Zagadnienia:

• Ryzyko w ubezpieczeniach (rodzaje ryzyka, zarządzanie ryzykiem)

• Istota ubezpieczeń (funkcje ubezpieczeń, zasady ochrony ubezpieczeniowej)

• Rodzaje ubezpieczeń:

  • Umowa ubezpieczenia – stosunek ubezpieczenia (przedmiot umowy, ryzyko, składki, odszkodowania)

  • Systemy ubezpieczeń

  • Reasekuracja (umowa reasekuracyjna, rodzaje korzyści i koszty)

Egzamin – test wielokrotnego wyboru

Literatura:

1. Jan Mankiewicz „Podstawy ubezpieczeń” (3 tomy – Tom I – mechanizmy i funkcje)

2. Tadeusz Sangowski „Ubezpieczenia gospodarcze”

3. Wanda Sółkowska „Ubezpieczenia”

1. Eugeniusz Kowalewski „Umowa ubezpieczenia”

2. Montal Betti „Reasekuracja”

3. H. Ogrodnik „Teoria i praktyka ubezpieczeń gospodarczych”

4. Jan Łazowski „Wstęp do nauki o ubezpieczeniach”

Akty normatywne – literatura podstawowa

1. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej

2. Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym funduszu gwarancyjnym i polskim biurze ubezpieczycieli komunalnych

3. Kodeks cywilny – Księga ubezpieczeń – ubezpieczenia

Przeglądarka internetowa: internetowy system aktów prawnych

Związek między ryzykiem a ubezpieczeniami

Ryzyko:

Allan Willet – podjął próbę naukowej syntezy ryzyka ubezpieczeń w swojej pracy:

„Ryzyko jest czymś obiektywnym skorelowanym z subiektywną niepewnością”

Knight stwierdził „Jeżeli jest znany stopień niepewności przestaje ona być już niepewnością i staje się ryzykiem” podzielił niepewność na mierzalną i niemierzalną. Mierzalną nazwał ryzykiem.

Ryzyko jest szczególnym rodzajem niepewności takiej, które daje się zmierzyć przy pomocy metod matematyczno – statystycznych w szczególności przy pomocy rachunku prawdopodobieństwa.

Przykład: rzut monetą.

W teorii ubezpieczeń pojęcie ryzyka występuje co najmniej 8 znaczeniach:

1. Możliwość zdarzenia powodującego stratę

2. Prawdopodobieństwo wystąpienia tego zdarzenia

3. Przedmiot lub grupa przedmiotów, które narażone są na stratę (ryzykiem jest więc budynek, zwierzę, urządzenie, kredyt)

4. Zdarzenie, które tę stratę wyrządza (pożar, huragan, powódź, gradobicie, nieszczęśliwy wypadek, bankructwo)

5. Możliwość lub prawdopodobieństwo subiektywnego powiększenia straty wynikającej z jakiegoś niebezpieczeństwa (hazard)

6. Możliwa wielkość straty, na którą narażone są osoby lub mienie

7. Zróżnicowanie (fluktuacja) możliwych strat

8. Niepewność dotycząca strat (niepewność lub wątpliwości co do możliwości przewidzenia przyszłości)

Są 2 definicje ryzyka zaakceptowane przez komisję terminologii ubezpieczeniowej

1. Niepewność co do nastąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia dwóch lub więcej możliwości

2. Ryzykiem nazywa się określoną osobę lub przedmiot

Klasyfikacja ryzyka

Rodzaje ryzyka:

- finansowe

- niefinansowe

- czyste

- spekulatywne

- statyczne

- dynamiczne

- fundamentalne

- partykularne

- osobowe

- majątkowe

Ryzyko finansowe i niefinansowe

Jeżeli konsekwencje realizacji ryzyka można ująć przy pomocy parametrów finansowych nazywamy to ryzyko nazywamy ryzykiem finansowym. W przeciwnym wypadku występuje ryzyko niefinansowe.

Ryzyko statyczne i dynamiczne

Jeśli ryzyko jest pochodną zmiany (wynika ze zmian technologicznych) to takie ryzyko nazwiemy dynamicznym. Natomiast takie rodzaje ryzyka statycznego to ryzyko, które nie jest uzależnione od zmian.

