RACHUNEK KOSZTÓW

Wykład 1

Rachunkowość finansowa Rachunek zasobów kalkulacja kosztu Majątkowych ( bilans) jednostkowego I wyników dla bilansu	rachunek kosztów	Rachunkowość zarządcza Planowanie kontrola

Rachunek kosztów- system identyfikacji, pomiaru i przetwarzania informacji o kosztach dla celów:

• Rachunkowości finansowej ( według wymogów sprawozdawczych)

• Rachunkowości zarządczej ( zgodnie z potrzebami procesów zarządzania)

Podstawowe elementy, które charakteryzują rachunek kosztów, to:

• Przedmiotem rachunku kosztów są koszty prowadzenia działalności gospodarczej

• Podstawowym celem rachunku kosztów jest dostarczenie użytkownikom informacji ekonomicznych niezbędnych do oceny działalności przedsiębiorstwa i podejmowania racjonalnych decyzji ekonomicznych

• W systemie rachunku kosztów następuje przetwarzania informacji o wartości zużycia zasobów przedsiębiorstwa w związku z prowadzoną działalnością.

Rozwój rachunku kosztów

/ od kalkulacji kosztów dl zarządzania kosztami/

• Wprowadzony został na początku XX wieku

• W ramach ewolucji stopniowo pojawiały się

- rachunek kosztów pełnych, pozwalający na rozliczenie wszystkich kosztów na produkowane wyroby

- rachunek kosztów standardowych, którego przedmiotem jest ustalenie i analiza odchyleń kosztów rzeczywiście poniesionych od kosztów standardowych- planowane, odchylenia korzystne, niekorzystne, dlaczego jest taka wielkość

- rachunek kosztów zmiennych umożliwiający analizę zmian kosztów w wyniku zmian wielkości lub struktury produkcji- zarządzanie kosztami, podejmowanie decyzji

- wielostopniowy, wieloblokowy i wielopoziomowy rachunek kosztów, mający na celu usprawnienie sterowania rentowności przedsiębiorstw wielowydziałowych o rozwiniętej strukturze asortymentowej.

• Rachunek kosztów przestaje odgrywać pasywna rolę systemu dostarczenia informacji, stając się integralną częścią procesu zarządzania:

- koszty postrzegane są w wymiarze strategicznym- polityka kosztowa w rachunkowości

- rachunek kosztów ma wspomagać świadome kształtowanie poziomu kosztów i kierowanie nimi, a także oddziaływanie na poziom i strukturę kosztów co wynika z konieczności optymalizacji poziomu kosztów diagności współczesnego przedsiębiorstwa- polityka kosztowa

• zmienił swój charakter ze sprawozdawczego, na informacyjno- kontrolo- decyzyjny!!:

-A). ewidencyjny rachunek kosztów

-B). rachunki problemowe ( decyzyjno- kontrolne)

1. Ewidencyjny rachunek kosztów pełni w przedsiębiorstwie funkcje związane z:

• pomiarem i wyceną kosztów związanych z nabywaniem, posiadaniem i wykorzystywaniem zasobów oraz przekształcaniem tych zasobów w produkty

• prezentacją informacji o kosztach mających formę sprawozdań, dzięki którym można interpretować i analizować koszty.

1. Problemowe rachunki kosztów wykorzystywane są w zakresie:

• Predykcji( planowanie) i kontroli kosztów ( np. budżetowania, analizy odchyleń, ustalania kosztów docelowych nowych produktów)

• Zarządzania poszczególnymi czynnikami produkcji ( np.,. kosztami pracy, zapasów)

• Zarządzania efektywnością działania ( np. kosztami jakości, kosztami ciągłego doskonalenia)

• Wyboru wariantu działania ( np. rozmiarów i struktury produkcji, częstotliwości zakupów)

Rachunek kosztów powinien dostarczać takich informacji, które umożliwiają realizację czterech ważnych zadań szczegółowych:

1. Przeprowadzania kalkulacji cenowych

2. Kontrolę działalności przedsiębiorstwa

3. Ocenę rentowności przedsiębiorstwa

4. Podejmowanie decyzji ekonomicznych

Podsumowując można stwierdzić, ze rachunek kosztów

- dostarcza inf. potrzebnych do sporządzania sprawozdań finansowych ( zadania zew)

- przygotowuje bazę inf. dla zarządzania przedsiębiorstwem ( zadania wewnętrzne)

Wyróżniamy 3 podstawowe funkcje

- informacyjna- generowanie i dostarczanie informacji o kosztach

- analityczna-

- kontrolna

Funkcje zewnętrzne- finansowa

Funkcje wewnętrzne – zarządcza

KOSZT- Wyrażone wartościowo celowe zużycie:

• Środków pacy ( środków trwałych, WNiP)

• Przedmiotów pracy ( materiałów)

• Usług obcych i samej pracy ( w wysokości wynagrodzeń)

Oraz pewne wydatki nieodzwierciedlające zużycia ( np. podatek akcyzowy, świadczenia na rzecz pracowników) , które są związane z prowadzeniem typowej działalności przez jednostkę gospodarczą w określonym czasie.

K= Kz +S

K= zx +S

Koszty zmienne- to te, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji. Będą to koszty bezpośrednie ( materiały, wynagrodzenia) i część kosztów pośrednich, które także mogą zależeć od rozmiarów produkcji np. wynagrodzenia szefa produkcji, część kosztów akwizycji.

