Typowo holenderskim zjawiskiem jest filaryzacja. Oznacza to, że ludność organizuje się na bazie religijnej i światopoglądowej. Społeczeństwo znało cztery filary: katolicką, chrześcijańsko-protestancką, socjalistyczną albo neutralną, czy też liberalną. Każdy filar miał we wszystkich obszarach życia społecznego swoje własne organizacje: w polityce, związkach zawodowych, instytucjach kształcenia, opieki zdrowotnej, środków masowego przekazu, ruchów młodzieżowych i sportu.

Nigdy nie doszło do utworzenia żydowskiego filaru, do tego zbyt mała była liczba Żydów w Holandii. Ale istniała szeroka żydowska przynależność, albo żydowska subkultura. Miało to swoje korzenie w poczuciu przynależności, albo w solidarności z Judaizmem. Poza tym chciano uczestniczyć w specyficznym, społecznym życiu żydowskim. Ci, którzy mieszkali w "dzielnicy żydowskiej", lub z domu wynieśli "zwyczaje żydowskie", ale także i ci, którzy już nie byli religijni. Spowodowane było to faktem, iż Żydzi nie czuli się dobrze w nie-żydowskich stowarzyszeniach.

Holenderski naród rozwijał się przez wieki w zupełnie innych warunkach niż naród polski. System parlamentarny istnieje niemal nieprzerwanie 200 lat (od 1814 roku) ale wiele elementów demokracji jest już znacznie wcześniej zakorzenionych w tym narodzie. Paradoksalnie społeczeństwo holenderskie jest od wieków podzielone i z wrodzonego pragmatyzmu dorobiło się wyjątkowego w Europie systemu filarowego. Niderlandy stoją na wielu tzw. filarach podziałów społecznych. Społeczeństwo holenderskie było i nadal jeszcze jest podzielone klasowo, wyznaniowo oraz ze względu na poglądy (liberalne lub konserwatywne). Progresywni lub konserwatywni mieszczanie, zachowawczy protestanccy chłopi z Zelandii lub katolicy z Limburgii. Mimo tych podziałów Holender od wieków nauczył się jednak żyć razem w jednym dość zgranym społeczeństwie.

filaryzacja’ w miejsce klas społecznych; filarami - zuilen - są: katolicy, kalwini, luteranie i umiarkowani protestanci, humaniści i ateiści

Woda i pieniądze zbratały tak podzielone społeczeństwo.
Woda: bo zagrożenie potopu istniało tu zawsze i tylko wspólne działanie gwarantowało istnienie tego państwa.
Pieniądz: bo tylko wspólna praca całego narodu gwarantowała mu dobrobyt jakiego mało w świecie. Filaryzacja życia społecznego najlepiej widoczna jest w publicznej telewizji w której czas emisji programów przydzielany jest według ilości członków jakie dane stowarzyszenie medialne posiada.

Holandii najlepiej można zilustrować na przykładzie telewizji publicznej stojącej właśnie na wielu filarach. Czas emisji programów jest zależny i przydzielany według ilości członków jakie dane stowarzyszenie radia i telewizji posiada.

Reformacyjna zasada „cuius regio eius religio” odegrała wielką rolę w dziejach Holandii, a zwłaszcza jej kościołów i szkolnictwa. Stała się ona podłożem religijnego i edukacyjnego pluralizmu w dużym stopniu trwającego do chwili obecnej.

Filaryzacja nazywana przez mieszkańców tego kraju „pionowym pluralizmem” jest typowo holenderskim fenomenem. Obejmuje ona całość życia społeczno-gospodarczego kraju. Podział społeczeństwa na katolików, protestantów i osoby określające się jako bezwyznaniowcy występuje w wielu aspektach, odnosi się również do systemu szkolnego. W praktyce oznaczało, że dziecko z rodziny protestanckiej uczęszczało do szkoły elementarnej własnego wyznania, potem kończyło szkołę średnią, następnie studiowało na protestanckim uniwersytecie. Człowiek dorosły pracował w firmie, której właścicielem był współwyznawca i zawierał związek małżeński z osobą tej samej konfesji. W następnym pokoleniu historia powtarzała się. W ostatnich latach zjawisko filaryzacji zaczyna zanikać, następnie laicyzacja społeczeństwa- coraz większa część Holendrów nie przynależy do żadnego kościoła.

