UKŁAD NERWOWY

- reguluje wszystkie funkcje życiowe zachodzące w organizmie i zapewnia współpracę oraz koordynację czynnościową różnych jego struktur

- łuk odruchowy – droga, którą przebywa pobudzenie od receptora do efektora

* tworzą go 2 neurony zespolone przez synapsy - przyjmujący (dośrodkowy, czuciowy) i wykonawczy (odśrodkowy, ruchowy, wydzielniczy)

* zwykle w utworzeniu łuku odruchowego uczestniczy wiele neuronów

- buduje go tkanka nerwowa, która składa się z komórek nerwowych – neuronów oraz gleju utworzonego z komórek glejowych

* towarzyszą im struktury łącznotkankowe, naczynia krwionośne itp.

- w komórce nerwowej wyróżnia się:

* ciało neuronu – perykarion

* wypustki – włókna nerwowe

^ dendryty – krótkie, rozgałęzione; przewodzą podniety do ciała komórki

^ akson, neuryt, włókno osiowe – zawsze pojedyncza, najczęściej dość długa; przewodzi podniety od ciała komórki

- Komórki glejowe:

* pochodzenia ektodermalnego:

^ neuroglej

^ makroglej:

!astrocyty

!oligodendrocyty

!ependymocyty

* pochodzenia mezodermalnego:

^ mezoglej – reprezentują go komórki mikrogleju

^ mikroglej

- w układzie nerwowym ośrodkowym wyróżnia się:

* istotę szarą

^ w półkulach mózgu i móżdżku leży obwodowo w stosunku do istoty białej, tworząc korę

^ w rdzeniu kręgowym ma położenie centralne i z zewn. jest otoczona istotą białą

* istotę białą

- jądra nerwowe (ośrodki nerwowe) – zespoły komórek nerwowych, o podobnej budowie i funkcji leżące w istocie szarej układu nerwowego ośrodkowego; poza tym układem odpowiednie skupiska komórek nerwowych tworzą zwoje

- nerwy – pęczki włókien nerwowych, które układają się równolegle i leżą poza układem nerwowym ośrodkowym

* podobne skupisko dendrytów lub neurytów na terenie układu nerwowego ośrodkowego nosi nazwę sznura lub pęczka (biegną w nich drogi i szlaki nerwowe wstępujące np. z rdzenia kręgowego do mózgowia bądź zstępujące prowadzące do bodziec z wyższej części układu nerwowego ośrodkowego do niższej)

- ze względów topograficznych układ nerwowy dzieli się na:

* ośrodkowy

* obwodowy

- ze względów czynnościowych układ nerwowy dzieli się na:

* somatyczny

* autonomiczny

cewa nerwowa:

1. pęcherzyk przedstrunowy – mózgowie pierwotne

a) przodomózgowie

* kresomózgowie

* między mózgowie

b) śródmózgowie

2. pęcherzyk nadstrunowy – mózgowie wtórne (tyłomózgowie)

a) tyłomózgowie

b) rdzeń przedłużony

UKŁAD NERWOWY OŚRODKOWY – CENTRALNY

- w jego skład wchodzą:

* rdzeń kręgowy

* mózgowie

* opony rdzenia i mózgowia

RDZEŃ KRĘGOWY

- leży w kanale kręgowym

- kształt sznura, nieco spłaszczonego grzbietowo-brzusznie

- łączy mózgowie z resztą ciała

- umożliwia przekazywanie informacje z narządów oraz ze środowiska zewnętrznego do mózgowia, dzięki sygnałom płynącym z mózgowia możliwa jest kontrola funkcjonowania organizmu oraz odpowiedź na bodźce zewnętrzne

- rozpoczyna się w miejscu odejścia pierwszej pary nn. rdzeniowych, wzdłuż płaszczyzny poprowadzonej przez przednie krawędzie kręgu szczytowego

- kończy się na wysokości kręgów lędźwiowych lub kręgów krzyżowych

- do pewnego okresu rozwoju płodowego rdzeń kręgowy ma taką samą długość jak kanał kręgowy

- wzrost rdzenia zostaje zakończony wcześniej niż wzrost kanału kręgowego, w życiu pozapłodowym rdzeń kręgowy jest odpowiednio krótszy od kanału kręgowego – „pozorne wstępowanie rdzenia kręgowego”

- wyróżnia się w nim:

* część szyjną

* część piersiową

* część lędźwiową

* część krzyżową

* część ogonową

- posiada dwa zgrubienia:

* szyjne – wyst. w miejscu, gdzie od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy splotu szyjnego i ramiennego

* lędźwiowe – wyst. w miejscu, gdzie wychodzą nerwy splotu lędźwiowego i krzyżowego

* tuż za zgrubieniem lędźwiowym rdzeń kręgowy zwęża się w stożek rdzeniowy, którego przedłużeniem jest nić końcowa

* część doczaszkowa nici końcowej jest zbudowana z tkanki glejowej pokrytej oponą miękką, zaś część doogonowa jest przedłużeniem opony twardej

* nić końcowa wraz z nerwami rdzeniowymi zgrubienia lędźwiowego i stożka rdzeniowego tworzy ogon koński

- ma budowę metameryczną, można w nim wyróżnić segmenty, które nazywane są też neuromerami lub neurotomami (segment -> odcinek rdzenia kręgowego wraz z przynależną parą nerwów rdzeniowych)

- liczba segmentów w poszczególnych częściach rdzenia kręgowego odpowiada liczbie kręgów (wyjątek stanowi część szyjna, gdzie jest ich osiem i część ogonowa, gdzie jest ich znacznie mniej niż kręgów [zwykle 4-6])

- na przekroju poprzecznym segmentu wyraźnie widać:

* istotę szarą – leży centralnie, charakterystyczny wygląd, przypominający rozpięte skrzydła motyla lub literę H; ramiona górna noszą nazwę rogów dogrzbietowych (znajdują się w nich jądra czuciowe), a dolne – rogów dobrzusznych (znajdują się w nich jądra ruchowe)

^ w części piersiowej i pierwszych kilku segmentach lędźwiowych leżą również niewielkie rogi boczne (znajdują się w nich jądra współczulne)

^ obustronne rogi dogrzbietowe i dobrzuszne połączone są istotą pośrednią ośrodkową, która układa się wokół kanału ośrodkowego (jest przedłużeniem IV komory mózgowia, wysłany komórkami ependymy – wyjściółki i wypełniony płynem mózgowo rdzeniowym; w części krzyżowej rozszerza się tworząc komorę końcową)

^ do rogów dogrzbietowych rdzenia kręgowego dochodzą korzenie dogrzbietowe – czuciowe, prowadzą włókna nerwowe przewodzące bodźce czuciowe z ciała, na korzeniach tych znajdują się zwoje rdzeniowe, zawierające ciała komórkowe nerwów czuciowych

^ z rogów dobrzusznych wychodzą korzenie dobrzuszne – zawierają włókna ruchowe, które regulują skurcze mięśni, mogą się w nich znajdować także włókna współczulne i przywspółczulne dla narządów wewn.

^ korzenie dobrzuszne i dogrzbietowe łączą się tworząc nerw rdzeniowy, który zawiera włókna czuciowe, ruchowe oraz w niektórych odcinkach współczulne i przywspółczulne; nerw rdzeniowy wychodzi z kanału kręgowego przez otwór międzykręgowy lub otwór kręgowy boczny

* istotę białą – zlokalizowana obwodowo w stosunku do istoty szarej

^ pomiędzy rogami dogrzbietowymi i dobrzusznymi tworzy sznury rdzenia kręgowego: dogrzbietowy boczny i dobrzuszny, biegną w nich drogi nerwowe wstępujące (przenoszą bodźce czuciowe z rdzenia kręgowego do mózgowia) i zstępujące

- w jego obrębie występują także drogi własne, które łączą poszczególne części rdzenia w czynnościową całość; przechodzi nimi większość odruchów mięśniowych, tworzą one tzw. pęczki własne, biegnące we wszystkich sznurach

- na pow. dogrzbietowej:

* bruzda pośrodkowa dogrzbietowa

* bruzda boczna dogrzbietowa – przez nią wchodzą do rdzenia korzenie dogrzbietowe, leżą w niej tt. rdzeniowe dogrzbietowe

* bruzda pośrednia dogrzbietowa

- na pow. dobrzusznej:

* szczelina pośrodkowa dobrzuszna – leży w niej t. rdzeniowa dobrzuszna

* bruzdy boczne dobrzuszne – przez nie opuszczają rdzeń kręgowy korzenie dobrzuszne

OPONY RDZENIA KRĘGOWEGO

- wraz z kanałem kręgowym chronią rdzeń kręgowy

- opona twarda rdzenia

* tkanka łączna włóknista zbita

* tworzy rodzaj worka wyścielającego kanał kręgowy

* swoim zasięgiem przekracza zasięg stożka rdzeniowego, tworząc nić końcową opony twardej

* wraz z pozostałymi oponami okrywa rdzeń kręgowy

* pomiędzy oponą twardą rdzenia i okostną kanału kręgowego występuje jama nadtwardówkowa – wypełniona tkanką łączną luźną i tłuszczową oraz splotami żylnymi; zabezpiecza rdzeń kręgowy przed uciskiem, podczas ruchów kręgosłupa

* pomiędzy oponą twardą rdzenia i pajęczynówką znajduje się jama podtwardówkowa – w niej znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy

- pajęczynówka

* cienka i delikatna struktura

* utworzona z beleczek łącznotkankowych, które tworzą sieć o luźnym utkaniu

* na jej pow. zewn. komórki nabłonkowe tworzą tzw. ziarnistości pajęczynówki, biorące udział w odpływie płynu mózgowo-rdzeniowego do żył

* od opony miękkiej oddzielona jest jamą podpajęczynówkową, jej zawartość również stanowi płyn mózgowo-rdzeniowy

- opona miękka rdzenia

* zbudowana z tkanki łącznej wiotkiej

* stanowi cienką, bogato unaczynioną błonę przylegającą bezpośrednio do rdzenia kręgowego

* wchodzi do szczeliny pośrodkowej dobrzusznej rdzenia kręgowego, tworzy także osłonki korzeni nerwów rdzeniowych oraz tzw. więzadło ząbkowane, podwieszające rdzeń kręgowy

MÓZGOWIE

- część układu nerwowego ośrodkowego, która znajduje się w jamie czaszkowej

- pokryte jest oponami mózgowia, które są przedłużeniem odpowiednich opon rdzenia kręgowego

Mózgowie rdzeń przedłużony

tyłomózgowie wtórne

kresomózgowie śródmózgowie

międzymózgowie most móżdżek

podwzgórze niskowzgórze wzgórzomózgowie

wzgórze zawzgórze nadwzgórze

KRESOMÓZGOWIE

- nazywane też mózgiem

- najlepiej wykształcone struktury tej części mózgowia to półkule, które oddziela szczelina podłużna mózgu

* w szczelinie tej znajduje się sierp mózgu, fałd opony twardej mózgowia

* z zewn. półkule pokrywa płaszcz nowy – powierzchowne położenie istoty szarej w stosunku do istoty białej

^ jego istota szara nosi nazwę kory mózgu – u człowieka zajmuje ok. 95% powierzchni półkuli; jest ona skupiskiem neuronów odpowiedzialnych za wyższe funkcje układu nerwowego ośrodkowego, w tym funkcje psychiczne

! tu umiejscowione są m.in. ośrodki zapamiętywania, uczenia się, myślenia abstrakcyjnego i wyciągania wniosków

! pod względem topograficznym korę mózgu dzieli się na:

a) czołową – kora ruchowa

b) ciemieniową – odpowiada za czucie somatyczne

c) skroniową – odpowiada za słyszenie, uczenie się, pamięć, emocje

d) potyliczną – kora wzrokowa

! na pow. zewn. kory mózgu występują, różnie wyrażone i różnie liczne u poszczególnych gatunków, bruzdy, szczeliny i zakręty (wzniesienia kory mózgu, leżące pomiędzy bruzdami i szczelinami; istota szara na zakrętach jest prawie dwukrotnie grubsza niż w bruzdach)

! pofałdowanie kory mózgowej pozwala zwiększyć powierzchnię mózgowia przy ograniczonej pojemności jamy czaszkowej; wszystkie pozostałe skupiska istoty szarej mózgowia noszą nazwę podkory

^ w istocie białej płaszcza nowego przebiegają włókna nerwowe kojarzeniowe, czyli asocjacyjne, które łączą różne okolice kory mózgu w tej samej półkuli np. sąsiadujące bruzdy, zakręty lub płaty mózgu, nalezą tu np. włókna łukowate mózgu

- włókna spoidłowe (komisuralne) – tworzą spoidła i łączą poszczególne części obydwu półkul; największe skupisko tych włókien to ciało modzelowate, łączące obie półkule

