SOCJOLOGIA

1. Przedmiot i funkcje socjologii

Socjologia (Szczepański) - nauka badająca zbiorowości społeczne, relacje zachodzące między nimi oraz zmiany i przekształcenia dokonujące się miedzy nimi; przedmiotem badań socjologii są również zjawiska i procesy tworzenia się nowych form życia zbiorowego ludzi

Socjologia (Szczurkiewicz) - nauka zajmująca się badaniem rozwoju współżycia społecznego, jego materialnych i niematerialnych wytworów, badająca formy współżycia społecznego oraz zmian zachodzących w tych wytworach i formach, a także badaniem jednostki ludzkiej  zdeterminowanej przez współżycie

Funkcje socjologii:

a) Teoretyczne: opisuje badane przez siebie przedmioty zainteresowań- zaleca rozpatrywać procesy i zjawiska w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym, wskazuje na stosowane techniki i metody badawcze

- opisowo – poznawcza - ma za zadanie  opisywać obszar zainteresowań nauki

- metodyczna - metody badawcze

b) Praktyczne: dostarcza wiedzy o społeczeństwie

- diagnostyczna – dostarcza praktykom pewnej wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości, ułatwia podejmowanie decyzji

- prognostyczna – dostarcza wiedzy o następstwach działań albo krzywdach i ułatwia podejmowanie pewnych decyzji

- socjotechniczna – badacz wykorzystuje tą wiedzę do formułowania zaleceń, reguł praktykom, politykom profesjonalnie zajmującym się kształtowaniem postaw i zachowań ludzi

2. Przedstawiciele socjologii okresu naukowego Europy

W kształtowaniu się socjologii można wyróżnić dwa podstawowe etapy:

- etap przednaukowy, obejmujący formowanie się podstaw socjologii opartej na wiedzy ludowej i refleksji mędrców;

- etap naukowy, rozpoczęty wraz z formalnym powstaniem socjologii i obejmujący kumulowanie wiedzy teoretyczno-metodologicznej i empirycznej.

Za twórcę socjologii uważa się francuskiego myśliciela Augusta Comte’a (1798-1857).

Wkład Comte’a w powstanie socjologii jako autonomicznej nauki jest wieloraki, ale da się ująć w trzech zasadniczych tezach:

1. Nadanie nowej nauce stosunkowo szybko zaakceptowanej nazwy : A. Comte pierwszy raz użył terminu socjologia w 1837 roku w swoim dziele pt. „Kurs filozofii pozytywnej”

2. Określenie przedmiotu badań socjologii : Za przedmiot badań socjologii uznał on społeczeństwo zharmonizowaną całość, składające się z elementarnych cząstek, zwanych rodzina

3. Zaoferowanie powstającej nauce specyficznych metod badawczych : Skonstruował i unaukowił metody badania zjawisk społecznych, którymi zajmuje się socjologia: obserwacja, eksperyment, metoda porównawcza, analiza historyczna

Wg Comte’a, reprezentanta pozytywizmu, nauka powinna opisywać i badać wyłączne rzeczy namacalne, obiektywne, które poznać można doświadczalnie, dlatego też socjologia, jako wiedza o społeczeństwie, powinna opierać się na danych empirycznych, uzyskanych dzięki zastosowaniu przyjętych przez niego metod badania (jak powyżej).

Inni przedstawiciele socjologii:

- Frederic Le Play – zapoczątkował i prowadził na szerszą skalę prowadził badania nad sytuacją życiową klasy robotniczej

- Herbert Spencer – napisał pierwszy podręcznik socjologiczny pt. „Zasady socjologii”. Za zadanie socjologii uważał opis, wyjaśnianie, zrozumienie i zbudowanie teoretycznego obrazu społeczeństwa

- Vilferdo Pareto – zasłynął oryginalną koncepcją zwaną „teorią krążenia elit”, wyjaśniająca nierówności społeczne, wg niego proces dziejów jest ciągłą zmianą elit rządzących, przechodzących z klas niższych na pozycję władzy i znów spadających po obaleniu przez nowe elity.

