Morskie wody przybrzeżne

Jeśli chodzi o obszar morskie, należy wyróżnić 3 podstawowe kategorie:

1. Wody morskie, które wchodzą w skład terytorium państwa nadbrzeżnego i tym samym podlegającego zwierzchnictwu terytorialnemu; można je określić jako morskie wody przybrzeżne.

2. Wody morskie, które nie wchodzą w skład terytorium państwa nadbrzeżnego, ale na których państwo ma wyłączność uprawnień niektórych dziedzinach i które można określić jako morskie strefy specjalne

3. Morze otwarte

Źródła prawa morskiego międzynarodowego

Źródłem prawa morskiego międzynarodowego był do niedawna głównie zwyczaj i nadal odgrywa on dużą rolę w sprawach morskich. Dopiero na konferencji genewskiej w 1958 r. dokonano obszernej kodyfikacji tego działu prawa międzynarodowego i przyjęto 4 konwencje:

1. O morzu terytorialnym i pasie przyległym

2. O morzu otwartym

3. O rybołówstwie i ochronie zasobów biologicznych morza otwartego

4. O szelfie kontynentalnym

Konwencje te zostały przyjęte 29 kwietnian1958 r.. Polska jest stroną konwencji o morzu pełnym i o szefie kontynentalnym. 10 grudnia 1982 roku sporządzono nową konwencję dotyczącą całokształtu zagadnień prawa międzynarodowego morskiego. Konwencja ta nosi nazwę: Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza. Konwencja weszła w życie 16 listopada 1994 roku, a do końca 2003 r., konwencje przyjęło 143 państwa oraz Wyspy Cooka i UE. Polska status strony konwencji uzyskała13 grudnia 1998 roku.

Morskie wody przybrzeżne składają się z obszarów dwóch lub trzech kategorii:

1. Morskich wód wewnętrznych

2. Morza terytorialnego

Oraz w odniesieniu do państw archipelagowych

1. Morskie wody archipelagowi

Ustawa z dn. 21 marca 1991 r. o obszarach morskich RP i administracji morskiej stanowi, że polskimi wodami przybrzeżnymi są: morskie wody wewnętrzne, morze terytorialne oraz wyłączna strefa ekonomiczna . Tylko dwie pierwsze kategorie wchodzą w skład terytorium RP.

Morskie wody wewnętrzne – to wody znajdujące się między lądem, a wewnętrzną granicą morza terytorialnego państwa. W ich skład wchodzą: wody portów i zatok, których brzegi należą do jednego państwa, jeśli wejście do nich nie przekracza 24 mil morskich. Ograniczenie szerokości wejścia nie ma zastosowania do tzw. zatok i wód historycznych, tzn. takich które od dawna są traktowane jako wody wewnętrzne, zarówno przez państwa nadbrzeżne jak i państwa obce.

W Polsce status morskich wód wewnętrznych mają:

1. Część zatoki Nowowarpińskiej i Zalewu Szczecińskiego

2. Część Zatoki Gdańskiej zamkniętej linią łącząca cypel Hel z punktem styku granicy polsko - rosyjskiej na Mierzei Wiślanej z morzem

3. Część Zalewu Wiślanego na zachód linii łączącej punkt styku granicy polsko – rosyjskiej na lądzie z punktem styku tej granicy na Mierzei Wiślanej

4. Wody portów.

Kategorią sporną są wody red, czyli obszarów wodnych leżących przed wejściem do portów. Konwencje międzynarodowe morskie nie traktują red jako odrębnej kategorii morskich wód przybrzeżnych.

Morskie wody wewnętrzne wraz z ich dnem i podziemiem podlegają całkowicie zwierzchnictwu terytorialnemu państwa nadbrzeżnego.

Korzystanie z morskich wód wewnętrznych przez statki obce zależy od uznania państwa nadbrzeżnego. Państwo swobodnie decyduje o charakterze swoich portów morskich, w szczególności o ich zamknięciu lub otwarciu dla żeglugi międzynarodowej.

Portami zamkniętymi są porty wojenne, a także porty, które są przeznaczone wyłącznie dla własnych statków morskich niebędących okrętami wojennymi, np. dla statków rybackich.

Porty otwarte powinny być otwarte dla statków wszystkich państw na jednakowych warunkach, a ewentualna zmiana ich charakteru na porty zamknięte nie powinna następować bez odpowiedniego uprzedzenia.

