METODOLOGIA BADAWCZA

• Praca diagnostyczna opiera się na dostępnych powszechnie metodach badawczych. Diagnoza realizowana jest poprzez badania ilościowe - sposoby eksperymentalne (testy wystandaryzowane; psychometryczne), oraz jakościowe – sposoby kliniczne (techniki wywiadu, rozmowy, obserwacje, analizy wytworów ucznia, analizy stosownej dokumentacji).

• Współczesny nauczyciel powinien być przygotowany do podejmowania działan diagnostycznych nie tylko pod kątem dydaktycznym, ale również pod kątem sytuacji wychowawczych spotykanych podczas codziennej pracy.

PODSTAWOWE METODY DIAGNOSTYCZNE

• Optymalnym modelem diagnozy jest model humanistyczny, holistyczny – akcentujący podmiotowość osoby badanej.

• Metoda to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych(…)zmierzających do rozwiązania określonego problemu naukowego (wg. A. Kamińskiego).

• Technika to skonkretyzowany sposób realizacji celu badawczego.

• Metoda badawcza stwarza możliwości pełnego rozpoznania i minimalizacji ryzyka wystapienia błędu diagnostycznego (błąd diagnozy pozytywnej lub negatywnej).

• Metoda sondażu diagnostycznego pozwala na identyfikację interesujących badacza zjawisk w celu ustalenia ich zakresu i stopnia nasilenia, co ma znaczenie dla prognozowania dalszego postępowania. Można ją stosować w obszarach takich jak: trudności wychowawcze ucznia i problemy grupowe, problemy wychowawcze rodziców i nauczycieli, poglądy uczniów, rodziców i nauczycieli, rozpoznawanie potrzeb edukacyjnych i wychowawczych jednostki lub grupy.

• Metoda sondażu jest metodą naukową. Jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości. Znajduje zastosowanie w rozpoznawaniu zjawisk społecznych o charakterze grupowym i wzajemnego wpływu jednostek na siebie.

• W metodzie sondażu diagnostycznego wykorzystywane są techniki rozmowy, wywiadu oraz ankietowania. Stosowana jest w badaniach epidemiologicznych, służy analizie różnorodnych sytuacji wychowawczych w profilaktyce pierwszorzędowej (rozpoznanie czynników ryzyka).

METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW

Stosowanie metody indywidualnych przypadków zaleca się w diagnozowaniu sytuacji jednostki, poznania jej losów i biografii, jej zachowań w szerszym kontekście społecznym. Metoda ta jest związana z działalnością opiekuńczą. M. Łobocki wiąże metodę indywidualnych przypadków z potrzebami pedagogicznymi.

• Struktura badania metodą indywidualnych przypadków obejmuje kilka etapów postepowania diagnostycznego:

• 1. Identyfikację problemu;

• 2. Genezę i dynamikę zjawiska;

• 3. Określenie wpływu problemu na ucznia;

• 4. Kierunek rozwoju zjawiska;

• 5. Rozpoznanie problemu i proponowanie rozwiązania;

• 6. Konkretne działania mające na celu rozwiązanie problemu;

• 7. Ocena skuteczności podjętych działań.

• W realizacji metody indywidualnych przypadków stosuje się analizę dokumentacji, wywiad, rozmowę, ankietę, analizę wytworów własnych, oraz techniki projekcyjne i socjometryczne. Duże znaczenie ma obserwacja uczestnicząca, która pozwala na pełniejsze rozpoznanie analizowanego przypadku w warunkach naturalnych.

W postępowaniu diagnostycznym możemy wyróżnić:

• Metodę diagnozy – obejmuje zespół wszelkich racjonalnie uzasadnionych sposobów postępowania diagnostycznego, którego celem jest opis wycinka rzeczywistości.

• Technikę diagnozy – konkretne czynności praktyczne badacza i innych ludzi, określone dokładnymi dyrektywami.

• Narzędzie diagnostyczne – zestaw konkretnych wskaźników badanej sytuacji, w ramach których dokonuje się oceny.

WYWIAD I ROZMOWA

Wywiad jest sposobem gromadzenia danych przez bezpośredni kontakt z określonymi osobami, które mogą badaczowi udzielić informacji na temat interesujących go zagadnień.

Rozmowa jest techniką swobodniejszą od wywiadu, różniącą się również podmiotem, od którego uzyskuje się informacje – w wypadku rozmowy jest to podmiot badany.

TYPY WYWIADU

• Jawny lub ukryty

• Nieformalny lub formalny

• Swobodny lub skategoryzowany

• Indywidualny lub zbiorowy

• Zwykły lub panelowy

• Psychologiczny lub środowiskowy

• Ustny lub pisemny

PYTANIA W WYWIADZIE I ROZMOWIE

Pytania:

• Sensu stricte(proste)

• Rozwinięte(złożone)

• Otwarte

• Zamknięte

• Wprost

• Nie wprost: pytania projekcyjne, uwikłane, sugerujące, naprowadzające, odroczone, przejściowe.

SEKWENCJA PYTAŃ

• Jest to pewien większy fragment wywiadu/rozmowy. Charakteryzuje go określona struktura. Sekwencja pytań może być skonstruowana według:

• Konstrukcji lejkowej – zwężającej, czyli od ogółów do szczegółów.

• Konstrukcji odwróconego lejka – od pytań konkretnych do bardziej ogólnych.

• Progresji – pytania zbliżone do interesującego nas tematu poprzedzają pytania o treści właściwe.

STRATEGIA BUDOWANIA CAŁOSCI WYWIADU

Czynniki, które należy uwzględnić przeprowadzając wywiad:

• Logikę badającego i badanego

• Rozpoczynanie wywiadu

• Sekwencje tematów w wywiadzie

• Zmianę tematu

• Zakończenie wywiadu

• Czas trwania wywiadu

Struktura wywiadu wymaga uwzględnienia w jego toku trzech zasadniczych części:

• Rozmowy wstępnej

• Części zasadniczej

• Zakończenia

Język WYWIADU

• Musi być dopasowany do poziomu rozmówcy, jego możliwości intelektualnych, doświadczenia, wiedzy i wykształcenia.

• Należy unikać sztucznego dopasowywania języka wywiadu do języka osoby badanej.

STOPIEŃ STANDARYZACJI WYWIADU

Standaryzacja to ujednolicenie warunków przeprowadzania wywiadu. Jest zależna od celu wywiadu.

Od poziomu standaryzacji wywiadu zależy częściowo stopień kierowania wywiadem przez badającego, czyli dyrektywność diagnosty. Podstawową regułą jest minimalizowanie aktywności badającego.

GŁĘBOKOŚC WYWIADU/ROZMOWY

Jest to stopień w jakim dociera się do treści emocjonalnie ważnych intymnych, trudnych dla osoby badanej. Głębokość jest zależna od:

• Celu wywiadu

• Orientacji teoretycznej diagnosty

• Poziomu wglądu osoby badanej we własne problemy

• Względów etycznych.