- Emil Durkheim – ujmował socjologię jako naukę o faktach społecznych, czyli aspektach życia społecznego (religia, język, prawo, gospodarka, moda, kultura, patologia). Znajomość tych faktów jako regulatorów zachowań zbiorowości umożliwia badaczom lepsze poznanie rzeczywistości społecznej, fakty mogą aktywizować ludzkie działanie lub je ograniczać, np. poprzez karę, wykluczenie czy zwykłe nieporozumienie, naukowa postawa badawcza w socjologii wymaga umysłu otwartego wolnego od uprzedzeń i ideologii. Wyróżnił solidarność mechaniczną oraz organiczną, związaną z podziałem pracy i rozszerzającą się specjalizacją zawodową

-Karol Marks – poruszał socjologiczno-ekonomiczne problem społeczeństwa nowoczesnego, uważał, że kapitaliści (posiadacze kapitału) tworzą klasę rządzącą, a robotnicy klasę robotniczą zwaną proletariatem

- Ferdinand Tönnies – wyróżnił dwa typy zbiorowości – wspólnota oraz społeczeństwo lub stowarzyszenie

- Georg Simmel – odróżnił „treść” życia społecznego (oświata, rodzina, ekonomia, polityka) od jego „form” (konflikt, zmiana, integracja, zależności służbowe), które wchodzą we wszystkie obszary treści. Zajmował się on także analizą religii, moralności, urbanizacji, mody, miłości, płci, pieniądza

- Max Weber – za przedmiot badań uważał działania społeczne, czynności zorientowane za zachowania ludzi a nie struktury społeczne, stworzył czterozakresową klasyfikację działań społecznych: tradycyjne, afektowe, racjonalne racjonalne, zajmował się pojęciem typu idealnego, problemem władzy jako szansą wpływania na innych, panowania nad nimi, jako zdolność wymuszania posłuszeństwa od innych ludzi, problematyką struktury społecznej zadaniami biurokracji

3. Przedstawiciele socjologii okresu naukowego w Polsce

Polska myśl socjologiczna rozwijała się w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Możemy wyróżnić trzy okresy rozbiorowy, międzywojenny i powojenny.

1. Okres rozbiorowy (związany z brakiem niepodległości i odzyskaniem jej w 1918r.)

Wśród wybitniejszych polskich socjologów i presocjologów, działających od drugiej połowy XIX w., wymienić można:

a) Józef Supiński (1804-1893)- uważany jest za „ojca socjologii polskiej”. Uczony ten interesował się społecznymi (oprócz przyrodniczych) uwarunkowaniami jednostki ludzkiej i jej natury. Uważał pracę i dążenie do wiedzy za główne normy życia społecznego.

b) Ludwik Gumplowicz (1838-1909) Za główne żywioły życia społecznego uważa: konflikt i walkę pomiędzy grupami. Przedstawiciel teorii konfliktu. Wg niego socjologia to nie tylko socjologia konfliktu, ale także solidarności społecznej. W skład tej socjologii wchodzi:

-syngenizm (solidarność łącząca członków w grupie i oddzielająca od członków innych grup. Integracja poprzez wrogość. Konflikt ma funkcję integracyjną)

-amalgamacja (mieszanie się grup. Zwycięstwo jednej grupy nad drugą tworzący trwały związek, który jest umocniony przez państwo i prawo).

Grupy nazwał rasami (nie chodzi tutaj o znaczenie antropologiczne). „Rasą” jest każda grupa odrębna od innych grup i zdolna na nie oddziaływać. Nie ma ras lepszych, gorszych czy stałych. Trwały jest nie tylko podział ludzkości na rasy, ale także antagonizm między nimi, u podnóża którego znajduje się wzajemna wrogość.

c) Bolesław Limanowski(1835-1935) – zajmował się ideami socjalistycznymi, demokracją w społeczeństwie oraz historią myśli społecznej

1. Okres międzywojenny

a) Leon Petrażycki (1867-1931) – wybitny uczony w zakresie prawa, etyki , psychologii i socjologii. Ujmował prawo jako ważny czynnik determinujący życie społeczne, bez którego ludzkie działania miałyby zupełnie inny przebieg

b) Bronisław Malinowski(1884-1942) – badacz kultury społeczeństw pierwotnych, twórca i główny przedstawiciel kierunku funkcjonalnego w socjologii. Zwolennik badań terenowych, twórca metody monograficznej.

c) Florian Znaniecki - twórca polskiej socjologii jako dyscypliny akademickiej. Wyodrębnił socjologię jako naukę, posiadającą swój własny przedmiot i metodę badań. System socjologii Znanieckiego nazywany jest humanistyczną socjologią indukcyjną. Przedmiot socjologii tworzą (czyny społeczne, stosunki społeczne, grupy społeczne i osobowości społeczne)

d) Władysław Grabski - twórca Instytutu Socjologii Wsi (1936) i czasopisma „Roczniki Socjologii Wsi”. Zasłynął jako ekonomista i twórca udanych reform: walutowej i skarbowej w 1924r, wyprowadzających polską gospodarkę z hiperinflacji.

e) Franciszek Bujak – pierwszy socjolog wsi i zwolennik metody monograficznej, prekursor metody panelowej.

f) Tadeusz Szczurkiewicz – najwybitniejszy krytyk wśród polskich socjologów i znakomity systematyk podstawowych zagadnień socjologicznych. Ujawniał logiczne i metodologiczne słabości koncepcji socjologicznych.