Koszty zmienne:

1. Proporcjonalne- wzrastają w tym samym tempie, co produkcja. Wz= $\frac{Z\%}{x\%}$ =1

2. Progresywne- rosną szybciej niż produkcja. Wz= $\frac{Z\%}{x\%}$ >1

3. Degresywne- rosną wolniej niż produkcja. Wz= $\frac{Z\%}{x\%}$ <1

Koszty stałe- to te, które nie zależą od wielkości produkcji. Np. czynsz dzierżawny, amortyzacja, wynagrodzenia pracowników zarządu. Wz= $\frac{S\%}{x\%}$ = $\frac{0}{x\%}$= 0

Wraz ze wzrostem liczby wytworzonych ( i sprzedanych) produktów koszty te maleją.

Rosną skokowo. Ich poziom zależy od stopnia wykorzystania mocy produkcyjnej.

- KS użyteczne- Su

- KS nieużyteczne- Sn

S= Su +Sn

Su= x* su Sn= x* sn

Su= S/Q sx= S/x sn= sx-su

Koszty relewantne- istotne

• Koszty przyszłe

• Koszty, które różnią się między sobą w danych wariantach

• Koszty pociągające w przyszłości wydatki pieniężne

• W szczególnych sytuacjach mogą to być utracone wpływy gotówkowe.

Koszty i dochody utracone

Koszty utracone to takie koszty, które są efektem decyzji podjętych w przeszłości

Dochody utracone

Koszty utraconych korzyści koszty utraconych możliwości

( utracone dochody już istniejących) ( utracone dochody w przyszłości)

Np. wybór pracy pomiędzy dwoma np. czynsz za wynajem.

firmami.

Przykład. 1 str. 197 „zielona”

Przychody 6 000 000

Koszty (poniesione i planowane) 10 300 000 ( 4 500 000 i 5 800 000)

Koszty utracone- koszty poniesione= 4 500 000zł

Czy powinni kontynuować – przychody planowane- koszty planowane= 200 000

Przykład 3.

100 000 duży format -> 200 000 mały format

C= 0,35

Marża 0,25*200 000= 50 000 koszt utraconych korzyści

Z= 0,10

100 000 * 0,25 – 25 000

15 000 przygotowanie (matryca)

50 000 KUK

= 90 000

Wykład 2

Klasyfikacje kosztów

Kryterium podziału	Charakterystyka
Rodzaj kosztu ( układ rodzajowy kosztów)	Amortyzacja, zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, świadczenia na rzecz pracowników, pozostałe koszty
Sfera działalności (układ funkcjonalny kosztów)	Koszty zakupu, koszty produkcji, koszty sprzedaży, koszty ogólnego zarządu.
Działalności operacyjnej i finansowej	Koszty zwykłej działalności operacyjnej (podstawowej), pomocniczej, zarządu, sprzedaży) Pozostałe koszty operacyjne Koszty operacji finansowych
Związek kosztów z przedmiotem odniesienia	Koszty bezpośrednie- mogą być przyporządkowane bez dodatkowych przeliczeń do poszczególnych wyrobów Koszty pośrednie- są kontrolowane według miejsc powstawania i rozliczane na poszczególne produkty za pomocą specjalnych kluczy podziałowych. TKW= K. pośrednie +k. bezpośrednie
Miejsce powstawania kosztów	Koszty działalności komórek organizacyjnych np. dział zaopatrzenia, marketingu, sprzedaży, produkcji, finansowego, zarządu
Okres, którego dotyczą	Koszty okresu bieżącego Koszty innych okresów ( rozliczane w czasie)
Stopień złożoności	Koszty proste ( koszty rodzajowe) Koszty złożone – obejmują kilka rodzajów kosztów i mogą być podzielone na koszty proste ( np. koszty produkcji)
Czas	Koszty ex post ( historyczne) Koszty bieżące Koszty ex ante ( przyszłe)
Możliwości kształtowania przez daną jednostkę	Koszty zależne ( kontrolowane) Koszty niezależne ( niekontrolowane)
Reakcje na zmianę rozmiarów produkcji	Koszty zmienne ( proporcjonalne, progresywne, degresywne) Koszty stałe Koszty mieszane- obejmują elementy zmienne i stałe
Istotność przy podejmowaniu decyzji	Koszty istotne- zmieniają sie w zależności od wariantu decyzyjnego, wpływają na podejmowanie decyzji Koszty nieistotne- nie zależą od wariantu decyzyjnego
Inne kategorie decyzyjne	Koszty utracone- będące efektem decyzji podjętych w przeszłości, na które nie mamy wpływu Koszty alternatywne ( utraconych możliwości) – utracone dochody z powodu podjętej decyzji, w wyniku której zaniechamy jednego działania na rzecz podjęcia innego.

Koszty relewantne w podejmowaniu decyzji specjalnych

- czy rozpocząć produkcję nowego wyrobu?

- podjąć produkcję według wariantu A czy B ? (próg kosztów obojętnych)

- przy ograniczonych zdolnościach produkcyjnych

- sprzedawać czy przetwarzać dalej?

- jak ustalić cenę na dodatkową ofertę?

- czy wymienić stare aktywa trwałe na nowe?

- produkować czy wstrzymać produkcję?

Rozpocząć produkcję wg wariantu A czy B?

