Dowody

1. Znaczenie dowodów w procesie karnym

Dowody w procesie karnym mają zasadnicze znaczenie. Uzyskane za ich pomocą informacje stanowią podstawę ustaleń faktycznych, decydujących
o treści decyzji wydawanych w procesie karnym, w tym także rozstrzygnięć
o głównym przedmiocie procesu.

Każde przestępstwo pozostawia w świecie zewnętrznym, czy to
w mniejszym czy w większym stopniu jakieś ślady. Śladami mogą być: ślady biologiczne, odciski stóp, palców, narzędzia, którymi dokonano przestępstwa, jak Take ślady znane osobom, które były ofiarami, sprawcami bądź świadkami wydarzeń – są to utrwalone w ich psychice pewne obrazy, które zostały utrwalone w ich pamięci. Nawet te ślady mogą posłużyć do rekonstrukcji określonego zachowania.

Rekonstrukcji dokonuje się w toku procesu w celu ustalenia, czy czyn miał miejsce, czy ten czyn stanowi przestępstwo oraz kto ponosi odpowiedzialność karną za ten czyn. W procesie karnym odtwarza się pewne zachowania, które miały miejsce w przeszłości. Tworzywem do dokonania takiej rekonstrukcji są informacje pozyskane z przeróżnych źródeł.

Dotarcie do takich źródeł i uzyskanie potrzebnych informacji w procesie karnym jest możliwe w drodze określonej przepisami prawa, a mianowicie przez poszukiwanie, wprowadzenie do procesu i przeprowadzenie dowodów.
W zależności od rodzaju „śladów” mówimy o rzeczowych i osobowych źródłach dowodowych.

Pierwsze informacje o przestępstwie są zazwyczaj niepełne i z reguły są
o charakterze poszlakowym. Organ procesowy wzbogaca swoją wiedzę na temat konkretnego czynu poprzez zbieranie informacji za pomocą przeprowadzania dowodów. Do celów ustaleń faktycznych mogą być utrwalone i wykorzystane tylko te informacje, które wynikają z przeprowadzonych dowodów.

Art.410 k.p.k. – Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej.

Wszystkie przepisy odnoszące się do dowodów, zawarte w k.p.k. określa się mianem „prawa dowodowego”.

Prawo dowodowe – cały szereg czynności odnoszących się do dowodów, określany mianem postępowania dowodowego. Prawo dowodowe reguluje także co należy uznać za źródło lub środek dowodowy.

1. Pojęcie i rodzaje dowodów

Dowód – k.p.k. nie definiuje tego pojęcia; pojęcie używane w kontekście źródła dowodowego i faktu dowodowego.

Przez źródło dowodowe rozumie się sobę lub rzecz, które dostarczają środków dowodowych. Dlatego też źródła dowodowe mogą być osobowe, czyli np. świadek, oskarżony, biegły lub też rzeczowe np. przedmioty mające znaczenie dla sprawy jako dowody rzeczowe, miejsca przestępstwa itd.

Środki dowodowe są formą przekazu informacji, które uzyskuje ię ze źródła dowodowego, z którym organ styka się bezpośrednio, przeprowadzając dowód np. zeznania świadka. W tym znaczeniu oskarżony jest źródłem dowodowym a jego zeznania stanowią środek dowodowy.

Źródła dowodowe	Śródki dowodowe
Oskarżony	Wyjaśnienia
Świadek	Zeznania
Biegły	Opinia biegłego, zeznania biegłego
Dokument	Treść dokumentu
dowód rzeczowy	właściwości dowodu rzeczowego
eksperyment procesowy	wyniki eksperymentu procesowego

