WYCIECZKA JAKO PODSTAWOWA FORMA ORGANIZACYJNA

W metodyce nauczania początkowego wycieczka jest wysoko oceniana jako forma umożliwiająca dziecku bezpośredni kontakt z rzeczywistością.

Poznając naturalne okazy w ich naturalnym środowisku uczeń jest w stanie w pełni wykorzystać to źródło wrażeń i spostrzeżeń niezbędnych do pracy myślowej, tworzenia pojęć, rozwijania mowy, może ona również dostarczać wzorców postępowania oraz sprzyja kształtowaniu więzi społecznych i wyrabianiu wielu umiejętności przydatnych w życiu. Ułatwia uchwycić związki i zależności jakie zachodzą między badanymi przedmiotami a ich środowiskiem

Konieczność stosowania wycieczki wynika z przyjętego przez nas założenia, że proces poznawania rzeczywistości przebiega na drodze od bezpośredniego spostrzegania, przez umysłowe przetwarzanie prowadzące do uogólnień, aż do zastosowania i sprawdzenia wiedzy w praktyce.

Materiał spostrzeżeniowy uczniowie mogą uzyskiwać w różny sposób: przez oglądanie okazów, modeli, przez słuchanie nagrań. Jednak na tej podstawie nie powstaje w pełni w ich umyśle obraz życia w środowisku. „Aby poznać życie określonego środowiska trzeba zaobserwować wiele czynników równocześnie, trzeba widzieć ich wielostronne rozwiązania i współzależności oraz dynamikę”.

Według Gutowskiej(1989) zadania dydaktyczne i wychowawcze może spełnić jedynie taka wycieczka, która jest dobrze przygotowana, odpowiednio zorganizowana i przeprowadzona oraz wielostronnie wykorzystywana na lekcjach różnych przedmiotów.

Janik(1980) natomiast uważa, że wycieczka czyli zetknięcie z otoczeniem przyrodniczym powoduje u dziecka zaciekawienie co sprzyja zadawaniu wielu pytań, a więc stwarza duże możliwości doświadczeń między innymi umysłowych, na których opiera się proces wychowania intelektualnego.

Dzięki wycieczce nauczyciel ma możliwości do lepszego poznania zespołu klasowego, z którym przyszło mu pracować. Dopiero poza szkołą dzieci zachowując się bardziej swobodnie, ujawniają swe wady i zalety. Nauczyciel w czasie wyjścia w teren zdobywa dodatkowe informacje o dzieciach. Między innymi o ich temperamencie, usposobieniu czy też umiejętności współżycia w grupie oraz o poziomie ich wiedzy.

Na wycieczkach również nawiązują się przyjaźnie lub się utrwalają. Ten bezpośredni kontakt z naturą w czasie wycieczki kształtuje u dzieci więź emocjonalną z kolegami i przyrodą, wrażliwość na jej piękno, a tym samym od najmłodszych lat uczy poznawania przyrody. Ponadto wyzwala w nich własną aktywność i chęć działania.

Funkcje wycieczek

Wycieczki pełnią w procesie dydaktyczno – wychowawczym różnorodne funkcje:

1. Funkcja poznawcza – ta funkcja polega na dostarczaniu informacji o świecie na bazie najbliższego otoczenia. Stwarza to możliwości zetknięcia się ucznia z faktami przyrodniczymi w warunkach naturalnych, w różnorodności i bogactwie okazów, w ścisłej łączności z pracą ludzi i życiem społecznym. Wszelkie fakty i zjawiska zachodzące w świecie przyrody należy interpretować i wyjaśniać w sposób rzetelny pod względem naukowym a jednocześnie zgodny z możliwościami percepcyjnymi dzieci. Sytuacje spotykane podczas wycieczek, nowość obiektów i zjawisk wyzwala tzw. aktywność poznawczą objawiającą się w dociekliwości obserwacyjnej, stawianiu wielu pytań, wymianie poglądów. Uczniowie wypowiadają się spontanicznie.

2. Funkcja kształcąca – polega na rozwijaniu spostrzeżeń i wrażeń niezbędnych do pracy myślowej, tworzenia wyobrażeń, kształtowania pojęć, rozwijania mowy. Dzięki tej funkcji wyrabia się u uczniów orientację w terenie, nabywania określonych umiejętności i kształtowania nawyków. Rozwija sferę emocjonalną i estetyczną. Wycieczka przyczynia się do wyrabiania sprawności fizycznej, wytrzymałości i odporności. Wdraża do dbałości o własne zdrowie.

