Paweł Socha – Duchowy rozwój człowieka, ćw. 4

Rozdział 2. ERY I FAZY ROZWOJU W ŻYCIU CZŁOWIEKA DOROSŁEGO W UJĘCIU DANIELA L. LEVINSONA/ Lucjan Miś

1. Uwagi wstępne

• Daniel Levinson stworzył swoją koncepcję w latach 70., która sprzeciwiała się istniejącym poglądom na temat rozwoju osobowości i podstawowych faktów dotyczących przebiegu życia ludzkiego=> do 1960 roku sądzono, ze osobowość kształtuje się do okresu wczesnej dorosłości, a potem raczej się nie zmienia.

• Erikson, Sheehy i Levinson twierdzili z kolei, że osobowość rozwija się przez całe życie.

1. Teoretyczne ramy i metoda badawcza

Podstawowe definicje i pojęcia wg Levinsona:

1. Fazę rozwoju (elementarną strukturą, która może być fazą stabilizacji czy przejścia między jedną erą a drugą) definiuje on przez zadania rozwojowe=> w pewnym okresie życia istnieje konieczność wykonywania pewnych zadań, np., założenia rodziny, oswojenia się z myślą o śmierci itd.

2. W cyklu życia każdego człowieka istnieją fazy budowania oraz fazy przejścia.

1. Faza budowania=> wykonujemy podjęte zadania i realizujemy cele;

2. Faza przejścia=> są niezależnymi stadiami rozwojowymi, wtedy dokonujemy oceny tego, co zbudowaliśmy, planujemy przyszłość i przygotowujemy się do „oddania” starych i podjęcia nowych ról w życiu rodzinnym, zawodowym i innych;

1. W okresie dorosłości nie możemy przyjmować schematu hierarchicznego wzrostu(jest to tylko możliwe w odniesieniu do okresu dzieciństwa oraz dojrzewania);

2. Istnieje związek między wiekiem a poszczególnymi fazami rozwojowymi, tzn. w określonych przedziałach czasowych zachodzą specyficzne procesy rozwojowe; ważne także jest to, że przebieg życia jest u poszczególnych osób bardzo różny(np. nie każdy zawiera małżeństwo w wieku 21 lat i tak samo nie każdy kto ma 60 lat jest emerytem); wg autora istnieje ukryty porządek i ład w przebiegu życia ludzi=> wyrażają się one przez przedziały czasowe, w których dochodzi do pojawienia się, trwania i obumierania stałych struktur życiowych;

3. Metoda biograficzna=> najlepsza metoda do badania procesów rozwoju i przechodzenia przez różne fazy życia;

4. Perspektywa rozwoju + perspektywa socjalizacji= należy obie uwzględnić, gdyż struktury życiowe odpowiadające poszczególnym okresom i przedziałom wiekowym stanowią pogranicze, czyli sferę wpływów i oddziaływań między strukturą społeczną(aspekt zewnętrzny) a strukturą osobowości(aspekt psychologiczny – wewnętrzny);

1. Podstawowe założenia koncepcji Levinsona

• Życie jednostki to cykl, który posiada początek, środek i koniec; jednak głównymi zainteresowaniami naukowymi były fazy początku oraz końca (od psychologii prenatalnej, rozwojowej i pediatrii po gerontologię, psychologię starzenia się i starości); Levinson natomiast zainteresował się środkowym okresem życia (od 18. Do 65. r.ż);

• Autor przyjął, że istnieje ukryty ład i porządek leżący pod czasową zmiennością zdarzeń pojawiających się i istniejących w okresie naszego życia – znaczenie poszczególnych wydarzeń zmienia się w zależności od fazy życia, w której się znajdujemy;

• Główne fazy życia wg Levinsona:

1. Okres formowania się, niedojrzałości (15.-20. rok życia)

2. Okres wczesnej dorosłości (od 15.-20. do 40. rok życia) => zawarcie małżeństwa, założenie rodziny, podjęcie pracy zawodowej; natężenie sił młodości osiąga maksymalne wartości;

