TEATR I DRAMAT W CZASACH PANOWANIA ANGIELSKIEJ KRÓLOWEJ ELŻBIETY I

Renesans w Anglii przypadł na I połowę XVI wieku i początek XVII wieku za czasów panowania królowej Elżbiety I. Triumfy w kulturze święciły teatr i dramat. Na czoło wysuwają się tacy twórcy jak William Szekspir i Tomasz More. Pierwszy teatr publiczny w Londynie otwarto w 1576 roku poza murami miasta, aby uniezależnić się od władz lokalnych. James Burbage wybudował wtedy gmach przeznaczony wyłącznie do prezentacji teatralnych, nazwał go "The Theatre" i zaczął wystawianie pierwszych sztuk. Później pojawiły się dwa kolejne teatry - Kurtyna i Róża, a po nich następne.

Renesansowy teatr sprzeciwiał się klasycznym regułom z okresu antyku. Nie było już zasady trzech jedności, czy decorum, ale nadal wszystkie role odgrywali mężczyźni. Nie stosowano bogatych dekoracji ani efektów świetlnych. Nie było kurtyny, przedstawieniom towarzyszyła muzyka. Potrafiono odtworzyć grzmoty i błyskawice.

Sceny zaopatrzano w takie urządzenia jak zapadnie i żurawie. Największą jednak wagę miała gra aktora oraz poetyckie słowo, za pomocą którego często opisywano scenerię, odwołując się do wyobraźni widza. Dekoracji było mało, często zastępował je napis, że akcja toczy się np. w lesie. Twórcy elżbietańscy niewiele przejmowali się humanistycznymi zasadami konstrukcji dzieła dramatycznego. Cechowała ich wyraźna skłonność do wybujałej fantastyki. Na scenie pojawiały się duchy, zjawy i czarownice. Obok postaci dostojnych i statecznych, wysoko urodzonych, umieszczał bohaterów „niskich”, burząc patos na rzecz pewnego zgrzytu estetycznego, celowego i uzasadnionego, pozwalającego oddać prawdę życia odnoszącą przedstawiane zdarzenia do rzeczywistych doświadczeń czytelnika i widza.

Początkowo aktorzy grali na dworze, potem w budynkach. Scena była w formie platformy, na której aktorzy, występując, mogli być oglądani przez publiczność z trzech stron. Aktorzy nawiązywali z widzami bezpośredni kontakt. Nad drzwiami do garderoby budowano ganek, który był miejscem rozgrywania scen balkonowych. Aktorzy cieszyli się powszechnym szacunkiem. Tworzyli samowystarczalne zespoły, mając w swym gronie dramaturgów, grupy tzw. umysłów uniwersyteckich. Byli zawodowcami, dbali o wymowę, ważny był kostium, rekwizyty, którymi się posługiwali. Scena elżbietańska w dużej mierze posługiwała się umownością, czytelną dla widzów symboliką.

W dramacie elżbietańskim zdarzało się, że w jednym utworze spotykały się elementy tragiczne z komicznymi, liryzm z tragizmem (np. "Romeo i Julia"). Osoby dramatu podlegały emocjonalnej huśtawce, popadały w skrajnie odmienne nastroje. Urozmaicenie postaci pod względem języka, charakteru czy statusu społecznego ożywiało przedstawienia teatralne. Rezygnacja z jedności miejsca wymagała wyobrażenia na scenie przestrzeni, w jakich toczyła się akcja dramatu. Odważne wystąpienia awangardy doprowadziły do ustanowienia cenzury, która wprowadziła liczne ograniczenia w pracy teatrów.

Dramat elżbietański nie zyskał od razu poparcia. Charakterystyczny dla niego jest sprzeciw wobec reguł klasycznych. Niektórzy atakowali aktorów za lekceważenie zasad uznanych za powszechnie obowiązujące. Sir Philip Sidney, uczony arystokrata i ceniony na dworze siostrzeniec hrabiego Leicestera, w swojej „Apology for Poetry” opowiedział się za przestrzeganiem reguł Arystotelesa i wspomniał rodakom, że bardzo je sobie lekceważą. Kiedy jednak trupa Shakespeare'a wystąpiła z tragedią rzymską Bena Jonsona Sejanus, his Fall, trzymającą się ściśle reguł klasycznych, autora spotkało dotkliwe niepowodzenie. Styl ten jednak zjednał sobie także grono zwolenników, którzy doceniali jego nowatorski charakter. Wiele nowych zasad w dramacie angielskim wprowadził William Szekspir. Jego sztuki różniły się od antycznych treścią i formą. Konstrukcja sztuk Szekspira utrzymana w stylu dramatu elżbietańskiego, sprzeciwia się klasycznym regułom dramatu. Cechy specyficzne to : zerwanie z zasadą trzech jedności, rezygnacja z chóru, częste zmiany nastroju, dramat charakterów, indywidualizacja postaci, portrety psychologiczne, język pełen porównań i metafor, pisane wierszem białym, wątki realistyczne i fantastyczne, wplatanie wypowiedzi rymowanych. Twórczość Szekspira odegrała ogromna rolę w kształtowaniu się nowożytnego teatru europejskiego. Szekspir był człowiekiem, który nie tylko przyczynił się do rozwoju angielskiego języka literackiego, ale przede wszystkim wykreował wzorce myślenia o człowieku, wybiegające nawet poza ducha renesansu. Ponadczasowe postaci Hamleta, Makbeta, króla Leara, Romea i Julii – znane są dziś każdemu. Najbardziej znane utwory tego wybitnego dramaturga to "Romeo i Julia", "Hamlet", "Makbet", "Król Lear", "Otello", "Sen nocy letniej".