3. Funkcja wychowawcza – to dostarczanie wzorów postępowania i kształtowaniu umiejętności zachowania się wobec swoich kolegów, społeczeństwa, przyrody i wytworów pracy ludzkiej. Wycieczka jest więc podstawą do kształtowania u uczniów umiejętności planowania, podziału pracy, zaradności życiowej oraz racjonalnego gospodarowania. Wyrabia poczucie dyscypliny, systematyczności i dokładności w pracy, odpowiedzialności.

4. Funkcja motywacyjna – polega na pobudzaniu aktywności poznawczej dziecka, wyzwalaniu i rozwijaniu zainteresowań otaczającą rzeczywistością, wyzwalaniu chęci do badań i eksperymentów, do pracy fizycznej, sportu i rekreacji, do aktywnej percepcji i twórczej ekspresji sztuki.

Wymienione funkcje wycieczek są ze sobą ściśle powiązane. Realizowane są jednocześnie, a więc nie występują w oderwaniu, gdyż procesy uczenia się, rozwoju psycho-fizycznego psychofizycznego wychowania są procesami nierozerwalnymi.

Typy wycieczek

Wycieczkę możemy traktować jako formę realizacji nowego materiału, ale także jako sprawdzian.

Zależnie od tematu odbywanych lekcji, od poznanych już obiektów przyrody żywej

i procesów biologicznych i oczywiście od wieku i poziomu uczniów – terminy wycieczek można odpowiednio przesuwać dostosowując do każdorazowych potrzeb. Wyróżniamy następujące typy wycieczek:

Wycieczki bliższe

To krótkotrwałe lekcje w terenie od 20 do 30 minut o wąskim zakresie tematycznym w celu obserwacji jednego wybranego obiektu czy zjawiska np. tęcza, rosa, parowanie kałuż, kretowiska. Tak, więc do tego typu wycieczek zaliczyć można też tzw. „wypady” wywołane nagłą krótkotrwałą sytuacją. Wypady najczęściej nie są zaplanowane. Pozostałą część jednostki lekcyjnej przeznacza się na wspólne omówienie spostrzeżeń, ustalenie wniosków, wykonanie zadań praktycznych lub poleceń w zeszycie ćwiczeń.

Wycieczki dalsze

Ten typ wycieczek, to wycieczki trwające od 1 do 4 godzin. Obejmują szerszy zakres

tematyczny. Są dość trudne w sensie organizacyjnym. Takie wycieczki wymagają uwzględnienia korelacji przedmiotowej z jednoczesnym wybiórczym traktowaniem materiału poznawczego. A ponadto muszą uwzględniać przerwy rekreacyjno – wypoczynkowe zgodnie z możliwościami psycho – fizycznymi dzieci. W czasie takiej lekcji w terenie dzieci zdobywają wiedzę nie tylko drogą oglądu i obserwacji, ale przede wszystkim uczą się poprzez działanie. Pełnią rolę badacza i odkrywcy. Gromadzą materiał spostrzeżeniowy w ustalonej z nauczycielem formie.

Wycieczki całodzienne

Tego typu wycieczki są najtrudniejsze pod względem organizacyjnym, gdyż wymagają zapewnienia dzieciom wyżywienia, odpoczynku, opieki ze strony osób dorosłych (poza nauczycielem), nieraz korzystania ze środków lokomocji. Głównym celem wycieczek całodziennych jest wprowadzenie dziecka w naturalne środowisko przyrodniczo – społeczne jako integralną całość. Nauczyciel winien umiejętnie kierować obserwacjami uczniów – jedne wrażenia uwypuklać, inne osłabiać i przesunąć na plan dalszy. Sprzyja to prawidłowej selektywnej obserwacji i uniknięcia nadmiaru wrażeń. Przy organizowaniu takich wycieczek należy pamiętać o podkreśleniu wzajemnej zależności świata roślin, zwierząt i ludzi, o ich wzajemnych pozytywnych i szkodliwych wpływach.

Każda wycieczka powinna być wielostronnie wykorzystana, spostrzeżenia zdobyte drogą obserwacji – przetworzone, uporządkowane, uogólniane a utworzone pojęcia – utrwalone.