Postawy względem narodu

Nacjonalizm, Patriotyzm, Szowinizm, Kosmopolityzm, Naród, Państwo

Nacjonalizm (łac. natio - naród)

Pojęcie to jest różnie rozumiane, a także wartościowane - podczas gdy w Polsce często jest oceniany negatywnie i przeciwstawiany „dobremu” patriotyzmowi, w literaturze anglosaskiej definiowany jest w sposób neutralny i traktowany jako zjawisko mogące mieć różny charakter, zarówno pozytywny i negatywny.

Jerzy Szacki wskazuje na następujące założenia charakteryzujące nacjonalizm:

• naród jest najważniejszym, najbardziej naturalnym i najmocniej zobowiązującym jednostkę do lojalności związkiem społecznym,

• przynależność do narodu wynika z urodzenia i jest niezależna od woli jednostki,

• naród stanowi jedyne źródło władzy politycznej (suwerenność narodu), która winna go reprezentować,

• naród jest wyjątkową, niepowtarzalną indywidualności, która winna być zachowana na zawsze,

• interesy narodowe są bezwzględnie nadrzędne względem interesów jednostki i grupy,

• naród jest grupą homogeniczną,

• to co rodzime jest lepsze do tego co cudzoziemskie [1]

1. Nacjonalizm jest przede wszystkim zasadą polityczną, która głosi, że jednostki polityczne powinny pokrywać się z jednostkami narodowościowymi.” [2] (Ernest Gellner)

Ta definicja jest jedną z podstawowych, jakimi posługują się badacze. Nacjonalizm sprowadza się tutaj do dążenia do utworzenia przez naród własnego państwa w granicach obejmujących wszystkich jego członków, a następnie jego państwa. Za nacjonalistyczne można tutaj uznać wszystkie ruchy narodowowyzwoleńcze w Europie w XIX i na początku XX w., a także w Azji i Afryce w II poł. XX w.

2. Ruch ideologiczny skierowany na zdobycie i zachowanie autonomii, jedności i tożsamości społeczności, której członkowie uznawani są za stanowiących rzeczywisty lub potencjalny »naród«” [3] (Anthony D. Smith)

W tej definicji, obok samostanowienia (wyrażonego jako autonomia), pojawiają się także inne elementy, takie jak jedność (a więc homogeniczność, niepodzielność, brak różnic wewnętrznych) narodu, jak i jego tożsamość (jako zachowywanie i pielęgnowanie cech wyróżniających naród i ich świadomość).

Demonstracja Obozu Narodowo-Radykalnego, młodzieżowej organizacji nacjonalistycznej. Zdjęcie: Wikipedia

Patriotyzm (łac. patria - ojczyzna)

Odwołując się do etymologii tego pojęcia (łac. patria) można powiedzieć, iż jest to miłość do swojej ojczyzny, kraju, miejsca urodzenia i/lub zamieszkania. Ważny jest tutaj emocjonalny związek z przestrzenią, miejscem, który może być zarówno państwo (wówczas mówimy o ojczyźnie ideologicznej), jak i tzw. mała ojczyzna, miejsce życia lub pochodzenia człowieka (nazywane ojczyzną prywatną).

Patriotyzm obejmuje także takie zachowania jak gotowość pracy i poświęceń dla ojczyzny oraz stawianie jej interesów ponad interesami partykularnymi. Stosunek do ojczyzny cechuje się w patriotyzmie uznaniem doniosłości jej interesów, miłością i szacunkiem, a także solidarnością z narodem. Często wskazuje się, iż patriotyzm nie pozbawia wartości innych narodów.

Zdjęcie: www.bialystok.uw.gov.pl

 

Etnocentryzm (gr. ethnos - naród, łac. centrum z gr. kentron - środek)

Termin ten został wprowadzony w 1906 r. przez Williama Grahama Sumnera. Oznacza pozytywny stosunek do własnej wspólnoty narodowej bądź etnicznej, mogący być bezkrytycznym lub nieuzasadnionym zakładania wyższości własnej grupy nad innymi. Własna kultura uważna jest tutaj za wzorzec, przez pryzmat którego ocenia się inne, a własny naród uznawany jest za wyjątkowy, posiadający szczególne cechy, predyspozycje, umiejętności i możliwości. Obejmuje następujące zachowania:

• przekonanie o wyższości własnej grupy i jej kultury,

• traktowanie własnych standardów jako uniwersalnych i jedynie słusznych,

• postrzeganie swojej grupy jako silnej,

• domaganie się surowych sankcji za przestępstwa popełniane wobec członków własnej grupy,

• postulowanie współpracy w obrębie własnej grupy,

• żądanie posłuszeństwa wobec własnych autorytetów i nieposłuszeństwa wobec autorytetów cudzych,

• identyfikacja ze swoją grupą i pragnienie pozostawania jej członkiem,

• gotowość do walki i poświęcenia życia za własną grupą,

• nieufność i strach przed obcymi [4]

Odwrotne zachowania i postawy są przejawiane względem obcych grup. Etnocentryzm zgodnie ze swoją etymologią oznacza przede wszystkim skoncentrowanie się na własnej grupie, stąd też ocena świata z perspektywy własnego narodu uznawanego za najlepszy.

 

Ksenofobia (gr. ksenos - obcy, łac. phobia z gr. phobos - strach)

Jest niechęcią, wrogością lub nawet strachem w stosunku do obcych i ich kultury. Jej przyczyną mogą być stereotypy o innych narodach, doświadczenia związane z kontaktem (szczególnie te negatywne, np. agresja), jak i megalomania własnego narodu, a więc uznawanie wyższości własnego narodu względem innych.

 

Szowinizm

Jest to postawa bezkrytycznego, wojowniczego, „ślepego” umiłowania własnego narodu, uznawania jego wyższości nad innymi, któremu towarzyszy pogarda i nienawiść dla innych narodów. Jest uważany za wypaczenie patriotyzmu.

Szwonizm wiąże się z nienawiścią, agresją, ekspansją i walką. Nazwa pochodzi od napoleońskiego żołnierza nazwiskiem Chauvin, który zasłynął fanatycznym oddaniem Napoleonowi.

 

Internacjonalizm

Uznawanie za cel działań politycznych dobra nie tylko własnego narodu, ale całej ludzkości.

 

Kosmopolityzm (gr. kosmos - świat, gr. polis - miasto, ojczyzna)

Wywodzi się z wiary w stoicki ideał „państwa światowego”, do którego przynależą wszyscy ludzie i do którego budowy powinno się dążyć.

Brak politycznej jedności jest sprzeczny z naturalną jednością ludzi i powoduje konflikty. Kosmopolityzm wiąże się z negacją podziałów państwowych i narodowych. Nawoływanie do patriotyzmu uznaje za szkodliwe, powodujące agresję i szowinizm. Często kosmopolityzm jest uważany za dążenie do pewnego stylu życia i obyczajów, który obowiązuje w państwach całego świata.