Kryterium- zysk. Im większe zyski tym bardziej się nam opłaca

	A	B
5 000 sztuk przychód	50 000	50 000
Koszty Zmienne stałe	5000 * 50 = 250 000 140 000	5000*30= 150 000 260 000
wynik	110 000	90 000
9 000 sztuk przychód	900 000	900 000
Koszty Zmienne stałe	9000*50= 450 000 140 000	9000*30=270 000 260 000
wynik	310 000	370 000

Kiedy koszty w obu wariantach są takie same. Koszty wariantu A= koszty wariantu B

KA= KB

K= Kz*X= KB

W wariancie A 50x+140 000=30x+260 000

X= 6 000szt. Jest to próg kosztów obojętnych X

Jeżeli chcemy sprzedać poniżej progu kosztów obojętnych to wybieramy wariant z mniejszymi kosztami stałymi. Jeżeli chcemy sprzedać powyżej progu kosztów obojętnych to wybieramy z większymi kosztami stałymi

Kalkulacja kosztów- procedura obliczeniowa ustalająca jednostkowy koszt wytworzenia wyprodukowanych wyrobów i produkcji niezakończonej, ze wskazaniem jego struktury (czyli wysokości poszczególnych elementów kosztu jednostkowego w układzie kalkulacyjnym kosztów, czyli ile wynoszą poszczególne koszty)

Układ kalkulacyjny – opiera się na ich podziale na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie

1. Koszty bezpośrednie

- materiały

- robocizna

- pozostałe koszty bezpośrednie

1. Koszty wydziałowe ( pośrednie koszty wytworzenia)

2. Techniczny koszt wytworzenia ( A+B)

3. Koszty ogólnego zarządu

4. Fabryczny ( zakładowy ) koszt wytworzenia ( C+D)

5. Koszty sprzedaży

6. Koszt własny sprzedaży (E+F)

Rodzaje kalkulacji kosztów

• Kalkulacja ewidencyjna

- prowadzona na potrzeby rachunkowości finansowej

- wyceny produktu dokonuje się wg kosztu wytworzenia, który obejmuje:

• Koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem ( wartość zużytych materiałów bezpośrednich , energia technologiczna, płace pracowników bezpośrednio związanych z produkcja, inne koszty bezpośrednie)

• Uzasadniona część kosztów pośrednio związanych z jego wytworzeniem (zmienne koszty pośrednie produkcji powiększone o część stałych kosztów pośrednich produkcji, które odpowiadają ich wysokości przy typowym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych)

• Kalkulacja decyzyjna

- wycena produktu uwzględnia sytuację decyzyjną ( np. ustalanie rentowności produktu, formułowanie polityki cenowej)

- może być ona oparta na kosztach zmiennych, technicznym koszcie wytworzenia lub koszcie własnym sprzedaży

- jest sporządzana przed rozpoczęciem procesu produkcyjnego (ex ante- np. kalkulacja ofertowa, planowa) lub po jego zakończeniu ( ex post- np. kalkulacja wynikowa)

• Kalkulacja podziałowa

- polega na podzieleniu wszystkich kosztów bezpośrednich i pośrednich przez liczbę ustalonych jednostek kalkulacyjnych

- jej efektem jest ustalenie przeciętnego kosztu jednostkowego

- stosowana jest do kalkulacji prostych produktów masowych

- rodzaje: prosta, współczynnikowa, odjemna, procesowa

• Kalkulacja doliczeniowa

- polega na odrębnej ewidencji kosztów bezpośrednich dla poszczególnych produktów oraz doliczeniu do nich odpowiedniej części kosztów bezpośrednich według specjalnych kluczy rozliczeniowych

- jej efektem jest ustalenie indywidualnego kosztu jednostkowego

- stosowana jest do kalkulacji skomplikowanych produktów jednostkowych lub seryjnych

- rodzaje : zleceniowa, asortymentowa, ABC ( rachunek kosztów działań)

Przyczyny poszukiwania nowych metod kalkulacji kosztów

W praktyce przedsiębiorstw obserwuje się od dłuższego czasu stały wzrost udziału kosztów wspólnych ( pośrednich) w kosztach ogółem, z uwagi na:

• Rosnącą automatyzację procesów produkcyjnych, powodującą coraz niższe jednostkowe koszty płac a coraz wyższe tzw. Koszty technologiczne ( amortyzacja, zużywanie energii, koszty konserwacji, remontów, odsetki od kredytów itp.)

• Wzrost znaczenia procesów pozaprodukcyjnych tj. działalność badawcza i rozwojowa, techniczne przygotowanie produkcji, zaopatrzenie, logistyka, zbyt, utrzymywanie maszyn i urządzeń w ruchu, kontrola jakości oraz działalność związana z planowaniem, sterowanie, koordynacja i kontrola produkcji

• Nasilającą się konkurencją i wzrost wymagań klientów, które powoduje skracanie cyklu życia produktu, zróżnicowanie oferty, dążeniem do podnoszenia jakości.

Problemy związane z rozliczaniem kosztów pośrednich w tradycyjnym systemie rachunku kosztów

• Dla współczesnych przedsiębiorstw nieodpowiednie okazują się podstawy rozliczenia kosztów pośrednich oparte na wielkości produkcji, ponieważ coraz częściej następuje rozluźnienie reakcji przyczynowo- skutkowej miedzy wielkością produkcji a kosztami pośrednimi

• Typowym błędem tradycyjnych systemów rachunku kosztów jest niedoszacowanie kosztów jednostkowych wyrobów produkowanych w krótkich seriach czy na specjalne zamówienie, a przeszacowanie kosztów wyrobów typowych, produkowanych w długich seriach

• Stosowanie jako podstawy rozliczenia kosztów pośrednich kluczy opartych na płacach bezpośrednich ( np. koszt płac bezpośrednich, suma kosztów płac i materiałów bezpośrednich czy tez roboczogodziny ) powoduje przeszacowanie kosztów produktów wytwarzanych ręcznie i niedoszacowanie kosztów produktów wykonywanych przy użyciu automatów produkcyjnych.

Wykład 3.

