wariantów rozwoju procesów i zdarzeń, opartego na racjonalnych i dobrze określonych przesłankach.
Komputer jako narzędzie ćwiczenia umiejętności.
Zastępuje papier i ołówek. Pozwala na szybsze przeprowadzanie ćwiczeń gramatycznych, stylistycznych, rachunkowych i to w atrakcyjniejszej formie.
Komputer jako partner dialogu nie zastąpi on dialogu ucznia z nauczycielem, ale jest pomocny w niektórych sytuacjach, pomaga w rozwiązywaniu zadań, uczy i bawi, co może głębsze pożytki.
Komputer jako narzędzie wypowiedzi.
Wykorzystanie w tym zakresie komputera wyraża się głównie w pracach redakcyjnych, korektorskich, a także powielających wypowiedzi pisemne uczniów.
Obok ułatwienia realizacji szczegółowych celów dydaktycznych, zastosowanie komputera prowadzi do realizacji ogólniejszych zadań edukacyjnych, z których najważniejsze to:
- przygotowanie osób kształconych do cywilizacji, która nadejdzie,
- przysposabianie młodzieży do wykonywania przyszłych zawodów będącym środkiem do podnoszenia sprawności własnej i działania zbiorowego,
przygotowanie młodzieży do wykorzystania komputera jako środka umożliwiającego przeżycie przygody intelektualnej.
Doświadczenie pokazuje, że dzieci niepełnosprawne, w tym także upośledzone umysłowo, którym stworzono możliwość dostępu do komputera, bardzo chętnie z tej możliwości korzystają , szybko opanowują zasady prezentowanych programów komputerowych które są zazwyczaj dość proste, z dużym zaangażowaniem pokonują kolejne stopnie wtajemniczenia komputerowego. Niewątpliwym walorem komputera jest jego atrakcyjność dla ucznia, który wywołuje pozytywną motywację do uczenia się. Sprzyja zainteresowaniu się nauką, pobudza jego aktywność własną. Na rzecz komputerowego wspomagania procesu kształcenia dzieci specjalnej troski świadczy też fakt, że w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, obok dzieci z ewidentnym niedorozwojem umysłowym, przebywają wychowankowie wywodzący się ze środowisk zaniedbanych. Rewalidacja tych dzieci, wsparta technika komputerową, mogłaby przebiegać szybciej i efektywniej.
Komputer może być wartościowym narzędziem stanowiącym pomoc :
w przygotowaniu przez nauczyciela lekcji realizowanej następnie bez użycia komputera ( np.: rozsypanki, tabelki ),
w realizacji wyznaczonych programem kształcenia zajęć dydaktycznych wspomaganych komputerowo,
w diagnozowaniu i kontrolowaniu postępów rozwojowych ucznia,
w realizacji zajęć reedukacyjnych i korekcyjno-wyrównawczych,
w utrwalaniu przyswojonej wiedzy i ćwiczeniu nabytych umiejętności i sprawności,
wzbogacającą formy pozalekcyjnej pracy młodzieży.
Sprzęt komputerowy i systemy operacyjne dla edukacji specjalnej
Zastosowanie systemu komputerowego w edukacji specjalnej stwarza nie tylko wspaniałą jakość metodyczną, lecz przygotowuje także osobę niepełnosprawną do samodzielnego przełamywania swoich ograniczeń fizycznych i równoprawnego korzystania z dostępu do informacji, teleedukacji, telepracy a także teleusług dostępnych dziś poprzez sieci komputerowe, w tym Internet. Także w Polsce rośnie liczba osób korzystających z komputera- wielką pomocą dla nich był program „Szansa dla aktywnych” Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
W edukacji specjalnej może być z powodzeniem wykorzystywany sprzęt komputerowy powszechnego użytku. Dla użytkownika czynnikami decydującymi o wyborze komputera powinny być: zgodność ze sprzętem powszechnie dostępnym, cena sprzętu, dostępność serwisu, oprogramowania, akcesoriów... Już od wielu lat systemy operacyjne komputerów osobistych zawierają moduły ułatwiające korzystanie ze standardowej klawiatury użytkownikowi posługującemu się jedną ręką, jednym palcem lub pałeczką (trzymaną lub przymocowaną do kończyny lub głowy).Dodatkowe opcje wspomagają osoby niedowidzące (wprowadzenie dźwięku towarzyszącego naciśnięciu klawisza, powiększenie znaków na ekranie, manipulowanie kontrastem i barwami znaków tła) lub niedosłyszące (zastępowanie sygnałów akustycznych komputera animacjami graficznymi). Firma IBM opracowała interfejs do wydawania poleceń systemowych głosem, co czyni go atrakcyjnym dla osób z ciężkimi niepełnosprawnościami fizycznymi.