Ryzyko czyste i spekulatywne

Ryzyko czyste (wynikającym z natury rzeczy) – to takie ryzyko, którego konsekwencją wystąpienia jest strata, natomiast jeśli to ryzyko nie wystąpi to straty też nie będzie (np. pożar, powódź).

W przypadku ryzyka spekulatywnego konsekwencją wystąpienia takiego ryzyka jest albo poniesienie straty albo osiągnięcie zysku (np. gra na giełdzie)

Ryzyko fundamentalne i partykularne

Są 3 kryteria:

- ilościowe – określa zakres jego oddziaływania

- jakościowe – określa możliwości jego kontroli

- źródeł ryzyka

Ryzyko fundamentalne to taki rodzaj ryzyka, który ma wpływ na dużą liczę podmiotów, czasem na całe społeczeństwa, pozostaje poza kontrolą pojedynczych podmiotów, a źródłem mogą być przyczyny ekonomiczne, społeczne, polityczne, może być też rezultatem działania sił przyrody np. ryzyko inflacji.

Ryzyko partykularne powoduje straty w skali indywidualnej, można je częściowo kontrolować, a jego źródła tkwią najczęściej w aktywności pojedynczych podmiotów np. rabunek, ubóstwo, kradzież. Może również wynikać z przyczyn od jednostki niezależnych np. utonięcie statku.

Ryzyko osobowe i majątkowe (Podział prawnego rodzaju ubezpieczeń)

Ryzyko osobowe – powoduje uszczerbek w dobrach osobistych człowieka (np. zdrowie, życie, zdolność do pracy)

Ryzyko majątkowe – dotyczy majątku, na to ryzyko składa się ryzyko rzeczowe czyli polegające na zniszczeniu, utracie czy uszkodzeniu określonej rzeczy.

Ryzyko rzeczowe nie wyczerpuje pojęcia ryzyka majątkowego, na ryzyko majątkowe składa się również ryzyko związane z prawami majątkowymi (ryzyko związane z aktywami) oraz ryzyko związane z zobowiązaniami (zobowiązania związane z odpowiedzialnością cywilną, związane z pasywami).

Zarządzanie ryzykiem – jest procesem na który składa się kilka etapów:

1. Polega na identyfikacji ryzyka – określeniu możliwych sytuacji, zdarzeń, działań, które mogą spowodować, albo zwiększyć szkody

3 płaszczyzny badań:

1. Identyfikując ryzyko należy analizować główne typy szkód mające wpływ na dany podmiot

2. Należy prowadzić systematyczne badania bezpośrednich przyczyn określonych szkód

3. Należy systematyczne badać wyodrębnione przyczyny i przewidywać konsekwencje jej wystąpienia

1. Polega na oszacowaniu ryzyka i określeniu jego wpływu na majątek danego podmiotu wymaga to m.in. zbadania częstotliwości występowania poszczególnych rodzajów szkód, ustalenia ich rozmiarów, a także określenie wartości majątku zagrożonego w związku z występowaniem szkód.

Do oszacowania ryzyka można wykorzystać dane dotyczące poprzednich okresów i następnie zastosować metody matematyczno – statystyczne np. rozpatrując ryzyko jako nadzieję matematyczną wystąpienia straty (np. wycena rynkowa, księgowa, oszacowanie przepływu środków pieniężnych)

1. Polega na kontroli ryzyka – może mieć charakter rzeczowy oraz finansowy

Kontrola ryzyka

Kontrola rzeczowa	Kontrola finansowa
Unikanie działań ryzykownych	Podejmowanie działań prewencyjnych
	- środki techniczne - środki ekonomiczne - środki prawne

Kontrola rzeczowa może następować poprzez:

• unikanie ryzyka (indywidualną, świadomą odmowę akceptacji nawet chwilowego ryzyka – np. sprzedaż tylko za gotówkę.

Negatywna metoda kontroli ponieważ hamuje postęp i rozwój.