Najważniejsze korzyści z zastosowania rachunku kosztów działań:

• Obliczenie rzeczywistej rentowności produktów, klientów, rynków i kanałów dystrybucji

• Określenie kosztów niewykorzystanych zasobów i działań

• Poprawa informacji o działalności ośrodków odpowiedzialności

• Identyfikacja przyczyn powstawania kosztów

Założenia rachunku kosztów działań:

• Każde przedsiębiorstwo jest zbiorem procesów i działań

• Przyczyną realizacji procesów i działań przedsiębiorstw są klienci

• Koszty w przedsiębiorstwie powstają na skutek realizacji procesów i działań- są one zatem rezultatem działań i procesów zachodzących w firmie, a nie ich przyczyną (koszty są zużywane ( konsumowane) przez działania)

• Działania są podejmowane w celu zaspokojenia potrzeb klienta, co oznacza, że działania są zużywane przez obiekty kosztowe, takie jak produkty i usługi oraz klienci i kanały sprzedaży

• Zatem obiekty kosztowe ( produkty, usługi ,klienci, kanały dystrybucji) za pośrednictwem działań, jakich wymagają, konsumują zasoby ( koszty).

Etapy rachunku kosztów działań

1. Identyfikacja istotnych działań, występujących w danej firmie ( activites) i ich kosztów

2. Określenie jednostek pomiaru dla każdego działania ( cost drivers)

3. Określenie ilości działań i stawki każdego wyodrębnionego działania ( cost pool)

4. Rozliczeniu kosztów poszczególnych działań na wytworzone produkty w wyniku przemnożenia stawki kosztów tych działań przez liczbę jednostek pomiaru działań przypisanych każdemu wyrobowi oraz ustalenie kosztów jednostkowych produktów.

Przykład 4.10 / 140 – Sojak

Etap 1. Przeprowadzenie analizy procesów ( działań) i ich kosztów

Wyodrębnienie działań prowadzonych w przedsiębiorstwie, związanych pośrednio z wytwarzanymi produktami i wymaganiami klientów wymaga określenie:

• Jakie działania występują w ramach wyodrębnionego obszaru w określonym czasie?

• Jak wysoka jest pracochłonność każdego działania/

• Jakie są koszty każdego działania ( planowane lub faktyczne?)

Wykorzystuje się tu:

• Wywiady z pracownikami

• Obserwacje migawkowe

• Analizy już istniejących wyników badań

Zwraca się uwagę na najważniejsze pozycje kosztów, specyfikę produkcji, konsekwencje jej zróżnicowania, luki informacyjne tradycyjnego rachunku kosztów

Wynikiem analizy działań jest lista procesów realizowanych przez wiele różnych stanowisk, w różnych komórkach przedsiębiorstw. Warunkiem uznania procesu z elementu metody ABC jest jego powtarzalność.

Każdemu rozwojowi działania w danym procesie jest przyporządkowana- suma kosztów wynikająca ze zużytych przez to dzianie zasobów ( np. kosztów wynagrodzeń, utrzymania powierzchni magazynowych) .

Nośniki kosztów zasobów

Kategoria zasobu	Nośniki kosztów zasobów
Zasoby ludzkie	Liczba przeprowadzonych godzin w celu wykonania poszczególnych działań Liczba pracowników wykonujących dane działanie
Hale produkcyjne, magazyny, pomieszczenia biurowe	Powierzchnia pomieszczeń związana z wykonywaniem działań Kubatura pomieszczeń związana z wykonywaniem działań
Maszyny, urządzenia	Czas pracy urządzeń związany z poszczególnymi działaniami
Energia elektryczna	Zużycie energii na wykonywanie określonego działania

Wykład 4

Etap 2. Ustalenie mierników

Po ustaleniu wszystkich procesów cząstkowych, bada sie czy te procesy są zależne od skali działania stanowiska ( np. od wielkości produkcji)

Dla każdego działania „ zależnego” dobiera się właściwą jednostkę pomiaru ( nośnik kosztów- cost drivers) najtrafniej charakteryzującą rozkład kosztów wynikających z danego działania

Kryteria wyboru mierników są następujące

• Łatwość ustalenia na odstawie dostępnych źródeł informacji

• Proporcjonalny związek z czynnikami produkcji

• Przejrzystość i zrozumiałość.

NOSNIKI KOSZTÓW DZIALAŃ

• Nośniki ilości

- jak często wykonywane jest działanie ,

- najmniej kosztowne, najmniej dokładne wyniki.

- Należy je wykorzystywać tylko w przypadku nieznacznych wahań rozmiarów działań w odniesieniu do poszczególnych obiektów kalkulacyjnych.

- Ich wadą jest przyjecie założenia, że każdorazowo, przy wykonywaniu działań, potrzebne są takie same ilości zasobów.

• Nośniki czasu trwania

- informują ile czasu potrzeba na wykonanie danego działania ( liczba roboczogodzin pracy personelu, liczba maszynogodzin pracy aparatury, czas trwania operacji)

- znajdują zastosowanie gdy występują duże zapotrzebowania na określone działania

Pozwalają dokładnie rozliczyć koszty działań na obiekty kosztów ale nie sprawdzają się w przypadku działań bardzo złożonych ( np. zaangażowania specjalistycznej aparatury medycznej, czy wysoko kwalifikowanych pracowników)

• Nośniki intensywności

- są szacowane na podstawie wywiadów z pracownikami, którzy przypisują poszczególnym przypadkom określone wagi odzwierciedlające ich stopień komplikacji ( np. standardowa procedura medyczna- waga równą jeden , m procedura bardziej skomplikowana- tym wyższa waga)

- Są najbardziej dokładnymi ale i kosztownymi nośnikami kosztów działań

- mogą być stosowane w wypadku gdy zasoby zwiane z wykonywaniem….