Faktami dowodowymi są poszczególne informacje zawarte w środku dowodowym, np. wyjaśnieniach lub zeznaniach, dotyczące okoliczności określonego zachowania, co do którego toczy się dane postępowanie. Fakty te mogą wprost wskazywać na popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa; np. świadek widział jak oskarżony włamywał się do cudzego domu i wynosił stamtąd przedmioty do stojącego obok samochodu. Fakty, które bezpośrednio dowodzą popełnienia przez oskarżonego przestępstwa (poszlaki), jeden ze świadków zeznał, że widział samochód stojący pod domem, widział w owym czasie oskarżonego oraz to jak ładował do samochodu różne przedmioty, inny świadek zaś widział oskarżonego w danym miejscu w tym samym czasie w w/w wskazanym samochodzie. To może świadczyć o tym, że oskarżony faktycznie dokonał zarzucanego mu czynu.

Podział dowodów

1. osobowe i rzeczowe – za kryterium tego podziału przyjmuje się podział źródła dowodowego, a więc to czy jest nim rzecz czy osoba.

2. Pojęciowe i zmysłowe (podział ze względu na treść środka dowodowego) – dowody pojęciowe wyrażają treść pojęciową, należą do tej grupy: zeznania świadków, wyjaśnienia oskarżonego, opinie biegłych, treść dokumentu. Do dowodów zmysłowych zaliczamy te, które uzyskujemy na podstawie zmysłowej percepcji osób przeprowadzających dowód, czyli będą o właściwości miejsca, rzeczy lub ciała ludzkiego, którego poddano oględzinom.

3. Pierwotne i pochodne – podział ten przeprowadza się w zależności od liczby ogniw, jakie występują pomiędzy organem, a poznawczą rzeczywistością, w związku z którą toczy się proces karny. W przypadku, gdy występuje jedno ogniwo, mówimy o dowodzie pierwotnym, np. jakiś świadek był obserwatorem czynu będącego karalnym, zaś dowód pochodny to taki, kiedy jest więcej ogniw, np. pewien świadek słyszał o danym zachowaniu innej osoby.

4. Pośrednie i bezpośrednie – dowody bezpośrednie wskazują na fakt główny, czyli wprost zarzucany oskarżonemu, a dowody pośrednie wskazują na akie okoliczności, które w zestawieniu z innymi dają podstawę do wysunięcia wniosku o winie lub niewinności oskarżonego.

5. Ścisłe (formalne) i swobodne (nieformalne) – za kryterium tego podziału przyjmuje się formalizm w zakresie postępowania, co do przeprowadzania dowodów. Dowód ścisły wymaga zwiększonego formalizmu, gdyż dotyczy informacji odnoszących się do winy lub niewinności oskarżonego. Zwiększony formalizm wzmacnia gwarancję, że dokonanie ustalenia na podstawie dowodów ścisłych będą odpowiadały prawdzie. Dowód swobodny nie wymaga zwiększonego formalizmu. Mogą one służyć do ustaleń w kwestiach incydentalnych np. dotyczących wyłączenia sędziego.

6. Obciążające i odciążające – ten podział ma walor praktyczny Dowody odciążające przeciwstawiają się oskarżeniu, dostarczają aktów korzystnych dla oskarżonego.

1. Dopuszczalność dowodów w ogóle

Problem dopuszczalności dowodów obejmuje w procesie karnym kilka kwestii. Kiedy pytamy czy dowód jest dopuszczalny to chcemy ustalić, czy to co proponuje się we wniosku dowodowym lub co zamierza się wprowadzić do procesu z urzędu, w celu uzyskania informacji, może być w ogóle dowodem; aby ustalić odpowiedź na to pytanie należy odwołać się do regulacji zawartych w k.p.k.

Dowody w k.p.k.:

• Wyjaśnienia oskarżonego

• Zeznania świadków

• Opinia biegłego

• Dokumenty

• Oględziny

• Wywiad środowiskowy

• Eksperyment procesowy

W procesie karnym jest dopuszczalne, to co nie jest zabronione.
W procesie karnym należy zatem opowiedzieć się za dopuszczalnością dowodów nazwanych i nienazwanych. Dopuszczalność dowodów nienazwanych powinna być jednak uzależniona od pewnych warunków:

• Nowy dowód jest oparty na nowych metodach badawczych, to metody te powinny być wystarczająco sprawdzone, a wynikające z zastosowania tych metody ustalenia pewne.