Komputer wraz z programem jest tylko urządzeniem, pomocą dydaktyczną. Nie zastępuje nauczyciela. Program komputerowy potrafi jedynie w skończony sposób reagować na ściśle ograniczoną liczbę sytuacji, nie posiada żadnej inwencji, wyobraźni ani możliwości pełnej oceny kontekstu pracy dziecka.
Ze względu na cechy formalne edukacyjne programy komputerowe można podzielić na:
zabawy komputerowe,
ćwiczenia,
gry,
programy użytkowe i informacyjne.
Zabawami komputerowymi są programy służące przede wszystkim wprowadzeniu do właściwego procesu edukacji, nie zaś realizujące określone cele i zadania, np.: przyzwyczajają dziecko do używania komputera.
Ćwiczenia komputerowe to programy realizujące wprost określone cele edukacyjne i terapeutyczne.
Są najbardziej zbliżone do ćwiczeń wykonywanych metodą tradycyjną, ale mają ciekawszą grafikę, dźwięk.
Gry komputerowe są programami, w których cele edukacyjne są realizowane w sposób pośredni. Zadanie postawione przed dzieckiem wynika ze scenariusza (układu) gry, ma znaczenie motywacyjne. Scenariusz gry odwraca uwagę dziecka od właściwych treści kształcenia. Gry często wykorzystują element rywalizacji.
Programy użytkowe – to przede wszystkim różnego rodzaju edytory (tekstu, grafiki, melodii ). Są to programy – narzędzia służące do tworzenia rozmaitych obiektów (pisma, grafiki, tabel, analiz statystycznych ).
Programy informacyjne są to formy komputerowej prezentacji wiedzy, np.: multimedialne encyklopedie.
Ze względu na cele dydaktyczne wyróżniamy następujące programy komputerowe :
kształcące (rozwijające, korygujące deficyty) sprawności psychomotoryczne,
pomagające w opanowaniu określonych umiejętności,
wspomagające zdobywanie wiedzy.
Programy kształcące sprawności psychomotoryczne można podzielić na :
- programy kształcące sfery percepcyjne, a w szczególności
programy kształcące analizę percepcyjną (np.: analizę słuchową jako wstęp do nauki pisania)
syntezę percepcyjną (np.: syntezę słuchową, jako wstęp do nauki czytania)
sferę ruchową,
koordynację percepcyjno – motoryczną ( np.: wzrokowo-ruchową, słuchowo-ruchową).
Programy pomagające w opanowaniu wiadomości to:
programy wspomagające naukę czytania różnymi metodami (sylabową, całościową, syntetyczno-głoskową) i w różnych aspektach (proste czytanie, rozumienie tekstu, usprawnianie szybkości czytania)
programy wspomagające naukę pisania,
programy wspomagające naukę matematyki na poziomie elementarnym.
Programy wspomagające zdobywanie wiedzy to formy prezentacji komputerowej lub multimedialnej.
Program komputerowy, jako jedno z wielu narzędzi dydaktycznych, musi być podporządkowany zaplanowanemu wcześniej przebiegowi kształcenia. Bywa bardziej lub mniej rozbudowany, ale zawsze stanowi pewną zamkniętą całość. W przypadku programu dla dzieci atrakcyjność wizualna i dźwiękowa stanowi jego ważny atrybut. Autor uważa, że dla dzieci lepszy jest liczny zbiór niewielkich i nieskomplikowanych w obsłudze programów od kilku uniwersalnych i zunifikowanych pakietów programowych.