1. Okres powojenny

a) Jan Szczepański – twórca pierwszego podręcznika z socjologii po wojnie. Zajmował się badaniami mechanizmów życia społecznego, począwszy od dylematów społeczeństwa polskiego aż do rozważań nad losem jednostki ludzkiej.

4. Postawa praktyka i teoretyka w ocenie rzeczywistości społecznej

Działalność praktyczna ludzi zmierza do przekształcenia rzeczywistości przyrodniczej i społeczno-ekonomicznej zgodnie z przyjętymi celami i metodami. W Działalności tej praktycy posługują się utartymi stereotypami, które prowadzą do ujemnych konsekwencji. Do bardziej znanych postaw ze strony praktyki można zaliczyć:

1. subiektywne wartościowanie rzeczywistości, zgodnie z własną postawą uczuciową

2. aktualistyczną perspektywę tzn. dostrzeganie głównie tego co jest najbardziej palące i skupia uwagę,

3. przesadny optymizm w wyniku którego maleje lub zanika to co jest niewygodne co wydaje się niepotrzebne

4. dążenie do tzw. monizmu przyczynowego i myślowego, - posługiwanie się wieloznacznością terminów które traktuje się jako jednoznaczne,

5. rutyniarstwo w działaniu które z jednej strony jest potrzebne bo ekonomizuje energię ale z drugiej społecznie szkodliwe bo ogranicza szersze spojrzenie na pewne fakty.

Postawy te prowadzą do milczącego przyjmowania założenia o znajomości rzeczywistości, do kształtowania wiedzy zdroworozsądkowej, tzw. Socjologii potocznej, uogólnionej w sposób emocjonalny codziennymi doświadczeniami. Wiedza ta nie wykracza jednak do tłumaczenia wielu zjawisk i faktów społecznych, do działań i załatwianiu spraw życiowych. Stąd też powinna być uzupełniona wiedzą naukową.

Postawa i sposoby postępowania teoretyka naukowca wyrównują braki praktyka, socjologia naukowa bowiem:

a) dąży do ścisłego obiektywnego ujmowania zjawisk, poznawania tego „co jest”

b) unika wszelkich subiektywnych wartościowań w ujmowaniu badanej rzeczywistości

c) stroni od sympatii i antypatii,

d) przyjmuje transaktualną postawę, niezależną od aktualnych prądów i zainteresowań społeczno-politycznych

e) posługuje się terminami możliwie jednoznacznie określonymi,

f) zmusza do ustawicznego chłodnego i czujnego obserwowania badanej rzeczywistości

5. Społeczeństwo – pojęcie i jego struktura

Społeczeństwo jest kompleksem grup współistniejących i krzyżujących się, podporządkowanych jednej grupie dominującej (narodowi, państwu, organizacji religijnej). Jest wielką zbiorowością terytorialną, stanowiącą układ zamknięty, posiadającą własne charakterystyczne cechy odrębności, a tym samym jest dostępne badaniom empirycznym i historycznym. Społeczeństwa są wewnętrznie zróżnicowane pod względem ekonomicznym, politycznym, kulturowym, demograficznym, zawodowym i innym. Tworzą zatem swoją specyficzną strukturę społeczną. – Florian Znaniecki

Struktura społeczna społeczeństwa jest to układ jego części składowych, ich rozmieszczenie i powiązanie między sobą oraz społeczeństwem jako całością. Struktura społeczna – zauważa Jan Szczepański – oznacza sposób ułożenia i przyporządkowania sobie członków, instytucji, grup i podgrup składających się na grupę oraz innych elementów tej grupy, takich jak elementy materialne, symbole i wartości, wzory zachowań i stosunków, pozycje społeczne zajmowane przez członków.

Kryteria zróżnicowania społeczeństw:

Do najczęściej stosowanych kryteriów podziału społeczeństwa na grupy należą:

• kryterium miejsca zamieszkania

• kryterium klasowo-warstwowe

• kryterium społeczno-zawodowe

• kryterium aktywności zawodowej

• kryterium płci

• kryterium wieku

W badaniach uwzględniane są następujące wymiary zróżnicowania społecznego: wykształcenie, dochody, poziom konsumpcji, styl życia, aktywność kulturalna, partycypacja polityczna.