Etap 3. Określenie wielkości działań ( planowanie ilościowe PROCESU)

Przy użyciu wybranej dla każdego działania miary następuje określenie wielkości działania, a więc dokonywany jest ilościowy pomiar rozmiarów danego działania.

Podział kosztów działań przez ustaloną liczbę działań umożliwia ustalenie stawki jednostkowej każdego działania ( kosztu jednostki pomiaru)

Należy tez ustalić dla każdego rodzaju wytwarzanych produktów ilość poszczególnych działań, zaangażowanych do wytworzenia danego produktu ( dostarczenia usługi).

Etap 4 – Rozliczenie kosztów działań na wyroby

Rozliczenie kosztów działań na poszczególne wyroby polega na przemnożeniu liczby działań przez koszt jednostki pomiaru

Koszty pośrednie poszczególnych produktów będą wiec sumą kosztów wszystkich procesów związanych z tymi produktami

Koszty procesów, które nie są jednoznacznie związane z miernikami procesów ( np. koszty kierowania komórka) są rozliczane na produkty tradycyjne. – proporcjonalnie

RACHUNEK KOSZTÓW PEŁNYCH

Rachunek kosztów, w którym zapasy wytworzonych i sprzedanych produktów wyceniamy według pełnego kosztu produkcji obejmującego koszty bezpośrednie oraz koszty pośrednie (wydziałowe) produkcji. Zapas w rachunku kosztów pełnych wyceniany według TKW.

RACHUNEK KOSZTÓW ZMIENNYCH

Rachunek kosztów, w którym zapasy wytworzonych i sprzedanych produktów wyceniamy wg zmiennego kosztu produkcji obejmującego koszty bezpośrednie oraz koszty zmienne wydziałowe

Bazuje na podziale kosztów wydziałowych na stale i zmienne

Stale koszty wydziałowe są w rachunku kosztów zmiennych traktowane jako koszty okresu (w całości są przenoszone do RZiS)

Produkty niesprzedane są natomiast wyceniane tylko wg kosztów zmiennych.

Schemat 1 . koszty w rachunku kosztów zmiennych.

KOSZTY
Koszty produkcyjne
Koszty bezpośrednie
Materiały
Płace
Inne koszty
Produkcja w toku
Bilans

Schemat 2. Koszty w modelu absorpcyjnym rachunku kosztów.

KOSZTY
Koszty produkcyjne
Koszty bezpośrednie
Materiały
Płace
Inne koszty
Produkcja w toku
Bilans

Przykład 6.1/185

Porównanie RKP i RKZ

Zestawia koszty pełne z przychodami Wynik jest funkcja wielkości sprzedaży i produkcji co może przejawiać się w spadku zysku przy wzroście sprzedaży Jest przydatny w planowaniu długookresowym Służy sprawozdaniom finansowym zewnętrznym	Zestawia przychody z kosztami Wynik jest funkcją sprzedaży, co oznacza ze wzrost sprzedaży przy stałej strukturze kosztów i stałej cenie zawsze powoduje wzrost zysku Jest przydatny w planowaniu krotko kresowym Służy sprawozdaniom wewnętrznym kontrolno- wynikowym

Wynik finansowy i wartość zapasów w modelach rachunku kosztów

Relacje miedzy wielkością sprzedaży (S) a wielkością produkcji (P)	Koszty zapasów produktów niesprzedanych / Wynik finansowy
	Rachunek kosztów pełnych
S<P przyrost stanu zapasów	Wyższe
S>P ubytek stanu zapasów	Niższe
S=P Stan zapasów bez zmian	Równy

Wykład 5.

Wady rachunku kosztów pełnych

• Błędność założeń ( proporcjonalność kosztów pośrednich) i niedoskonałość metod rozliczania tych kosztów.

• Nie odzwierciedlenie w kosztach skutków zmian zachodzących w relacjach pomiędzy przedsiębiorstwem jego otoczeniem ( dywersyfikacja produktów różnych rozmiarów serii, automatyzacja procesów produkcji wahania w wykorzystywaniu zdolności produkcyjnych )

• Ograniczanie się do identyfikacji kosztów pośrednich i bezpośrednich bez uwzględnienia wpływu stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych (w konsekwencji informacji na temat kosztów produkcji i rentowności produktów są zniekształcone, a ceny nie zawsze zapewniają zysk, bo stlone są przy innym wykorzystaniu mocy)

Zalety rachunku kosztów zmienny

• Tworzenie realnych informacji ukazujących relacje: koszty- rozmiary sprzedaży- wynik, w warunkach niepełnego wykorzystywania zdolności produkcyjnych

• Wyeliminowanie zasady proporcjonalizacji kosztów- koszty stale okresu są odnoszone wprost na rachunek wyniku operacyjnego ( zmniejszenie wyniku) , koszty te nie podlegają rozliczaniu na nośniki kosztów, według zasady proporcjonalnych

• Dostarczanie istotnych informacji do zarządzania przedsiębiorstwem w krótkim okresie np. nowego kryterium oceny rentowności wyrobów w postaci jednostkowej marzy brutto

• Wyeliminowanie „ sprzedaży kosztów stałych do magazynu” wypadku tworzenia się zapasów wyrobów,

• Aktywizowanie sprzedaży ze względu na sposób liczenia wyniku ( osiągniecie zysku jest możliwe tylko wtedy, gdy sprzedaż osiągnie takie rozmiary, ze przychód będzie przewyższał sumę kosztów zmiennych sprzedanych wyrobów i całości kosztów stałych okresu)

• Umożliwienie prowadzenia analizy progu rentowności, która pozwala na zbudowanie systemu wczesnego ostrzegania dla menadżerów odpowiedzialnych za efektywność decyzji, w którym okresie, mierzona zyskiem

• Umożliwienie zastosowania w dużych podmiotach, o wielopoziomowych, zdecentralizowanych strukturach.

strona 204- 209

Wieloblokowy rachunek kosztów i wyników

• Model rachunku kosztów, w którym koszty stale przypisuje sie indywidualnie do poszczególnych asortymentów produktów lub pojedynczych produktów

• W rachunku tym ustala się tyle różnych poziomów marż brutto ile jest wyodrębnionych obiektów kosztowych.