- włókna rzutowe (projekcyjne) – łączą półkule z pozostałymi częściami mózgowia oraz rdzeniem kręgowym, np. promienistość wzrokowa, którą stanowią ostatnie odcinki drogi wzrokowej utworzone przez włókna biegnące z ciała kolankowatego bocznego do kory potylicznej lub promienistość słuchowa, która jest skupiskiem włókien rzutowych biegnących z ciała kolankowatego przyśrodkowego do kory skroniowej

- w półkuli znajduje się komora boczna, która poprzez otwór międzykomorowy, łączy się z komorą trzecią; na jej dnie znajduje się splot naczyniówkowy, wytwarzający płyn mózgowo-rdzeniowy; splot ten oddziela położone tu jądro ogoniaste i hipokamp

- najstarszą częścią kresomózgowia jest węchomózgowie

* znajduje się ono w części podstawnej mózgu, częściowo, na przyśrodkowej stronie płaszcza nowego, wokół ciała modzelowatego i na dnie komory bocznej

* dobrze wykształcony u zwierząt makrosomatycznych, np. u psów

* wyróżnia się w nim parzystą opuszkę węchową

^ stanowi przednią część węchomózgowia

^ ma kształt gruszkowaty lub maczugowaty

^ dochodzą do niej nici węchowe tworzące n. węchowy

^ nici węchowe są wypustkami pierwszych neuronów węchowych, które znajdują się w błonie śluzowej okolicy węchowej jamy nosowej

^ w opuszce węchowej znajduje się pierwotny ośrodek węchowy

^ u niektórych ssaków występuje opuszka węchowa dodatkowa związana z narządem lemieszowo-nosowym

! układa się ona górno-bocznie w stosunku do opuszki węchowej

^ od opuszki węchowej odchodzi konar węchowy, który dzieli się na:

! pasmo węchowe boczne

! pasmo węchowe przyśrodkowe

! w istocie białej tych pasm leżą drugie neurony drogi węchowej

! obydwa pasma węchowe ograniczają trójkąt węchowy, w którym znajduje się drugi ośrodek węchowy

! część włókien z tego ośrodka wchodzi do kory mózgu; inne podążają do międzymózgowia i śródmózgowia oraz poprzez płat gruszkowaty do hipokampa, w którym istota szara tworzy trzeci ośrodek węchowy

- hipokamp – leży na dnie komory bocznej

* wyróżnia się w nim część:

^ przedsionkową

^ nadspoidłową

^ zaspoidłową

* koniec dolny tworzy stopę hipokampa (róg Ammona); z tej części hipokampa pobiera się próbki do badań histopatologicznych w kierunku wścieklizny

* od hipokampa biegną drogi węchowe, tworzące sklepienie, które podążają głównie do ciał suteczkowatych, jąder wzgórza i podwzgórza w międzymózgowiu; biegną z hipokampa także drogi węchowe do ciała migdałowatego, jądra ogoniastego, śródmózgowia oraz kory mózgu

* oprócz przetwarzania bodźców węchowych, hipokamp odgrywa też ważną rolę w kształtowaniu pamięci i emocji

- ciało prążkowane – część kresomózgowia; stanowi skupiska istoty szarej, które znajdują się wewnątrz półkuli i są z sobą powiązane anatomicznie oraz czynnościowo

* skład ciała prążkowanego:

^ jądro ogoniaste

^ przedmurze

^ jądro soczewkowate

* ciało to tworzy stację przekaźnikową układu pozapiramidowego ruchu, która umożliwia jego automatyzację

MIĘDZYMÓZGOWIE

- niewielka część mózgowia

- zawiera w swym wnętrzu komorę trzecią, która przyjmuje kształt szczeliny otaczającej zrost międzywzgórzowy

- przez otwory międzykomorowe nawiązuje łączność z komorami bocznymi, a w kierunku doogonowym przechodzi w wodociąg śródmózgowia

- wyróżnia się w nim:

* podwzgórze

* niskowzgórze

* wzgórzomózgowie

PODWZGÓRZE

- należą do niego:

* ciało suteczkowate – zaangażowane w zmysł powonienia, mające także pewien związek z pamięcią, gdyż jego uszkodzenie uniemożliwia przyswajanie nowych informacji

* guz popielaty – poprzez lejek, nawiązuje kontakt z częścią nerwową przysadki

* skrzyżowanie wzrokowe – miejsce skrzyżowania części włókien nerwowych biegnących w nn. wzrokowych, po skrzyżowaniu tworzą one pasmo wzrokowe, podążające do ciała kolankowatego bocznego

- wymienione struktury posiadają także liczne jądra, dzięki którym podwzgórze jest m.in. nadrzędnym ośrodkiem neurosekrecyjnym, centrum kierującym czynnością autonomicznego układu nerwowego, gospodarką wodną organizmu, termoregulacją, pobieraniem pokarmu, przemianą tłuszczów i węglowodanów, snem i czuwaniem, cyklami układu rozrodczego, popędem seksualnym oraz reakcjami emocjonalnymi; do takich struktur należą:

* jądro przykomorowe – syntetyzuje oksytocynę, hormon powodujący skurcze mm. gładkich np. macicy

* jądro nadwzrokowe – wytwarza wazopresynę, hormon zwiększający zwrotne wchłanianie wody w nerkach

* jądro skrzyżowania – bierze udział w kontroli rytmu snu i czuwania

- przez podwzgórze przechodzą liczne drogi wstępujące i zstępujące łączące podwzgórze z innymi częściami międzymózgowia jak również innymi częściami mózgowia np. z hipokampem czy też korą mózgu

- z podwzgórzem ma ścisły związek przysadka, będąca bardzo ważnym gruczołem dokrewnym, jest pod ścisłym nadzorem podwzgórza

NISKOWZGÓRZE

- niewielka struktura międzymózgowia

- leży górnie i bocznie w stosunku do podwzgórza

- wewnątrz niego znajduje się istota biała oraz jądro istoty szarej m.in. jądro niskowzgórzowe, związane z układem pozapiramidowym ruchu oraz z układem nerwowym autonomicznym

WZGÓRZOMÓZGOWIE

- w jego skład wchodzą:

* wzgórze

* zawzgórze

* nadwzgórze

WZGÓRZE

- największa, położona górnie, parzysta część wzgórzomózgowia

- znajdują się w nim liczne jądra

- stanowi największe skupisko istoty szarej międzymózgowia

- np.:

* jądra donosowe wzgórza – uczestniczą w procesach związanych z pamięcią i emocjami

* jądra dobrzuszne: doogonowe i donosowe – kontrolują ruchy zamierzone

* poduszka – łączy odczucia somatyczne z informacjami słuchowymi i wzrokowymi

* jądro boczne doogonowe – jest zaangażowane w łączenie informacji czuciowych

- obydwa wzgórza połączone zrostem międzywzgórzowym, otacza komora III, wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym

ZAWZGÓRZE

- reprezentowane przez parzyste ciało kolankowate boczne [dochodzi do niego z podwzgórza pasmo wzrokowe; ciało to stanowi podkorowy ośrodek wzroku; odchodzą od niego włókna nerwowe podążające do wzgórka donosowego śródmózgowia] i kolankowate przyśrodkowe [podkorowy ośrodek słuchu i odchodzące od niego włókna kierują się do wzgórków doogonowych śródmózgowia]

NADWZGÓRZE

- leży w części górnej wzgórzomózgowia

- zawiera m.in. szyszynkę, która podobnie jak przysadka jest gruczołem dokrewnym

- u podstawy szyszynki układa się parzysty twór tzw. uzdeczka

- jądra uzdeczki to pośrednie ośrodki pomiędzy węchomózgowiem i podwzgórzem

ŚRÓDMÓZGOWIE

- rozciąga się od międzymózgowia do mostu

- wyróżnia się w nim m.in.:

* odnogi mózgu

* nakrywkę śródmózgowia

* pokrywę śródmózgowia

- granicę między nakrywką śródmózgowia i pokrywą śródmózgowia stanowi wodociąg śródmózgowia, łączący komorę III z komorą IV

- odnoga mózgu i nakrywka śródmózgowia stanowią razem konar mózgu

- nakrywka śródmózgowia tworzy część dogrzbietową konara mózgu

- odnoga mózgu tworzy część dobrzuszną konara mózgu

- obydwie te struktury są oddzielone od siebie tzw. istotą czarną (stanowi ona dość grubą blaszkę istoty szarej, o ciemnym zabarwieniu, która wchodzi w skład układu pozapiramidowego ruchu; funkcją tej istoty jest koordynacja ruchów mimowolnych i ruchów szybkich; uszkodzenie tej struktury u czł., jest podstawowym czynnikiem patogenezy choroby Parkinsona

- w nakrywce śródmózgowia znajdują się m.in. jądra ruchowe n. okoruchowego i bloczkowego oraz jądro czerwienne; wymienione nerwy podążają do oczodołu, gdzie unerwiają mm. gałki ocznej; jądro czerwienne stanowi ośrodek integrujący dróg ruchowych pozapiramidowych

- pokrywa śródmózgowia leży powyżej wodociągu

* należy do niej:

^ blaszka pokrywy – tworzy sklepienie wodociągu śródmózgowia, na niej układają się parzyste wzgórki donosowe [znajdują się w nich podkorowe ośrodki wzrokowe] i doogonowe [są ośrodkami słuchowymi]

^ wzgórki donosowe i doogonowe

- ze wzgórków wychodzi odpowiednio promienistość wzrokowa, prowadząca bodźce do kory potylicznej i promienistość słuchowa podążająca do kory skroniowej

- śródmózgowie zawiera również inne liczne jądra oraz szlaki nerwowe

TYŁOMÓZGOWIE WTÓRNE

- w jego skład wchodzą:

* most

* móżdżek

* także wyróżnia się komorę IV, która swoim zasięgiem obejmuje także rdzeń przedłużony

MOST

- ma postać wyniosłości ułożonej poprzecznie, między konarami mózgu i piramidami rdzenia przedłużonego

- jego części boczne przechodzą w konary środkowe móżdżku, zwane również ramionami mostu

- w części brzusznej mostu, widoczne są pęczki włókien podłużnych, poprzecznych oraz jądra mostu

- część dogrzbietowa mostu podzielona jest na:

* część prawą

* część lewą

* każda z tych części zawiera m.in. wstęgę przyśrodkową, w której biegną włókna pęczka smukłego i klinowatego, prowadzące impulsy czuciowe z kończyn oraz z tułowia

- wstęga boczna prowadzi włókna drogi słuchowej

- we wstędze trójdzielnej biegną włókna n. trójdzielnego przewodzące impulsy czucia bólu, ciepła i zimna z przeciwległej części twarzy; w tej części mostu, przednio od piramid rdzenia przedłużonego, widoczne jest ciało czworoboczne, w którym znajdują się włókna drogi słuchowej z jąder ślimakowych, z jąder oliwki, jak również z jąder ciała czworobocznego

- w środkowym odcinku mostu znajdują się jądra n. trójdzielnego

MÓŻDŻEK

- u zwierząt kształtem zbliżony jest do kuli

- szczelina poprzeczna mózgu i znajdujący się w niej namiot błoniasty móżdżku, oddziela go od półkul mózgu

- częściowo jest on nimi przykryty

- od rdzenia przedłużonego oddziela go komora IV

- przez konary – donosowy, środkowy i doogonowy móżdżku nawiązuje łączność ze śródmózgowiem, mostem i rdzeniem przedłużonym

- ma trzy zasadnicze części:

* robak – układa się w płaszczyźnie pośrodkowej

* 2 półkule móżdżku – układają się bo bokach robaka; dobrze wykształcone u człowieka

- widoczna jest istota biała położona ośrodkowo, tworząca ciało rdzenne (utworzone z licznych blaszek, o charakterystycznym wyglądzie przypominającym gałązkę żywotnika, określanym mianem drzewa życia); wyróżnia się w nim cztery pary jąder móżdżku

* w istocie białej biegną drogi własne i drogi doprowadzające i drogi odprowadzające łączące go z innymi częściami układu nerwowego ośrodkowego

- istota szara – leży obwodowo, tworzy korę móżdżku; na jej pow. widoczne są zakręty móżdżku i szczeliny móżdżku

* niektóre szczeliny móżdżku wydzielają w korze płaciki

- w móżdżku zlokalizowane są m.in. ośrodki regulujące napięcie mięśniowe, koordynację ruchów i zachowanie właściwej postawy ciała

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY

- lub rdzeniomózgowie

- od przodu sąsiaduje z mostem, a w kierunku tylnym przechodzi w rdzeń kręgowy

- wyróżnia się w nim:

* powierzchnię dogrzbietową

* powierzchnię dobrzuszną

- na pow. tych widoczne są bruzdy podobne do tych w rdzeniu kręgowym

- po obu stronach szczeliny pośrodkowej dobrzusznej zaznaczają się piramidy, które rozszerzają się w kierunku donosowym

- w części doogonowej większość włókien korowo-rdzeniowych, biegnących w piramidach ulega skrzyżowaniu, miejsce to nazywa się skrzyżowaniem piramid

- na końcu donosowym rdzenia przedłużonego, bocznie od piramid widoczne są oliwki, w których znajdują się m.in. podkorowe ośrodki słuchowe