I. Stan obecny oświaty w Holandii

Wolność edukacji zagwarantowana jest w konstytucji. Występuje ona w trzech wymiarach:

1. Możliwości zakładania szkół.

2. Organizowania ich.

3. Decydowania o podstawowych zasadach ich funkcjonowania.

W konsekwencji w Holandii występuje duże zróżnicowanie placówek oświatowych, społeczeństwo posiada prawo i możliwości zakładania szkól wyznaniowych czy uwzględniających szczególne interesy grup społecznych. Zgodnie z konstytucją wszystkie szkoły są finansowane na równych zasadach, placówki publiczne i prywatne dotuje się w taki sam sposób.

Szkolnictwo elementarne

Szkoła podstawowa w Holandii jest ośmioletnia. Prawie wszystkie dzieci uczęszczają do niej po ukończeniu 4 lat. Nauka obowiązkowa zaczyna się dopiero wtedy gdy dziecko ukończy 5 r.ż. Ten pierwszy, nieobligatoryjny rok nauki jest ważny, bo dzieci nabierają nawyku chodzenia do szkoły i lepiej poznają język holenderski (ważne dla dzieci emigrantów, które mawiają w domach innymi językami), a mniejszości w Holandii przybywa z roku na rok. Nauka obowiązkowa trwa w Holandii dwanaście lat. Rozpoczyna się w pierwszym dniu miesiąca, następującego po miesiącu, w którym dziecko kończy 5 lat. Obowiązek ustaje z chwilą ukończenia lat szesnastu. Po tej dacie dziecko jest zobowiązane spędzać w szkole dwa dni w tygodniu. Po ukończeniu 17 r.ż.. przychodzi do szkoły raz na tydzień. Jest to realizacja tzw. „częściowego obowiązku szkolnego”. Wypełnia się go w dwuletnich centrach edukacyjnych (Vormingscentrum) lub w szkołach regionalnych.

W trakcie nauki w szkole elementarnej dzieci muszą:

1. Rozwinąć emocje.

2. Zdolności intelektualne i artystyczne.

3. Edukacja ma przygotować do życia w społeczeństwie wielokulturowym.

Programy nauczania na poziomie elementarnym powinny zawierać następujące treści:

1. Koordynację psychoruchową.

2. Język holenderski.

3. Matematykę.

4. Język angielski.

5. Przedmioty z bloku: geografia, historia, biologia.

6. Struktury społeczne-prawa obywatelskie i ruchy religijne.

7. Zajęcia uaktywniające: jak używać języka, rysunek, muzyka, rękodzieło, ruch i zabawa.

8. Umiejętności życiowe-włączając w to bezpieczeństwo ruchu drogowego.

9. Nauka o zdrowiu.

W ostatnim roku nauczania rodzice i dyrektor wybierają szkołę średnią dla dziecka. Zapisu do niej dokonuje się przed wakacjami. Na zakończenie szkoły elementarnej uczniowie nie otrzymują świadectwa ani dyplomu. Postępy są opisywane i przesyłane rodzicom oraz do szkół średnich, do których rodzice życzą sobie posłać swoje dzieci.

Zajęcia szkolne odbywają się pięć dni w tygodniu. Liczba dni nauki uregulowana prawnie. Lekcje trwają na ogół po 60 minut. Okres trwania wakacji określa Ministerstwo Edukacji i Nauki, szkoły elementarne i średnie mają 6 tygodni wakacji.