• podejmowanie działań prewencyjnych – prewencja polega na podejmowaniu działań mających na celu zapobieganie ich częstotliwości i rozmiaru

- środki techniczne (czujniki dymu, ruchu)

- środki ekonomiczne mające oddziaływać na poszczególne podmioty aby działały w sposób bezpieczny

- środki prawne (przepisy prawne) nakładające odpowiedzialność na sprawców szkody, nakładające sankcje

Kontrola finansowa:

• zatrzymanie ryzyka

bierne zatrzymanie ryzyka wynika z braku wiedzy dotyczącej ryzyka i konsekwencji realizacji

aktywne zatrzymanie ryzyka ma miejsce w sytuacji gdy organizacja w pełni zdając sobie sprawę z występującego ryzyka decyduje się go na siebie przyjąć całkowicie lub częściowo

Czynniki determinujące decyzję o aktywnym zatrzymaniu ryzyka przez organizację:

1. rozmiary i częstotliwość występowania szkód

2. wielkość podmiotu

3. wartość jego majątku

4. sytuacja finansowa

5. posiadanie zdolności do pełnego pokrycia maksymalnego prawdopodobnego kosztu związanego z danym ryzykiem

6. preferencje właścicieli i osób zarządzających podmiotem

samoubezpieczenie – np. spółki – tworzenie kapitału zapasowego na pokrycie strat

• transfer ryzyka – może mieć miejsce w sposób całkowity lub częściowy przenoszenie finansowania strat.

Częściowe przeniesienie odpowiedzialności za finansowanie strat na inny podmiot to dyspersja ryzyka. Ma miejsce kiedy finansowe skutki realizacji ryzyka zostaną rozłożone na grupę podmiotów np. ktoś prowadził działalność 1-osobową i założy spółkę.

Natomiast całkowitego przeniesienia odpowiedzialności można dokonać poprzez działania organizacyjne (łączenie, fuzja przedsiębiorstw) albo prawne (transfer ryzyka poprzez umowę albo też poprzez odpowiednie klauzule w kontrakcie np. walutowe, cenowe) poprzez zawarcie umowy ubezpieczenia.

Istotą ubezpieczenia jest wspólnota ryzyka. Ubezpieczyciel może działać pobierając składki od wspólnoty społeczeństwa.

Ubezpieczyciel może działać ponieważ może polegać na Prawie Wielkich Liczb.

To prawo mówi że im większa ilość prób (pojedynczych podobnych przypadków) tym bardziej częstość (wysokość) występowania danego zdarzenia losowego (ryzyka) będzie zbliżać się do jego prawdopodobieństwa.

Prawo wielkich liczb to podstawa funkcjonowania ubezpieczeń.

Ubezpieczyciel powinien się wystrzegać kumulacji ryzyka.

Ubezpieczenie jest to urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele podmiotów, którymi te same zdarzenia zagrażają.

Wady wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako metody kontroli ryzyka:

• nie wszystkie ryzyka są klasyfikowane jako nadające się do ubezpieczenia

• nie wszystkie ryzyka określane jako ubezpieczalne są przyjmowane do ubezpieczenia np. ze względu na ograniczoną „pojemność finansową” zakładu ubezpieczeń

• ubezpieczyciel może też odmówić przyjęcia ryzyka do ubezpieczenia z innych powodów np. niespełnienie wymogów bezpieczeństwa

• istotnym mankamentem ubezpieczenia jest ograniczona kompensacja strat

Korzyści wynikające z zastosowania ubezpieczenia jako metody kontroli ryzyka:

• zyskanie pewności działania (poczucia bezpieczeństwa)

• uwolnienie środków finansowych, które byłyby gromadzone jako fundusz samoubezpieczeniowy i włączenie ich do procesów gospodarczych

• wyrównanie szkód bez obawy, że spowoduje to utratę płynności czy obniżenie osiągniętego wyniku finansowego

• zwiększenie wiarygodności wobec instytucji finansowych finansujących działalność podmiotu

• ograniczenie własnych środków zamrożonych w transakcjach rozliczeniowych (szczególnie w handlu zagranicznym)

• uzyskanie korzyści podatkowych

• równomierne rozłożenie płatności w czasie, co wynika ze względnej stabilności składek ubezpieczeniowych