• Zastosowane metody badawcze lub dowody nie mogą naruszać gwarancji procesowych podmiotów procesowych, a zwłaszcza oskarżonego

Dowód ogólnie dopuszczalny w procesie karnym może być niedopuszczalny w oznaczonej sytuacji, określonej obowiązującym przepisami prawa procesowego. Możemy tutaj zaliczyć: zakaz dowodzenia, zakaz wykorzystywania dowodów.

1. Zakazy dowodowe

W znaczeniu wąskim odnosi się do zakazów dowodzenia, zaś w znaczeniu szerokim odnosi się do wszelkiego rodzaju ograniczeń co do możliwości dowodzenia oraz wprowadzenia i przeprowadzenia dowodów, jak i ich wykorzystywania w procesie karnym.

• Zakazami dowodowymi obejmujemy:

• Zakazy dowodzenia

  • Określonej tezy dowodowej

  • Za pomocą określonego dowodu

• Zakazy stosowania niedopuszczalnych metod dowodzenia

• Zakazy wykorzystywania dowodów

Zakazy dowodzenia

1. Zakazy dowodzenia oznaczonej tezy dowodowej

Oznacza to, że pewna czynność nie może być w ogóle dowodzona za pomocą jakichkolwiek środków dowodowych. Wyłączenie dowodzenia następuje tutaj nie ze względu na środek dowodowy lub źródło, tylko ze względu na to co ma być dowodzone. Potrzeba tego zakazu wynika z racji społecznych i ma miejsce wtedy, gdy przepis to przewiduje. Np.: przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem, które są tajne, a zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy jest niedopuszczalne art. 108 k.p.k., zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnym orzeczenia innego sądu, chyba że zmieniła się podstawa prawna tych ustaleń, oświadczenia oskarżonego co do zarzucanego mu czynu art. 8 § 2 k.p.k. , złożonych wobec biegłego lub lekarza udzielającego pomocy medycznej art. 199 k.p.k.

1. Zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu

Zakazy należące do tej grupy wykluczają możliwość zarówno wprowadzania, jak i przeprowadzania określonego dowodu w procesie karnym ze względu na oznaczony interes społeczny.

Zakazy te są następstwem kolizji interesów społecznych. W tych wypadkach, w których przeprowadzanie dowodu przyniosłoby większą szkodę dla dobra społecznego, aniżeli dla wymiaru sprawiedliwości, takiego dowodu – z uwagi na dobro społeczne – nie przeprowadza się. Zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu obowiązują tylko w zakresie w jakim zostały wyraźnie ustanowione z mocy obowiązujących przepisów.

Wyróżniamy:

• Bezwzględne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu – charakteryzują się tym, że wyłączenie określonego dowodu z procesu dowodowego jest absolutne. Dowód objęty takim zakazem jest w jego granicach niedopuszczalny. Możemy tutaj zaliczyć:

• Art. 178 pkt 1 k.p.k.:

• Art. 178 pkt 2 k.p.k.:

• Art. 185 k.p.k.:

• Art. 186 k.p.k.:

• Art. 182 § 3 k.p.k.:

• Względne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu – wyłączają korzystanie w procesie karnym z określonych dowodów, ale pod warunkami przewidzianymi w ustawie dowody te mogą być w procesie karnym przeprowadzane np. przez uzyskanie zgody odpowiedniego organu. Zaliczamy tutaj:

• Art. 179 k.p.k.:

• Art. 180 k.p.k.:

• Art. 182 k.p.k.:

• Art. 185 k.p.k.:

1. Poszczególne zakazy dowodzenia za pomocą określonego dowodu.

Wyróżniamy tutaj:

• Zakaz przesłuchania obrońcy – zakaz ten wynika z tego by oskarżony mógł mieć do swojego obrońcy pełne zaufanie, co ma umożliwić oskarżonemu nieskrępowaną realizację jego prawa do obrony. Zakaz ten jest skierowany do wszystkich organów procesowych, więc obowiązuje on zarówno w postępowaniu sądowym, ale także w postępowaniu przygotowawczym. Zakaz przesłuchiwania obrońcy jako świadka skierowany jest zarówno do obrońcy, który wystąpił w sprawie karnej w charakterze obrońcy jak i do adwokata, który udzielił porady prawnej oskarżonemu oraz adwokata, który działał na podstawie art. 145 k.p.k. Zakaz ten obowiązuje bez względu na to kto obrońcę ustanowił, czy sam oskarżony czy prezes sądu z urzędu, sąd, inna osoba lub przedstawiciel ustawowy. Zakaz przesłuchania obrońcy i adwokata w trybie
  art. 245 § 1 k.p.k. ma charakter bezwzględny i nie może być uchylony nawet na wniosek samego obrońcy czy za zgodą oskarżonego.

• Zakaz przesłuchania duchownego – odnosi się to tylko do przesłuchania w zakresie faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi. Odnosi się to do duchownych kościołów, w których praktykowana jest spowiedź indywidualna. Zakaz ten ma charakter bezwzględny, nie może być uchylony przez organ procesowy. Nawet gdy duchowny wyrazi zgodę na ujawnienie tego czego dowiedział się podczas spowiedzi to ten dowód będzie niedopuszczalny.

• Zakaz ujawnienia poprzednio złożonych zeznań – wiąże się to z prawem odmowy składania zeznań lub ze zwolnieniem od złożenia zeznań. Odmowa złożenia zeznań lub uzyskanie zwolnienia ze złożenia zeznań powoduje, że osoba ta nie może być przesłuchana w charakterze świadka, ale także poprzednio złożone przez nią zeznania nie mogą służyć jako dowód w sprawie.

• Zakaz przesłuchania świadka ze względu na tajemnice informacji niejawnych tajnych i ściśle tajnych – art. 179 k.p.k.: ……… W razie zwolnienia świadka od zachowania tajemnicy informacji niejawnych tajnych lub ściśle tajnych jest on przesłuchiwany na rozprawie z wyłączeniem jawności (art. 181§1k.p.k.). Zakaz ten nie dotyczy oskarżonego.

• Zakaz przesłuchania świadka ze względu a tajemnicę informacji niejawnych poufnych lub zastrzeżonych oraz ze względu na tajemnicę zawodową – art. 180 § 1 k.p.k.: …………… Obowiązek zachowania tajemnicy informacji niejawnych poufnych lub zastrzeżonych oraz tajemnicy zawodowej nie ma charakteru bezwzględnego (oprócz art. 178k.p.k). Sąd lub prokurator może zwolnić osoby zeznające w charakterze świadków od obowiązku zachowania tajemnicy, ustalając, czy uchylenie to jest nieodzowne dla osądzenia sprawy. Przesłuchanie świadka zwolnionego z zachowania tajemnicy informacji niejawnych poufnych lub zastrzeżonych albo tajemnicy zawodowej odbywa się na rozprawie z wyłączeniem jawności. Art. 180 § 2 k.p.k.:……… Art. 180 § 3 k.p.k.:

• Prawo odmowy składania zeznań – osobom najbliższym w stosunku do oskarżonego pozostawiono swobodę wyboru między zeznawaniem a odmową zeznawania w charakterze świadka. W myśl art. 115§11 k.k. osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępni, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca faktycznie we wspólnym pożyciu. Krąg tych osób nie może być poszerzony ponieważ ich wyliczenie ma jest wyczerpujące. Jeżeli świadek skorzystał z prawa odmowy składania zeznań we wcześniejszym stadium procesu, na rozprawie może on zmienić swoje zdanie i wyrazić gotowość do składania zeznań. Moment przytępienia do pierwszego przesłuchania et ostateczny la skorzystania przez świadka z przysługującego mu prawa odmowy składania zeznań. Prawo to odradza się gdy:

• Sprawa zostanie skierowana do ponownego rozpatrzenia przez sąd odwoławczy, po uchyleniu zaskarżonego orzeczenia

• Sprawa zostanie zwrócona do uzupełnienia postępowania przygotowawczego i następnie skierowana do sądu pierwszej instancji

Uprawnienie do skorzystania z prawa odmowy składania zeznań przysługuje zarówno osobom pełnoletnim jak i małoletnim.

• Uchylenie się od odpowiedzi na pytanie – art. 182 k.p.k.: ….. Uchylenie się od odpowiedzi nie jest jednoznaczne z odmową złożenia zeznań. Świadek w takim wypadku ma obowiązek zeznawania. Zwolniony jest tylko z udzielenia odpowiedzi na pytanie.

• Zwolnienie od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytanie – art. 185 k.p.k.: …………. Podstawą zwolnienia jest pozostawanie świadka w szczególnie biskim stosunku z oskarżonym. Warunkiem dodatkowym jest to, aby świadek wniósł o zwolnienie od składania zeznań i udzielania odpowiedzi na pytania.

• Biegły podlegający wyłączeniu – art. 196 k.p.k. ustala, które osoby nie mogą być biegłymi i ustalają przyczyny według których opinia biegłego nie może stanowić dowodu w sprawie.

• Zakaz substytuowania wyjaśnień lub zeznań – art. 174 k.p.k. stanowi, że dowodu z wyjaśnień oskarżonego lub z zeznań świadka nie można zastępować treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych. Notatka urzędowa może być dowodem w sprawie, ale nie może zastępować zeznań świadka.

Zakazy stosowania niedopuszczalnych metod dowodzenia

Zakazy te są w pierwszym rzędzie zabezpieczeniem reguły demokratycznego procesu karnego, który zapewnia przesłuchiwanej osobie swobodę wypowiedzi. Art. 171 § 5 k.p.k.: ……. Wobec osoby przesłuchiwanej nie można stosować przemocy fizycznej, która wyklucza możliwość zachowania się według własnej woli.

Narkoanaliza jest powszechnie uznana za niedopuszczalną metodę poszukiwania prawdy w procesie karnym. Zastosowanie narkoanalizy stanowi ograniczenie woli oskarżonego, a uzyskane w ten sposób zeznania lub wyjaśnienia mogą budzić wątpliwości. Stosowanie hipnozy jest zabronione w procesie karnym w ramach przesłuchania.

Badania wariograficzne (poligraficzne) – badania te mogą służyć biegłemu jako materiał do ekspertyzy i opinii, które mogą być przedstawione w procesie. Badanie przy użyciu wariografu jest możliwe tylko za zgodą osoby, która ma zostać przebadana.

Zakazy w zakresie wykorzystania dowodów w procesie karnym

Z zakazami dowodowymi w postaci zakazu wykorzystywania dowodów mamy do czynienia wtedy, kiedy zakaz dowodowy ujęty zostaje wyłącznie od strony wykorzystania dowodów, wtedy możemy go określić jako samoistny zakaz wykorzystania dowodów, albo kiedy jest następstwem innej regulacji w postaci zakazu dowodzenia.

• W ramach samodzielnych zakazów wykorzystywania dowodów można zwrócić uwagę na następujące:

  • Art. 199k.p.k. ………

  • Zakaz wykorzystania protokołu przesłuchania jako świadka osoby, która jest przesłuchiwana w charakterze oskarżonego ( art. 391§2 w związku do art.389§1k.p.k.)

  • Wyjaśnienia podejrzanego nie mogą stanowić dowodu, jeżeli prokurator nie wystąpił z wnioskiem do sądu o nadanie podejrzanemu statusu świadka koronnego albo gdy sąd postanowieniem odmówił dopuszczenia dowodu z zeznań świadka.

