Forma organizacyjno- prawna SJG

Jako jedną z cech strategicznych jednostek gospodarczych A. Stabryła podaje, że „są one jednostkami organizacyjnymi nie mającymi osobowości prawnej”¹

„Do tej grupy zaliczane są:

• jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa nie przyznaje zdolności prawnej (np. spółki cywilne, stowarzyszenia zwykłe),

• jak i jednostki organizacyjne niewyposażone przez prawo w osobowość prawną, którym przysługuje zdolność prawna (np. spółka jawna, partnerska, komandytowa, komandytowa-akcyjna).

Jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym ustawa przyznała zdolność prawną są podmiotami prawa. Oznacza to, że mogą w pełnym zakresie uczestniczyć w obrocie gospodarczym, być podmiotami stosunków prawnych. Na podstawowe atrybuty podmiotowości prawnej składają się: nabywanie praw, zaciąganie zobowiązań (we własnym imieniu).

Szczególnymi jednostkami niemającymi osobowości prawnej są jednostki budżetowe (urzędy władzy rządowej i samorządowej, kontroli, wymiaru sprawiedliwości) oraz powoływane dla wykonywania zadań Państwa lub samorządu terytorialnego inne jednostki organizacyjne takie jak: szkoły, inspekcje, sądy, itd. Jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej jest jednym z trzech typów jednostek prawnych.”²

„Każda forma prawna przedsiębiorstwa uregulowana jest w innym akcie prawnym.

Spółki prawa handlowego uregulowane w kodeksie spółek handlowych obejmują:

• spółki osobowe

  • spółka jawna

  • spółka partnerska

  • spółka komandytowa

  • spółka komandytowo-akcyjna

• spółki kapitałowe

  • spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

  • spółka akcyjna

Kodeks cywilny z kolei reguluje działalność następujących form prawnych przedsiębiorstw:

• spółka cywilna

• przedsiębiorstwo prywatne osoby fizycznej

Pozostałe formy prawne uregulowane są w poszczególnych aktach prawnych- ustawach. Inne spotykane podmioty gospodarcze w polskim ustawodawstwie to:

• przedsiębiorstwo państwowe

• stowarzyszenie

• spółdzielnia

• fundacja”³

Jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej określana jest potocznie jako „ułomna osoba prawna” lub „niezupełna osoba prawna” .

„ Uznaje się powszechnie, że „ułomnymi osobami prawnymi” są m.in. handlowe spółki osobowe (jawne, partnerskie, komandytowe, komandytowo-akcyjne) oraz spółki kapitałowe w organizacji (spółka akcyjna w organizacji, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji)”⁴

„§1 Do jednostek organizacyjnych nie będących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

§2 Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki, o której mowa w § 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna”.⁵

Według definicji podanej przez Główny Urząd Statystyczny:

„Jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej poprzez swoje organy może działać jako przedstawiciel osób fizycznych lub prawnych, których mieniem – z reguły wyodrębnionym w postaci odrębnego majątku – zarządza. W obrocie gospodarczym jest traktowana jako podmiot praw i obowiązków.” ⁶

Przesłanki formalne powoływania spółek

Spółka jawna

Spółka jawna może powstać w sposób następczy albo w sposób pierwotny. Tego pierwszego sposobu dotyczy w szczególności art. 26 §4-6 k. s.h. Jak m.in. wynika z przedmiotowego przepisu spółka cywilna może być przekształcona w spółkę jawną. Z chwilą wpisu do rejestru

Przekształcona spółka cywilna staje się spółką jawną. Ponadto w sposób następczy spółka jawna powstaje wówczas, gdy jest ona efektem przekształcenia innej spółki handlowej (art. 551 §1 k.s.h.) Natomiast w sposób pierwotny spółka jawna powstaje, poprzez zawarcie umowy spółki, z chwilą wpisu do rejestru (art. 25¹ §1 k.s.h.)

Stronami umowy spółki jawnej mogą być osoby fizyczne (w tym małżonkowie), osoby prawne (np. spółki kapitałowe) oraz ułomne osoby prawne (w tym inna spółka jawna). Umowa spółki powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności (art. 23 k.s.h.)

Wpis do rejestru spółki jawnej ma charakter konstytutywny (art. 25¹ §1 k.s.h.). Zgłoszenie spółki jawnej do sądu rejestrowego powinno zawierać:

1. firmę, siedzibę i adres spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. nazwiska i imiona albo firmy(nazwy) wspólników oraz adresy wspólników albo ich adresy do doręczeń,

4. nazwiska i imiona osób, które są uprawnione do reprezentowania spółki i sposób reprezentacji.⁷

Spółka partnerska

Dla powstania spółki partnerskiej niezbędne jest dokonanie następujących czynności:

1. zawarcie umowy spółki przez partnerów,

2. zgłoszenie spółki do krajowego rejestru sądowego,

3. dokonanie wpisu spółki do krajowego rejestru sądowego.