Porty otwarte w Polsce to:

Szczecin – Świnoujście

Gdynia i Gdańsk oraz Kołobrzeg

Darłowo i Ustka.

Do morskich portów otwartych obce statki handlowe mogą zawijać bez zezwolenia. Statek handlowy w obcym państwie podlega jurysdykcji państwa nadbrzeżnego. Władze państwa nadbrzeżnego nie ingerują w stosunki między kapitanem, a załogą statku i jego pasażerami. Jurysdykcję karną państwo nadbrzeżne sprawuje w sytuacji , gdy skutki przestępstwa rozciągają się na jego terytorium, gdy przestępstwo zakłóca porządek w porcie, albo gdy jego władze zostają wezwane przez kapitana statku lub konsula państwa sprawującego zwierzchnictwa na statku.

Jeśli chodzi o zawijanie do portów okrętów wojennych, to wymaga ono zawsze zgody państwa nadbrzeżnego. Państw nadbrzeżne udzielając takiego zezwolenia nie wykonuje jurysdykcji wobec obcych okrętów wojennych znajdujących się w jego portach. Jako część sił zbrojnych państwa bandery korzystają z immunitetów przysługujących państwom. Nie podlegają one jurysdykcji cywilnej ani karnej państwa nadbrzeżnego. Państwo nadbrzeżne Mozę zażądać opuszczenia portu przez okręt wojenny, który naruszył prawo.

Konwencja o prawie morskim z 1982 r. wprowadziła nowy rodzaj wód morskich podlegający suwerenności państw archipelagowych (tj. państw składających się w całości z archipelagów i pojedynczych wysp). Państwa te mogą rozciągać swoją władzę nad wodami archipelagowymi zamkniętymi podstawowymi liniami prostymi między zewnętrznymi punktami wysp najdalej położonymi, jednakże z pewnymi ograniczeniami co do ich maksymalnej długości tych linii oraz zachowaniem odpowiedniej proporcji między terytoriami lądowymi i terytorium morskim państwa. Państwa te powinny w obrębie tych wód wyznaczyć szlaki dla nieprzerwanego, szybkiego i nie zakłóconego przejścia statków morskich i państw obcych.

Prawo przejścia przez wody archipelagowi ma szerszy zakres niż prawo nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne, gdyż to pierwsze prawo nie może być zawieszone, a podwodne okręty wojenne mogą przepływać w zanurzeniu.

Morze terytorialne

Morze terytorialne – stanowi część terytorium państwa nadbrzeżnego. Jest to pas wód morskich położonych między wybrzeżem i morskimi wodami wewnętrznymi lub archipelagowymi państwa, a morzem otwartym lub strefami specjalnymi. Wewnętrzna granica morza terytorialnego nazwana jest linią podstawową i od niej mierzy się szerokość. Linią podstawową jest tradycyjnie linia styku lądu z morzem stanie najdalszego odpływu. Dopuszczalna szerokość morza terytorialnego wynosi obecnie 12 mil morskich. W praktyce państw mających dostęp do morza waha się ona do 3 do 12 mil morskich.

Polska po kilkudziesięciu latach odeszła od 3 milowej szerokości morza terytorialnego i ustawą z 17 grudnia 1977 r. rozszerzyła je od 1 stycznia 1978 r. do 12 mil morskich. Zmianę potwierdziła ustawa z 21 marca 1991 r., która stanowi że morzem terytorialnym RP jest obszar wód morskich o szerokości 12 mil morskich (22 242m) liczonych od linii podstawowej tego morza.

Redy na których odbywa się załadunek, wyładunek i kotwiczenie statków są włączone do morza terytorialnego.

Państwu nadbrzeżnemu przysługuje zwierzchnictwo terytorialne w obrębie morza terytorialnemu wraz z jego dnem i wnętrzem ziemi pod nim. Jednym ograniczeniem tego zwierzchnictwa jest prawo nieszkodliwego przepływu przysługującego innym państwom. Zgodnie z tym uprawnieniem statki handlowe mogą przepływać przez obce morza terytorialne bez specjalnego zezwolenia, tylko pod warunkiem przestrzegania prawa państwa nadbrzeżnego. Dopuszczalny jest także przepływ okrętów wojennych, dopóki nie zagraża to pokojowi, porządkowi czy bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego. Okręty wojenne musza płynąc wynurzone.