REJESTRACJA PRZEBIEGU WYWIADU

• Zapis magnetofonowy

• Notatki odręczne

• Protokół z badań

WARUNKI POPRAWNOŚCI WYWIADU

To zasady, które należy spełnić, aby uzyskać wiarygodne i prawdziwe informacje.

• Odpowiedni czas i miejsce wywiadu

• Brak zakłóceń ze strony respondenta

• Przedstawienie celów i charakteru badania

• Stworzenie sprzyjającej atmosfery

• Dobrze skonstruowany kwestionariusz(w wypadku wywiadu skategoryzowanego)

ANKIETA

Badanie ankietowe należy do grupy technik polegających na zadawaniu pytań, zatem zgromadzone dane mają tu charakter werbalnych deklaracji respondenta, uzyskiwanych drogą pisemną.

Służy do badań masowych, gdyż pozwala w krótkim czasie na przebadanie dużej ilości osób. Warunkiem rzetelności uzyskanych danych jest gwarancja anonimowości respondentów.

ROŻNICE WYWIAD-ANKIETA

• Stopień kategoryzacji kwestionariusza

• Charakter uzyskiwanych informacji

• Charakter przeprowadzenia badania

TYPY ANKIET

• Ankieta środowiskowa(audytoryjna)

• Ankieta prasowa

• Ankieta pocztowa

• Ankieta jawna

• Ankieta anonimowa

WARUNKI PORPAWNOŚCI STOSOWANIA ANKIET

• Umiejętne zmotywowanie respondentów

• Poprawne skonstruowanie ankiety – odpowiedni język, dobrze sformułowane pytania, itd.

STRUKTURA ANKIETY

Kwestionariusz powinien składać się z trzech części:

• Instrukcja

• Część zasadnicza

• Metryczka

PLUSY I MINUSY ANKIET

Plusy:

• Pozwala na przebadanie dużej grupy respondentów

• Nie wymaga udziału badacza

• Pozwala na uzyskanie danych do analizy statystycznej, analizy ilościowej, itd.

Minusy:

Wynik badania jest zależny od „dobrej woli” respondenta – jego prawdomówności, tego czy zrozumiał pytania itd.

Skonstruowanie przemyślanego kwestionariusza jest bardzo czasochłonne

OBSERWACJA

Niezbędnym warunkiem skutecznych oddziaływań wychowawczych jest wszechstronne poznanie dziecka. Poznać ucznia to znaczy przede wszystkim podać jego charakterystykę, która może dotyczyć różnorodnych cech osobowości czy form zachowania.

Najbardziej przydatna dla poznawania drugiej osoby w warunkach pracy wychowawczej jest obserwacja .

Obserwacja celowe, ukierunkowane i zamierzone oraz systematyczne postrzeganie badanego przedmiotu , procesu lub zjawiska. Obserwacja jest najbardziej elementarną metodą poznania.

Poprawnie zorganizowana obserwacja wymaga zwracania uwagi na takie warunki jak :

1.    Wstępna znajomość przedmiotu obserwacji.

2.    Jasne sformułowanie zagadnień i celów obserwacji.

3.    Bliższe poznanie przedmiotu obserwacji.

4.    Szczegółowe skonstruowanie koncepcji badań.

Protokół obserwacji powinien zawierać:

-zadanie obserwacyjne,

-czas i długość obserwacji

-zastosowaną szczegółową technikę

-miejsce prowadzenia obserwacji

-dane obserwatora i osób obserwowanych

-opis warunków zewnętrznych i nieprzewidzianych sytuacji które wystąpiły w trakcie badania

-szczegółowy opis zachowań badanych i ich kontekstu sytuacyjnego

TYPY OBSERWACJI

● ze względu na czas :

-  ciągła

-  fotograficzna

-  próbek czasowych

-   próbek zdarzeń :

● ze względu na sposoby zbierania informacji:

 - bezpośrednia

-   pośrednia

-   kontrolowana

- niekontrolowana

-  jawna

-   ukryta

ze względu na sposoby zbierania informacji :

-  naturalna

- aranżowana

- uczestnicząca

- potoczna

- naukowa

Obserwacja ciągła : jest spostrzeganiem faktów na przestrzeni dłuższego czasu. Prowadzona jest za pomocą tzw. dzienniczków obserwacyjnych.

Obserwacja próbek czasowych : jest spostrzeganiem w krótkich odcinkach czasu , badacz z góry określa przedziały czasowe , w których będzie dokonywał obserwację. Otrzymane dane wykorzystuje się do określenia różnorodności , częstości i czasu występowania danego zjawiska

 Obserwacja próbek zdarzeń : badacz z góry określa, jakie zdarzenia chce obserwować , czeka na nie i dokładnie je rejestruje. Zachowanie obserwowanego podmiotu jest związane z sytuacją , to znaczy , że pojawienie się danej sytuacji wyzwala określone zachowanie.

Obserwacja fotograficzna obejmuje całokształt zachowania się dziecka oraz sytuacji, w jakich ono występuje, bez dokonania wstępnej selekcji danych poddanych obserwacji. Technika ta polega na zaplanowanym i ciągłym obserwowaniu zachowania w ustalonych warunkach i czasie.

Obserwacja bezpośrednia polega na analizie faktów obserwowanych przez badającego, rejestracja dokonywana jest w trakcie obserwacji, bada się spontanicznie

Obserwacja pośrednia badający nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstawanie

• Obserwacja kontrolowana obserwacja jest prowadzona w oparciu o określone narzędzia np. kwestionariusz , schematy , normy , które pełnią dwojaką funkcję : służą do gromadzenia spostrzeżeń i są czynnikiem kontrolującym prawidłowość prowadzonej obserwacji

• Obserwacja niekontrolowana jest to obserwacja prowadzona bez narzędzi systematyzujących . Jest to również obserwacja planowa , ale przeprowadzana swobodnie. Ma niskie walory diagnostyczne, daje ogólną wiedze o obiekcie.

• obserwacja jawna : jest wtedy , gdy badani wiedzą o tym , że są przedmiotem zainteresowań obserwatora, ale nie znają jej celu i przedmiotu

• obserwacja  ukryta : Badani nie mają świadomości iż są podmiotem obserwacji, stosuje się ją w celu wyeliminowania przyczyn zachowań nienaturalnych u badanych. Obserwacja ta pozwala na uchwycenie autentycznych zachowań.

• Obserwacja naturalna polega na obserwacji zjawisk w naturalnym ich przebiegu. Obserwator jest osobą z zewnątrz, co powoduje niebezpieczeństwo modyfikacji zachowania

• Obserwacja aranżowana badający jest organizatorem obserwowanych zdarzeń, które poddaje obserwacji. Powiązanie obserwatora z podmiotem obserwacji eliminuje modyfikację zachowań poddanych obserwacji.

• Obserwacja uczestnicząca badający jest uczestnikiem obserwowanych zdarzeń, najczęściej pełni rolę normalnego członka badanej grupy

• Obserwacja potoczna występuje w życiu codziennym , niezaplanowanym

• Obserwacja naukowa spełnia wszelkie wymogi celowości, planowości, wyczerpywalności itp..