Schemat z Sojaka

Przychody ze sprzedaży

- zmienne koszty wytworzenia i sprzedaży

= Marża brutto I

- Koszty stałe indywidualne wyrobów ( koszty stałe/ produkty)

=Marża brutto II- najbardziej efektywna- stanowi najlepsze źródło dla efektywności danego produktu.

Suma marż brutto II- kontrolowane

- koszty stale wyrobów ( niekontrolowane przez menadżerów)

= Marża brutto III

Suma marz brutto III

- koszty stale przedsiębiorstwa

= zysk operacyjny

Jak są wydziały i koszty można wyróżnić marze brutto IV

= koszty okresy ( koszty stale)

= zysk operacyjny

Marża brutto I

• Oznacza rentowność pojedynczego produktu

• Liczona jest jako różnica pomiędzy cenami produktów a ich kosztami zmiennymi

• Przychody ze sprzedaży netto oznaczają uwzględnienie wszelkich rabatów i upustów cenowych, podatku VAT

• Marża brutto I pokrywa wszystkie koszty stale produktów, przedsiębiorstwa jako całości oraz zysk

Marża brutto II

• Oznacza rentowność pojedynczego produktu na poziomie indywidualnych kosztów wytworzenia obejmujących koszty zmienne i indywidualne koszty stale- jeśli występują- które często są koszta pośrednimi takimi jak: opłaty licencyjne, koszty reklamy, koszty dzierżawy środków trwałych i inne koszty, ponoszone wyłącznie z powodu produktu określonego wyrobu

• Koszty te są kontrolowane przez menadżerów wyodrębnionych centrów odpowiedzialności

• Marża brutto II jest traktowana jako najbardziej realne kryterium pomiaru efektywności ponieważ indywidualnie ustalone według produktów koszty zmienne i indywidualne koszty stale nie są zniekształcone przez żadne arbitralne klucze rozliczeniowe.

Marża brutto III

• Ustala rentowność poszczególnych GRUP asortymentowych produktów

• Uwzględnia koszty stale poszczególnych grup asortymentowych, takie jak: koszty energii elektrycznej do oświetlenia, amortyzacji maszyn produkcyjnych itp. ( koszty t często nazywane są kosztami gotowości)

• Są to już zwykle koszty niekontrolowane przez menadżerów wyodrębnionych centrów odpowiedzialności

Marża brutto IV

• Ustala rentowność wydziałów produkcyjnych ( podmiotów wewnętrznych, obszarów działania)

• Uwzględnia koszty stałe tych wydziałów, a więc takie, które nie można zakwalifikować ani do kosztów stałych produktów ani do kosztów stałych grup asortymentowych

• Marża ta najlepiej się nadaje do oceny działań kierowników poszczególnych centrów odpowiedzialności nie obejmuje bowiem stałych kosztów zarządu i sprzedaży które najczęściej są od nich niezależne

Wynik operacyjny przedsiębiorstwa danego okresu otrzymany po odjęciu od marzy brutto IV stałych kosztów zarządu i stałych kosztów sprzedaży.

Wykład 6.

Rachunek kosztów normalnych.

Pozwala na szybkie uzyskanie informacji o kosztach oraz na zniwelowanie wpływu zmian stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych ( wyeliminowanie zmian w poziomie ponoszonych stałych kosztów pośrednich na jedn. koszt wytworzenia.)

Rachunek kosztów normalnych wykorzystuje planowane stawki kosztów pośrednich produkcyjnych umożliwiające przypisanie kosztów pośrednich do obiektów kosztów.

Koszty bezpośrednie są umorzone w wielkościach rzeczywistych.

Koszty normalne- koszty produkcji odpowiadającej wielkości produkcji uznanej za normalną tj. odpowiadającej przeciętnemu wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.

Poziomy zdolności produkcyjnych:

- teoretyczny ( 100% wydajności w idealnych warunkach)

- praktyczny ( max umożliwia do osiągnięcia wydajności)

- normalny ( ograniczenia zew i wew)

- oczekiwany ( zbliżony do normalnego dłuższym okresie)

- rzeczywisty.

Rachunek kosztów normalnych był pierwszym systemem rachunku kosztów zawierających, oprócz kosztów czynników produkcji także wzorce kosztów- umożliwia działanie ex ante.

Dodatkowo analiza przeszłych zmienności wzorców kosztów pozwala określić sezonowo wahania oraz wahania związane ze zmianami gospodarczymi np. recesja.

Stawki kosztów normalnych ustalone dla poszczególnych pozycji kosztów wytworzenia wydatków służą do kontroli rzeczywistych kosztów wyrobów oraz sporządzania kalkulacji wstępnych stanowiących podstawę do ustalania cen sprzedaży

Wykład 7.