Pojęcie przepływ nie oznacza, że statek lub okręt korzystający z prawa nieszkodliwego przepływu powinien być nieprzerwanie w ruchu, szczególnie jeśli zmuszony jest się zatrzymać lub zakotwiczyć ze względu na awarię lub sztorm. Nieszkodliwość polega na tym, że statek czy okręt unika w granicach morza terytorialnego innego państwa takich działań jak: użycie jakiejkolwiek broni , zbierania informacji na szkodę bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego, naruszanie jego przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych lub tez uprawianie rybołówstwa.

3 rodzaje przepływu przez obce wody terytorialne:

1. bez wpływania na morskie wody wewnętrzne

2. w celu wpłynięcia na morskie wody wewnętrzne

3. w celu wypłynięcia z tych wód na morze otwarte

Statki handlowe niepaństwowe i państwowe znajdującego się na morzu terytorialnym podlegają jurysdykcji państwa nadbrzeżnego , które wykonując je powinny brać pod uwagę interesy żeglugi międzynarodowej. Dotyczy to zarówno jurysdykcji karnej i cywilnej.

Spod jurysdykcji państwa nabrzeżnego wyłączone są natomiast okręty wojenne i niehandlowe statki państwowe. Są one traktowane jako organy państw i korzystają z pełnego immunitetu.

Szczególnym rodzajem morza terytorialnego są wody cieśnin morskich. Brzegi cieśnin mogą należeć do jednego lub więcej państw. Jeśli na szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państwa lub państw nadbrzeżnych, to na części takiej cieśniny znajdującej się poza granicami morza terytorialnego obowiązuje pełna wolność żeglugi. Jeśli szerokość cieśniny nie jest większa niż dwukrotna szerokość morza terytorialnego jej status prawno międzynarodowy jest bardzo zbliżony do statusu morza terytorialnego. Względem niej obowiązuje zasada niezakłóconego tranzytu, której państwo nadbrzeżne nie może jednostronnie zawiesić. W czasie pokoju państwa mają prawo wysyłania również swoich okrętów wojennych przez cieśniny używane do żeglugi międzynarodowej między dwiema częściami morza otwartego bez uprzedniego upoważnienia państwa nadbrzeżnego, ale pod warunkiem, że przepływ jest nieszkodliwy.

Zewnętrzna granica morza terytorialnego stanowi morską granicę państwa. Za tą granicą rozciąga się już morze otwarte lub ewentualnie strefy specjalnie, w obrębie których państwa nadbrzeżne zastrzegają sobie wyłączność uprawnień w niektórych dziedzinach.

Morskie strefy specjalne

Morskie strefy specjalne są to strefy morskie, w obrębie których, państwa te mogą ustanowić dla siebie wyłączne uprawnienia w niektórych dziedzinach. Spośród stref specjalnych najbardziej znane są trzy rodzaje stref: morska strefa przyległa, strefa wyłącznego rybołówstwa, wyłączna strefa ekonomiczna.

Morska strefa przyległa: nie stanowi terytorium państwa nadbrzeżnego, lecz część morza, w której zastrzega ono dla siebie specjalne uprawnienia konieczne dla ochrony jego interesów celnych, skarbowych, imigracyjnych czy sanitarnych. W granicach strefy przyległej państwo sprawuje kontrolę, mającą na celu zapobieganiu i karanie naruszeń jego przepisów w zastrzeżonych sprawach. W zakresie tych spraw sprawuje ono jurysdykcję nad obcymi statkami tak samo jak na morzu terytorialnym. Konwencja o morzu terytorialnym i strefie przyległej z 1958 r. ustaliła, że strefa przyległa nie może sięgać dalej niż 12 mil od linii podstawowej mora terytorialnego, natomiast konwencja prawa morza z 1982 r., dopuszcza się by strefa przyległa sięgała 24 m od tej linii. Od 1 stycznia 1978 r. Polska nie ma morskiej strefy przyległej.

Strefa wyłącznego rybołówstwa: stanowi obszar morski, na którym państwo nabrzeżne ma w dziedzinie rybołówstwa takie sam uprawnienia jak na morzu terytorialnym. Dopuszczenie rybaków państw obcych do połowów w tej strefie uwarunkowane jest zgodą państwa nadbrzeżnego, wyrażoną w umowach międzynarodowych lub w aktach jednostronnych. Szerokość morskich stref wyłącznego rybołówstwa w praktyce państw różni się znacznie . Niekiedy utrzymają one się one w granicach 12 mil, ale w niektórych przypadkach sięgają nawet 200 mil. Ustawa z 1977 r., stanowi że szczegółowy przebieg zewnętrznej granicy strefy wyłącznego rybołówstwa określają umowy międzynarodowe.