Obserwacja jako metoda charakteryzuje się cechami :

• obiektywność : zapewni obserwacji postępowanie polegające przede wszystkim na tym , że obserwator nie ujmuje faktów i zdarzeń pod kątem własnych oczekiwań, uprzedzeń czy nastawień emocjonalnych

• wierność : jest to cecha polegająca na rejestrowaniu faktów wolnych od zniekształceń rzeczywistości

• celowość : szukanie odpowiedzi , dlaczego i w jakich warunkach dane zjawisko występuje. Obserwacja powinna być przeprowadzona w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego wcześniej

• systematyczność i planowość : powinna trwać ciągle i być przeprowadzona wedle określonego systemu pozwalającego spostrzegać obiekty wielokrotnie i w różnych warunkach jego występowania. Planowość polega na tym , aby ta metoda była stosowana według ustalonego planu odpowiadającego celom obserwacji. Pozwala to skoncentrować się na tym , co najbardziej istotne

• wnikliwość : powinna poszukiwać uwarunkowań i zależności przyczynowo-skutkowych miedzy nimi

• wyczerpywalność :powinna doprowadzać do ujęcia wszystkich istotnych elementów.

• selektywność powinna dokonywać ukierunkowanych selekcji faktów poddawanych obserwacji, a więc powinno się pomijać fakty które z punktu widzenia rozwiązania postawionego problemu poznawczego są nie istotne

ZALETY OBSERWACJI

• Naturalność - poznanie rzeczywistości w jej niezakłóconym stanie, zjawisk w ich naturalnym przebiegu

• Możliwość poznania kontekstu sytuacji, zdarzeń, zachowań, zjawisk

• Otwartość na trudne do przewidzenia

sytuacje

WADY OBSERWACJI

• Ograniczenia poznawcze

• Nie możemy nią objąć dużej liczby badanych

• Modyfikująca rola obserwatora

MODEL PRACY Z UCZNIEM O SPECJALNYCH WYMAGANIACH EDUKACYJNYCH

• dokonywanie wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia (co dotyczy dzieci i młodzieży zakwalifikowanych do kształcenia specjalnego) oraz rozpoznawania indywidualnych potrzeb ucznia

• Opracowanie: Karty Indywidualnych Potrzeb Ucznia, Planu Działań Wspierających oraz Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego.

Określenie indywidualnych potrzeb dzieci i młodzieży wymaga rozpoznania ich możliwości psychofizycznych (w tym np. indywidualnych uzdolnień albo trudności edukacyjnych).

Wyniki rozpoznania pozwalają na sformułowanie dla ucznia Planu Działań Wspierających.

Rozpoznanie może się dokonywać w trzech obszarach, tj.

• warunki uczenia się,

• przebieg uczenia się,

• wyniki procesu uczenia się.

Obszary rozpoznawania indywidualnych potrzeb ucznia

1. Warunki uczenia się – czynniki wpływające na proces uczenia się

wewnętrzne (emocjonalno-motywacyjne, poznawcze)

• motywacja do uczenia się, kontrola emocjonalna, radzenie sobie w sytuacjach trudnych, zainteresowania, spostrzeganie, uwaga, pamięć, myślenie, mowa/komunikacja, czytanie, pisanie, liczenie, wiadomości i umiejętności szkolne

Zewnętrzne (środowiskowe)

• rodzinne

• rówieśnicze

• szkolne

2. Przebieg uczenia się – proces nabywania wiadomości i umiejętności szkolnych

• zaangażowania procesów emocjonalno-motywacyjnych

• zaangażowania procesów poznawczych

• charakter funkcjonowania ucznia w środowisku rodzinnym, rówieśniczym, szkolnym

3.Wyniki procesu uczenia się – osiągnięcia edukacyjne

• techniki szkolne (czytanie, pisanie, liczenie)

• wiadomości i umiejętności

• pożądane cechy osobowe i zachowania społeczne, zainteresowania,

• aspiracje, wartości, postawy

ANALIZA DOKUMENTÓW I WYTWORÓW

Polega na opisie, interpretacji i wnioskowaniu o faktach, wydarzeniach i zjawiskach o własnościach czy cechach ludzi, grup czy układów społecznych przez ustalenie i opisywanie analizowanych dokumentów lub wytworów

Jest to technika służąca do gromadzenia wstępnych opisowych oraz ilościowych danych, rzadko występuje w roli samodzielnego instrumentu poznania.

PRZEDMIOT ANALIZ

• Dokument – wszelki materialny wytwór działania, materialny przedmiot, zawierający w sposób bezpośredni lub pośredni interesujące diagnostę dane ( dokumenty historyczne, finansowe, personalne, instytucji, zjawiska, plany pracy, opracowania statystyczne, akta sądowe, dokumenty osobiste, itp.)

WYKORZYSTANIE ANALIZY DOKUMENTÓW

• pozyskiwanie informacji o faktach

• uzyskanie informacji o sposobie postrzegania rzeczywistości przez autora dokumentu

• poszukiwanie ukrytych treści psychospołecznych

• ustalenie cech osobowości, motywów, pragnień autora dokumentu

• wnioskowanie o założonych przez nadawcę cech odbiorcy

• wnioskowanie o cechach systemu społeczno-kulturowego

PRAWIDŁOWE STOSOWANIE ANALIZY DOKUMENTÓW

• Określenie celu badania i sprecyzowanie zadania badawczego

• Operacjonalizacja problemu

• Ustalenie źródeł informacji

• Wstępna analiza dokumentów

• Ustalenie ostatecznych kategorii analitycznych i typu analizy

• Właściwa analiza dokumentów

• Weryfikacja wyników

RODZAJE ANALIZY DOKUMENTÓW

• Analiza zewnętrzna

• Analiza wewnętrzna

• Analiza formalna

• Analiza treściowa

• Analiza ilościowa, nowoczesna

• Analiza jakościowa, klasyczna

ZALETY ANALIZY (pozdrawiamy wszystkie IZY!!!)

• Dotarcie do danych niedostępnych przy zastosowaniu innych technik

• Uchwycenie cech zachowania , w przypadku których inne techniki mogły by je zniekształcić lub być dla nich niedostępne

• Umożliwia zebranie określonych danych

• Umożliwia powtarzalność analizy danych

WADY

• Subiektywny odbiór i interpretacja danych przez diagnostę

• Możliwość celowego zniekształcenia dokumentu przez jego autora

KWESTIONARIUSZ

Kwestionariusz – to narzędzie badawcze, które może być wykorzystywane jedynie do realizacji konkretnych celów badawczych.