- powierzchnia dogrzbietowa rdzenia przedłużonego tworzy dno komory IV, natomiast jej sklepienie jest dziełem móżdżku

- donosowa komora ta przedłuża się w wodociąg śródmózgowia, a w kierunku doogonowym przechodzi w kanał ośrodkowy rdzenia kręgowego

- komunikuje się również, przez swoje otwory boczne i u niektórych gatunków przez otwór pośrodkowy, z jamą podpajęczynówkową

- dno komory czwartej tworzy rozległe zagłębienie zwane dołem równoległobocznym

- część skierowana doogonowo to wierzch, ma ona także zachyłki boczne komory IV

- w rdzeniu przedłużonym rozpoczyna się lub kończy większość nerwów czaszkowych, od VI do XII

- skupione są w nim ośrodki nerwowe odpowiedzialne za najważniejsze funkcje życiowe oraz funkcje odruchowe: ośrodek oddechowy, naczynioruchowy, sercowy, ssania, żucia, połykania, a także ośrodki odpowiedzialne za wymioty, kichanie, kaszel, ziewanie i wydzielanie potu

OPONY MÓZGOWIA

- opona twarda mózgowia

* wyścieła jamę czaszkową

* na znacznym obszarze zrasta się z okostną

* brak jamy nadtwardówkowej

* w miejscach gdzie opona ta nie zrasta się z okostną tworzą się miejsca występowania zatok żylnych, do których odpływa krew z mózgowia

* tworzy także fałdy; jednym z nich jest sierp mózgu, który zagłębia się w szczelinę podłużną mózgu, między obustronne półkule

^ drugim z fałdów jest namiot błoniasty móżdżku – leży w szczelinie poprzecznej mózgu

^ u konia i człowieka występuje jeszcze sierp móżdżku, który wnika pomiędzy półkule móżdżku

^ fałdem jest również przepona siodła, która wyścieła dół czaszki donosowy

* pomiędzy oponą twardą i pajęczynówką mózgowia znajduje się szczelinowata jama podtwardówkowa, która zawiera płyn mózgowo-rdzeniowy

- pajęczynówka mózgowia

* jest to cienka przezroczysta błona włóknista pozbawiona naczyń krwionośnych

* pomiędzy nią i oponą miękką mózgowia znajduje się jama podpajęczynówkowa, którą wypełnia płyn mózgowo-rdzeniowy

* w pewnych miejscach ulega rozszerzeniu tworząc zbiorniki podpajęczynówkowe

^ największym z nich jest zbiornik móżdżkowo-rdzeniowy – znajduje się w okolicy podpotylicznej i można z niego pobierać płyn mózgowo-rdzeniowy np. do badań laboratoryjnych

* ze zbiornikami podpajęczynówkowymi mają łączność ziarnistości pajęczynówki, będące nieunaczynionymi kosmkowatymi uwypukleniami pajęczynówki, które stanowią drogi odpływu płynu mózgowo-rdzeniowego do naczyń żylnych

- opona miękka mózgowia

* przylega bezpośrednio do mózgowia i wnika do jego bruzd

* zawiera liczne naczynia włosowate, wkracza na teren komór mózgowia, jako tkanka naczyniówkowa, a jej naczynia włosowate tworzą tu sploty naczyniówkowe odpowiednich komór mózgowia, wytwarzające płyn mózgowo-rdzeniowy

PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY

- przejrzysta ciecz wypełniająca kanał ośrodkowy rdzenia kręgowego, komory mózgowia, jamę podtwardówkową i jamę podpajęczynówkową

- ciśnienie jego jest zbliżone do ciśnienia krwi

- wytwarzany przez sploty naczyniówkowe komór mózgowia oraz przez komórki wyściółki

- po spełnieniu swoich funkcji wchłaniany jest do żył przez naczynia włosowate opony miękkiej oraz ziernistości pajęczynówki

- główne zadania tego płynu to ochrona rdzenia kręgowego oraz mózgowia, zapobieganie odkształceniom układu nerwowego ośrodkowego, amortyzowanie wstrząsów, wymiana substancji odżywczych oraz metabolitów

- stanowi także drogę przenoszenia informacji humoralnej między poszczególnymi częściami mózgowia

- bierze udział w chłodzeniu, zwłaszcza mózgowia

UKŁAD NERWOWY OBWODOWY

- do tego układu zaliczamy:

* nn. rdzeniowe

* nn. czaszkowe

* zwoje nerwowe

- nerwy rdzeniowe

* mają związek z rdzeniem kręgowym

* odchodzą odcinkowo od jego segmentów

* dzielą się na:

^ nn. szyjne

^ nn. piersiowe

^ nn. lędźwiowe

^ nn. krzyżowe

^ nn. ogonowe

* liczba par tych nerwów odpowiada liczbie segmentów danej części rdzenia kręgowego

* każdy nerw rdzeniowy powstaje przez połączenie korzenia dobrzusznego z korzeniem dogrzbietowym

* korzeń dobrzuszny zawiera włókna osiowe komórek nerwowych ruchowych zlokalizowanych w rogach dobrzusznych istoty szarej rdzenia kręgowego

* korzeń dogrzbietowy tworzą włókna czuciowe kierujące się do rdzenia kręgowego od komórek zwojów rdzeniowych (leżą one poza rdzeniem kręgowym, ale jeszcze na terenie kanału kręgowego; dochodzą do nich dendryty czuciowe z obwodu ciała)

* z połączenia obu korzeni powstaje mieszany, ruchowo-czuciowy n. rdzeniowy

* poza włóknami ruchowymi i czuciowymi nerw rdzeniowy może zawierać również włókna układu nerwowego autonomicznego

* po wyjściu z kanału kręgowego krótki n. rdzeniowy dzieli się na cieńszą, udającą się do skóry i mięśni nadosiowych gałąź dogrzbietową i na grubszą przeznaczoną do struktur układających się poosiowo w tym kończyn, gałąź dobrzuszną

* od nerwu rdzeniowego odchodzi również niewielka gałąź oponowa

* wymienione gałęzie ulegają następnie wtórnemu podziałowi, tworząc odpowiednie nerwy

* często gałęzie dobrzuszne sąsiadujących nn. rdzeniowych łączą się ze sobą i wymieniają włókna

* tworzą w ten sposób sploty nerwowe

* spośród ważniejszych należy wymienić:

^ splot szyjny

^ splot ramienny

^ splot lędźwiowy

^ splot krzyżowy

- splot szyjny

* powstaje przez połączenie gałęzi dobrzusznych nn. szyjnych

* odchodzą od niego nerwy do niektórych mm. szyi, małżowiny usznej oraz do przepony

* przeponę unerwia n. przeponowy

^ u zwierząt powstaje on z gałęzi dobrzusznych C5-C7

- splot ramienny

* utworzony przez gałęzie dobrzuszne C6-C8 oraz nn. Th1 i Th2 – są tu jednak różnice gatunkowe

* odchodzą od niego liczne nerwy przeznaczone dla skóry i mięśni kończyny piersiowej, wśród nich można wyróżnić:

^ n. nadłopatkowy – m. nadgrzebieniowy i m. podgrzebieniowy

^ nn. podłopatkowe – m. podłopatkowy

^ n. pachowy – mm. zginaczy stawu ramiennego

^ n. mięśniowo-skórny – m. kruczo-ramienny oraz m. zginacze stawu łokciowego

^ n. promieniowy – mm. prostowniki stawu łokciowego, nadgarstka i palców

^ n. łokciowy – niektóre mm. zginaczy nadgarstka i palców

^ n. pośrodkowy – mm. zginacze nadgarstka i palców

* gałęzie dobrzuszne nerwów piersiowych to nn. międzyżebrowe, układające się w bruzdach żeber

- splot lędźwiowy

* utworzony przez gałęzie dobrzuszne nn. lędźwiowych

* odchodzą od niego:

^ n. biodrowo-podbrzuszny – niektóre mięśnie poosiowe tej okolicy, w tym mm. brzucha, dla narządów płciowych zewnętrznych samców i skóry wymienia

^ n. biodrowo-pachwinowy – podobne mm. jak poprzedni nerw

^ n. skórny boczny uda – unerwia skórę uda, fałdu boku i kolana oraz m. lędźwiowy większy

^ n. udowy – unerwia m.in. m. czworogłowy uda

^ n. zasłonowy – mm. przywodziciele stawu biodrowego

- splot krzyżowy

* utworzony przez gałęzie dobrzuszne nn. krzyżowych

* jest źródłem nerwów dla narządów jamy miednicy i jej okolic oraz dla kończyny miednicznej

* odchodzą od niego:

^ n. pośladkowy doczaszkowy – mm. pośladkowe

^ n. pośladkowy doogonowy – m. dwugłowy uda i m. półbłoniasty

^ n. skórny doogonowy uda – zaopatruje skórę tej okolicy oraz m. półścięgnisty

^ n. sromowy – unerwia prącie, łechtaczkę i wargi sromu

^ nn. odbytnicze doogonowe – unerwiają tylny odcinek odbytnicy oraz wargi sromu

^ n. kulszowy – większość mięśni kończyny miednicznej; dzieli się na:

! n. piszczelowy – mm. zginacze stawu kolanowego i prostowniki stawu stępu; dzieli się na nn. podeszwowe

! n. strzałkowy wspólny – dzieli się na n. strzałkowy powierzchowny i głęboki; te z kolei dzielą się na nn. grzbietowe; nn. strzałkowe przeznaczone są dla mm. zginaczy stawu stępu

- nerwy czaszkowe

* występuje w liczbie 12 par

* tradycyjnie numeruje się je cyframi rzymskimi

NERWY

Nerwy czaszkowe – 12 par

Nerwy czuciowe:

I – nerwy węchowe – dochodzą do kresomózgowia

II – nerwy wzrokowe – dochodzą do międzymózgowia

VIII – nerw przedsionkowo-ślimakowy

Nerwy mieszane:

V – nerw trójdzielny (najgrubszy) unerwia ruchowo mm. żuciowe (żwacz), unerwia zęby łuku dolnego i górnego – znieczulenie stomatologiczne

VII – nerw twarzowy – unerwia mm. wyrazowe twarzy; włókna ruchowe

X – nerw błędny – charakter przywspółczulny, parasympatyczny; zaopatruje gł. narządy jamy klatki piersiowej i jamy brzusznej; dociera prawie do wpustu jamy miednicznej; wywodzi się z mózgowia

Nerwy ruchowe:

III –

IV – dla mm. gałki ocznej (7 mm.)

VI –

XII – zaopatruje mm. języka

IX – n. językowo-gardłowy – zawiera włókna czuciowe i smakowe dla nasady języka oraz włókna czuciowe dla podniebienia miękkiego, a także włókna przywspółczulne dla gruczołu przyusznego i gruczołów policzkowych

XI – n. dodatkowy – unerwia niektóre mm. szyi, np. łopatkowo-poprzeczny i m. czworoboczny

UKŁAD NERWOWY AUTONOMICZNY

- funkcjonuje poza świadomością człowieka i zwierząt

- większość neuronów tego układu leży na obwodzie w zwojach autonomicznych

* do zwojów tych dochodzą włókna przedzwojowe, których jądra znajdują się w układzie nerwowym ośrodkowym

* ze zwojów wychodzą natomiast włókna zazwojowe tworzące nerwy lub sploty

^ w układzie somatycznym jest odwrotnie – jego komórki nerwowe, z wyjątkiem czuciowych, są zlokalizowane w układzie nerwowym ośrodkowym

* ważną cechą jest podział na część współczulną i przywspółczulną

^ część współczulna

! inna nazwa – część naczyniowa, gdyż nerwy docierają często do narządów wraz z naczyniami krwionośnymi

! składa się z: ośrodków współczulnych, pnia współczulnego ze zwojami przykręgowymi, zwojów przedkręgowych oraz włókien współczulnych

! ośrodki, czyli jądra współczulne zlokalizowane są w rogach bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego poczynając od segmentu Th1, a kończąc na segmentach lędźwiowych, występują tu różnice gatunkowe

! komórki nerwowe tych ośrodków noszą nazwę neuronów przedzwojowych, od których odchodzą włókna przedzwojowe, biegną one przez istotę białą rdzenia kręgowego, korzenie dobrzuszne, nerwy rdzeniowe, gałęzie łączące białe do pnia współczulnego, gdzie kończą się w jego zwojach lub niekiedy biegną dalej, do zwojów przedkręgowych i splotów autonomicznych

! ze zwojów przykręgowych i przedkręgowych wychodzą neurony zazwojowe, których włókna podążają do unerwianych narządów lub do splotów

! pień współczulny - parzysty, leży wzdłuż kręgosłupa pod trzonami kręgów, z wyjątkiem części szyjnej, w której oddala się od niego i łączy z n. błędnym tworząc pień błędno-współczulny; na pniu współczulnym układają się zwoje pnia współczulnego, nazywane też zwojami przykręgowymi

a) wyróżnia się 3 zwoje szyjne:

* doczaszkowy – znajduje się na doczaszkowym końcu pnia współczulnego; dochodzą do niego włókna przedzwojowe z neuromerów Th 1-7; włókna zazwojowe zaopatrują narządy na głowie, szyi i w przedniej części jamy klatki piersiowej

* środkowy – nie występuje u konia i małych przeżuwaczy; u pozostałych gatunków leży na wysokości kręgu szyjnego szóstego; odchodzą od niego m.in. n. sercowy szyjny do splotu sercowego, gałęzie do n. krtaniowego doogonowego oraz n. przeponowego

* doogonowy – łączy się z dwoma początkowymi zwojami piersiowymi tworząc zwój szyjno-piersiowy, dawniej zwój gwiaździsty; jego włókna zazwojowe tworzą pętlę podobojczykową, splot podobojczykowy, n. kręgowy i splot kręgowy

b) oraz odpowiadające na ogół liczbie kręgów:

* zwoje piersiowe – układają się w okolicy głów odpowiednich żeber; sąsiednie zwoje pnia współczulnego tej samej strony łączą gałęzie międzyzwojowe

^ pnie współczulne obu stron połączone są gałęziami poprzecznymi

^ od zwojów pnia współczulnego odchodzą włókna zazwojowe tworzące sploty

^ największym splotem autonomicznym klatki piersiowej jest splot aortowy piersiowy zawierający m.in. splot sercowy

^ do włókien współczulnych dołączają włókna przywspółczulne odchodzące od pnia błędnego

^ w stosunku do serca włókna współczulne działają pobudzająco, a przywspółczulne hamująco

^ z dalszych zwojów części piersiowej pnia współczulnego odchodzą gałęzie tworzące splot przełykowy i splot płucny; włókna nerwowe dochodzące do tych splotów określane są wspólnym mianem jako nn. trzewne piersiowe

* lędźwiowe

* krzyżowe

* włókna odchodzące od ostatnich zwojów piersiowych i pierwszych lędźwiowych tworzą nn. trzewne brzuszne, reprezentowane przez n. trzewny większy i mniejszy; przechodzą one na teren jamy brzusznej rozworem aortowym

* do włókien współczulnych tych nerwów dołączają włókna przywspółczulne od pnia błędnego

* włókna współczulne hamują perystaltykę jelit i zwężają światło naczyń krwionośnych tej części ciała, przywspółczulne – działają przeciwstawnie

* czucie bólu z narządów jamy brzusznej jest prowadzone włóknami dośrodkowymi, zarówno współczulnymi jak i przywspółczulnymi

* na terenie jamy brzusznej włókna autonomiczne, podobnie jak w jamie klatki piersiowej, tworzą sploty

^ największy z nich to splot aortowy brzuszny, utworzony m.in. przez splot trzewny, nazywany też splotem słonecznym lub mózgiem brzusznym; składa się on ze zwojów trzewnych prawego i lewego oraz zwoju krezkowego doczaszkowego; włókna tego splotu wywodzą się z nn. trzewnych oraz pni błędnych

* w sąsiedztwie narządów oraz naczyń krwionośnych powstają sploty biorące swoje nazwy od nazw tych narządów, np. splot krezkowy doczaszkowy i doogonowy, splot wątrobowy, splot jajnikowy i wiele innych

- część przywspółczulna

* ma swoje neurony przedzwojowe tylko w niektórych miejscach układu nerwowego ośrodkowego; są nimi: śródmózgowie, rdzeń przedłużony i część krzyżowa rdzenia kręgowego

* w śródmózgowiu znajdują się jądra przywspółczulne n. okoruchowego, od których odchodzą włókna przedzwojowe zmierzające wraz z tym nerwem do zwoju rzęskowego

* na terenie rdzenia przedłużonego jądra przywspółczulne są związane z n. twarzowym, językowo-gardłowym i błędnym

* wychodzące z tych jąder, przez odpowiednie nerwy, włókna przedzwojowe kończą się w zwojach przywspółczulnych zlokalizowanych na terenie głowy; należą do nich zwoje: skrzydłowo-podniebienny, uszny, żuchwowy i podjęzykowy

* od zwojów tych odchodzą włókna zazwojowe, które różnymi drogami są doprowadzone do gruczołu łzowego i gruczołów ślinowych

* jądra przywspółczulne zlokalizowane są również w istocie szarej części krzyżowej rdzenia kręgowego

* z jąder tych włókna przedzwojowe dołączają początkowo do nerwów rdzeniowych, a następnie oddzielają się od nich tworząc nn. miedniczne

* włókna nn. miednicznych, wraz z włóknami współczulnymi, tworzą splot miedniczny

* następnie opuszczają ten splot i zaopatrują pęcherz moczowy, cewkę moczową, narządy płciowe, okrężnicę zstępującą i odbytnicę

NARZĄDY ZMYSŁÓW

- zapewniają możliwość odbierania przez organizm impulsów zarówno ze środowiska zewn., jak i wewn.

- są one następnie przekazywane układowi nerwowemu ośrodkowemu, a przede wszystkim korze mózgu

- w zależności od budowy receptory dzielą się na zakończenia wolne nerwów i ciałka nerwowe końcowe

- zakończenia wolne nerwów są to końcowe rozgałęzienia dendrytów tzw. telodendria komórek czuciowych, stanowią one receptory bodźców dotykowych, bólowych i termicznych; występują w naskórku, w skórze właściwej, powięziach, ścięgnach, więzadłach, torebkach stawowych, okostnej, ochrzęstnej, namiętnej, nanerwiu, przydance naczyń, rogówce, błonie śluzowej jamy ustnej i gruczołach układu trawiennego

- ciałka nerwowe końcowe charakteryzują się rozgałęzieniami zakończeń nerwowych wokół komórek czuciowych, które mogą leżeć wśród komórek nabłonka błony śluzowej, np. komórki kubków smakowych języka będące ciałkami czuciowymi nieotorbionymi; mogą też otaczać się torebkami łącznotkankowymi jako ciałka nerwowe otorbione, np. ciałka dotykowe występujące w skórze opuszek palcowych, warg, spojówce powiek, błonach międzykostnych, torebkach stawowych i w krezce

* do ciałek nerwowych otorbionych należą:

^ narząd wzroku i narząd przedsionkowo-ślimakowy

^ narząd smaku

^ narząd powonienia

^ narząd lemieszowo-nosowy

NARZĄD WZROKU

OKO

- składa się z gałki ocznej i n. wzrokowego wraz z jego pochewkami

- Gałka oczna:

* kształt kulisty

* od tylnej pow. odchodzi n. wzrokowy – łączy on gałkę oczną z mózgowiem

* na wewn. powierzchni ściany gałki ocznej, w miejscu odejścia n. wzrokowego znajduje się krążek n. wzrokowego – leży on nieco bocznie od tylnego bieguna gałki ocznej

* tylnie od krążka n. wzrokowego znajduje się plamka, która jest obszarem siatkówki odbierającym obraz z najwyższą rozdzielczością

* w przedniej części gałki ocznej umieszczona jest rogówka, a za nią soczewka

* między rogówką i soczewką znajduje się tęczówka – dzieli ona przestrzeń w przedniej części gałki ocznej na dwie komory:

^ komorę przednią gałki ocznej

^ komorę tylną gałki ocznej

* otwór ograniczony brzegami tęczówki to źrenica

* przez źrenicę przepływa ciecz wodnista z komory tylnej gałki ocznej do komory przedniej gałki ocznej

* soczewka i tęczówka przymocowane są do gałki ocznej za pomocą obwódki rzęskowej i ciała rzęskowego

* wnętrze gałki ocznej, tylnie od soczewki wypełnia galaretowata substancja nazywana ciałem szklistym

* ściana gałki ocznej zbudowana jest z 3 warstw:

1. błona włóknista gałki ocznej – najbardziej zewn. warstwa, twarda i mocna struktura, naprężona w następstwie ciśnienia śródgałkowego; dzieli się na:

a) położoną tylnie – twardówkę

- zwarta, nie przezroczysta część błony włóknistej gałki ocznej

- barwa biała – stąd inna nazwa białkówka

- uboga w naczynia krwionośne

- sztywność twardówki utrzymuje kulisty kształt gałki ocznej

- gł. skł. są włókna kolagenowe; występują również włókna sprężyste oraz fibrocyty

- tworzą ją 3 warstwy: blaszka nadtwardówkowa, istota właściwa twardówki i blaszka brunatna twardówki (znajdują się w niej liczne komórki barwnikowe – melanocyty)

- twardówka zajmuje ok. 4/5 powierzchni błony włóknistej gałki ocznej

- w tylnej jej części znajduje się pole sitowe twardówki, przez które wychodzą z gałki ocznej włókna n. wzrokowego

- od zewn. do twardówki przyczepione są mm. gałki ocznej, umożliwiające jej ruchy

- z twardówką związana jest zatoka żylna twardówki, do której odpływa ciecz wodnista, przez co odgrywa ważną rolę w regulowaniu ciśnienia śródgałkowego

b) położoną bardziej przednio – rogówkę

- zajmuje ok. 1/5 pow. błony włóknistej gałki ocznej

- jest ona idealnie przezroczysta

- pozbawiona naczyń krwionośnych

- bogato unerwiona

- zbudowana jest z 5 warstw:

* zewn. – nabłonek wielowarstwowy płaski, tzw. nabłonek przedni rogówki; posiada on duże właściwości regeneracyjne i wszelkie uszkodzenia w tej warstwie szybko się goją; stanowi przedłużenie spojówki gałki ocznej; jest on stale zwilżany przez łzy oraz śluz wydzielany przez spojówkę; spoczywa on na blaszce granicznej przedniej, zbudowanej z włókien kolagenowych

* istota właściwa rogówki – najgrubsza warstwa; zbudowana z tkanki łącznej włóknistej oraz tzw. korneocytów ułożonych warstwowo, między którymi znajduje się homogenna substancja podstawowa

* w tylnej części istotę właściwą pokrywa blaszka graniczna tylna, na której spoczywa nabłonek tylny rogówki, który jest nabłonkiem jednowarstwowym płaskim

* na styku rogówki i twardówki znajduje się rąbek rogówki

2. błona naczyniowa gałki ocznej – stanowi środkową warstwę ściany gałki ocznej; w znacznej części układa się pomiędzy błoną włóknistą i błoną wewn.; jest ona bardzo obficie unaczyniona i zaopatrzona w liczne komórki zawierające barwnik; wyróżnia się w niej następujące części:

a) tęczówkę

- najbardziej ku przodowi wysunięta część błony naczyniowej, leżąca tylnie od rogówki

- w jej środku znajduje się otwór – źrenica; ogranicza ją brzeg źreniczny

- tęczówka połączona jest z rogówką w kącie tęczówkowo-rogówkowym więzadłem grzebieniastym kąta tęczówkowo-rogówkowego

- przestrzeń ograniczoną przednią powierzchnią tęczówki i tylną powierzchnią rogówki nazywa się komorą przednią gałki ocznej

- tylnie od tęczówki leży niewielka komora tylna gałki ocznej

- obydwie komory, połączone źrenicą, wypełnione są cieczą wodnistą; ciecz ta wytwarzana jest przez ciało rzęskowe i odprowadzana do zatoki żylnej twardówki

- zrąb tęczówki zbudowany jest z fibrocytów, włókien tkanki łącznej oraz bezpostaciowej substancji podstawowej

- w zrębie tęczówki umieszczone są także dwa mięśnie: m. zwieracz źrenicy [unerwiony przywspółczulnie] i m. rozwieracz źrenicy [unerwiony współczulnie] – regulują one wielkość źrenicy w zależności od warunków świetlnych, w których odbywa się proces widzenia; przy słabym świetle – źrenica się rozszerza; przy mocnym świetle – źrenica się zwęża

b) ciało rzęskowe

- zgrubienie błony naczyniowej gałki ocznej

- od równika soczewki do ciała rzęskowego biegną włókienka obwódkowe tworzące obwódkę rzęskową, która utrzymuje soczewkę we właściwym położeniu

- włókienka te przytwierdzają się do wyrostków rzęskowych, tworzących wieniec rzęskowy

- silnie unaczynione wyrostki rzęskowe i występujące pomiędzy nimi fałdy rzęskowe wytwarzają ciecz wodnistą

- ważną część ciała rzęskowego stanowi m. rzęskowy, zbudowany z miocytów gładkich i unerwiony przywspółczulnie; jest odpowiedzialny za zmianę krzywizny soczewki

- układ: ciało rzęskowe, obwódka rzęskowa i soczewka służy do akomodacji oka, tzn. dostosowuje ogniskową soczewki do odległości oglądanego przedmiotu

c) naczyniówka

- stanowi tylny fragment błony naczyniowej i wyściela wewnętrzną powierzchnię twardówki

- drugą powierzchnią łączy się z częścią barwnikową siatkówki

- błona ta bogata jest w sieć naczyń krwionośnych, przez które zaopatruje w sieć kapilarną część wzrokową siatkówki