Wyłączna strefa ekonomiczna:

Jej szerokość nie może przekraczać 200 mil licząc od linii podstawowej morza terytorialnego. W granicach tej strefy państwo nadbrzeżne ma praw do badania eksploatacji, ochrony oraz gospodarowania zasobami żywymi i mineralnymi zasobami naturalnymi. Eksploatacja zasobami żywymi państwa nadbrzeżne nie mają charakteru wyłącznego.

W wyłącznej strefa ekonomicznej państwo nadbrzeżne korzysta nie tylko z uprawnień ekonomicznych, ale wykonuje tez jurysdykcję w zakresie ustanawiania i użytkowania urządzeń służących badaniom naukowymi ochronie środowiska morskiego. Uprawnienia wszystkich innych państw mają charakter komunikacyjny, przysługuje im prawo do korzystania z wolności żeglugi i przelotu oraz zakładania kabli i rurociągów.

Ustawa z dn. 21 marca 1991 r., o obszarach morskich ustanowiła wyłączną strefę ekonomiczną RP. Strefa ta położona jest na zewnątrz morza terytorialnego i przylega do tego morza. Obejmuje ona wody, dno morza i znajdujące się pod nim wnętrze ziemi. Granice polskiej wyłącznej strefy ekonomicznej wytyczają też umowy międzynarodowe z ZSRR, Szwecją i NRD.

Morze otwarte

Morze otwarte (pełne) to części oceanu światowego, na których państwa nadbrzeżne nie mają praw suwerennych ani uprawnień wyłącznych. Na obszarze otwartego morza obowiązuje zasad wolności mórz. Z uprawnień wynikających z tej zasady korzystać mogą wszystkie państwa, a więc zarówno państwa mające dostęp do do morza, jak i państwa śródlądowe.

Deklaracja barcelońska z 20 kwietnia 1921 r., w sprawie uznania prawa do bandery państw pozbawionych wybrzeża morskiego przewiduje rejestrację statków takich państw dokonywaną w jakiejś miejscowości położonej na terytorium każdego z nich. Polska jest stroną tej deklaracji.

Bandera – czyli flaga, jest zewnętrznym znakiem przynależności państwowej statku. Dowodami na taką przynależność, są dokumenty, jakie statek otrzymuje wraz z rejestracją w określonym państwie. Prawo międzynarodowe wymaga, aby każdy statek miał jakąś przynależność państwową. Tworzy ona węzeł prawny między państwem, a statkiem.

Powyższe zasady odnoszą się do wszystkich morskich jednostek pływających, a więc do okrętów wojennych oraz statków, wśród których należy wyróżnić statki pełniące specjalną służbę państwową ( celne, sanitarne, hydrograficzne, pożarnicze, pilotowe) oraz statki handlowe służące do przewozu ładunku lub pasażerów.

Ograniczeniem wolności każdego państwa jest obowiązek nieprzeszkadzania innym państwom w korzystaniu z tych praw.

Wg. konwencji genewskiej o morzu otwartym z 1958 r., 4 podstawowe elementy zasady wolności mórz to:

1. wolność żeglugi

2. wolność rybołówstwa

3. wolność zakładania podmorskich kabli i rurociągów

4. wolność przelotu

Konwencja o prawie morza z 1982 r., uzupełniła inaczej uszeregowała elementy składające na zasadę wolności mórz:

1. wolność żeglugi

2. wolność przelotu

3. wolność układania podmorskich kabli i rurociągów

4. wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji

5. wolność rybołówstwa

6. wolność badań naukowych

Konwencja zawiera także postulat pokojowego korzystania z morza otwartego.

Wolność żeglugi – oznacza możliwość swobodnego pływania statków i okrętów wszystkich państw. Znajdujące się na morzu otwartym , statki i okręty podlegają jurysdykcji państwa, którego banderę podnoszą – jest to tzw. zwierzchnictwo okrętowe. Wykonywanie tego uprawnienia przysługuje okrętom wojennym i statkom strażniczym bandery.

Od zasady wyłącznej kompetencji państw bandery istnieją wyjątki:

Piractwo – uważane jest za zbrodnie prawa międzynarodowego podlegającą powszechnej represji. Każde państwo ma prawo zatrzymać statek piracki, schwytać piratów i ukarać ich według swego prawa albo wydać państwu macierzystemu. Konwencje międzynarodowe prawa morza określają piractwo jako każdy akt gwałtu, zatrzymania statku lub jakikolwiek kat grabieży popełniony dla celów osobistych przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu.