Każdy kwestionariusz powinien spełniać funkcje:

• powinien przełożyć teoretyczną problematykę badań na konkretne pytania zadawane respondentom

• uzyskane przez respondentów odpowiedzi powinny dostarczać tych informacji, na których zależy badaczowi

• powinien nakłaniać respondenta do udzielania odpowiedzi, przy jednoczesnym ułatwieniu mu sposobu ich sformułowania

• powinien być tak skonstruowany, by umożliwić ilościową i jakościową analizę dostarczonego materiału

Kwestionariusz ankiety powinien składać się z następujących części:

• Części wstępnej

• Pytań skierowanych do respondentów

• Części końcowej – podziękowanie za udział w badaniach

SOCJOMETRIA

Socjometria zajmuje się badaniem wzajemnych iddziaływań zachodzących pomiędzy ludźmi w jakichkolwiek grupach. Polega ona na podawaniu wszystkim członkom grupy jednego lub kilku specjalnie skonstruowanch pytań badających różne rodzaje stosunków społecznych takich jak wzajemna sympatia, niechęć, czy też zaufanie

Badanie socjometryczne pozwala szybko i skutecznie poznać strukturę badanej grupy. Ustalić stosunki społeczne panujące wewnątrz grupy, oraz osoby cieszące się w niej sympatią, popularnością lub szacunkiem, jak i osoby nielubiane, odtrącone lub izolowane.Ponadto badanie pozwala zlokalizować podgrupy, określić spójność grupy, ekspansywność społeczną jednostek, podgrup oraz całej grupy, a także ustalać zmiany zachodzące w jej strukturach.

KRYTERIUM SOCJOMETRYCZNE

Jest to określona w pytaniu sytuacja społeczna, której rodzaj będzie określał cel przeprowadzanego badania socjometrycznego. Kluczowym zadaniem będzie zatem formułowanie pytań.

Oto kilka przykładów pytań wraz z celem badania :

• Z kim chciałbyś usiąść w autobusie podczas szkolnej wycieczki? - Wyłonienie osób najbardziej lubianych

• Kogo najmniej chętnie zaprosiłbyś na swoje przyjęcie urodzinowe? - Wyłonienie osób najmniej lubianych

• Kto powinien być kapitanem szkolnej drużyny piłkarskiej? - Wyłonienie osób popularnych, cieszących się szacunkiem, oraz liderów określonych grup

RODZAJE KRYTERIÓW

• Realne

• Nierealne

• Silne

• Słabe

• Dwustronne

• Jednostronne

DOBÓR KRYTERIÓW

• Kryterium powinno być jasno sprecyzowane

• Kryterium powinno być interesujące dla badanych

• Ilość pytań w jednym badaniu socjometrycznym nie powinna przekraczać pięciu. Często wystarczy jedno lub dwa dobrze sprecyzowane pytania

• Pytania powinny sugerować wybory jedynie spośród członków danej grupy, z wyjątkiem badań dotyczących ekspansywności i spójności danej grupy

• W zależności od wieku badanych powinno brać się pod uwagę odpowiednią ilość wyborów: w wieku przedszkolnym – jeden wybór, u młodych dzieci – trzy pierwsze wybory, w starszym wieku szkolnym – pięć wyborów

METDOA MORENO

Jest to metoda polegająca na zadaniu całościu grupy tego samego pytania bądź zestawu pytań, na podstawie których dokonują wyboru lub odrzucenia osób z grupy, które spełniają warunki podane w pytaniu.

ZGADNIJ KTO

Badani odpowiadają na serię pytań przedstawiającą cechy lub zachowania, do których badany dopasowuje członków grupy.

Przykładowe pytania:

• Kto jest największym samolubem?

• Który z kolegów najlepiej się uczy?

Technika ta przynosi określone efekty nawet

w młodszym wieku szkolnym.

SZEREGOWANIE RANKINGOWE

Podobnie jak w technice "zgadnij kto" w pytaniu określamy wybrane kryterium: popularność, atrakcyjność itp. i prosimy badanych o uszeregowanie osób od najbardziej do najmniej pasujących do określonego kryterium.

PORÓWNYWANIE PARAMI

Badaniu porównują zestawionych w pary członków grupy, wybierając jedną osobę z pary pod względem z góry określonego kryterium. Technika nadaje się głównie do małych grup oraz do określania, bowiec cechuje się dużą dokładnością.

SKALE OSZACOWAŃ

Podobnie jak w poprzednich technikach określamy kryterium i prosimy o wskazanie osób skrajnym stopniem natężenia danej cechy. Ilość wskazań możemy określić w pytaniu lub zostawić decyzję badanym.

Technikę stosuje się raczej w grupach z dzieci starszych.

PLEBISCYT ŻYCZYLIWOŚCI I NIECHĘCI

I.

Badany ocenia każdego członka grupy w kilkustopniowej skali(1-5 lub 1-3).

II.

Wszyscy członkowie grupy oceniają wybraną osobę. To pozwala na uzyskanie informacji o stosunku całej grupy do wybranej jednostki.

WARUNKI PRZEPROWADZENIA BADANIA SOCJOMETRYCZNEGO

• Zamknięta i jasno określona grupa

• Odpowiedni stopień znajomości pomiędzy członkami badanej grupy

• Jasno określone i zrozumiałe dla wszystkich kryterium

• Osoba prowadząca badanie musi wzbudzać zaufanie i sympatię grupy

• W grupie nie mogą zachodzić gwałtowne zmiany

• Osoby badane muszą charakteryzować się odpowiednimi umiejętnościami i inteligencją

SCHEMAT BADANIA SOCJOMETRYCZNEGO

• Wprowadzenie badanych w sytuację i charakterystykę kryterium wyboru

• Rozdanie kartek i podpisanie ich imieniem i nazwiskiem

• Podanie pytania socjometrycznego

• Podanie instrukcji

• Dokonywanie przez badanych wyborów

• Zebranie kartek

• Ocena wyników przeprowadzonego badania

TECHNIKI PROJEKCYJNE

Werbalne:

• Zdania niedokończone

• Opowiadania niedokończone

Niewerbalne:

• Rysunek

ADHD

Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder -(nadpobudliwość psychoruchowa
z deficytem uwagi) jest schorzeniem neurorozwojowym, które może objawiać się na różne sposoby. ADHD Podzielono na trzy grupy zaburzeń:

1. Z dominującymi zaburzeniami hiperaktywności
i impulsywności,
2. Z dominującymi zaburzeniami koncentracji uwagi,
3. Zaburzenia typu mieszanego.

ADHD wynika z nieprawidłowego przebiegu funkcji hamowania w płatach czołowych. Poprzez mediatory np. dopaminę i noradrenalinę - procesy filtrowania bodźców na poziomie pnia mózgu przebiegają nieprawidłowo. Osoba z ADHD każdy bodziec odbiera w taki sam sposób

Dziecko dotknięte tym zaburzeniem nie potrafi odizolować się od napływu bodźców
i informacji, co dosłownie zmusza je do przerzucania się
z jednego działania
w drugie. Jest to związane jest z dysfunkcją neuroprzekaźników. W USA 50% dzieci wysyłanych na badania do poradni zdrowia psychicznego ma ADHD.

PRZYCZYNY ADHD

ADHD może wywoływać wiele czynników. Zasadniczo naukowcy wymienili kilka głównych grup, ale nadal spierają się, które z nich mają w tym największy udział. Należy zaznaczyć, iż dziecko może mieć genetyczne predyspozycje do hiperaktywności psychoruchowej, ale zaburzenie uaktywniło się w wyniku innych bodźców.