Koncepcje zróżnicowania społecznego

Stanisław Ossowski przyjmuje trzy wymiary podziału społeczeństwa: dychotomiczny, gradacji prostej i gradacji syntetycznej. Koncepcja dychotomiczna mówi o dwudzielnym podziale. Podziały takie najczęściej narzucają się ludziom same w sytuacjach szczególnych (wojna, kryzys ekonomiczny). Wówczas społeczeństwo dzieli się na „swoich” i „wrogów”, „biednych” i „bogatych”, „wyzyskiwaczy” i „wyzyskiwanych”, „rządzących” i „rządzonych”. Gradacja prosta przyjmuje ilościowe kryteria (obiektywne zróżnicowania społecznego i podziału grupy. Są to np.: wykształcenie określone liczbą ukończonych klas szkoły, dochód miesięczny. Gradacja syntetyczna uwzględnia ilościowe mierniki podziału społecznego, łącznie z wartościami jakościowymi, jak np. pochodzenie, przywileje, styl życia, przyjmowaną modę.

Koncepcja stratyfikacji społecznej C. W. Millsa: wszelkie formy zróżnicowania społecznego mogą być oparte np. na kryteriach zawodu, bogactwa prestiżu, władzy. Według Millsa zróżnicowania w strukturze społecznej tworzą specyficzne ugrupowania społeczne, które da się ująć w kategoriach klas, warstw społecznych. To znaczy, że każda klasa, warstwa społeczna może być rozpoznana i określona przez fakt, że wszyscy jej członkowie mają podobne szanse nabywania przedmiotów, innych wartości, które są ocenione w społeczeństwie. Mills w swojej stratyfikacji opowiedział się za wielowymiarowym sposobem jej rozumienia, a za podstawowe kryteria samej stratyfikacji przyjął źródła i wysokość dochodu, zawód, prestiż i władzę. Do tych kryteriów wyróżnił cztery układy uwarstwienia: zawodowy, klasowy, prestiżu i władzy.

6. Proste zbiory społeczne

Proste zbiory społeczne to zbiory ludzi wydzielone w sensie dystrybutywnym w praktyce życia społecznego ze względu na jakąś wspólną cechę lub cechy, które są niezależne od ludzi, zastane przez obserwatora zewnętrznego bez względu na to, czy ludzie sobie uświadamiają te cechy czy też nie. Cechami tymi mogą być: miejsce zamieszkania, wiek, płeć, zawód, wykształcenie, cechy osobowości.

Proste zbiory społeczne dzielą się na zbiorowiska społeczne (miejsce zamieszkania), kategorie społeczno-demograficzne i społeczno-zawodowe, zwane kategoriami społecznymi członkostwa. Wiek, płeć, stan cywilny tworzą kategorie społeczno-demograficzne. Zawód, wykształcenie, wysokość dochodu określają kategorie społeczno-zawodowe. Cechy osobowości ludzi, właściwości charakteru człowieka tworzą indywidualne typy psychospołeczne (ludzie odważni, ambitni, tchórzliwi).

7.Zbiorowość społeczna

Zbiorowości społeczne – wszelkie zbiory ludzi, w których pomiędzy poszczególnymi jednostkami zachodzą jakieś więzi społeczne, wzajemne oddziaływania chociażby przez krótki okres tworzące z nich względnie wydzieloną całość; duże zbiorowości są zróżnicowane pod względem ekonomicznym itd. Zróżnicowanie ze względu na:
- grupy społeczne: formalna , nieformalna, pierwotna, wtórna, mała, duża

- zbiorowości o wspólnej kulturze: naród , plemię, grupy etniczne

- zbiorowości o wspólnych zachowaniach: zbiegowisko, tłum, publiczność

- rodzina( mała, duża, matriarchalna, patriarchalna )

Przykłady zbiorowości:

1) ZBIEGOWISKO- jest to przelotnie skupienie od kilku do kilkudziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem. Występuje tu skłonność do podobnego działania, udzielania pomocy i rad. W zbiegowisku mogą wystąpić postawy i skłonności do zbiorowego działania, do podejmowania wspólnych czynności; może zamienić się w tłum

2)TŁUM-przelotne zgromadzenie co najmniej kilkuset osób na przestrzeni dopuszczającej bezpośredni kontakt, reagujących spontanicznie na te same zdarzenia w podobny lub identyczny sposób. Daje uczestnikom poczucie siły, odwagi i odpowiedzialności zbiorowej. Nie posiada norm organizacyjnych i moralnych. Charakterystyczną cechą jest naśladownictwo. Czynnikami kształtującymi są bodźce emocjonalne takie jak gniew, krzywda zemsta. Wyróżniamy rodzaje:

-agresywny: atakujący jednostkę (linczujący), atakujacy grupy społeczne (terroryzujący), występujący przeciw instytucjom społeczno-politycznym, ekonomicznym (walczący)

-uciekający: uczestnicy to ludzi ogarnięci paniką; może dotyczyć np. katastrofy żywiołowej
-nabywający: grabi i rabuje sklepy, banki; występuje najczęściej w demonstracjach w czasach kryzysu i głodu
-demonstrujący: organizowany w celu potępienia, pogardy i protestu lub też pochwały, uznania, wdzięczności

3)PUBLICZNOŚĆ- pewna społeczna całość, nieograniczona w swoim składzie, która przez swój stosunek do jakieś wartości, zjawiska jako ośrodka zainteresowania przez pewien czas powiązana jest więziami psychicznymi, emocjonalnymi.

Rodzaje:
-zebrana: skupienie pewnej liczby osób, zainteresowanych tym samym przedmiotem, żywiących podobne oczekiwania; cechą tej publiczności jest gotowość do reagowania w podobny sposób (np.oklaski) na te same działania, dzięki którym może przekształcić się w tłum

-rozproszona: nie ma tych zjawisk jakie występują w zebranej; wielka zbiorowość ludzi, którzy ze względu na identyczne bodźce mają podobne, a nawet wspólne zainteresowania; publiczność tę tworzą np. słuchacze tych samych audycji radiowych, czytelnicy tych samych gazet

4)KRĘGI SPOŁECZNE-to niewielkie zbiorowości powstające na bazie bezpośrednich styczności (grupa wykładowa składająca się z nieznanych sobie studentów) lub wspólnoty losu (rodzice dzieci uczących się w tej samej klasie), charakteryzujące się stosunkowo słabą więzią i brakiem wyraźnej zasady odrębności.

8. Grupa społeczna i warunki istnienia

Grupą społeczną jest wszelki zbiór ludzi, obejmujący co najmniej 3 osoby i wykazujący w swoim współżyciu, postępowaniu i zachowaniu jakąś organizację społeczną.

Organizacja społeczna grupy ujawnia się w:

1. Zróżnicowaniu działań ludzkich według kategorii członkostwa

2. Wzajemnym dopełnianiu się tych zróżnicowanych działań

3. Powtarzalności działań

4. Względnej niezależności tych zróżnicowanych i uzupełniających się działań od wypełniania ich w czasie przez tych właśnie, a nie innych członków

5. Kontroli działań i zabezpieczeniu ich sankcjami pozytywnymi (nagrodami) i negatywnymi ( karami)

Wyznaczniki grupy:

1. Grupa powinna posiadać przynajmniej trzech członków pełniących pewne role w grupie w myśl określonego wzoru społecznego

2. Własną odrębność od innych grup i różnych osobowości, wyrażoną poczuciem świadomości „my”

3. Ośrodki skupienia w postaci pewnych wartości materialnych(np. lokal, symbole, terytorium, czy idee)

4. Zadania i cele grupy, które chce osiągnąć

5. Organizację grupy utożsamianą z jej strukturą

Warunki istnienia i rozwijania się grup

1. Posiadanie więzi społecznych – świadomość przynależności do grupy, tendencję do zachowywania najważniejszych konformizmów grupowych, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów oraz gotowość przekładania interesów grupy ponad interesy osobiste. Wyróżniamy więzi osobiste i rzeczowe

2. Wzory społeczne – zespół norm określających co jednostka w grupie lub grupa jako całość powinny wykonywać lub czego nie powinny realizować

3. Kontrola społeczna. Można wyróżnić dwa mechanizmy

1. Psychospołeczny – wskazujący na posłuszeństwo wobec przyjętych norm i wartości( nakaz moralny)

2. Materialno-społeczny - przymus zewnętrzny stosowany przez otoczenie, środowisko i instytucje.

Rodzaje grup społecznych:

1. Podział ze względu na liczebność –małe i duże.

2. Pierwotne – małe zbiorowości ludzi, których łączy więź społeczno-psychiczna, emocjonalna, oparta na stycznościach bezpośrednich, zwanych „twarzą w twarz”. Członek grupy pierwotnej ma silne poczucie jedności i wspólnoty. Przykład: rodzina, zabawowa grupa rówieśników, grupa sąsiedzka.