- znajdują się tu także liczne melanocyty

- u zwierząt występuje w niej błona odblaskowa, o budowie włóknistej u zwierząt roślinożernych i komórkowej u mięsożernych; brak tej struktury u świni

- „świecenie” oczu wielu ssaków w nocy polega na odbiciu promieni przez tę warstwę naczyniówki; błona odblaskowa pozwala więc zwierzętom na lepsze widzenie w nocy

3. błona wewnętrzna gałki ocznej = siatkówka

- najgłębsza warstwa ściany gałki ocznej

- stanowi właściwy receptor bodźców świetlnych

- graniczy od zewnątrz z błoną naczyniową, a od wewnątrz z ciałem szklistym

- gł. część siatkówki, tzw. część wzrokowa siatkówki zawiera komórki wyspecjalizowane w odbieraniu bodźców świetlnych i przekazywaniu informacji o obrazie padającym na siatkówkę do włókien n. wzrokowego

- pozostałe 2 części siatkówki, to część rzęskowa siatkówki i część tęczówkowa siatkówki, które nie biorą udziału w odbieraniu bodźców, gdyż pozbawione są neuronów, stanowią one tzw. część ślepą siatkówki

- część wzrokowa siatkówki zbudowana jest z warstwy barwnikowej oraz warstwy nerwowej

- warstwa barwnikowa siatkówki

* jest utworzona z sześciennych komórek barwnikowych, zapobiega odbiciom światła wewnątrz gałki ocznej

- w warstwie nerwowej wyróżnia się wtórnie warstwę nerwowo-nabłonkową, warstwę zwojową siatkówki i warstwę zwojową n. wzrokowego

* warstwa nerwowo-nabłonkowa składa się z komórek pręcikonośnych, czyli pręcików i komórek czopkonośnych inaczej czopków, które stanowią receptory wzrokowe; pręciki są wrażliwe na światło oraz kolor biały i czarny, a czopki na barwę; zwierzęta o nocnym trybie życia mają tylko pręciki

- obszar siatkówki odbierający obraz z największą rozdzielczością to plamka

- w siatkówce występuje też miejsce, gdzie skupiają się neuryty tworzące n. wzrokowy – krążek n. wzrokowego; w jego obrębie brak jest komórek wzrokowych, przez to nie bierze on udziału w procesie widzenia

- w warstwie zwojowej leżą neurony wzrokowo-zwojowe, których neuryty łączą siatkówkę z mózgowiem

UKŁAD OPTYCZNY GAŁKI OCZNEJ

- w skład jego wchodzą: rogówka, ciecz wodnista, soczewka i ciało szkliste

SOCZEWKA

- twór zwarty, elastyczny, przezroczysty o kształcie dwuwypukłym

- pozbawiona naczyń krwionośnych i chłonnych

- brak w niej barwnika

- komórki jej, poza błoną komórkową pozbawione są organelli komórkowych

- cała komórka wypełniona jest białkiem – krystaliną; to sprawia, że soczewka jest idealnie przezroczysta

- z zewn. soczewkę otacza torebka soczewki, która jest cienką, sprężystą błoną

- na obwodzie przyczepia się do niej obwódka rzęskowa, łącząca soczewkę z ciałem rzęskowym

- napięcie m. rzęskowego powoduje zwiększenie krzywizny soczewki; proces ten regulowany odruchowo, nazywa się akomodacją

- pod torebką znajduje się kora soczewki, zbudowana z płaskich, długich komórek, nazywanych też włóknami soczewki, które leżą współśrodkowo wokół jądra soczewki jak listki cebuli

- obraz powstający na soczewce jest pomniejszony, odwrócony i w kształcie elipsy

CIAŁO SZKLISTE

- największą przestrzenią gałki ocznej jest komora ciała szklistego gałki ocznej; jest ona ograniczona z tyłu i z boków przez siatkówkę, a z przodu przez soczewkę

- komorę tę wypełnia ciało szkliste – galaretowata, przejrzysta substancja przesycona cieczą szklistą, o składzie podobnym do cieczy wodnistej

- zrąb szklisty tworzą włókna kolagenowe; między włóknami występują nieliczne komórki – hialocyty

- dzięki ciału szklistemu możliwe jest uwypuklenie się soczewki w czasie akomodacji

- od krążka n. wzrokowego do tylnej pow. soczewki biegnie kanał ciała szklistego, będący pozostałością po t. ciała szklistego, występujący w życiu płodowym

NARZĄDY DODATKOWE OKA

POWIEKI

- ruchome fałdy skórno-mięśniowe zabezpieczające przednią pow. gałki ocznej, a przede wszystkim rogówkę, przed urazami mechanicznymi, wysychaniem i zanieczyszczaniem

- od wewnątrz pokryte są spojówką powiek

- charakterystyczne struktury powiek stanowią tarczki górna i dolna – są to twarde płytki zbudowane z tkanki łącznej włóknistej o grubości ok. 1 mm.

* wewnątrz tarczek znajdują się gruczoły tarczkowe, w liczbie ok. 30

- gruczoły tarczkowe

* odmiana gruczołów łojowych

* łój powiekowy zapobiega spływaniu łez na policzki

- między powieką górną i powieką dolną znajduje się szpara powiek

- obie powieki łączą się w kącie bocznym oka i kącie przyśrodkowym oka

* kąt boczny jest ostry, a przyśrodkowy zaokrąglony

- na brzegach powiek są dwie krawędzie przednia i tylna

- na krawędzi przedniej powiek wyrastają rzęsy, z którymi związane są gruczoły rzęskowe

- na krawędzi tylnej powiek znajdują się ujścia przewody gruczołów tarczkowych

SPOJÓWKA

- rodzaj błony śluzowej, która wyściela wewn. powierzchnie powiek jako spojówka powiek oraz pokrywa od zewn. przednią część twardówki jako spojówka gałki ocznej

- brzegi spojówki pokrywającej wewn. pow. powiek przechodzą na ich krawędziach w skórę powiek, natomiast spojówka pokrywająca twardówkę przechodzi w nabłonek przedni rogówki w okolicy rąbka

- przestrzeń zawarta pomiędzy spojówką powiek oraz spojówką gałki ocznej nosi nazwę worka spojówki – worek ten zwilżany jest wydzieliną gruczołów łzowych, gruczołów tarczkowych oraz śluzem wydzielanym przez nabłonek spojówki

- w przyśrodkowym kącie oka spojówka tworzy fałd półksiężycowaty spojówki inaczej powiekę III; u dużych zwierząt może on dochodzić do 2,5 cm długości; w fałdzie tym znajduje się chrząstka, która ma postać płytki

* na chrząstce tej leży gruczoł powierzchowny

* przewody tego gruczołu otwierają się na wewn. pow. tej struktury

- u świni występuje także gruczoł głęboki; obecne są również grudki chłonne spojówkowe, które w stanie zapalnym, mogą drażnić rogówkę, powodując ból i upośledzenie widzenia

NARZĄD ŁZOWY

- składa się z części wydzielającej łzy, czyli gruczołu łzowego oraz z części odprowadzającej łzy z worka spojówki do jamy nosowej

- gruczoł łzowy położony jest w oczodole, na kości czołowej, po stronie górno-bocznej gałki ocznej

* składa się on z kilkunastu zrazików gruczołowych, od których odchodzą przewodziki odprowadzające, otwierające się na sklepieniu górnym spojówki

* jest to gruczoł cewkowo-pęcherzykowy wytwarzający łzy, które składają się z głównie z wody, chlorku sodu i niewielkiej ilości białka; zawierają także lizozym – substancję bakteriostatyczną

- łzy gromadzące się w przyśrodkowym kącie oka, w jeziorku łzowym, wpływają przez punkty łzowe, znajdujące się na brzegach powiek, do kanalików łzowych; jeden z kanalików odchodzi od punktu łzowego powieki górnej, a drugi od punktu powieki dolnej

- uchodzą one do woreczka łzowego, który łączy się z jamą nosową przewodem nosowo-łzowym; przewód ten otwiera się do przedsionka nosa ujściem nosowo-łzowym

MIĘŚNIE GAŁKI OCZNEJ

- należą do nich:

* m. wciągacz gałki ocznej

* mm. proste – dogrzbietowy, dobrzuszny, boczny i przyśrodkowy

* mm. skośne – dogrzbietowy i dobrzuszny

POWIĘZIE OCZODOŁOWE

- okostna oczodołu

* błoniasty worek, kształtu lejkowatego

* podstawa okostnej ma przyczep na brzegu pierścienia oczodołowego, a wierzchołek tej struktury przytwierdza się wokół kanału wzrokowego

* okostną oczodołu od zewn. pokrywa ciało tłuszczowe zewnętrzne okostnej oczodołu

* wewnątrz okostnej oczodołu znajduje się gałka oczna wraz z jej mięśniami, naczyniami, nerwami i powięziami, a także ciało tłuszczowe wewnętrzne okostnej oczodołu

* obydwa ciała tłuszczowe tworzą łącznie ciało tłuszczowe oczodołu – chroni ono gałkę oczną od przegrzania oraz izoluje ją od pracujących mięśni, a także stanowi zapasowy materiał energetyczny

POWIĘZIE MIĘŚNIOWE

- można podzielić na dwa zespoły – powięź powierzchowną i głęboką

- powięź powierzchowna – rozpoczyna się na obrzeżu kanału wzrokowego, pokrywa z zewn. mięśnie gałki ocznej, a następnie wnika do obu powiek

- powięź głęboka – rozpoczyna się na twardówce, wnika pomiędzy poszczególne mięśnie tworząc ich osłonki

NARZĄD PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWY – UCHO

- składa się z 3 części: ucha zewn., ucha środkowego i ucha wewn.

UCHO ZEWNĘTRZNE

- składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego

- małżowina uszna

* zbudowana z chrząstki małżowiny usznej, która jest chrząstką sprężystą

* z zewn. pokrywa ją skóra

* zasadniczym jej zadaniem jest wychwytywanie i skupianie fal dźwiękowych, a także określanie kierunku ich źródła

* u ssaków wodnych zapobiega dostawaniu się wody, a u bytujących w norach – grudek ziemi do przewodu słuchowego zewn.

* jest ona wyjątkowo dobrze rozwinięta u ssaków aktywnych nocą, np. nietoperzy

* obrąbek stanowi brzeg czółenka

* zewn., wypukła, pow. czółenka nosi nazwę grzbietu małżowiny usznej

* pow. wewn., wklęsła tworzy muszlę małżowiny usznej ograniczającą jamę muszli, przechodzącą w przewód słuchowy zewn.

* skóra małżowiny usznej pokryta jest krótkimi włosami, których długość zależy od gatunku i rasy zwierzęcia

* małżowina uszna spoczywa na ciele tłuszczowym małżowiny usznej; chrząstka małżowiny usznej łączy się z chrząstką przewodu słuchowego zewn. za pomocą chrząstki pierścieniowej

* małżowina uszna konia jest stosunkowo długa i lejkowata, a u bydła jest szeroka i wyraźnie odchylona w kierunku bocznym; u psa i świni wielkość i kształt małżowiny są zmienne i zależą od rasy zwierzęcia

- przewód słuchowy zewn.

* ma budowę chrzęstno-kostną

* rusztowanie chrzęstne znajduje się bliżej małżowiny usznej, a kostne przez błonę bębenkową graniczy z uchem środkowym

* długość i kształt są zmienne gatunkowo

* u konia jest on stosunkowo krótki i ma kształt lejkowaty, u świni i bydła jest długi i wąski, u psa ulega charakterystycznemu zagięciu, u czł. przebiega w kształcie litery S

* kończy się on pierścieniem bębenkowym, do którego przymocowana jest błona bębenkowa

* skóra wyścielająca ten przewód jest cienka oraz ściśle zrośnięta z ochrzęstną i okostną; w jego części zewn. występują włosy zapobiegające wnikaniu ciał obcych; towarzyszą im gruczoły łojowe – produkują woskowinę

UCHO ŚRODKOWE

- błona bębenkowa

* kształt owalny

* stanowi jak gdyby dno przewodu słuchowego zewn.