Każdy edukacyjny program komputerowy powinien mieć jasno sprecyzowanego przyszłego użytkownika, cel i założenia określające warunki jego wykorzystania. Powinien być tak skonstruowany, żeby zachęcić dziecko do pracy i wykonywania ćwiczeń. Musi być komunikatywny i łatwy w obsłudze. Program edukacyjny powinien też być otwarty, tzn. powinien dawać możliwość dopasowania go do potrzeb konkretnego dziecka oraz do konkretnych wymogów procesu dydaktycznego lub terapii pedagogicznej. Ważny jest też scenariusz programu: postaci i przedmioty biorące w nim udział, ich otoczenie i symbolika. Każdy z tych elementów ma swoje znaczenie psychologiczne i estetyczne. Program powinien być tak zorganizowany, żeby czas wykonywania jego pojedynczej części był jak najkrótszy. Ćwiczenie pochłaniające zbyt dużo czasu, odbywające się w zbyt wolnym tempie, jest dla dziecka nużące, a efektywność dydaktyczna takiego ćwiczenia jest niska. Każdy program komputerowy powinien mieć pisemną instrukcję informującą o wszystkich jego walorach i możliwościach, w pełni wyjaśniającą sposób jego instalacji, konfiguracji i obsługi. Instrukcja programów edukacyjnych powinna zawierać ponadto możliwie wyczerpujące omówienie psychologiczno – pedagogiczne programu oraz wskazania metodyczne dotyczące jego użycia.
W ocenie programów przeznaczonych dla dzieci szczególne znaczenie ma aspekt emocjonalny. Od niego bowiem zależy zaangażowanie dziecka w proces dydaktyczny. Dobrze i atrakcyjnie zaprojektowany program komputerowy może być przez dziecko traktowany jak zabawa. Program musi rodzić pozytywne emocje. Powinien przywracać dziecku wiarę we własne siły dzięki osiąganiu sukcesów w trakcie wykonywania ćwiczeń lub zwycięstwa w grze.
W przypadku kwalifikowania programu do zajęć dydaktycznych (terapeutycznych) muszą być spełnione następujące kryteria:
dostosowanie programu do wieku i poziomu dziecka,
celowość zastosowania programu, brak istotnych błędów metodycznych i dydaktycznych,
zgodność wymagań sprzętowych programu z posiadaną bazą komputerową.
Podstawowym rodzajem programów dydaktycznych przeznaczonych dla dzieci
powinny być gry komputerowe. Ich najważniejsze zalety to:
motywacja, ukierunkowanie na zainteresowania, możliwość wykreowania świata zgodnego z oczekiwaniami dzieci,
możliwość dowolnego kształtowania jawnych (zgodnych ze scenariuszem gry) i ukrytych (dydaktycznych i terapeutycznych) celów programu, tym samym sprowadzenie pracy dydaktycznej i nauki do zabawy,
wykorzystanie rywalizacji jako ważnego bodźca motywacyjnego.
Ogół gier komputerowych można podzielić na gry zręcznościowe, logiczne i strategiczne.
Gry zręcznościowe charakteryzują się tym, że osiągnięcie w nich sukcesu zależy głównie od sprawności manualnej, refleksu, zdolności do koncentracji uwagi oraz koordynacji percepcyjno – motorycznej. Pomimo na ogół dużej prostoty i daleko posuniętych uproszczeń przedstawionego świata, bywają bardzo wciągające. Mogą mieć charakter korekcyjny i stymulować
rozwój opóźnionych funkcji psychomotorycznych dziecka.
Gry logiczne charakteryzują się tym, że osiągnięcie w nich sukcesu wymaga umiejętności złożonych operacji logicznych na materiale symbolicznym. Powodzenie w nich zależy także od koncentracji uwagi.
Gry strategiczno – ekonomiczne (symulacyjne) są przeznaczone na ogół dla dzieci starszych.
Charakteryzują się mniej symboliczną i bardziej kompleksową kreacją świata programu. Na ogół są wykorzystywane do nauki podejmowania trafnych decyzji w sytuacjach problemowych.