Wtórne – z reguły grupy duże, oparte na zinstytucjonalizowanych i uschematyzowanych systemach stosunków sankcjonujących. Przykład: organizacje zawodowe, związkowe, polityczne

1. Formalna – inaczej celowe, zamierzone, zorganizowane są w sposób administracyjny na podstawie obowiązujących przepisów prawnych, schematów organizacyjnych, tworzone w celu realizacji różnych potrzeb swoich członków. Przykład: zespoły pracownicze, organizacje związkowe, społeczne
   Nieformalna – spontaniczna grupa, powstaje obok obowiązujących norm prawnych. Tworzą ją ludzie w celu zaspokojenia rozmaitych potrzeb społecznych i osobistych. Przykład: grupy koleżeńskie, hobbystyczne, gangi przestępcze, kliki pracownicze.

9. Rodzina jako instytucja społeczna

Jeśli chodzi o rodzinę jako instytucję społeczną, to w zakres dociekań socjologii rodziny wchodzą zagadnienia funkcji pełnionych w stosunku do jednostki, grup społecznych i zbiorowości zewnętrznych oraz ich przeobrażenia.

Zainteresowania socjologii rodziną jako instytucją społeczną skupiają się w szczególności na funkcjach (ich przeobrażeniach) pełnionych wobec jednostek, grup społecznych, zbiorowości zewnętrznych. Chodzi o to, iż rodzina jest tworem społecznym zaspokajającym potrzeby ludzkie, czynnikiem regulującym i sankcjonującym zachowania swoich członków. Należy podkreślić, że funkcje rodziny ściśle wiążą się z jej strukturą i rodzajami.

Funkcje rodziny (wg. Z. Tyszki)

- materialno-ekonomiczna – polega na prowadzeniu gospodarstwa domowego, gromadzeniu majątku i dorobku rodziny, zabezpieczaniu buty dzieci i zabezpieczeniu starości.

-opiekuńczo-zabezpieczająca – wiąże się z powyższą i polega na materialnym i fizycznym zaopatrzeniu jej członków w niezbędne środki do życia. Odnosi się ona szczególnie do małych dzieci i ludzi starszych w rodzinie.

- prokreacyjna – wyznacza potrzebę utrzymania ciągłości biologicznej społeczeństwa. Wymaga ona płodzenia, pielęgnacji, kształcenia i wychowywania dzieci oraz polega na zaspokojeniu potrzeb seksualnych i rodzicielskich współmałżonków.

- seksualna – była dawniej częścią funkcji prokreacyjnej. Wiek XX stworzył pełne możliwości dowolnego oddzielania aktywności płciowej od spraw rozrodczości.

- legalizacyjno-kontrolna wyraża się w sankcjonowaniu szeregu działań i zachowań uznawanych za niewłaściwe, zapobieganiu ewentualnym odstępstwom od norm i wzorów przyjętych w rodzinie za obowiązujące. Polegana sprawowaniu kontroli postępowania jednych członków rodziny przez innych. Mamy do czynienia z legalizacją prawną, obyczajową, moralną i religijną.

- socjalizacyjna – przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych, urabianie osobowości dzieci, wprowadzanie ich w świat kultury społeczeństwa.

- stratyfikacyjna – polega na zdeterminowaniu pozycji społecznej członków w strukturze społecznej.

- kulturalna – wyraża się w przekazywaniu swoim członkom treści, wzorów kulturowych, obyczajowych.

-rekreacyjno- towarzyska – zaspokojenie przez dom rodzinny i członków rodziny potrzeby wypoczynku, towarzyskiego obcowania.

- emocjonalno-ekspresyjna – wiąże się z zaspokojeniem potrzeb emocjonalnych swoich członków, dążeniem do oddźwięku społecznego. Stanowi potrzebę wyrażania osobowości jednostek, ich intymnego współżycia i zwierzania się.

Kryzys w rodzinie:

Jeżeli mimo wszystko napięcia i konflikty pozostają, można mówić o kryzysie w rodzinie, tj. o powstaniu w rodzinie takich sytuacji, w których potrzeby jednostek nie są zaspokojone, a wewnętrzna spójność i zawartość grupy, a nawet jej istnienie jako całości są zagrożone. Kryzys rodziny doprowadza do dezorganizacji, do jej rozbicia. Rozbicie rodziny przybiera postać opuszczenia przez jednego ze współmałżonków, separacji i rozwodu, tworzy taką sytuację, w której członkowie rodziny nie wykonują swoich wzajemnych obowiązków.

10. Rodzina jako mała grupa społeczna

Mała grupa społeczna jest to zbiorowość od kilku do kilkudziesięciu osób złączonych względnie trwałą więzią na tle określonych wspólnych im wartości, zadań, przyjaźni, pomocy, stykających się ze sobą i oddziałujących mniej lub bardziej bezpośrednio wzajemnie na siebie, a przy tym świadomie wyodrębniających się z otoczenia.