* nie jest zupełnie płaska, ponieważ zrośnięty z nią młoteczek od strony przyśrodkowej wciąga ją w kierunku jamy bębenkowej

* zewn. pow. pokrywa bardzo cienka skóra, o typowej budowie, ale pozbawiona włosów i gruczołów

* wewn. pow. pokrywa błona śluzowa jamy bębenkowej

- jama bębenkowa

* szczelinowata przestrzeń leżąca przyśrodkowo od błony bębenkowej

* znajduje się w części bębenkowej k. skroniowej

* wysłana słabo unaczynioną błoną śluzową, pokrytą nabłonkiem jednowarstwowym płaskim

* w pobliżu błony bębenkowej oraz przy ujściu trąbki słuchowej przechodzi on w nabłonek sześcienny

* brak gruczołów śluzowych

* na ścianie błędnikowej tej jamy znajduje się okienko przedsionka zakryte przez strzemiączko oraz okienko ślimaka zasłonięte przez błonę bębenkową wtórną

* między obydwoma okienkami występuje wzgórek

* KOSTECZKI SŁUCHOWE

^ znajdują się na terenie jamy bębenkowej

^ wyróżniamy 3 kosteczki słuchowe:

a) młoteczek

b) kowadełko

c) strzemiączko

^ tworzą one pomost między błoną bębenkową i okienkiem przedsionka

^ zbudowane są z tkanki kostnej zbitej, grubowłóknistej, z nielicznymi osteocytami

^ w błonie bębenkowej tkwi rękojeść młoteczka, na której przyczepia się m. napinacz błony bębenkowej

^ poprzez napięcie błony bębenkowej zmniejsza zakres jej drgań i dzięki temu wyostrza odbierany dźwięk

^ z głową młoteczka połączony jest trzon kowadełka

^ odnoga krótka tej struktury tkwi w ścianie jamy bębenkowej, natomiast odnoga długa, przez k. soczewkowatą, łączy się stawowo ze strzemiączkiem

^ kość soczewkowata pełni funkcję łąkotki w stawie kowadełkowo-strzemiączkowym

^ głowa strzemiączka łączy się z kowadełkiem, natomiast jego podstawa zakrywa okienko przedsionka

^ do strzemiączka przyczepiony jest m. strzemiączkowy, który napina strzemiączko i osłabia drgania łańcucha kosteczek słuchowych, a przez to odbieraną siłę dźwięku

* BŁONA ŚLUZOWA JAMY BĘBENKOWEJ

^ jest cienka, pozbawiona gruczołów, słabo unaczyniona i wyposażona w nabłonek z nielicznymi rzęskami

^ pokrywa ściany jamy bębenkowej, kosteczki słuchowe oraz ich połączenia, a także więzadła, mięśnie, naczynia i nerw, które się tam znajdują

* TRĄBKA SŁUCHOWA

^ to przewód łączący jamę bębenkową z gardłem

^ wyróżnia się w niej:

! część kostną trąbki słuchowej

! część chrząstkową trąbki słuchowej

^ na granicy obu części światło trąbki zwęża się, tworząc cieśń trąbki słuchowej i ujście gardłowe trąbki słuchowej

^ od wewn. przewód ten pokrywa błona śluzowa z nabłonkiem cylindrycznym urzęsionym – w części kostnej lub wielorzędowym – w części chrząstkowej

^ trąbka słuchowa jest stale zamknięta dzięki sprężystości chrząstki; otwiera się ona przy skurczu mięśni otaczających jamę gardła

^ u konia występuje zachyłek trąbki słuchowej nazywany też workiem powietrznym – leży on między podstawą czaszki, gardłem i krtanią

^ ściany przyśrodkowe obustronnych worków powietrznych przylegają do siebie

^ z boków worek powietrzny przykryty jest przez gruczoł przyuszny i m. skrzydłowy przyśrodkowy

^ worek powietrzny wytworzył się tylko u zwierząt koniowatych być może jako wynik zwiększonej ruchomości w stawie szczytowo-potylicznym

UCHO WEWNĘTRZNE

- mieści się w części skalistej k. skroniowej

- znajduje się w nim błędnik kostny i leżący wewnątrz niego błędnik błoniasty

- przestrzeń zawartą pomiędzy nimi wypełnia przychłonka

- błędnik kostny

* składa się z przedsionka, kanałów półkolistych kostnych, ślimaka oraz przewodu słuchowego wewnętrznego

- błędnik błoniasty

* jest utworzony przez zawiły układ przewodów, przestrzeni i pęcherzyków, wysłanych nabłonkiem zmysłowym wypełnionym śródchłonką

* błędnik ten można podzielić na

^ błędnik przedsionka – tzw. część statyczna; utworzony jest przez łagiewkę, przewody półkoliste i woreczek

^ błędnik ślimaka – tzw. część słuchowa; zawiera wiele struktur, w tym także narząd spiralny inaczej narząd Cortiego, w którym następuje przekształcenie drgań mechanicznych na pobudzenie komórek zmysłowych

POWŁOKA WSPÓLNA

SKÓRA

- narząd oddzielający organizm zwierzęcia od środowiska zewn.; ochrania go przed czynnikami szkodliwymi, istniejącymi w tym środowisku, a więc przed drobnoustrojami, substancjami toksycznymi, a także niekorzystnymi czynnikami fizycznymi np. promieniowaniem nadfioletowym czy podczerwonym

- odznacza się dużą trwałością i znaczną elastycznością, plastycznością i ma ogromne zdolności regeneracyjne

- jest narządem złożonym z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej

- zawarta w niej tkanka tłuszczowa tworzy podściółkę tłuszczową; tkanka ta łączy skórę z głębiej leżącymi strukturami np. podwięziami i okostną

- NASKÓREK

* to nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący, pochodzenia ektodermalnego

* pomiędzy komórkami nabłonka znajdują się komórki nienabłonkowe

* w naskórku wyróżnia się 6 gł. warstw:

1) warstwa podstawna – graniczy ze skórą właściwą, zwana również warstwą rozrodczą; komórki tej warstwy produkują pozostałe warstwy naskórka

2) warstwa kolczysta – utworzona z komórek wielobocznych; między komórkami istnieją przestrzenie międzykomórkowe, przez które przebiegają mostki cytoplazmatyczne, nadając tym komórkom kolczysty wygląd

3) warstwa ziarnista – utworzona z 2-6 pokładów komórek wielobocznych i spłaszczonych; w cytoplazmie występują ziarnistości, które zawierają keratohialinę, która po odpowiednich przemianach biochemicznych wytworzy substancję rogową, czyli keratynę

4) warstwa jasna – inaczej świecąca, zbudowana z 1-2 warstw bardzo płaskich komórek; warstwa ta nie występuje w skórze owłosionej

5) warstwa zrogowaciała – najważniejsza z punktu widzenia ochrony przed urazami mechanicznymi i czynnikami chemicznymi

6) warstwa złuszczająca – najbardziej zewn. pokład naskórka

* grubość naskórka jest różna, zależnie od gatunku i okolicy, w której występuje

* wyjątkowo gruby naskórek, a szczególnie jego warstwa rogowa, charakteryzuje np. hipopotama, nosorożca i słonia

* znaczną grubością odznacza się naskórek stóp, a najmniejszą – powiek

* w miejscach, w których naskórek podlega szczególnie dużemu rozciąganiu np. na napletku, warstwa zrogowaciała jest niezwykle cienka, natomiast warstwa rozrodcza gruba i przy rozciąganiu jej komórki ulegają spłaszczeniu

* w warstwie podstawnej naskórka znajdują się komórki barwnikowe, czyli melanocyty

- SKÓRA WŁAŚCIWA

* pochodzenia mezodermalnego

* zbudowana z tkanki łącznej włóknistej zbitej, zawierającej duże ilości włókien kolagenowych i sprężystych, tworzących gęstą sieć, zanurzoną w substancji podstawowej, w której występują mukopolisacharydy; dzięki takiej budowie skóra odznacza się dużą wytrzymałością i sprężystością

* wyróżnia się w niej 2 warstwy:

1) warstwa brodawkowa – zbudowana z tkanki łącznej włóknistej zawierającej oprócz fibrocytów, włókien kolagenowych i sprężystych dużą ilość włókien siateczkowych; sieć naczyń krwionośnych odgrywa ogromną rolę w mechanizmach termoregulacyjnych; w tkance łącznej brodawek znajdują się liczne zakończenia nerwowe

2) warstwa siatkowata – utworzona z bardzo gęstej sieci grubych włókien kolagenowych (biegną we wszystkich kierunkach), w którą wpleciona jest niewielka sieć włókien sprężystych (mają kierunki odmienne w poszczególnych obszarach ciała, układając się mniej więcej równolegle do siebie; warstwa ta jest silnie unaczyniona, występują tu także włókna mięśniowe gładkie – największą ich liczbę spotyka się w skórze moszny i warg sromowych

- TKANKA PODSKÓRNA

* zbudowana z tkanki łącznej właściwej luźnej, w której występuje zmienna ilość tkanki tłuszczowej; w tkance tej znajdują się części dystalne mieszków włosowych, a także odcinki wydzielnicze gruczołów potowych

* wiotka struktura tkanki podskórnej pozwala na przesuwanie się skóry wobec podłoża którym są – rozcięgna, namięsna, powięzie i okostna

* zwarte pokłady komórek tłuszczowych tej tkanki tworzą podściółkę tłuszczową, która stanowi warstwę izolacyjną, chroniącą przed nadmierną utratą ciepła, zabezpieczającą przed urazami mechanicznymi, a także służy jako rezerwa energetyczna przy długotrwałych wysiłkach lub niedoborach pokarmowych

* u mięsożernych obszary skóry o dobrze rozwiniętej podściółce tłuszczowej występują na opuszkach palcowych, gdzie tworzą tzw. kępki dotykowe

* podściółka tłuszczowa, zwykle jest obfitsza u zwierząt poddanych kastracji

* dobrze rozwinięta tkanka podskórna powoduje powstanie fałdów skóry, pomiędzy którymi tworzą się odpowiednie bruzdy skóry

* przykładem takich fałdów może być występujący u bydła fałd szyjny dobrzuszny pośrodkowy, czy fałdy poprzeczne szyi u owiec

* ze skórą związane są mięśnie poprzecznie prążkowane; są to mm. skórne, które wprawiają skórę w ruch, np. podczas opędzania się przed owadami

* mięśnie gładkie, występujące w skórze właściwej tworzą mm. przywłosowe; każdy z nich przytwierdza się do mieszka włosowego i skóry właściwej

POCHODNE SKÓRY

WŁOSY

- powstają ze sznurów komórek naskórka, wrastających w głąb skóry właściwej, aż do tkanki podskórnej

- dolny koniec sznura naskórkowego rozrasta się buławkowato i przekształca w opuszkę włosa nazywaną też cebulką

- tkanka łączna znajdująca się w sąsiedztwie tej opuszki wrasta w nią tworząc brodawkę włosa, która jest silnie unaczyniona

- brodawka zapewnia odżywianie i wzrost włosa

- komórki nabłonkowe opuszki włosa namnażają się i wkrótce ulegają rogowaceniu; to miejsce opuszki włosa nazywa się macierzą

- na zewn. pochewek nabłonkowych, tkanka łączna włóknista skóry właściwej i tkanka łączna luźna tkanki podskórnej tworzą mieszek włosa

- namnażające się komórki części centralnej macierzy powodują powstanie korzenia włosa i łodygi włosa

- warstwę zewn. łodygi włosa stanowi powłoczka; jest ona zbudowana z 1 warstwy komórek zrogowaciałych (martwych), które ułożone są na kształt rybich łusek i ściśle do siebie

- zasadniczą częścią łodygi włosa jest warstwa korowa

- składa się ona z licznych warstw koncentrycznie ułożonych komórek o kształcie wrzecionowatym; komórki te leżą wzdłuż osi długiej włosa

- warstwę wewn. łodygi włosa stanowi rdzeń, składający się z 3-4 warstw komórek sześciennych

- barwa włosów zależy od liczby ziaren pigmentu w komórkach łodygi włosa i pomiędzy nimi (pigment ten to melanina; najmniej jest w włosach blondynów, natomiast włosy siwe są jej pozbawione)

- głównym zadaniem włosów jest izolacja cieplna, dzięki obecności powietrza w gęstej okrywie włosowej, chronią one także zwierzę przed wilgocią, oddziaływaniem mechanicznym i elektrycznym

- pod względem budowy można włosy podzielić na 3 grupy:

1) włosy pokrywowe

- stanowią zasadniczą część owłosienia

- odznaczają się obecnością rdzenia i tworzą okrywę włosową zwierząt

- można wśród nich wyróżnić 2 kategorie:

a) włosy wełniste

* delikatniejsze od szczeciniastych

* mają cienki rdzeń

b) włosy szczeciniaste

* mocne

* mają gruby rdzeń

* np. włosy pokrywające skórę świń, dzików; włosy uszne; włosy nozdrzy; rzęsy; broda kozłów

- odmianą włosów pokrywowych są włosy puchowe

- zwierzęta żyjące w chłodniejszym klimacie mają lepiej rozwinięte owłosione puchowe, które szczególnie chroni je przed utratą ciepła

- przy silnym oziębieniu można zaobserwować stroszenie sierści, dzięki skurczom mm. przywłosowych, które znajdują się w skórze właściwej

- włosy pokrywowe układają się skośnie do powierzchni skóry tworząc tzw. strumienie włosów; wśród nich wyróżnia się: potok zbieżny włosów, potok rozbieżny włosów, wir zbieżny włosów, wir rozbieżny włosów i krzyże włosów

2) włosy długie

- występują u zwierząt kopytnych

- tworzą one grzywę, grzywkę, włosy ogona, oraz szczotkę śródręczną i śródstopową