3. Okres środkowy dorosłości (40.-50. rok życia) => maksymalne nasilenie intelektualne oraz moralne)

4. Okres późnej dorosłości (od 60. roku życia) => zmniejszanie się sił i zasobów;

• W XX wieku Jung zaproponował pojęcie „indywiduacji” => zaczyna się około 40. r.ż., bo wtedy ma człowiek ma rzeczywistą sposobność do bycia odpowiedzialnym za rodzinę, pracę, społeczność; może on wykorzystać czas, którym dysponuje do rozwoju swojego potencjału, ukształtować swoją indywidualność;

• Inni psychologowie twierdzili, że powyższy proces kończy się już w wieku 20 lat, dlatego też większość psychoanalityków uważa, nie powinno się podejmować psychoterapii pacjentów po 45. roku życia, gdyż nie są oni w stanie dokonać zmian w swoim życiu = nie rozwijają się!;

• José Ortega y Gasset zaproponował oryginalne podejście do podziału życia na fazy, wyodrębnił on 5 faz: dzieciństwo(0-15. r.ż.), młodość(15.-30.r.ż.), inicjację(30.-45.r.ż), dominację(45.-60.r.ż.) oraz starość(po 60 r.ż.); każde z tych pokoleń odgrywa odrębne role, posiada odmienne znaczenie w społeczeństwie;

• Erikson także stworzył teorię stadialnego przebiegu życia, w której fazy odnoszą się przede wszystkim do rozwoju ego;

• Levinson zidentyfikował poszczególne fazy i podjął próby scharakteryzowania cyklu życia jako całości!

• Przyjmuje on, że życie człowieka stanowi pewną całość, w ramach które istnieje uporządkowany układ następujących po sobie faz nazywanych erami; Każda z nich tworzy swoisty układ, a między nimi występują fazy przejścia (trwają około 5 lat); kiedy jedna era się kończy, nie następuje nagłe „cięcie”, lecz „wyłanianie” się nowe fazy;

• Wg Levinsona istnieje porządek następujących po sobie faz (jest dość sztywny); pomimo zmiennych okoliczności, koniec jednej ery i początek drugiej zachodzą w pobliżu dobrze zdefiniowanego punktu w czasie => to tak jak osiągnie pełnoletniości w różnych krajach i kulturach, oscyluje on wokół 18. r.ż. +/- 2 lata;

1. Prezentacja er życia i okresów przejściowych

1. Era dzieciństwa i dorastania (od momentu poczęcia do około 22.r.ż.)

• Psychologowie zajmujący się dziećmi i młodzieżą stworzyli wiele koncepcji opisujących momenty rozwoju w tym okresie – Freud, Piaget, Mahler;

• Większość z powyższych autorów przyjmuje, że w tym okresie dokonuje się rozwój psychiczny, psychoseksualny, społeczny, moralny, interpersonalny; rozwój psychiczny jest podobny do rozwoju fizycznego – między 18. A 24.r.ż. wzrost fizyczny zatrzymuje się, a organizm jedynie wykorzystuje te warunki fizyczne jakie osiągnął pod koniec okresu dojrzewania biologicznego;

• Tam gdzie większość autorów kończy swoje rozważania, tam Levinson je zaczyna!

1. Wczesna dorosłość

• Okres przejścia do wczesnej dorosłości => trwa on 5 lat, mniej więcej od 17. Do 22. roku życia; głównym zadaniem rozwojowym jest wówczas zdobywanie niezależności – młody człowiek opuszcza wtedy dom i zaczyna żyć w sposób bardziej samodzielny, definiuje on swoje aspiracje i próbuje je wcielać w życie m.in. poprzez związki z dorosłymi; W okresie przejściowym prawie dojrzali adolescenci poważniej traktują drugą płeć, jest więc to okres zaręczania się, narzeczeństwa, samodzielnego zamieszkania itd.;

• Wstępowanie w świat dorosłych => po 20. roku życia głównymi zadaniami stają to: działalność zawodowa, zawarcie małżeństwa, utrzymania rodziny;

jest to sposobność zademonstrowania swoich kompetencji, wykazania własnych uzdolnień, talentów, możliwości twórczych itp. (a nie tylko praca i zarobek same w sobie)

Aktywność zawodowa (powyżej) jest głównym środkiem, za pomocą którego młodzież włącza się i jest włączana w świat ludzi dorosłych; Niższe klasy społeczne wcześniej wchodzą na rynek pracy, klasy wyższe – później; jednak możliwości zarobkowe dwudziestolatków są niewielkie jak i satysfakcja w tej dziedzinie życia;