CZYNNIKI GENETYCZNE

Przyczyn ADHD najczęściej upatruje się w tzw. dziedziczeniu wielogennym. Dziecko, którego ojciec lub matka zmagali się z tym problemem, jest nawet do 50 proc. bardziej narażone na to, że samo będzie musiało walczyć z tym zaburzeniem.

CZYNNIKI OKOŁOPORODOWE

Oprócz czynników genetycznych, także te związane z porodem mogą mieć wpływ na występowanie ADHD. Choroba ta występuje częściej u osób, które posiadały małą masę w trakcie porodu. Grupą ryzyka są również wcześniaki oraz osoby, których matka w trakcie ciąży paliła, piła, zażywała narkotyki lub przechodziła wirusowe infekcje.
Z przeprowadzanych regularnie analiz wynika, że palenie tytoniu
w okresie ciąży może zwiększyć ryzyko wystąpienia zaburzeń psychoruchowych o 2 proc.

CZYNNIKI PSYCHOSPOŁECZNE

To ogromna grupa czynników, które bardzo często mają wpływ na rozwój choroby. Wśród nich wymienić można przede wszystkim zaburzone funkcjonowanie rodziny, wynikające na przykład z uzależnień rodziców.
Duże znaczenie ma także sam proces wychowania dziecka i brak konsekwencji ze strony rodziców. Ryzyko zachorowania zwiększają także wszelkie choroby i zaburzenia psychiczne w rodzinie oraz niezaspokajanie potrzeb dziecka.
Jak się więc okazuje, na dużą część czynników, mogących być odpowiedzialnymi za zwiększone ryzyko zachorowania mamy spory wpływ.

POZOSTAŁE CZYNNIKI

Należy także wymienić pozostałe czynniki, które nie są związane ani
z genami, ani z naszą działalnością.
Nie mamy na nie praktycznie żadnego wpływu, są jednak ważkie
i niekiedy kluczowe. Wśród nich pojawiają się na przykład alergie
i nietolerancje pokarmowe, które w dzisiejszym świecie wydają się być coraz bardziej powszechne.

Znaczenie ma również ciężki przebieg różnego rodzaju chorób zakaźnych lub urazów czaszki. Dużą rolę odgrywa także niedobór substancji neuroprzekaźnikowej oraz dostarczanie do organizmu nadmiernej ilości konserwantów i barwników, które występują powszechnie w żywności kupowanej w sklepach.

ZJAWISKA TOWARZYSZĄCE ADHD

- Dysleksja,
- Depresja,
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne,
- Uzależnienia,

- Jąkanie,
- Zaburzenia snu,
- Zespół Touretta,
- Trudności w kontaktach społecznych.

LECZENIE

Stała opieka i programowanie zajęć – ważne, aby dziecko było pod specjalnym nadzorem nauczycieli (w szkole), rodziców (w domu) oraz specjalistów. Osoba z zaburzeniami nadpobudliwości musi mieć określony harmonogram dnia. Pozwoli to zachować dyscyplinę oraz ukierunkowywać działania, a zarazem pomaga utrzymać koncentrację na jednym zadaniu.

• Tworzenie koalicji na rzecz dziecka - nie wolno dać dziecku odczuć, że przez swoje schorzenie jest gorsze od innych.
  Należy mu pomagać, ale też zachowywać się asertywnie. Nauczyciele powinni być poinformowani o zaburzeniach ucznia
  i odpowiednio reagować.

• Wspomaganie leczenia medykamentami. Leki nie są w stanie zlikwidować problemu ADHD. Stosuje się leczenie objawowe np. poprzez zwiększenie dopaminy lub noradrenaliny w organizmie pacjenta

• Aktywność fizyczna. Nadaktywność można ukierunkować na uprawianie sportu lub po prostu ruch. Osoba ze schorzeniem ADHD powinna mieć okazję do „rozładowania napięcia”. Dziecko można zapisać na zajęcia, które będzie lubić i przy tym wykorzysta swoją aktywność.

ADHD W SZKOLE

Dzieci z ADHD mogą wymagać specjalnej uwagi nauczycieli. Mają one rozproszony odbiór bodźców, hiperaktywność
i przejawiają „dziwne”, nietypowe zachowania. Należy zatem przygotować dla nich specjalne procedury
i zasady postępowania.

- Podczas wykładu należy eksponować najważniejsze informacje oraz robić w nim przerywniki (np. ćwiczenie, pytania do uczniów).
- Argumenty należy popierać konkretnymi przykładami.
- Każde zadanie powinno mieć określone ramy czasowe.
- Jeśli uwaga uczniów się rozprasza, powinni oni powtarzać treść zadanego polecenia.

- Należy wytłumaczyć treść i wymagania każdej pisemnej pracy domowej.
- Pozwalaj uczniom na nawiązywanie kontaktu z nauczycielem oraz zadawanie pytań związanych z tematem zajęć.
- Należy ustalić procedury, prawa i obowiązki uczniów podczas zajęć oraz ich przestrzegać.

Najważniejsze jednak jest zachowanie asertywne
w stosunku do dziecka
z zaburzeniami nadpobudliwości. Pomimo jego schorzenia, rolą nauczyciela jest zachowanie dyscypliny w klasie. Pedagog nie może jednak przejawiać agresji w stosunku dziecka
(w szczególności słownej), pamiętając, że musi wydawać polecenia, które jest w stanie wyegzekwować.

SFERY ROZWOJOWE SKŁADAJĄCE SIĘ NA GOTOWOŚć DO CZYTANIA I PISANIA

Brzezińska wskazała na trzy sfery rozwojowe, które składają się na gotowość do nauki

czytania i pisania. Są to:

1) procesy psychomotoryczne czyli funkcje percepcyjno-motoryczne, integracyjne w obszarze

analizatorów wzrokowego, słuchowo-językowego i ruchowego,

Słowa kluczowe:

gotowość do czytania i pisania, czytanie i pisanie, niespecyficzne i specyficzne trudności

w czytaniu i pisaniu, dysleksja rozwojowa, ryzyko dysleksji, głęboka dysleksja, dysleksja

skompensowana.

94

2) procesy poznawcze, rozumiane jako zakres słownikowo-pojęciowy oraz myślenie

oparte na materiale językowym i niejęzykowym,

3) procesy emocjonalno-motywacyjne traktowane jako stosunek emocjonalny dziecka do

nauki czytania, chęć i zaciekawienie tym, co może zostać odkryte dzięki czytaniu.

CZYTANIE I PISANIE

Czytanie to złożona pod względem struktury zaangażowanych procesów psychicznych,

czynność umysłowa składająca się z dwóch zasadniczych składowych: dekodowania

tekstu oraz interpretowania treści (G. Krasowicz-Kupis, 2008).

Pisanie to czynność formułowania treści i kodowania jej w formie językowej.