3) włosy czuciowe

- dość grube, proste i sztywne

- w okolicy ich mieszków włosowych znajdują się zatoki żylne zaopatrzone w zakończenia nerwowe

- włosy te, rozmieszczone gł. na twarzy, w sposób bardzo czuły odbierają podniety dotykowe

- należą do nich: włosy czuciowe nadoczodołowe, podoczodołowe, jarzmowe, wargowe górne, wargowe dolne i włosy czuciowe bródkowe

- u kota na kończynie piersiowej występują włosy czuciowe nadgarstkowe

GRUCZOŁY ŁOJOWE

- powstają z naskórka

- mieszczą się w skórze właściwej

- otacza je torebka z tkanki łącznej włóknistej

- są to gruczoły typu pęcherzykowego, zbudowane z licznych pęcherzyków połączonych krótkimi i szerokimi przewodami wyprowadzającymi

- pod względem mechanizmu wydzielania należą do typu holokrynowego

- rozpadłe komórki tworzą wydzielinę gruczołu, zwaną łojem

- wydzielanie łoju na zewnątrz odbywa się dzięki skurczom mm. przywłosowych

- gruczoły łojowe nie występują na opuszkach palcowych, płytce nosowo-wargowej oraz na brodawkach sutków

- istnieją gruczoły łojowe spełniające szczególne funkcje

- są to np. gruczoły tarczkowe na krawędzi tylnej powiek, czy też gruczoły napletkowe

GRUCZOŁY POTOWE

- pochodne naskórka

- ich części wydzielnicze tkwią głęboko w skórze właściwej lub w tkance podskórnej

- części te są stosunkowo długie, przebieg ich jest bardzo skłębiony, tworzy trzon gruczołu potowego

- przewód potowy przebiega prostolinijnie w kierunku naskórka

- ujścia gruczołów potowych widocznie są na pow. naskórka w postaci otworów potowych

- są to gruczoły o ekrynowym wydzielaniu, tzn. pot przechodzi przez błonę komórkową, nie uszkadzając jej

- należą tu: gruczoły opuszki występujące u mięsożernych; gruczoły płytki nosowo-wargowej u bydła; gruczoły nadgarstkowe u świni

- jest także drugi typ gruczołów potowych tzw. gruczoły apokrynowe

- podczas procesu wydzielniczego odpada u nich część komórki gruczołowej, która następnie się regeneruje

- wydzielina gruczołów potowych – pot, nawilża włosy i naskórek, chroniąc je przed wysychaniem

- gruczoły potowe warunkują sprawnie działający mechanizm termoregulacyjny, polegający na utracie ciepła na skutek parowania potu

- z potem wydalane są także niektóre zbędne i toksyczne metabolity

- gruczoły potowe są silnie rozwinięte u konia, a ich wydzielina zawiera około 5% białka

- u bydła gruczoły potowe szczególnie dobrze rozwinięte są na głowie

- u świni duże zgrupowania gruczołów potowych, wespół z gruczołami łojowymi, jest obecne w skórze pokrywającej przestrzenie międzypalcowe

- u owcy pot miesza się z łojem tworząc tłuszczopot

- słabo rozwinięte gruczoły potowe mają mięsożerne; występują one tylko na opuszkach

SUTEK

- charakterystyczna cecha ssaków

- sutki powstają wskutek skupienia wielkiej liczby gruczołów apokrynowych mających budowę pęcherzykowo-cewkową, podobną do gruczołów potowych

- sutki występują u obu płci

- u samców są one obecne w formie szczątkowej, jako sutki męskie

- w każdym sutku wyróżnia się dwie zasadnicze części:

* trzon sutka

* brodawkę sutkową

- trzon sutka, z zewnątrz jest pokryty skórą, pod którą leży powięź powierzchowna i głęboka

- w przypadku wymienia, powięź głęboka, będąca pochodną opony żółtej brzucha, tworzy dwulistkową przegrodę, dzielącą ten narząd na połowy

- jednocześnie przegroda ta pełni, funkcję aparatu podwieszającego sutków

- pod powięzią znajduje się torebka łącznotkankowa, wysyłająca do miąższu beleczki dzielące go na płaty i płaciki

- każdy płat skupia pęcherzyki i cewki, tworzące miąższ sutka, noszący nazwę gruczołu sutkowego

- w płatach rozpoczynają się przewody wyprowadzające, zwane przewodami pęcherzykowymi, które prowadzą do przewodów mlecznych

- przewody mleczne ulegają w obwodowej części rozszerzeniu, tworząc zatoki mleczne

- zatoki te występują zarówno w trzonie sutka, jak i w brodawce sutkowej, dlatego wyróżnia się w nich:

* część gruczołową

* część brodawkową

- zatoki mleczne uchodzą do przewodu brodawkowego

- przewód brodawkowy otwiera się na wierzchołku brodawki sutka ujściem brodawkowym; wokół tego ujścia gromadzą się włókna mięśniowe gładkie, tworzące m. zwieracz brodawki

- wymię klaczy leży w okolicy łonowej, między kończynami miednicznymi; jest ono niewielkie, podzielone na dwie części wyraźną bruzdą międzysutkową; tworzą je dwa sutki zawierające cztery gruczoły sutkowe

- krowa charakteryzuje się obecnością 4 gruczołów sutkowych w czterech sutkach tworzących wymię

- u owcy i kozy występują tylko dwa gruczoły sutkowe, tworzące wymię

- liczba sutków:

* u lochy – 14

* u suki – 8-10

* u kotki – 8

- u świni i mięsożernych w każdym sutku znajduje się kilkanaście gruczołów sutkowych

OPUSZKI

- są to zwarte, sprężyste i nieowłosione twory skórne występujące na obwodowych odcinkach kończyn

- ich główna funkcja sprowadza się do ochrony kończyny podczas opierania się o podłoże

- powstają one przy znacznym udziale tkanki podskórnej, tworzącej sprężystą poduszeczkę

- pozwala to na amortyzację wstrząsów w trakcie ruchu zwierzęcia

- wyróżnia się:

* opuszki nadgarstkowe

* opuszki stępowe

* opuszki śródręczne

* opuszki śródstopowe

* opuszki palcowe

- OPUSZKA NADGARSTKOWA

* występuje tylko u mięsożernych i u konia

* u pierwszych układa się ona na wys. k. nadgarstka dodatkowej

* ma postać niewielkiego wzniesienia skóry, o kształcie owalu

* nie nawiązuje kontaktu z podłożem

* u konia opuszka ta nosi nazwę kasztana; jest uwsteczniona i układa się powyżej nadgarstka, na przyśrodkowej pow. przedramienia

- OPUSZKA STĘPOWA

* występuje tylko u konia

* leży na przyśrodkowej pow. dolnego fragmentu stępu

- OPUSZKA ŚRÓDRĘCZNA I ŚRÓDSTOPOWA

* występują u mięsożernych i konia

* znajdują się one na dłoniowej lub podeszwowej pow. stawu śródręczno- (śródstopowo-) członowego

* u mięsożernych tworzą obszerne poduszeczki układające się na wysokości wszystkich czterech palców

* każda z nich powstała w wyniku zrośnięcia się czterech opuszek pierwotnych i ma kształt sercowaty

* u konia są one słabo rozwinięte i noszą nazwę ostróg – śródręcznej i śródstopowej

- OPUSZKA PALCOWA

* występuje u wszystkich gatunków zwierząt na dłoniowej lub podeszwowej pow. stawu międzyczłonowego dalszego

* szczególnie silnie jest ona rozwinięta u zwierząt kopytnych

* liczba puszek palcowych odpowiada liczbie palców

* u konia opuszka palcowa nosi nazwę opuszki kopytowej

PAZUR

- charakteryzuje zwierzęta drapieżne, a wśród nich najlepiej jest rozwinięty u kotowatych

- ma kształt haczyka z ostro zakończonym wierzchołkiem

- liczba pazurów odpowiada liczbie palców

- w pazurze puszka rogowa jest wytworem warstwy podstawnej naskórka i odżywiającej ją skóry właściwej

- znajdują się one w wale, koronie, ścianie i podeszwie pazura

- na opuszkę rogową pazura, składa się ściana rogowa i podeszwa rogowa

- ściana rogowa jest mocno wypukła i haczykowato zagięta

* ma 2 powierzchnie – boczną i przyśrodkową, które spotykają się na górze, tworząc krawędź grzbietową

* fragment bliższy ściany, nosi nazwę krawędzi koronowej, natomiast jej fragment dalszy – krawędzi wierzchołkowej

- warstwa zewn. jest bardzo cienka i utworzona z cewek naskórkowych, które łatwo ulegają złuszczeniu

* wytwarza je warstwa podstawna naskórka i skóra właściwa wału

- warstwę środkową grubą tworzą również cewki naskórkowe, wytworzone przez warstwę podstawną naskórka i skórę właściwą korony

- warstwa wewn. jest zbudowana z blaszek naskórkowych, przytwierdzonych do skóry właściwej ściany

* wytworzyły je naskórek i skóra właściwa ściany

- podeszwę rogową tworzą cewki naskórkowe będące wytworem naskórka i skóry właściwej podeszwy

KOPYTO

- narząd palcowy parzysto- i nieparzystokopytnych

- u parzystokopytnych nazywa się zwyczajowo racicą

- jest ono homologiem pazura

- budowa przedstawiona jest na przykładzie konia

- zbudowane jest z puszki kopytowej oraz z elementów, które ją wytwarzają; są nimi komórki warstwy podstawnej naskórka związane ze skórą właściwą obwódki, korony, podeszwy i opuszki palcowej

- PUSZKA KOPYTA

* gruby twór rogowy, będący homologiem warstwy zrogowaciałej naskórka

* pokrywa ona całkowicie człon palcowy dalszy, częściowo środkowy, wraz z k. trzeszczkową dalszą, stawem kopytowym oraz ścięgna kończące się na członie palcowym dalszym

* w jej skład wchodzą: ściana rogowa, podeszwa rogowa i opuszka rogowa

* w ścianie rogowej wyróżnia się, zwróconą ku górze krawędź koronową i krawędź podeszwową, którą zwierzę opiera się o podłoże, część grzbietową oraz część boczną i przyśrodkową

^ te dwie ostatnie ulegają załamaniu i przechodzą w część zagiętą boczną i przyśrodkową

^ przejście to określane jest mianem kąta ściany dłoniowego lub podeszwowego bocznego i kąta ściany dłoniowego lub podeszwowego przyśrodkowego

^ zbudowana jest z 3 warstw: zewn., środkowej i wewn.

^ warstwa zewn. – wytwór naskórka i skóry właściwej obwódki, układa się na powierzchni ściany puszki kopyta; wraz z wiekiem ulega zniszczeniu i traci połysk; stanowią ją cewki naskórkowe

^ warstwa środkowa – wytwór naskórka oraz skóry właściwej korony; jest najgrubsza i mierzy ok. 8-10 mm; zawiera ona pigment, dzięki czemu zabarwienie ściany puszki jest ciemne; zbudowana z cewek naskórkowych

^ warstwa wewn. – produkowana przez naskórek i skórę właściwą ściany, utworzona jest z ok. 600 blaszek naskórkowych; u konia na tych blaszkach występują blaszki wtórne; gł. zadaniem tej warstwy jest przytwierdzanie ściany rogowej puszki kopyta do blaszek skóry właściwej, a za jej pośrednictwem do okostnej k. kopytowej

! u konia połączenie to jest silniejsze niż np. u bydła

! na brzegu podeszwowym warstwa wewn. tworzy warstwę białą kopyta, nazywaną też linią białą lub strefą białą, która u konia ma szerokość 3-5 mm

* podeszwa rogowa kopyta konia ma postać półksiężycowatej płytki rogowej, wklęsłej od dołu

^ krawędź ścienna podeszwy łączy się, przez warstwę białą kopyta, z brzegiem podeszwowym ściany rogowej

^ krawędź środkowa obejmuje strzałkę rogową

^ w podeszwie rogowej wyróżnia się:

! trzon podeszwy

! odnoga boczna i przyśrodkowa podeszwy

^ odnogi te powstają wskutek wciśnięta się strzałki rogowej w obręb podeszwy rogowej

^ w częściach przednich są one dość szerokie, a ku tyłowi ulegają stopniowemu zwężeniu tworząc kąt boczny podeszwy i kąt przyśrodkowy podeszwy

* opuszka rogowa dzieli się na: część boczną i przyśrodkową

^ każda z nich ma podstawę części rogowej opuszki i wierzchołek części rogowej opuszki

^ obustronne wierzchołki opuszki przechodzą w strzałkę rogową; strzałka ta ma kształt klina wciskającego się pomiędzy odnogę boczną i przyśrodkową podeszwy

! naskórek strzałki ma grubość ok. 2 cm i zbudowany jest z cewek naskórkowych

! w strzałce rogowej wyróżnia się podstawę strzałki, odnogi strzałki – boczną i przyśrodkową oraz wierzchołek strzałki