Rachunek kosztów cyklu życia produktu

Poszczególne fazy życia produktu to:

- faza wprowadzania produktu na rynek

- faza wzrostu

- faza dojrzałości

- faz spadku

RKCŻP obejmuje przewidywane koszty, które zostaną poniesione w czasie całego cyklu życia danego wyrobu a także zyski osiągane z jego sprzedaży

W tradycyjnym rachunku kosztów rentowności sprzedaży często opuszcza się dwie fazy:

- koszty fazy projektowania i rozwoju

- koszty wycofania z rynku oraz likwidacji produktu

Trzema głównymi grupami kosztów, stanowiącymi przedmiot kalkulacji w rachunku kosztów cyklu życia produktu są;

- koszty badań i rozwoju ponoszone w fazie przedprodukcyjnej

- koszty produkcji, sprzedaży oraz inne składniki kosztów ponoszone w fazie rynkowej produktu

- koszty zakończenia produkcji występującej w ostatniej fazie cyklu życia produktu

Zaletą tego rachunku jest kompleksowe podejście do kalkulacji i zarządzania kosztami w długim okresie. Pozwala także zarządzać kosztami, zanim zostaną one poniesione.

Rachunek kosztów docelowych

Większość kosztów powstaje w pierwszej fazie życia produktu.

Rachunek kosztów docelowych to metoda zarządzania kosztami nowego produktu, która przy cenie narzuconej przez rynek, pozwala na osiągnięcie wymaganej marży zysku.

Cena- oczekiwana marża zysku= kosz docelowy

Kosz docelowy to maksymalny dopuszczony jednostkowy koszt produktu, jaki może zostać poniesiony przez przedsiębiorstwo przy uwzględnieniu wszystkich kosztów, jakie wystąpią w cyklu życia produktu

W rachunku kosztów docelowych przyjmuj się, że cena narzucona jest przez rynek.

Cena rynkowa	200,00
Marża ( stopa zwrotu – narzucona przez właściciela)	20 %
	40 zł zarobimy na 1 produkcie
Koszt docelowy = 200-40= 160 zł

Koszt możliwy do osiągnięcia

Np. 150 zł – stopa zwrotu wyższa- lepiej/ możliwe do osiągnięcia/ podejmujemy inwestycje

Np. 180 zł – 10% marży/ nie opłacalne

Wyróżniamy 3 podstawowe etapy rachunku kosztów docelowych

- ustalenie kosztu docelowego,

Możliwa do osiągnięcia cena to średnia cena, jaką jest w stanie uzyskać przedsiębiorstwo w całym cyklu życia produktu, przy zakładanym udziale w rynku.

Natomiast oczekiwana marża to średnia marża , jakiej oczekuje się na sprzedaży każdej sztuki nowego produktu

- ustalenie kosztu możliwego do osiągnięcia, czyli przeciętnego kosztu jednostkowego produktu obejmującego koszty opracowania, wyprodukowania, dystrybucji, obsługi posprzedażnej i wycofania produktu

-podjecie działań mających na celu osiągnięcia kosztu docelowego, jeżeli koszt docelowy nie został osiągnięty.

Główną zasadą rachunku kosztów docelowych jest niezmienność docelowego kosztu produktu.

W przypadku wzrostu jakiegoś kosztu występuje konieczność poszukiwania możliwości obniżenia innych kosztów.

Nie można wyższych kosztów kompensować podniesieniem ceny sprzedaży. Cena może być podniesiona tylko w przypadku zwiększenia użyteczności produktu przy pełnej akceptacji ze strony rynku.

Analiza wartości

Analiza wartości to technika ( metoda) postępowania, zmierzająca do obniżki kosztów wytwarzania produktów w przedsiębiorstwie bez obniżania lub nawet przy podwyższaniu ich jakości ( wartości użytkowej i estetyki)

Polega na analizie funkcji i cech użytkowych wyrobów oraz poszukiwaniu możliwości tańszego ich wytwarzania i poprawy funkcjonalności, poprzez usprawnienia technologiczne, konstrukcyjne, oszczędność i substytucję materiałów itp.

Rachunek kosztów docelowych- kompleksowe podejście do zarządzania kosztami produktu w całym cyklu jego życia, którego celem jest:

• osiągnięcie pożądanego poziomu rentowności produktu ( oczekiwanego przez właścicieli)

• przy rynkowej cenie ( zmienna niezależna od przedsiębiorstwa)

Istotą rachunku kosztów docelowych jest:

• planowanie kosztów projektowanych i wyrobów

• ciągła redukcja kosztów w trakcie cyklu życia produktu z wykorzystaniem między funkcjonalnych zespołów oraz z wykorzystaniem łańcucha wartości.

Etapy rachunku kosztów docelowych

etap 1. Badanie rynku

Cel badania: uzyskanie informacji o wysokości możliwej ceny oraz czynnikach decydujących o zaakceptowaniu przez klienta danego poziomu cen

Kolejne kroki

- analiza konkurencyjności

- analiza preferencji i zachowań klienta

- określenie jakości produkt

- określenie funkcjonalności produktu

- określenie ceny docelowej.

etap 2. Kalkulacja kosztów

Cel kalkulacji: wyznaczenie kosztu docelowego

Kolejne kroki

- określenie zysku docelowego

- kalkulacja kosztu dopuszczalnego ( różnica miedzy docelową cena i docelowym zyskiem)

- kalkulacja kosztu bieżącego

- wyznaczenie kosztu docelowego ( powinien on być jak najbardziej zbliżony do kosztu dopuszczalnego, w przeciwnym wypadku firma nie osiągnie oczekiwanej rentowności)

Etap 3. Redukcja kosztów na etapie projektowania

Cel redukcji: osiągnięcie kosztu docelowego

Kolejne kroki

- analiza wartości produktu

- redukcja kosztu bieżącego

- osiągniecie kosztu docelowego

- określenie strategicznej części redukcji kosztów

Etap 4. Redukcja kosztów na etapie produkcji

Cel redukcji: osiągnięcie kosztu docelowego

Kolejne kroki

- monitorowanie wysokości Kostów

- analiza wartości i rachunek kosztów działań

- ciągłe doskonalenie ( kaizen costing)

Wykład 8.