Umiejętność czytania, ocenia się ze względu na:

1) proces dekodowania tekstu, który charakteryzuje się poprzez ocenę tempa, poprawności

czytania (liczba i jakość błędów) oraz techniki czytania (głoskowanie, głoskowanie

z wtórną syntezą, sylabizowanie, czytanie wyrazami, techniką mieszaną). Dekodowanie

nie musi być połączone z rozumieniem czytanego tekstu np. można poprawnie odczytywać

sztuczne słowa, nieznane wyrazy w obcym języku;

2) rozumienie treści – umiejętność pełnego odbioru treści, jego znaczenia bezpośredniego

i znaczenia głębokiego;

3) strategia czytania według Bakkera (M. Bogdanowicz, G. Krasowicz, 1996/97) zależna

jest od mechanizmów neuropsychologicznych. Wyróżnia on: a) strategię percepcyjną,

którą charakteryzuje zbyt wolne tempo czytania lecz mała liczba błędów (czytanie

angażuje głównie funkcje wzrokowe, dziecko czyta przede wszystkim techniką

głoskowania, co można określić mianem „dukania”); b) strategię lingwistyczną, którą

charakteryzuje szybkie tempo czytania lecz wiele błędów (czytanie angażuje

głównie funkcje językowe, dziecko czyta zgadując, domyślanie się znaczenia wyrazów

na podstawie kontekstu, zniekształcając wyrazy, co można określić „czytaniem

po łebkach”).

dysleksja, czyli specyficzne trudności w nauce czytania (czytanie wolne, żmudne,

z licznymi błędami i bez zrozumienia), którym często towarzyszą trudności z opanowaniem

poprawnego pisania;

2. dysortografia – specyficzne trudności (zaburzenia) w komunikowaniu się za pomocą

pisma, dotyczące szczególnie opanowania poprawnej pisowni (popełnianie licznych

błędów, w tym ortograficznych, mimo znajomości zasad pisowni i interpunkcji);

Trudności te występują razem z trudnościami w czytaniu lub w sposób izolowany (jako

„czysta” dysortografia)

3. dysgrafia – trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma, co powoduje

tzw. brzydkie, nieczytelne pismo. Z punktu widzenia przyczyn (patomechanizmu

tych trudności ) zaburzenie to nie należy do dysleksji, lecz do dyspraksji – zaburzeń

rozwoju ruchowego.

Lateralizacja – u dziecka utrzymuje się słaba przewaga jednej z rąk.

108

Orientacja w schemacie ciała i przestrzeni – dziecko ma trudności:

_ ze wskazywaniem na sobie części ciała (prawe–lewe),

_ z określeniem położenia przedmiotów względem własnej osoby – wskazaniem przedmiotów,

które znajdują się „na prawo”, „na lewo” od siebie,

_ często pisze litery i cyfry zwierciadlanie i/lub zapisuje wyrazy od prawej do lewej strony.

Orientacja w czasie – dziecko ma trudności na przykład z określaniem pory roku, dnia.

Bardzo istotnym wskaźnikiem są symptomy pojawiające się podczas czytania i pisania.

1. Czytanie.

Nasilone trudności w nauce czytania, przejawiające się w jednej z form:

_ mało błędów, lecz wolne tempo czytania, prymitywna technika (głoskowanie

lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), słabe rozumienie tekstu;

_ bardzo szybkie tempo czytania, lecz z wieloma błędami, domyślanie się treści

na podstawie kontekstu, często niewłaściwe i słabe rozumienie przeczytanego

tekstu.

2. Pisanie.

Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju funkcji:

_ wzrokowo-przestrzennych (spostrzegania wzrokowego, pamięci wzrokowej,

spostrzeganiem lokalizacji w przestrzeni), przejawiające się jako:

_ popełnianie błędów podczas przepisywania tekstów ze wzoru;

_ trudności z zapamiętaniem alfabetu;

_ trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter lub liter

o skomplikowanej strukturze (np. F, H, Ł, G);

_ mylenie liter podobnych pod względem kształtu (np. l-t-ł, m-n, u-y, o-a-e, a-ę,

e-ę);

_ mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. p-b-d-g,

m-w, n-u).

Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju funkcji

słuchowo-językowych (przede wszystkim aspekt fonologiczny funkcji językowych, czyli

spostrzegania słuchowego dźwięków mowy, a także uwaga i pamięć fonologiczna):

_ nasilone trudności w pisaniu wyrazów ze słuchu;

_ mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym pod względem słuchowo-artykulacyjnym

(np. głoski z-s, w-f, d-t, k-g);

109

_ trudności z zapisywaniem zmiękczeń, mylenie głosek i-j;

_ trudności z zapisywaniem głosek nosowych: ą-om, ę-en;

_ częste opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab;

_ pisanie wyrazów bezsensownych.

Trudności z opanowaniem poziomu graficznego pisma związane z opóźnieniem

rozwoju ruchowego i koordynacji wzrokowo-ruchowej, przejawiające się jako:

_ nieprawidłowe trzymanie narzędzia graficznego (ołówka, pióra);

_ nadmierne ściskanie pióra podczas pisania oraz nieprawidłowy (nadmierny lub zbyt

słaby) nacisk pióra na papier;

_ wolne tempo pisania, szybkie męczenie się ręki;

_ niekształtne litery;

_ nieprzestrzeganie liniatury;

_ nieprawidłowe łączenie liter;

_ mało czytelne pismo.

Ogół trudności związanych z opóźnionym rozwojem ruchowym można podzielić na

dwie zasadnicze grupy:

1. Niezręczność ruchowa całego ciała:

_ niechęć do czynności i zabaw ruchowych,

_ niesprawność ruchów całego ciała,

_ nadmierna męczliwość jest powodem słabej kondycji fizycznej.

2. Niezręczność manualna:

_ nadmierne, bądź za małe napięcie mięśniowe (stąd mała precyzja),

_ kurczowe trzymanie ołówka, silne przyciskanie,

_ częste współruchy (języka, dłoni),

_ zaburzona szybkość ruchów, np. dłoni, palców, trudności w majsterkowaniu, wycinaniu,

szyciu, zapinaniu guzików itp.,

_ niewłaściwa koordynacja wzrokowo-ruchowa, trudności w rysowaniu, pisaniu

(brzydkie pismo, brak połączeń między literami, zmiana wielkości i kąta nachylenia

pisma,

_ wolne tempo pisania, niestaranne zeszyty, kleksy, pogięte kartki, liczne skreślenia

i poprawki.

Praktyczne wskazówki dla nauczycieli uwzględniające zasady do pracy z dziećmi ryzyka

dysleksji6:

_ Uczenie organizuj systemem „małych kroków”: materiał podziel na części (nie za

dużo naraz);

_ Skomplikowane polecenia podawaj w formie kilku prostych poleceń.

_ Ułatwiaj dziecku tworzenie struktur informacyjnych: pomóż zaklasyfikować nowe

wiadomości do odpowiednich kategorii – „szufladek” pamięci. W tym celu nowe informacje

połącz ze znanymi dziecku, nowe czynności włącz do już opanowanych.

Wówczas będzie się łatwiej uczyło nowego materiału i coraz bardziej złożonych umiejętności.

_ Dbaj, aby dziecko wykonywało dokładnie i poprawnie wszelkie polecenia. Przedstawiając

mu zadanie do wykonania lub wydając polecenie, nie pomijaj niczego, co

może ci się wydawać zbyt oczywiste bądź proste. Sprawdź, czy dziecko dobrze zrozumiało,

co ma robić i czego od niego oczekujesz. Podawaj tylko proste, krótkie polecenia.