• Niesamodzielne zakazy wykorzystywania dowodów:

  • Sytuacje procesowe, kiedy pomimo zakazu dowodzenia określonej tezy dowodowej lub zakazu dowodzenia za pomocą określonego dowodu dowód zostanie przeprowadzony.

  • Zakaz wykorzystywania wyjaśnień, zeznań, lub oświadczeń złożonych w warunkach stosowania niedopuszczalnych metod dowodzenia przewidzianych w art. 171§5 i §7.

  • Zakaz wykorzystywania wyjaśnień, zeznań i oświadczeń złożonych w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi

  • Zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po ustanowieniu go biegłym ujawniły się przyczyny niepowołania go w tym charakterze (art.196§2k.p.k.).

1. Dowodzenie

Dowodzenie jest to proces poznawczy mający na celu zebranie wszelkich śladów popełnionego przestępstwa i rekonstrukcję tego czynu, co do którego toczy się proces karny. W języku prawniczym „dowodzenie” oznacza zarówno jak i proces rozumowania, polegający na wykazaniu czegoś co podlega udowodnieniu, jak i ogół czynności polegających na „przeprowadzeniu dowodów”. Proces dowodzenia odbywa się w dwóch płaszczyznach: intelektualnej i faktycznej.

• Płaszczyzna intelektualna – wypełniona rozumowaniem dedukcyjnym oraz rozumowaniem probabilistycznym (redukcyjnym). Do rozumowania konieczne jest jednak istnienie odpowiednich przesłanek, czyli informacji o faktach wynikających z przeprowadzonych dowodów.

Proces dowodzenia jest zespołem czynności, rozpoczyna się od wszczęcia procesu i rwa aż do jego prawomocnego zakończenia. Występuje nawet po prawomocnym zakończeniu procesu, np. w przypadku wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu z powodu podstaw de novis (art. 540 § 1 pkt 2 k.p.k.:………….).

W procesie dowodzenia można wyodrębnić następujące etapy:

• Poszukiwanie i wstępne zabezpieczenie dowodów

• Wprowadzenie dowodów do procesu karnego

• Przeprowadzenie dowodów

• Ocenę przeprowadzonych dowodów

• Czynienie ustaleń faktycznych

Czynnościom tym towarzyszy odpowiedni proces rozumowania, zwłaszcza dedukcyjnego. Pierwszą czynnością procesową jest wszczęcie postępowania przygotowawczego, którego podstawą jest podejrzenie popełnienia przestępstwa, które wynika z pewnych informacji. Kiedy te informacje stwarzają prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa wydaje się postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia (art. 303 k.p.k.:………… Postanowienie zawiera opis czynu będący hipotezą, która wymaga sprawdzenia przez przeprowadzenie dowodów dostarczających informacji i podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Opis czynu o zwiększonym prawdodobieństwie popełnienia przestępstwa zawiera także przedstawienie zarzutów (art. 313 § 2 k.p.k……….). Na podstawie zebranego materiału dowodowego w postępowaniu przygotowawczym formułuje się opis czynu zarzucanego w akcie oskarżenia.

Przedmiot dowodzenia

1. Określenie przedmiotu dowodzenia –

2. Notoryjność –

3. Domniemania –

Uprawdopodobnienie

Poszlaka

Prawny obowiązek dowodzenia i ciężar dowodowy

Etapy dowodzenia

1. Ogólne informacje

2. Poszukiwanie i wstępne zabezpieczenie dowodów

3. Wprowadzenie dowodów do procesu karnego

• Wprowadzenie dowodów do procesu z urzędu

• Wprowadzenie dowodów do procesu na wniosek

1. Przeprowadzenie dowodów

• Przesłuchanie

• Odczytanie

• Oględziny

1. Ocena dowodów i dokonywanie ustaleń faktycznych