Charakterystyka małych grup społecznych:

1. Każda mała grupa jest elementem większych zbiorowości

2. Dzięki przynależności do małych grup jednostka jest członkiem społeczeństwa

3. Grupy wpaja podstawowe wartości, przekonania

4. Formują osobowość człowieka, może też doprowadzić do depersonifikacji

5. Wywierają znaczący wpływ na wszystkie dziedziny życia społecznego

Rodzina – jest grupą złożoną z osób połączonych ze sobą więziami małżeństwa, rodzicielstwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji.

Rodzina jako grupa społeczna:

1. Grupa pierwotna, mała

2. Złączona silną, emocjonalną więzią

3. Występują częsty i bezpośredni kontakt „twarzą w twarz”

4. Grupa licząca od kilku do kilkunastu osób

5. Zanik przywództwa, wyraźny podział pokoleniowy, intymność stosunków

6. Silna spójność wewnętrzna

7. Rodzina powstaje dzięki małżeństwu

Rodzaje rodzin:

Uwzględniając więź małżeńską, małżeństwa:

1. Poligamiczne -zrzesza więcej niż dwoje współmałżonków

2. Monogamiczne – legalizuje współżycie jednego mężczyzny z jedną kobietą

3. Endogamiczne – małżonkowie pochodzą z tej samej grupy społecznej, warstwy, kasty

4. Egzogamiczne – małżonkowie pochodzą z różnych grup społecznych, rodzinnych terytorialnych

Uwzględniając liczbę członków rodziny i charakter pokrewieństwa

1. Mała (nuklearna) matka, ojciec, dzieci.

2. Duża (wielka) – grupa złożona przynajmniej z trzech pokoleń w linii prostej

Ze względu na sposób dziedziczenia pozycji społecznej, przynależności a także mienia:

1. Patriarchalna - zaznaczają się uprawnienia ojca, dziadka czy najstarszego w rodzie do władania rodziną

2. Matriarchalna- oznacza uprawnienia matki do uczestniczenia na równi z mężczyznami we władzy politycznej z głosem decydujących

3. Egalitarna – mąż i żona mają tu równe prawa

Ze względu na miejsce zamieszkania młodego małżeństwa:

1. Matrylokalne – małżeństwo zamieszkuje w domu matki panny młodej

2. Patrylokalne – małżeństwo zamieszkuje w domu ojca pana młodego

Podział oparty na kryterium typu społeczności lokalnej, w której rodzina żyje.

1. Wiejska – tradycyjna i zwarta. Związek z gospodarstwem, silniejsze przyporządkowanie i związanie jednostek ze sobą.

2. Miejska – zróżnicowana struktura zawodowa, wyższy poziom wykształcenia członków rodziny

11. Naród i mniejszości narodowe jako duża grupa społeczna

Cechy dużej grupy:

-wielkość – dolną granicę stanowi liczba kilkudziesięciu osób, a górną wielkością mogą być tysiące
-samoistność – odrębność organizacyjna i strukturalna jednych grup od innych, w myśl zasady, że każda grupa dąży do samodzielności

Podziały dużych grup:

-ze względu na miejsce zamieszkania : wiejskie, miejskie, osiedlowe, regionalne

-wg kryteriów etnicznych, narodowościowych, organizacyjno-politycznych, religijnych

-we względu na cechy demograficzne i zawodowe ludności

Naród – grupa ludzi historycznie uformowanych na określonym etapie rozwoju elementów etnicznych, posiadająca zwarte terytorium, złączona możliwością wspólnego porozumiewania się (język), wytwarzająca się na gruncie historycznie utrwalonej więzi ekonomicznej swoistą kulturę, gospodarkę i organizację polityczną.

-grupa, która charakteryzuje się swoistą świadomością narodową oraz odmiennym charakterem narodowym

Przesłanki powstania narodu:

-ekonomiczne
-społeczno-polityczne
-geograficzne

Czynniki narodotwórcze:

- język – konieczny dla tworzenia narodu, odrębny, narzędzie porozumiewawcze

- państwo, wspólne terytorium – chroni naród przed zagrożeniami zewnętrznymi

- gospodarka – sieć stosunków i współzależności ekonomicznych tworzy organizm gospodarczy narodu i jego wewnętrzny rynek

-elementy społeczno-kulturowe – każdy naród wytwarza swoistą wspólną kulturę, przekazywaną i dziedziczoną z pokolenia na pokolenie

-świadomość narodowa – składają się na nią przekonania, wartości, oceny; poczucie wspólnoty, solidarności, odrębności wobec innych narodów