Szkoły średnie

Zadania szkół publicznych szczebla średniego:

1. Powinny się przyczynić do ogólnego rozwoju uczniów.

2. Powinny wspierać ich w dążeniu do wiedzy.

3. Rozwijać umiejętności.

4. Wychowywać na podstawowych wartościach tradycji chrześcijańskiej i humanizmu.

W przypadku szkól prywatnych lansowany system wartości uzależniony od właścicieli szkół. Wyróżnia się typy szkół ponadelementarnych:

1. Edukację przeduniwersytecką, której kurs trwa od 12 do 18 r.ż.

2. Wyższą średnią szkołę ogólnokształcącą z nauczaniem 5-letnim od 12 do 17 r.ż.

3. Niższą średnią szkołę ogólnokształcącą z nauczaniem 4-letnim od 12 do 16 r.ż.

4. Niższą średnią szkołę zawodową dla młodzieży od 12 do 16 r.ż.

5. Wyższą szkołę kształcenia zawodowego- czas nauki od 2 do 4 lat.

6. Przygotowanie zawodowe dla uczniów starszych.

W Holandii ponadto istnieją trzy formy edukacji przed-uniwersyteckiej:

1. Ateneum.

2. Gimnazjum.

3. Liceum.

Istnieje ponadto system terminowania. Egzaminy są dwuetapowe.. w pierwszym ma miejsce egzamin wewnętrzny ustny i pisemny(oceniany i przegotowany w szkole) oraz egzamin państwowy- jednakowy dla szkół tego samego typu. Pytania o charakterze testowym kontroluje Państwowy Edukacyjny Instytut Miar. Ostateczna ocena to średnia egzaminu wewnętrznego i państwowego.

Szkoły wyższe

W Holandii pracuje 10 uniwersytetów, 3 politechniki, ponadto 15 instytucji o statusie szkół uniwersyteckich oraz ponad 80 wyższych szkół zawodowych. Kształcenie uniwersyteckie jest dwustopniowe:

1. Kursy o charakterze masowym.

2. Etap dla kandydatów o dyspozycjach do działalności naukowej i gospodarczej.

System przyjęć na studia jest centralnie skoordynowany w oparciu o świadectwo ukończenia szkoły, egzamin ustny na uczelni, na ogół konkurs świadectw.

W Holandii wielką rolę odgrywa oświata dorosłych- prężny Uniwersytet Otwarty.

Współczesna Holandia coraz częściej porównywana jest do laickiej Francji. Procesy sekularyzacji społeczeństwa holenderskiego determinują niewątpliwie kształt relacji pomiędzy państwem a kościołami. Jednocześnie jednak doświadczenia filaryzacji w historii Holandii wpłynęły zdecydowanie na wypracowanie kompromisu społecznego, który stworzył warunki do koegzystencji różnych grup w ramach społeczeństwa pluralistycznego. W tym miejscu pojawia się problem pogodzenia różnych interesów grupowych w kontekście np. gwarancji wolności wyznania czy walki z dyskryminacją. Zagadnienia te odnoszą się bowiem do takich kwestii, jak integracja społeczna, problem finansowania związków wyznaniowych, miejsce symboli w przestrzeni publicznej, nauczanie religii w szkołach. Analiza holenderskiego systemu edukacji w kontekście nauczania religii implikuje pytania o charakter relacji państwa i kościołów. System holenderski przyjmuje unikalne rozwiązanie, stawiając świecki charakter państwa pod znakiem zapytania. Kwestię tę należy jednak potraktować w szerszym kontekście społecznokulturalno historycznym Holandii. Również takie przemiany zachodzące w przestrzeni społecznej Holandii, jak stały napływ imigrantów czy widoczna radykalizacja mniejszości religijnych (zwłaszcza muzułmańskich) wpływają na politykę państwa w zakresie regulacji stosunków ze związkami wyznaniowymi. Tylko całościowy obraz państwa i społeczeństwa tworzy podstawy do rzetelnej oceny rozwiązań holenderskich i perspektyw dalszych relacji na linii sacrum-profanum.

Przygotowali:

Piotr Szczepaniec

Patryk Serkowski