_ Pamiętaj: „raz” nigdy nie wystarczam – oznacza to, że uczenie się dzieci ryzyka dysleksji

wymaga niezmiernie wielu ćwiczeń, powtórzeń. Jest to potrzebne, aby dana

wiedza się utrwaliła, a czynności uległy automatyzacji.

_ Wykorzystuj uczenie wielozmysłowe przez zaangażowanie możliwie wszystkich

zmysłów, co pozwala na łączenie informacji odebranych wszystkimi drogami (kanałami)

zmysłowymi, zaangażowanymi w proces uczenia się:

_ informacje wizualne – kanałem wizualnym (oczy);

_ informacje słuchowe – kanałem słuchowym (uszy);

_ informacje dotykowe – kanałem dotykowym (ręce, narządy mowy);

_ ruch fizyczny ciała, narządów mowy, ręki podczas pisania, ruchy gałek ocznych

podczas czytania – kanałem kinestetycznym (całe ciało).

_ Naucz dziecko odpowiedzialności za wykonaną pracę przez wykształcenie nawyku

jej kontrolowania i poprawiania, zanim odda ci do sprawdzenia.

_ Staraj się pracować z dzieckiem twórczo, w sposób niekonwencjonalny, interesujący.

Wykorzystuj nowe pomoce, zaskakujące formy uczenia się, na przykład niech dziecko

uczy się liter układając ich wzór z ciekawych przedmiotów.

6 Na podstawie publikacji Uczeń z dysleksją w domu M. Bogdanowicz, A. Adryjanek, M. Rożyńskiej,

Gdynia 2007.

242

_ Stosuj wzmocnienia (pochwały, nagrody rzeczowe lub miłe wydarzenia). Niektóre

z nich wcześniej ustal jako nagrody i określ zasady ich przyznawania.

_ Staraj się zainteresować dziecko tym, czego się uczy. Dobrze, jeśli samo odkrywa, co

powinno wiedzieć.

_ Obserwuj dziecko, gdy dostrzegasz znużenie stosuj krótkie przerwy relaksacyjne połączone

z jego aktywnością ruchową;

STYL UCZENIA SIĘ DZIECKA

METODY PRACY Z UCZNIEM Z DYSLEKSJĄ

Metody asymilacji i wiedzy są oparte na aktywności poznawczej. Do tej grupy zaliczamy

pogadankę, dyskusję, wykład, pracę z książką. Sądzę, że te metody nie wymagają

szczegółowego opisu. Są znane i stosowane od wielu lat.

281

Metody waloryzacyjne zwane też eksponującymi powodują one aktywność emocjonalno-

artystyczną ucznia. Walorem tych metod jest organizowanie uczestniczenia uczniów

w różnych, odpowiednio eksponowanych wartościach społecznych, moralnych, estetycznych

czy naukowych. Polegają na stwarzaniu sytuacji, w których uczniowie poznają systemy wartości.

Emocjonalne angażują go i uczą wyrażania odczuć.

Metody praktyczne cechuje aktywność. Zmieniając rzeczywistość, wykorzystując

posiadaną wiedzę, uczeń zmienia samego siebie. Kształtuje swój stosunek do pracy, swoje

przekonania i postawy, swoją osobowość. Metody praktyczne dzielą się na dwie grupy.

Pierwsza obejmuje ćwiczenia, druga służy realizacji zadań wytwórczych.

Ćwiczenie jest wielokrotnym wykonywaniem określonej czynności dla nabycia i uzyskania

wprawy intelektualnej i praktycznej. Ćwiczenia mają wykształcić umiejętności i nawyki

niezbędne przy wykonywaniu różnych zadań np. co łatwo wykorzystywać w terapii do

usprawniania funkcji percepcyjno-motorycznych. Pamiętać jednak należy, aby nie ograniczać

się jedynie do powtarzania czynności. W trakcie wykonywania ćwiczeń ważne jest aby uczeń

był świadom celu jakiemu mają one służyć.

Realizacja zadań wytwórczych cechuje przewaga aktywności praktycznej mającej na

celu uświadomienie czemu ćwiczenie ma służyć, oraz uświadomienie reguł działania i kolejności

ich wykonania. Zadania wytwórcze znakomicie można wykorzystać w ćwiczeniach

usprawniających motorykę rąk.

Metody aktywizujące rozwijają zainteresowania, kształtują umiejętność pracy w zespole,

pobudzają myślenie twórcze, wzbogacają słownik ucznia. Sprawdzają się szczególnie

w pracy z uczniami dyslektycznymi. Atrakcyjna i urozmaicona forma ćwiczeń, zachęca

ucznia do pracy nad problemem. Wdraża go do samodzielności. W tej grupie są specjalne

metody terapeutyczne, które wymieniam wraz ze wskazaniem źródła w literaturze. Stosowane

są najczęściej metody słowne, poglądowe, praktycznego działania, czyli pisanie, rysowanie,

czytanie, ćwiczenia pamięci. Ponadto wielu terapeutów stosuje elementy kinezjologii edukacyjnej

wizualizację, słowa haki, metodę zakładek, muzykoterapię, artterapię, dramę, elementy

myślenia twórczego, mandale, elementy pedagogiki zabawy. Osoby zainteresowane opisem

w/w metod odsyłam do publikacji wymienionych autorów.

OGÓLNE UWAGI DOTYCZĄCE POSTĘPOWANIA

Z UCZNIEM DYSLEKTYCZNYM

1. Oceniać osiągnięcia we właściwy sposób. Udzielać pochwały po każdej poprawnej

odpowiedzi, natomiast unikać stawiania ocen za odpowiedzi słabe i nie na temat.

2. Oceniać wiadomości ucznia głównie na podstawie wypowiedzi ustnych.

3. Oceniać wysiłek ucznia a nie efekty włożonego trudu w wykonanie zadania.

4. Dawać uczniom do zrozumienia, że oczekujesz większych osiągnięć.

5. Nie ponaglać tempa czytania czy pisania, uczeń potrzebuje więcej czasu na analizę

i syntezę czytanego i pisanego tekstu (szczególnie na testach i sprawdzianach).

6. Cierpliwe czekać, aż uczeń odpowie. Jeżeli odpowie źle, należy naprowadzać go na

trop, a potem zadać pytanie pomocnicze.

7. Ograniczyć ilość zadawanego do opracowania tekstu czytanki lub wybrać taki, aby był

dostosowany do aktualnych umiejętności ucznia.

8. Zezwolić na pisanie ołówkiem, aby łatwiej było poprawić błędy.

9. Szczególną troską otoczyć uczniów leworęcznych (zadbać, aby mieli swobodę ruchów

oraz odpowiednie ułożenie zeszytu i ręki przy pisaniu).

10. Upewnić się czy uczeń zrozumiał odczytane złożone polecenia lub zadania tekstowe.

11. Stawiać jasno sformułowane pytania, nadmiar poleceń do wykonania w krótkim czasie,

wprowadza chaos informacyjny.