! obie odnogi strzałki rozdziela bruzda ośrodkowa strzałki

! po bokach strzałki występują bruzdy przystrzałkowe – boczna i przyśrodkowa, oddzielające strzałkę rogową od podeszwy rogowej kopyta

- skóra właściwa obwódki – cienki, delikatny pasek o szer. 4-6 mm, który układa się pomiędzy owłosioną skórę palca, a skórą właściwą korony

* leży w bruździe obwódkowej

* wyposażona jest w brodawki skierowane do dołu

* odżywia ona naskórek wytwarzający cewki naskórkowe warstwy zewn. ściany rogowej kopyta

- skóra właściwa korony – tworzy wyraźne łukowate zgrubienie o szerokości ok. 1,5 cm, znajdujące się pomiędzy skórą obwódki i brzegiem koronowym puszki kopyta

* leży w bruździe koronowej

* skóra właściwa korony ma liczne brodawki skórne

* pokrywa je warstwa podstawna naskórka

* stanowią one ośrodek twórczy warstwy środkowej ściany rogowej

- skóra właściwa ściany – leży poniżej skóry właściwej korony i pokrywa, powierzchnię ścienną k. kopytowej

* tworzy ona u konia ok. 600 blaszek skórnych pierwotnych o długości ok. 5-7 cm

* każda z nich ma na pow. bocznych 100-200 blaszek skórnych wtórnych rzędu mikroskopowego

* blaszki te zazębiają się z blaszkami naskórkowymi warstwy wewn. ściany rogowej i są dla nich, wraz z naskórkiem ściany, ośrodkami twórczymi oraz przyczyniają się do połączenia puszki kopytowej ze skórą właściwą ściany

- skóra właściwa podeszwy – układa się na powierzchni podeszwowej k. kopytowej i przez swoją tkankę podskórną nawiązuje łączność z jej okostną

* jest wyposażona w brodawki skórne

* wraz z naskórkiem wytwarza cewki naskórkowe podeszwy

- skóra właściwa opuszki – wytwarza cewki naskórkowe opuszki rogowej

ROGI

- u przeżuwaczy pustorogich na kk. czołowych występują kostne wyrostki, czyli możdżenie

- skóra właściwa zawiązków rogów zrasta się z okostną możdżeni

- warstwa podstawna naskórka wraz ze skórą właściwą produkuje cewki naskórkowe pokrywające możdżeń w postaci pochwy rogowej

- możdżeń wraz z pochwą rogową tworzy róg

- w rogu wyróżnia się podstawę rogu, trzon i wierzchołek rogu

- u krów tworzą się na rogach charakterystyczne pierścienie odpowiadające liczbie przebytych ciąż

- u przeżuwaczy pełnorogich, np. jeleniowatych naskórek nie wytwarza pochwy rogowej i dlatego tę formę rogów nazywa się porożem

GRUCZOŁY DOKREWNE

1. Gruczoł tarczowy – Tarczyca

- jeden z największych gruczołów dokrewnych

- leży tylnie w stosunku do krtani, na początkowych chrząstkach tchawicznych

- zachodzi w nim synteza oraz wydzielanie jodotyronin (niezbędnych do prawidłowego rozwoju organizmu) – tyroksyny, trijodotyroniny praz kalcytoniny (reguluje ona gospodarkę wapniowo-fosforanową)

- wyróżnia się w niej:

* płat lewy

* płat prawy

* cieśń – łączy ze sobą oba płaty; może zawierać także struktury wydzielnicze – cieśń gruczołowa; może być także utworzona z tkanki łącznej – cieśń włóknista

- mogą występować także niewielkie tarczyce dodatkowe

2. Gruczoły przytarczycowe – Przytarczyce

- niewielkie

- leżą po każdej stronie gruczołu tarczowego – gruczoł przytarczycowy zewnętrzny

- albo w miąższu gruczołu tarczowego – gruczoł przytarczycowy wewnętrzny

- gł. wytwarzają parathormon – reguluje poziom wapnia w surowicy krwi

3. Przysadka

- jeden z najmniejszych gruczołów

- kształt owalny

- znajduje się na powierzchni dolnej podwzgórza, połączona jest z nim lejkiem

- leży w dole przysadkowym kości podstawno klinowej

- wyróżnia się w niej 2 części:

* przysadka gruczołowa – płat przedni

* przysadka nerwowa – płat tylny

4. Szyszynka

- niewielki gruczoł

- kształt gruszkowaty

- przykryty półkulami mózgu

- wytwarza melatoninę – wpływa na czynność hormonalną podwzgórza i działa hamująco na rozwój płciowy osobnika; odpowiada także za biologiczne rytmy sezonowe i dobowe

5. Nadnercze – Gruczoł nadnerczowy

- parzysty gruczoł dokrewny

- położony w jamie brzusznej, przyśrodkowo i nieco ku przodowi od odpowiedniej nerki

- wyróżnia się w nim:

* kora – położona obwodowo, wytwarza hormony należące do sterydów, kortykoidów; wpływają one na stan równowagi elektrolitów, oraz na metabolizm węglowodanów

* rdzeń – leży ośrodkowo, wytwarza adrenalinę i noradrenalinę

ŁACINA:

1. układ nerwowy – systema nervosum

2. rdzeń kręgowy – medulla spinalis

3. mózgowie – encephalon

4. kresomózgowie – telencephalon

5. międzymózgowie – diencephalon

6. podwzgórze – hypothalamus

7. niskowzgórze – subthalamus

8. wzgórzomózgowie – thalamencephalon

9. wzgórze – thalamus

10. zawzgórze – methatalamus

11. nadwzgórze – epithalamus

12. śródmózgowie – mesencephalon

13. Tyłomózgowie wtórne – metencephalon

14. most – pons

15. móżdżek – cerebellum

16. nerwy rdzeniowe – nervi spinales

17. oko – oculus

18. gałka oczna – bulbus oculi

19. Twardówka – sclera

20. rogówka – cornea

21. tęczówka – iris

22. ciało rzęskowe – corpus ciliare

23. naczyniówkowa – chorioidea

24. siatkówka – retina

25. soczewka – lens

26. ciało szkliste – corpus vitreum

27. powieki – palpebrae

28. spojówka – tunica conjunctiva

29. Ucho – auris

30. ucho zewn. – auris externa

31. ucho środkowe – auris media

32. ucho wewn. – auris interna

33. skóra – cutis

34. naskórek – epidermis

35. skóra właściwa – dermis

36. włosy – piili

37. łój – sebum

38. pot – sudor

39. sutek – mamma

40. opuszki – tori

41. pazur – unguicula

42. kopyto – ungula

43. rogi – cornua

35. skóra właściwa - dermiseanrza pochwy rogowej i dlatego tę formę rogów nazywa się porożemeń w postaci pochwy rogowejrodk

PYTANIA:

nerw V trójdzielny

znieczulenie u stomatologa 

nerw czaszkowy który dochodzi do jamy klatki piersiowej i trzewi- błędny i jest częścią układu przywspółczulnego czy jakoś tak 

nerw błędny
część ucha gdzie są kosteczki słuchowe 

jama bębenkowa w uchu środkowym
co nadaje kopycie połysk, chodzi o skórę właściwą czegoś tam 

naskórek i skóra właściwa obwódki
jamy oponowe 

opony mózgowia:

1. jama podtwardówkowa

2. jama podpajęczynówkowa

w rdzeniu kręgowym oprócz powyższych występuje jeszcze jama nadtwardówkowa

z czego sie składa nerw rdzeniowy 

1. korzeń dobrzuszny i korzeń dogrzbietowy (łączą się ze sobą)

2. gałąź dogrzbietowa

3. gałąź dobrzuszna

4. gałąź oponowa
jama tylna oka

jest wypełniona cieczą wodnistą

elementy strukturalne układu nerwowego:

mezoglej (z mezodermy), neuroglej i neuron 
błona włóknista oka:

twardówka i rogówka 
co łączy komora 4 mózgu 
donosowo przedłuża się w wodociąg śródmózgowia, a w kierunku doogonowym przechodzi w kanał ośrodkowy rdzenia kręgowego; komunikuje się również, przez swoje otwory boczne i u niektórych gatunków przez otwór pośrodkowy, z jamą podpajęczynówkową

co jest na dnie komory bocznej, jaki element węchomózgowia lub kresomózgowia 

splot naczyniówkowy oraz węchomózgowie – hipokamp (?) – najstarsza część kresomózgowia

gdzie znajduje się ośrodek równowagi-dokładnie

 rdzeń przedłużony, ucho wewnętrzne, obszary skroniowe kory mózgu (?)
jaka struktura przebiega z żyłą szyjną

żyła szyjna biegnie równolegle do n. usznego wielkiego; krzyżuje n. poprzeczny szyi
jakie części mózgu z pęcherzyka mózgowego pierwotnego

1. pęcherzyk przedstrunowy – mózgowie pierwotne

a) przodomózgowie

*kresomózgowie

*międzymózgowie

b) śródmózgowie
na jakie nerwy rozdziela się nerw pośrodkowy

Przechodzi przez kanał nadgarstka i dzieli się na nerwy dłoniowe wspólne palców, a następnie na nerwy dłoniowe właściwe palców.
jaka struktura węchomózgowia znajduje się w komorze bocznej

hipokamp (?)
co nazywamy segmentem rdzenia kręgowego

odcinek rdzenia kręgowego wraz z przynależną parą nerwów rdzeniowych

 Z którego splotu pochodzi nerw kulszowy?

Ze splotu krzyżowego

 Jak nazywają się struktury obecne w siatkówce warunkujące widzenie w ciemności (czarno-białe, ekotopowe)?

pręciki

W której części mózgowia znajduje się jądro ogoniaste i soczewkowate?

W kresomózgowiu

W której części mózgowia znajduje się jądro zębate, wierzchu, kulkowate, czopowate?

W móżdżku

W zakręcie zarodkowym znajdują się ośrodki:

czuciowe

Płyn mózgowo-rdzeniowy wytwarzany jest

przez sploty naczyniówkowe

Płyn mózgowo-rdzeniowy przepływa z

komory 3 mózgowia do komory 4 mózgowia przez wodociąg mózgu a następnie  do jamy podpajęczynówkowej

 Drogą nerwową nazywamy

wiązkę wypustek aksonów  lub dendrytów przebiegających w  OUN

Nerwem nazywamy

wiązkę wypustek aksonów lub dendrytów poza OUN

Jądrem nazywamy

skupisko ciał komórek nerwowych położonych w OUN

W którym korzeniu nerwu rdzeniowego przebiegają włókna czuciowe?

W grzbietowym

Który nerw czaszkowy odpowiada za poruszanie językiem?

Nerw XII - podjęzykowy

Która kosteczka słuchowa łączy się bezpośrednio z błędnikiem?

strzemiączko

Który nerw czaszkowy odpowiada za poruszanie mięśniami wyrazowymi?

Nerw VII - twarzowy

Z którego splotu pochodzi nerw udowy?

Ze splotu lędźwiowego

Która kosteczka słuchowa łączy się bezpośrednio z błoną bębenkową?

 młoteczek

Płyn mózgowo-rdzeniowy wypływa z

komory bocznej do 3 komory

W którym korzeniu nerwu rdzeniowego przebiegają włókna somatyczne?

W gałęzi brzusznej i grzbietowej

Splot krezkowy górny jest

splotem wtórnym pochodnym sploty trzewnego

Które fotoreceptory znajdują się na obwodzie części wzrokowej siatkówki?

pręciki

Jakiego rodzaju włókna nerwowe zawierają nerwy trzewne miedniczne?

Przedzwojowe włókna współczulne

Z jakimi strukturami łączy się  stawowo kowadełko?

Młoteczek

strzemiączko

Konary mózgu – który to pęcherzyk mózgowy?

Śródmózgowie – II pęcherzyk mózgowy

Co znajduje się w zatokach opony twardej?

krew

Włókna autonomiczne przywspółczulne wychodzą z  rdzenia kręgowego z jąder…

Pośrednio przyśrodkowych

Jakich zmysłów dotyczy ucho?

Wzroku

Równowagi

Pień nerwu rdzeniowego powstaje z dwóch korzeni, jakich?

Z korzeni brzusznych

Z korzeni grzbietowych

Włókna autonomiczne współczulne wychodzą z rdzenia kręgowego z jąder?

Pośredni bocznych

Z którego splotu pochodzi nerw pośrodkowy?

Ze splotu ramiennego

Na jakie części dzieli się błona naczyniowa gałki ocznej?

Naczyniówka

Tęczówka

Ciałko rzęskowe

W której części błędnika błoniastego znajdują się receptory zmysłu słuchu (tzw. Narząd Cortiego)?

Przewód ślimakowy

1. Wymienic opony mózgowe 
2. OUN 
3. Nerw pośrodkowy 
4. OKO 
5. Kopyto Konia 
6. Konary boczne mózgu 
7. CO tworzy włókna nerwowe w OUN 
8. Splot serce i miednica 
9. Co biegnie wzdłóz tętnicy szyjnej, jaka struktura nerwowa 
10. Hormony itp. 
11. Rozwój mózgowia