Prawo pościgu – przysługuje państwu nadbrzeżnemu, w sytuacji gdy statek obcy lub osoby znajdujące się na jego pokładzie dopuściły się naruszenia prawa tego państwa podczas przebywania na jego morskich wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym lub morskich strefach specjalnych. Pościg morze być prowadzony na morzu otwartym , jeśli spełnia dwa warunki, po 1. Musi być ,,gorący” – czyli musi się rozpocząć w czasie, kiedy obcy statek lub jedna z jego łodzi znajduje się na obszarze podlegającym władzy i jurysdykcji państwa podejmującego pościg; po 2. Musi być ciągły, za jego przerwanie uważa się wpłynięcie ściganego statku na morze terytorialne państwa bandery lub państwa trzeciego. Wykonywanie prawa pościgu przysługuje okrętom wojennym i samolotom wojskowym oraz innym statkom i samolotom państwowym, które zostały do tego uprawnione przez władze państwa ścigającego.

Umowy międzynarodowe mogą wprowadzić także inne ograniczenia zasady wyłącznej kompetencji państwa bandery.

- załoga okrętu wojennego ma prawo złożenia wizyty i dokonania rewizji, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że obcy statek uprawia handel niewolnikami.

Wolność rybołówstwa – należy rozumieć jako prawa wszystkich państw i ich obywateli do uprawiania rybołówstwa, a także eksploatacji innych żywych zasobów morskich. Chodzi o ssaki morskie, takie jak wieloryby i foki, skorupiaki, a także pewne gatunki ryb.

Wolność zakładania podmorskich kabli i rurociągów – jest połączona z obowiązkiem ich ochrony. Zakładając takie urządzenie, państwa powinny zwrócić uwagę na już istniejące, a ponadto są zobowiązane do wydania przepisów prawnych uznających karalność zerwania lub uszkodzenia podmorskich kabli i rurociągów. Ochroną kabli podmorskich przewidziała konwencja z 14 marca 1884 r., w tej sprawie. Polski kodeks karny z 6 czerwca 1997 r., stanowi, że karze podlega ten kto przerywa lub uszkadza kabel podmorski lub narusza przepisy obowiązujące przy zakładaniu lub naprawie takiego kabla oraz kto uzbraja lub przysposabia statek morski przeznaczony do dokonania na morzu rabunku lub na takim statku przyjmuje służbę.

Dno i podziemie mórz

Płytkie obszary dna morskiego i jego podziemie leżące poza granicami morza terytorialnego to szelf kontynentalny. Problem statusu prawno międzynarodowego szelfu kontynentalnego uregulowała konwencja przyjęta w Genewie w 1958 r. Zgodnie z jej postanowieniami państwom nadbrzeżnym przysługują prawa suwerenne w celu badania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu kontynentalnego.

Zewnętrzną granicę szelfu kontynentalnego konwencja z 1958 r., określiła w ten sposób, że sięga ona miejsca, gdzie wody morskie mają głębokość 200 m albo poza tę granicę aż do punktu, gdzie istnieje techniczna możliwość eksploatacji zasobów szelfu. Konwencja o prawie morza z 1982 r., przyjęła, że minimalna szerokość szelfu kontynentalnego, bez względu na ukształtowanie dna morskiego, wynosi 200 mil od linii podstawowej morza terytorialnego. Państwa nadbrzeżne mogą rozciągnąć swoją władzę aż do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentu, tam gdzie rozciąga się ono poza 200 mil.

Bałtyk, którego głębokość nie przekracza 200 m, w całości jest morzem szelfowym, gdyż znajduje się na szelfie. Polska uregulowała problemy związane z wykonywaniem swoich praw do szelfu kontynentalnego w ustawie z 17 grudnia 1977 r., a zarazem zawarła ze swoimi sąsiadami umowy o rozgraniczeniu wód szelfowych.

Zewnętrzna granica szelfu kontynentalnego stanowi granicę władzy i jurysdykcji państw nadbrzeżnych. Dno i podziemie mórz poza tą granicą stanowią wspólne dziedzictwo ludzkości. Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego prowadzi eksploatację za pośrednictwem przedsiębiorstwa międzynarodowego i nadzoruje eksploatację prowadzoną przez państwo i ich obywateli na podstawie kontraktów zawartych z tą Organizacją. Jej członkami są wszystkie państwa stron konwencji.