12. Odpytywać z miejsca, gwałtowne wywołanie do tablicy zwiększa napięcie emocjonalne

i utrudnia myślenie.

13. Koncentrować swój krytycyzm na zadaniu, nie na uczniu. Powiedz raczej: „Ten

fragment powinien zawierać więcej konkretów”, a nie: „Twój sposób pisania jest

słaby”.

14. Zwrócić uwagę na wzmożoną męczliwość i problemy z koncentracją uwagi ucznia.

15. Aby łatwiej kontrolować pracę, uczeń powinien siedzieć blisko nauczyciela. Bliskość

ośmiela i zachęca do zwrócenia się o pomoc.

16. Gdy uczniowie wykonują zadanie samodzielnie, należy często podpatrywać ich pracę.

Wiadomo, że często się gubią i zadania nie wykonują do końca. W takich przypadkach

nie należy wyznaczać następnego zadania, ale rozpoczęte dokończyć.

17. Wyrabiać na wszystkich przedmiotach nawyk pracy ze słownikiem ortograficznym.

18. Nie dopuścić do sytuacji, aby uczeń na lekcji nie pracował.

19. Bronić przed ośmieszaniem ze strony rówieśników.

293

20. Problemy z pamięcią utrudniają naukę tabliczki mnożenia, dni tygodnia, nazw miesięcy,

naukę wierszy, należy wydłużyć limit czasu na opanowanie zadanego materiału

lub zadawać go małymi partiami.

21. W pracy z uczniem z dysleksją należy bazować na polisensorycznych (angażujących

wszystkie receptory) metodach.

22. Ważne jest przekazywanie uczniom spostrzeżeń na temat ich pracy. Zauważanie, że

zrobili postępy, dostrzeganie częściowych sukcesów. „Sześć zadań na dziesięć jest

dobrze rozwiązanych. Teraz potrzeba tylko abyś popracował nad czterema”.

23. Wydłużyć czas na czytanie lektur – podsunąć pomysł korzystania z „biblioteki książki

mówionej”.

24. Umożliwić korzystanie z dyktafonu na lekcji lub zrobienie notatki nielinearnej.

25. W klasach starszych zezwolić na pisanie prac kontrolnych na komputerze.

26. Raz w tygodniu przejrzeć zeszyty ucznia.

27. Nie dyskwalifikować prac napisanych nieczytelnie, uczeń powinien je przeczytać nauczycielowi.

28. Ważne jest stosowanie kolorowych pisaków i kredek, samodzielne tworzenie tabel,

schematów, grafik, rysunków.

29. Egzekwować i nagradzać systematyczną pracę w domu.

30. Wymagać systematycznej pracy nad problemem i przynajmniej raz w miesiącu ją kontrolować.

31. W kontaktach z rodzicami omawiać trudności na jakie uczeń napotyka. Mobilizować

ich do wzmożonej kontroli wykonywanych ćwiczeń.

MODEL PRACY Z UCZNIEM NIEDOSTOSOWANYM

SPOŁECZNIE LUB ZAGROŻONYM

NIEDOSTOSOWANIEM SPOŁECZNYM

OBJAWY

nagminne wagary,

􀂾ucieczki z domu i włóczęgostwo,

􀂾sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu,

􀂾odurzanie się (jego próby i faktyczne odurzanie się),

􀂾niszczenie mienia,

􀂾stosowanie przemocy,

􀂾bójki,

􀂾przywłaszczenie cudzego mienia,

􀂾kradzieże,

􀂾udział w grupach negatywnych,

􀂾usiłowanie i dokonanie samobójstwa.

Ws ka z a n i a d o p r a cy z u c z n i a m i n i ed o s t o sowan ymi l ub z a g r o -

żo n ymi n i e d o s t o sowan i e m sp oł e c z nym

1) Pomoc uczniom mającym niepowodzenia szkolne w przygotowaniu ich do pełnego

uczestnictwa w życiu grupy dzieci. Takie osoby, na skutek trwałych, nieodwracalnych

niepowodzeń, tracą możliwość opanowania podstawowych wiadomości i umiejętności,

które potrzebne są do aktywnego udziału w życiu społecznym.

2) Ukierunkowanie aktywności ucznia poprzez stworzenie warunków do rozwoju zainteresowań,

wzmacnianie poczucia własnej wartości, samooceny, odpowiedzialności za

własne działania.

3) Pomoc w nawiązywaniu pozytywnych kontaktów społecznych z rówieśnikami.

4) Modyfikowanie wzorów zachowań, wskazywanie innych, alternatywnych i adekwatnych

do wymagań konkretnych sytuacji wychowawczych.

5) Promocja zdrowego stylu życia (profilaktyka uzależnień).

6) Włączenie uczniów niedostosowanych do zajęć z zakresu strategii radzenia sobie ze

stresem, treningów zastępowania agresji, treningów umiejętności społecznych.

7) Wprowadzenie zajęć alternatywnych do zachowań ryzykowanych młodzieży – odpowiadających

zainteresowaniom uczniów.

215

Metod y p r a c y z uc z n i e m n i ed o s t o sowan ym s p o ł e c z n i e

Metody pracy z uczniem niedostosowanym społecznie można podzielić ze względu na

środki, jakimi dysponuje wychowawca w realizacji zadań. Są to cztery rodzaje środków:

1) walory osobiste własne lub innych osób,

2) sytuacje społeczne,

3) grupy formalne i nieformalne,

4) elementy kultury.

UCZEŃ ZDOLNY

Zdaniem T. Lewowickiego31 za ucznia zdolnego można uznać takiego, który posiada

co najmniej jedną z czterech wymienionych cech:

1) wysoki poziom zdolności ogólnych, inteligencji (I. I. = 120 i więcej),

2) wysoki poziom zdolności specjalnych – uzdolnień,

3) wysokie osiągnięcia lub możliwości takich osiągnięć w nauce bądź innych dziedzinach

działalności wartościowej społecznie,

4) osiągnięcia oryginalne i twórcze lub możliwości takich osiągnięć.

Cel e edukacyjno-t erapeutyczne lub edukacyjne

pracy z uczniem zdolnym

Do najważniejszych celów edukacyjnych w pracy z uczniem zdolnym należą:

􀂾 wszechstronny rozwój ucznia,

􀂾 rozwój wyobraźni twórczej i myślenia dywergencyjnego,

􀂾 kształtowanie pamięci i wdrażanie do stosowania efektywnych technik uczenia się,

279

􀂾 wdrażanie do procesu samokształceniowego,

􀂾 nauka stawiania, realizowania i oceniania własnych celów edukacyjnych,

􀂾 wdrażanie do systematyczności i samodzielności,

􀂾 nauka obiektywnej samooceny osiągnięć, zwiększenie samoświadomości i procesów

motywacyjno-poznawczych,

􀂾 rozwój społeczno-emocjonalny, w tym w szczególności integracja z grupą rówieśniczą,

􀂾 nauczenie radzenia sobie z oceną innych i z niepowodzeniami,

􀂾 kształtowanie umiejętności językowych, niezbędnych do dalszego rozwoju uzdolnień.