Umowa spółki powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Niezbędne składniki jej treści wskazuje art. 91 k.s.h. W szczególności w umowie należy oznaczyć: wolny zawód (lub zawody) wykonywane przez partnerów spółki oraz przedmiot działalności spółki.

Spółka partnerska powstaje definitywnie dopiero z chwilą dokonania jej wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Wpis taki z mocy art. 94 k.s.h.- ma zatem charakter konstytutywny.⁸

Spółka komandytowa

Spółka komandytowa powstaje przez założenie („od podstaw”) bądź przez przekształcenie. Założenie dochodzi do skutku w drodze zawarcia umowy spółki i dokonania stosownego wpisu do rejestru przedsiębiorców. Z przekształceniem natomiast mamy do czynienia wówczas, gdy utworzenie spółki komandytowej ma charakter następczy, tzn. gdy jest ona efektem transformacji już istniejącej spółki innego typu. W spółkę komandytową mogą się przekształcić: spółka cywilna oraz osobowe i kapitałowe spółki handlowe.

Utworzenie spółki „od podstaw” wymaga w pierwszej kolejności zawarcia umowy spółki. Umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego i powinna ona zawierać:

1. firmę i siedzibę spółki,

2. przedmiot działalności spółki,

3. czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony,

4. oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość,

5. oznaczony kwotowo zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza wobec wierzycieli (sumę komandytową).

Spółka komandytowa powstaje z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców (Art. 109 §1 k.s.h.) Wpis ma więc w jej przypadku charakter konstytutywny ( i jest obowiązkowy). ⁹

Spółka komandytowo-akcyjna

Założycielami spółki komandytowo- akcyjnej są osoby, które podpisały sporządzony w formie aktu notarialnego statut (art. 129 zd. 1 i art. 131 k.s.h.)

Komplementariuszem może być osoba fizyczna, osoba prawna oraz- choć ustawa expressis verbis jej nie wymienia- jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną. W roli założycieli mogą wystąpić również akcjonariusze oraz osoby, które w ogóle nie są wspólnikami spółki komandytowo-akcyjnej.

Komplementariusze (a także inne osoby) odpowiadają solidarnie całym swym majątkiem za działania podejmowane w imieniu spółki komandytowo-akcyjnej w stadium organizacji, a więc „ po jej zawiązaniu, a przed jej wpisem do rejestru” (art. 134 k.s.h.). Z chwilą rejestracji podmiotem nabytych praw i zaciągniętych zobowiązań staje się powstała spółka komandytowo-akcyjna.¹⁰

Spółka kapitałowa w organizacji

Powstanie spółki kapitałowej w organizacji następuje z chwilą zawarcia umowy założycielskiej spółki, a więc z chwilą objęcia przez wspólników bądź akcjonariuszy wszystkich udziałów (akcji).

Powstanie spółki z o.o. w organizacji następuje zawsze z chwilą podpisania umowy założycielskiej spółki z o.o. (art. 161 §1 k.s.h.). Umowa spółki z o.o. powinna bowiem określać liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników (art. 157 §1 pkt 5 k.s.h.)

Natomiast moment zawarcia umowy założycielskiej (w tym objęcia wszystkich akcji) w spółce akcyjnej może, ale nie musi zbiegać się z podpisaniem przez założycieli statutu spółki akcyjnej. Zgoda na zawiązanie spółki akcyjnej, brzmienie jej statutu oraz na objęcie akcji może być bowiem sukcesywnie wyrażana przez inne osoby niż założyciele w oddzielnych aktach notarialnych (art. 313 §1 k.s.h.). W ten sposób stworzona została założycielom możliwość pozyskiwania innych osób dla swego przedsięwzięcia. Założyciele mają także możliwość podjęcia działań koniecznych dla powstania spółki, które nie są wymagane do wspólników zakładających spółkę z o.o. (np. zawarcia umowy z biegłym rewidentem).

Zawiązanie spółki akcyjnej następuje więc nie z chwilą podpisania statutu przez założycieli, lecz z chwilą objęcia wszystkich akcji (Art. 310 §1 k.s.h.). Z tą też chwilą powstaje spółka akcyjna w organizacji (art. 323 §1 k.s.h.).¹¹

Zgrupowania spółek. Zarys problematyki prawa holdingowego.