• możliwość dokonywania selekcji ryzyka

• możliwość zmiany nieznanego (często znacznego) kosztu przyszłych szkód na znany koszt określony wysokością składki ubezpieczeniowej

Funkcje ubezpieczeń

- Społeczna		- Gospodarcza
zapewnienie ustabilizowanych warunków działania osób ubezpieczonych Podstawowa cecha ubezpieczeń społecznych		zachowanie ciągłości działania gospodarczego i zapewnienie bytu ubezpieczonym przez minimalizację konsekwencji wystąpienia wypadków ubezpieczeniowych
		- ochrony ubezpieczeniowej aspekt psychologiczny aspekt materialny
		- prewencyjna działania finansowe środki techniczno – ubezpieczeniowe
		- akumulacji kapitałowej na płaszczyźnie technicznej na płaszczyźnie ekonomicznej
Ubezpieczenia są jednym z ogniw finansów		- redystrybucyjna redystrybucja w czasie redystrybucja w przestrzeni
		- stymulacyjna
		- kontrolna
		- wychowawcza

Podstawową funkcją ubezpieczeń jest:

• funkcja ochrony ubezpieczeniowej – ubezpieczenia dają poczucie bezpieczeństwa osobom ubezpieczonym (zakład ubezpieczeń przyjmuje ryzyko od ubezpieczonego) w literaturze przedstawia jako funkcja kompensacyjna czy wyrównawcza.

Ubezpieczenia dają możliwość skompensowania (wyrównania) skutków zdarzeń losowych (szkody). Bierzemy materialne aspekty ubezpieczeń.

Na ten aspekt ochronny składa się nie tylko odszkodowanie ale również poczucie bezpieczeństwa. Zakład ubezpieczeń część składki przeznacza na rezerwy

• funkcja prewencyjna zapobieganie powstawaniu i rozszerzaniu się wypadków ubezpieczeniowych podlegają też na tłumieniu i zmniejszaniu natężenia ich działania; można wyodrębnić prewencję:

- ogólną – która jest realizowana przez przepisy

- w formie działania gospodarczego

Działania prewencyjne dokonują się przez:

- działania finansowe, zakład ubezpieczeń ma obowiązek tworzenia funduszu prewencyjnego, który przeznaczony jest na badania naukowe, wdrożeniowe, doraźne akcje np. budowa wałów przeciwpowodziowych, szczepienia ogólne, badania lekarskie. 1% składki jest odkładany na cele zapobiegawcze

- środki techniczno – ubezpieczeniowe – przepisy bezpieczeństwa zakłady ubezpieczeń określają przepisy dotyczące stanu bezpieczeństwa obiektu przyjmowanego do ubezpieczenia. Przepisy te dotyczą również stanu bezpieczeństwa przedmiotu w czasie trwania umowy np. ubezpieczenie mieszkania, przeprowadzanie kontrole przeciw pożarowe

Odmowa wypłaty ubezpieczenia na skutek niedbalstwa albo naruszenia przepisów bezpieczeństwa. Jeśli ubezpieczony nie podejmie akcji ratunkowej, zakład może zmniejszyć albo odmówić wypłaty odszkodowania.

Udział własny ubezpieczającego w szkodzie ma na celu skłonienie ubezpieczonego do większej dbałości o stan ubezpieczonego mienia. Polega on na tym, że po wprowadzeniu udziału własnego do umowy zakład ubezpieczeń ma prawo nie pokryć całości szkody, część szkody pozostawia bowiem do pokrycia we własnym zakresie przez ubezpieczonego.

(Jeśli udział własny wg umowy wynosi 10%, a szkoda wyniesie 1000 zł to zakład ubezpieczeń pokryje 90%, a ubezpieczony 10%)

Udział własny ma wpływ na wysokość składki ubezpieczeniowej.

Taryfa ubezpieczeniowa zawierająca zniżki i zwyżki składki czyli tzw. bonusy i malusy (bonusy-zniżki; malusy-zwyżki)

Instytucja roszczeń regresowych w stosunku do sprawcy wypadku ubezpieczeniowego ma charakter prewencyjny ponieważ konsekwentne dochodzenie tych roszczeń oddziałuje na zmniejszenie szkodowości w niektórych rodzajach ubezpieczeń majątkowych.