Zawieranie małżeństwa i zakładanie rodziny jest istotne w tym okresie życia, ponieważ młodzi ludzie znajdują się wtedy w szczytowym momencie swoich możliwości biologicznych, dlatego potrafią sobie radzić z rozlicznymi i poważnymi zadaniami w tej fazie życia;

Autor podkreśla także, że w tej fazie rozwoju, młodzi ludzie realizują dodatkowe zadania związane z indywidualnym rozwojem:

1. Wytwarzają i konfrontują z rzeczywistością swoje indywidualne marzenia co do miejsca w świecie dorosłych;

2. Poszukują i próbują stworzyć relację między osobą doświadczoną (doradza, uczy, wspiera, kieruje) a osobą niedoświadczoną

• Wchodzenie w lata trzydzieste

• Następuje podsumowanie sukcesów i porażek dotychczasowego życia i w związku z tym jest ważną fazą przejściową; jest on często okresem kryzysu- większość ludzi w tym wieku jest niezadowolona z tego, jak układa im się życia w najważniejszych obszarach;

• Okres przejścia przez 30. rok życia kończy fazę nowicjatu wczesnej dorosłości (17.-33.r.ż.) – teraz jednostka staje się bezpowrotnie człowiekiem dorosłym;

• Kulminacja wczesnej dorosłości

• Szczyt w okresie wczesnej dorosłości występuje między 33. a 40. rokiem życia;

• Wiele osób koncentruje się wtedy na jednej formie działalności: pracy zawodowej, małżeństwie/rodzinie itd.;

• Wzrasta zainteresowanie osiągnięciem większego autorytetu, niezależności i samowystarczalności;

• 5 typów reakcji i przeżywania w tym kulminacyjnym okresie życia:

1. Postęp w ramach stabilnej struktury życiowej i pracy w kierunku osiągania swoich celów;

2. Doświadczanie niepowodzenia i brak sukcesów w ramach ustabilizowanego życia;

3. Ukształtowanie stabilnej formy życia w okresie wczesnych lat 30. i próby zmiany tej sytuacji poprzez wytwarzanie nowych struktur w środkowym i końcowy okresie lat 30.;

4. Doświadczanie zmian wynikających z awansów(w pracy, życiu publicznym) i postępów na różnych polach aktywności życiowej;

5. Niezdolność do wytworzenia stabilności w tym okresie życia;

1. Wiek średni

• Okres przejścia do wieku średniego => trwa 40.-65.r.ż.;

• Początek tej fazy to przejście między erą wczesnej a środkowej dorosłości;

• Trzy główne zadania okresu przejściowego: zakończenie ery wcześniejszej, większy stopień indywiduacji przez integrowanie konfliktowych przeciwieństw, zainicjowanie nowej ery i nowej struktury życia;

• Okres przejściowy to okres dokonywania ocen (oszacowanie przeszłości, wizje przyszłości to zabiegi, które podejmuje jednostka by rozstać się z erą wcześniejszą)

• W okresie przejściowym (40.-45.r.ż) stanowi przełom; siły młodości i starości są mniej więcej równe, teraz więc jest czas na zintegrowanie tych dwóch sił(np. Młody/Stary, Destrukcyjny/Twórczy, Męski/Kobiecy, Przywiązany/Oddzielony;

• Levinson twierdził, że 70-80% badanych w tym wieku przeżywa w tej fazie poważny kryzys(„kryzys wieku średniego”), który przybiera dość drastyczne formy: rozwody, depresje, alkohol, gwałtowane zmiany w życiu zawodowym lub rodzinnym; Wtedy też ludzie mają poczucie zmęczenia, bezradności, bezsilności, nieadekwatności, frustracji; kryzys ten może mieć także charakter adaptacyjny;

• Wstępowanie w wiek średni => zaczyna się w okolicach 45. roku życia;

• proces indywiduacji osiąga głębszy poziom, przez co większość ludzi jest w stanie lepiej określić swoje dążenia i plany odnośnie pracy, rodziny przyjaciół i czasu wolnego;

• Levinson uważa, że przez 50. rokiem życia wielu mężczyzn osiąga szczyt swoich możliwości zawodowych;

• W okresie tym często występuje zjawisko „pustego gniazda”=> sytuacja, kiedy dzieci opuszczają rodzinę, a małżonkowie konfrontują się, tzn. stają naprzeciw siebie samotnie, bez obecności dzieci, tak jak było na początku ich związku);

• Wchodzenie w lata 50.