„ W ciągu ostatniego półwiecza jesteśmy świadkami eksplozji nowych form współpracy gospodarczej między różnorodnymi podmiotami gospodarczymi, które przybierają najczęściej postać zgrupowań spółek. Znane przedsiębiorstwa transnacjonalne, takie jak General Electric, Microsoft, Fiat czy Toyota, funkcjonują w postaci kilkudziesięciu, a często kilkuset organicznie powiązanych ze sobą spółek sterowanych z Detroid, Redmond, Tokio, czy Turynu. Tak na przykład mające swe centrum w Niemczech zgrupowanie spółek VEBA A.G. obejmuje ponad tysiąc spółek. Z punktu widzenia ekonomicznego przedsiębiorstwa transnacjonalne stanowią organizacje gospodarcze, składające się z dwu lub większej liczby osób prawnych, mających siedziby przynajmniej w dwóch państwach. Zgrupowanie spółek może obejmowac także podmioty mające siedzibę w jednym państwie. Pojęcie „zgrupowanie spółek” oznacza strukturę organizacyjną, w skład której wchodzą dwie lub- z reguły – większa liczba spółek podległych scentralizowanemu zarządzaniu. Mimo odrębnej osobowości prawnej zazwyczaj tylko jeden członek zgrupowania (podmiot dominujący) zajmuje pozycję w pełni niezależną ekonomicznie i sprawuje kontrolę we wszystkich lub kluczowych dziedzinach działalności zgrupowania, przy czym margines rzeczywistej autonomii jego członków bywa rozmaity.

Zgrupowania spółek nie stanowią z reguły spółek prawa cywilnego, gdyż układ powiązań między poszczególnymi jego uczestnikami jest zdominowany przez pionowe podporządkowanie podmiotowi wiodącemu. Uczestnicy zgrupowania nie muszą mieć wspólngo celu gospodarczego, ani współdziałać ze sobą w oznaczony sposób, w szczególności przez wniesienie wkładów. Cele zgrupowania i podział zadań wewnątrz organizacji interkorporacyjnej wyznacza i egzekwuje podmiot dominujący.

Mimo że zgrupowanie spółek nie ma ani osobowości prawnej, ani nie jest spółką osobową, sposób funkcjonowania tej struktury i zarządzania nią przypomina stosunki wewnątrz spółki prawa handlowego, a zwłaszcza spółki kapitałowej. Organy spółki wiodącej wywierają bowiem tak doniosły wpływ na organy pozostałych spółek-uczestników zgrupowania, że bezpośrednio lub pośrednio zarządzają (lub nadzorują) one podmiotami podporządkowanymi.

Stosunki między spółką zależną a spółką dominującą uregulowane zostały w przepisach zawartych w Kodeksie spółek handlowych i stanowią materię tzw. Prawa grup spółek, zwanego również prawem holdingowym.¹²

Funkcjonowanie Grupy SJG na przykładzie holdingu

Holding jest instytucją formalną, tzn. zarówno jak i spółka nadrzędna jak i spółki podporządkowane są odrębnymi podmiotami prawnymi, między którymi występują powiązania kapitałowe i personalne.

Istota powiązań i stosunków między elementami holdingu ma charakter kapitałowo-własnościowy i kojarzy się z własnością prywatną. Odróżnia to struktury holdingowe od form administracyjnego zarządzania i kontroli, gdzie uprawnienia te mają źródła w decyzjach formalnych, np. zrzeszeń czy związków branżowych.

Spółka nadrzędna lub znaczna jej część zajmuje się w sposób aktywny tworzeniem bądź przejmowaniem, a następnie zarządzaniem i kontrolowaniem innych podmiotów. Powstają więc wyspecjalizowane komórki organizacyjne, które zajmują się wyszukiwaniem nowych spółek podporządkowanych, nadających się do wykupienia lub połączenia ze spółką nadrzędną.

Części składowe holdingu mają odrębny status prawny, a zatem z formalnego punktu widzenia są samodzielnymi podmiotami.¹³

---

1. Ibidem, s. 86↩

2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16 poz. 93, z późn. zm.)↩

3. K. Wach: Formy organizacyjno-prawne prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. [w] K. Wach, Jak założyć własną firmę w Polsce. Instytut Wspierania Przedsiębiorczości w Krakowie, Urząd Miasta Krakowa, Kraków 2006↩

4. Andrzej Powierża, Jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, "Studia i Materiały Wydziału Zarządzania UW" 2005, nr 1↩

5. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16 poz. 93, z późn. zm.)↩

6. http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-1615.htm (odczyt 16.03.2013)↩

7. A. Koch, J. Napierała, Prawo spółek handlowych, Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., Warszawa 2007, s.181-182.↩

8. Ibidem, s. 212-213.↩

9. Ibidem, s.232-235.↩

10. Ibidem, s.252.↩

11. Ibidem, s. 39.↩

12. Ibidem, s. 79-92.↩

13. Toorek-Mazur J., Holding w aspekcie prawnym, bilansowym i podatkowym,Wolters,Kraków,2005↩