Rachunek kosztów standardowych ( normatywnych)- rachunek kosztów planowanych

Rachunek kosztów standardowych- polega na planowaniu standardowych ( wzorcowych) kosztów produktów przed rozpoczęciem produkcji lub tez świadczeniem usług.

Koszt produkcji na podstawie rachunku kosztów standardu (Przed rozpoczęciem produkcji należy) :

1. Znać normy zużycia zasobów i

2. Znać cenę po których kupimy te zasoby – postulowane ceny

Dodatkowo liczymy odchylenia kosztami standardowymi a kosztami które ponieśliśmy czyli rzeczywistymi. Odchylenia mogą być korzystne i niekorzystne.

Standard- (wzorzec lub norma)- jest punktem odniesienia do pomiaru i oceny wyników. wyróżniamy

- Standard ilościowy- jaki będzie zasób dla wytworzenia 1 szt.

- Standard cenowy - cena zakupu zasobu.

Standardy dla kosztów bezpośrednich i pośrednich dla całego TKW.

Koszty bezpośrednie- iloczyn ilość zużycia i ceny jednostkowej zasobu

Koszty pośrednie- większe odchylenia , standard jest bardziej złożony

Zaletą stosowania rachunku kosztów standardowych jest możliwość ustalania i interpretowania odchyleń od kosztów standardowych.

Żeby ustalać odchylenia musimy stosować odpowiedni system ewidencji, który nazywa się: rozdzielczym rachunkiem kosztów. Tzn. osobno określane ewidencjonowane koszty standardowe i osobno ewidencjonowane i liczone rzeczywiste koszty.

RKS może funkcjonować w 2 wariantach.

- rozliczeniowym

- dyspozycyjnym

Ad1. Po danym okresie( 1 miesiąc) porównujemy koszty które ponieśliśmy z kosztami standardowymi. Ustalamy odchylenia.

Ad2. Na bieżąco porównujemy koszty poniesione z kosztami standardowymi.

W początkowej fazie stosuje się wariant dyspozycyjny dopiero później stosowany jest rozliczeniowy.

Różnica polega na odmiennym ujmowaniu Kosztów standardowych.

Ustalanie tych odchyleń – jest bardzo ważnym etapem kontroli kosztów.

Odchylenie- różnica pomiędzy kosztem rzeczywistym a standardowym

W zależności od tego jak wpływa to odchylenia na wynik przedsiębiorstwa możemy określić odchylenia korzystne- czyli dobre, dodatnie wpływają na wynik i niekorzystne- wpływają ujemnie na wynik przedsiębiorstwa i powoduje wprowadzenie przez osoby zarządzające działań korygujących.

Odchylenie kosztów produkcji możemy podzielić na odchylenie kosztów bezpośrednich i odchylenie kosztów pośrednich.

ODCHYLENIA KOSZTÓW BEZPOŚREDNICH

Odchylenie kosztów bezpośrednich – materiałów

- odchylenie ilościowe zużycia materiałów bezpośrednich

- odchylenie cenowe materiałów bezpośrednich

Odchylenia kosztów bezpośrednich- płac ( robocizna)

- odchylenie płacy bezpośredniej spowodowane zmianami stawek płac

- odchylenie płac bezpośrednich spowodowane zmianami wydajności pracy

ODCHYLENIA KOSZTÓW POŚREDNICH

Odchylenie całkowite zmiennych kosztów pośrednich produkcji

- odchylenie budżetowe zmiennych kosztów pośrednich

- odchylenie wydajności zmiennych kosztów pośrednich

Odchylenie całkowite stałych kosztów pośrednich

- odchylenie rozmiarów produkcji

* wydajności kosztów stałych

* wykorzystania zdolności produkcyjnych

- odchylenie budżetowe kosztów stałych.

Zadanie 1. Budżet- produkcja 50 000 sztuk , materiały bezpośrednie na sztukę 1 kg po 5 zł za 1 kg. Robocizna bezpośrednia na sztukę 0,4 godziny po 10 zł za godzinę.

Wykonanie budżetu – produkcja 40 000 sztuk, zakup materiałów bezpośrednich 55 000 kg po 4zł za kg Zużycie materiałów bezpośrednich 45 000 kg . Robocizna bezpośrednia 15 000 godzin, płace bezpośrednie 165 000 zł.

1. - odchylenie łączne materiałów

2. - odchylenie płacy bezpośrednie

Ad1.

Odchylenie materiałów odnosimy do faktycznego zużycia

Rzeczywiste sztuki x planowane na 1 sztukę

40 000 x 1kg= 40 000kg

40 000 kg x 5 zł= 200 000zł/ 45 000 kg x 5 zł= 225 000 zł

Odchylenie 25 000- niekorzystny

Odchylenie ceny materiałów.

45 000 kg x 5 zł= 225 000 zł / 45 000 kg x 4 zł= 180 000 zł

Odchylenie cen materiałów 45 000 – korzystne.

Łączne 45 000- 25 000= 20 000 korzystne

Ad2.

40 000 sztuk x 0,40 h= 16 000 h

Odchylenie czasu pracy.

16 000 h x 10 zł= 160 000 zł/h / 15 000 x 10 zł= 150 000zl/h

Odchylenie czasu pracy 10 000- korzystne

Odchylenie stawki płac.

150 000 zł/h / 165 000

Odchylenie 15 000- niekorzystne

Odchylenie łączne 10 000- 15 000= 5 000 niekorzystne