• Ciężkiego kryzysu doświadczają zwłaszcza Ci, którzy w poprzednim okresie przejściowym(około 40.r.ż.) walczyli o utrzymanie stabilności i niedokonywanie żadnych zmian;

• Rozwojowy kryzys w wieku około 50. Lat związany jest z poczuciem niezdolności do przeprowadzenia zmian w tych sferach życia oraz przemodelowania go, co wymaga wiele odwagi i determinacji;

• Kulminacja wieku średniego

• Lata 55. Do 60. to okres wykorzystywania osiągnięć i zdobyczy; szczyt lat 50. To integracja poczynań, zabiegów i planów osób czterdziestoletnich oraz wyborów dokonanych w okresie przejściowym;

1. Późna dorosłość

• Okres przejścia do ery późnej dorosłości => jest to okres przygotowania się do stanu spoczynku(zawodowego)

• Główne zadanie polega na wypracowaniu nowego układu równowagi między Młodym a Starym; szczególnie dotkliwe są procesy starzenia się organizmu u tych osób, które czerpały przedtem główne satysfakcje z siły swojego ciała;

• Ta faza przejściowa pozwala na przygotowanie się do roli emeryta lub osoby nieczynnej zawodowo;

• Wielu ludziom przejście na emeryturę przynosi też uszczuplenie dochodów realnych i obniżenie standardu życia; W okresie przedemerytalnym wiele osób doświadcza wzrostu poczucia własnej wartości i kompetencji, z kolei w tej fazie przejściowej wyłania się kryzys – załamanie się wypracowanych przez dziesięciolecia nawyków, zmiana rutyny dnia codziennego oraz konieczność wypracowania nowych zainteresowań;

• Faza ta wymaga znalezienia równowagi między przywiązaniem do świata a wycofywaniem się z niego;

• Pojawia się także problem śmierci – konfrontacja z nią to jedno z głównych zadań rozwojowych=> istnieją możliwości rozwiązania tego problemu, który polega na akceptacji tego zjawiska i odważnym wykroczeniu poza swoje lęki, obawy i egoizm w kierunku celów idealnych (poza własne ego);

• Okres przejściowy daje czas na opanowanie i przepracowanie trudnych rozwojowych zadań: starzenie się, zmniejszanie się sił żywotnych, osłabienie wielu podstawowych funkcji życiowych;

• Możliwy jest sukces w postaci wypracowania nowych marzeń i nowych zamierzeń dotyczących przyszłego okresu – później dorosłości;

4. Koncepcja Levinsona dziś…

• Koncepcja Levinsona jest interesująca przede wszystkim dlatego, że jest ona próbą poznawczego zagospodarowania olbrzymiego obszaru ludzkiego życia (od 20. Do 60. roku życia);

• Autor prowadził badania empiryczne, które natchnęły go do zakwestionowania takich przekonań jak wiara w stały porządek czasowy istniejący w ludzkim życiu, niezależnie od ról społecznych, cech osobowości, stanu zdrowia i właściwości fizjologicznych organizmu; jego populacja badawcza(nie więcej niż 250 osób), na podstawie której Levinson i jego współpracownicy prowadzili badania, jest zbyt mała, aby formułować na tej podstawie tak daleko idące wnioski;

• Pojawia się więc spojrzenie krytyczne na teorię Levinsona, ponieważ liczne badania sugerują, że osobowość po osiągnięciu pełnoletniości jest stabilna (badania Blocka), tak więc hipoteza o rozwoju osobowości w okresie życia dorosłego jest mocno podważona;

• Zaletą teorii Levinsona jest wykorzystanie Jungowskiej teorii indywiduacji w okresie wieku dojrzałego;

• Levinson kładzie też duży nacisk na zadania rozwojowe jakie ludzie sobie stawiają i jakie próbują realizować;

• Główna koncepcja Levinsona dotycząca kryzysu wieku 40. Lat i alternacji przezywanej przez mężczyzn z tym okresie, została potwierdzona licznymi badaniami psychologicznymi(Brim);