Rola technik informatycznych w procesie integracji osób niepełnosprawnych
Techniki informatyczne stwarzają szczególną szansę osobą z niepełnosprawnością sensoryczną oraz poważną niesprawnością narządu ruchu. Komputer może pomóc tym osobom w pełnej integracji ze społeczeństwem.
Osobom z dysfunkcją narządu ruchu komputer wraz z odpowiednim oprogramowaniem może zastąpić konieczność fizycznej obecności w danym miejscu. Umożliwi niepełnosprawnym ruchowo teleedukację a później telepracę. Wymaga to przeprowadzenia takich działań jak:
- zdobycie odpowiedniej ilości sprzętu komputerowego,
zainstalowanie w danej placówce lokalnej sieci komputerowej,
dostępu do Internetu,
utworzenia biblioteki w postaci zasobów cyfrowych.
Codzienne życie mogą niepełnosprawnym ruchowo ułatwić teleusługi i poczta elektroniczna.
Osoby niesłyszące mogą wykorzystać dwie istotne właściwości komputera, które pozwalają na zmniejszenie bariery komunikacyjnej. Pierwszym jest wykorzystanie możliwości wymiany myśli na piśmie. Drugim jest wykorzystanie syntezatora mowy. Przenośne komputery, wyposażone w te zminiaturyzowane urządzenia, mogą zastąpić głos w sytuacjach, w których konieczny jest bezpośredni kontakt osoby głuchej z ludźmi słyszącymi. Szerokie możliwości komputerowego wspomagania edukacji niesłyszących uczniów otwierają się także przed surdopedagogiką. Wiele programów komputerowych, operujących tekstem i grafiką, stanowi interesujący sposób demonstrowania najrozmaitszych obiektów na ekranie. Istnieje przy tym możliwość zmiany ich koloru, wielkości, położenia, a nawet demontowania i ponownego składania. Powstają też programy logopedyczne. Duże znaczenie dla niesłyszących mają faksy, a od niedawna tekstofony i wideofony pozwalające przekazywać nie tylko tekst ale i grafikę. Wielkie usługi osobom głuchym oddaje sieć internetowa i poczta elektroniczna. Interesującym przykładem zastosowania sieci Internet jest adres, spod którego można nadać komunikat na dowolny pager lub telefon komórkowy wyposażony w ekran odbierający napisy. Przełom dla niesłyszących stanowi komputerowy system rozpoznawania mowy. Po zaadaptowaniu go do osobniczych cech mowy użytkownika systemu rozpoznaje polecenia wydawane komputerowi głosem. Ponadto słowa wypowiadane do połączonego z komputerem mikrofonu zostają wyświetlone na ekranie.
Dla niewidomych podstawową trudnością w kształceniu i działalności zawodowej jest niemożność korzystania z różnych form słowa pisanego. Pismo brajla i nagrywanie literatury na kasety magnetofonowe tylko w znikomym stopniu pomniejsza tę trudność. Komputer będzie dla niewidomego nieocenionym narzędziem pracy po zastosowaniu takich urządzeń jak monitor brajlowski i syntezator mowy bądź programów powiększających znaki na ekranie. Dzięki poczcie elektronicznej osoba zainteresowana może pobierać wprost do swojego komputera dzienniki i czasopisma z krajowych i międzynarodowych adresów internetowych w różnych językach i o różnej tematyce. Wydawanie tych materiałów systemem brajla jest praktycznie niemożliwe, gdyż ukazywałyby się z opóźnieniem. Ogromnym przełomem jest dla niewidomych rozpowszechnienie się skanerów i programów rozpoznających pismo. Za ich pomocą osoby z dysfunkcją wzroku mogą wprowadzić do komputera tekst dowolnej książki i odsłuchać go później za pomocą syntezatora mowy, odczytać na monitorze brajlowskim bądź uzyskać brajlowską wersję oryginału na odpowiedniej drukarce.
Bibliografia: Jan Łaszczyk: „Komputer w kształceniu specjalnym”