-charakter narodowy – pewne właściwości psychiczne, osobowościowe, polityczne, kulturowe, pewne nawyki i sposoby reagowania na różne bodźce powstałe na gruncie wspólnoty losów społeczności narodowej

Mniejszości narodowe – taka grupa etniczna, która żyje w narodzie mającym inną większość etniczną, nie posiada wyodrębnionego administracyjnie i politycznie terytorium. Powstają w wyniku procesu historycznego na gruncie więzi etnicznej opartej na wspólnym języku, regionie zamieszkania lub na pochodzeniu od wspólnego, prawdziwego lub domniemanego przodka. Zachowują one odrębność obyczajów, języka, dążeń, aspiracji wobec innych grup etnicznych. Tworzą one mozaikową etniczną strukturę każdego narodu, wskazują w jakim stopniu dany naród jest wewnętrznie zróżnicowany.

12. Kierunek rasowo-antropologiczny w ujmowaniu zbiorowości społecznych

Rasa - system klasyfikacji ludzi na duże i odrębne populacje lub grupy ze względu na dziedziczne cechy zewnętrzne (fenotyp), geograficzne pochodzenie, kulturę, historię, język, wygląd zewnętrzny, etniczność i status społeczny.

Kierunek rasowo-antropologiczny - nurt głoszący nierówną wartość biologiczną ras antropologicznych, wyższość kulturową, społeczną, ekonomiczną jednych nad innymi z tytułu wrodzonych cech

Twórcą kierunku rasowo-antropologicznego uważa się Artura Gobineau, francuskiego arystokratę i dyplomatę. W swojej pracy Szkice o nierówności ras ludzkich, zawarł swoją koncepcję historii opartą na teorii ras. Uważał, że historię ludzkości wyznacza proces mieszania się ras.

Założył, że ludzkość dzieli się na rasy antropologiczne, nierówne pod względem wartości, odznaczające się odmiennymi, dziedzicznymi, skorelowanymi ze sobą cechami somatycznymi i psychicznymi.

Szczególne zasługi dla rozwoju cywilizacji miała wg Gobineau rasa biała – aryjska, która składała się z wysokich blondynów o niebieskich oczach. Charakteryzowała się też szczególnymi cechami psychicznymi: poczuciem honoru, bezinteresownością, odwagą, inteligencją, talentem, wojowniczością. Predyspozycji tych brakowało reprezentantom rasy żółtej i czarnej.

Na podstawie stworzonego przez siebie rasowo-antropologicznego kierunku w socjologii, opartego na pseudonaukowych przesłankach, opracował on doktrynę rasizmu (uważa się go za twórcę rasizmu)

Rasizm - pseudonaukowa doktryna głosząca, że ludzie dzielą się na rasy nie tylko ze względu na cechy somatyczne (budowa ciała, kolor skóry, kształt czaszki), ale i psychiczne. Z tej nierówności w rozwoju psychicznym wynika wartościowanie ras, podział na "wyższe" i "niższe". Mieszanie ras prowadzi do degeneracji ras wyższych i całej ludzkości, upadku cywilizacji i kultur. Według tego przekonania konieczna jest troska o czystość rasową i stosowanie segregacji rasowej.

Główne tezy rasizmu

1. Istnieją rasy wyższe (silne, mądre, władcze) obdarzone wybitnymi zdolnościami kulturotwórczymi i rasy niższe

2. Różnice między rasami wynikają z odmiennej budowy genetycznej i fizycznych cech, są one wrodzone

3. Krzyżowanie raz jest szkodliwe (należy zachować czystość krwi)

13. Osobowość w ujęciu socjologicznym

Osobowość społeczna w socjologii – ogół społecznych wzorów jakie realizuje i ról jakie pełni jednostka wobec innych ludzi jako członków społeczeństwa; elementy:

Biogenne– te elementy które są przekazywanym dziedzicznie wyposażeniem biologicznym obejmującym własności anatomiczne, fizjologiczne, wzrost, budowę organizmu itd;

Psychogenne – trzy podstawowe grupy :

- temperament - zespół cech wrodzonych tworzących psychiczną podbudowę osobowości; niezależne od warunków życia społecznego, składa się z emocjonalności, aktywności-skłonność do spontanicznego działania, oddźwiękowość- szybsze lub powolniejsze reagowanie na podniety;

- charakter - ogól względnie trwałych cech psychicznych zależnych od warunków społecznych; jest także wyrobem jednostki, która w sposób świadomy jest w stanie wyrobić sobie cechy społecznie wartościowe;

- intelekt - obejmuje dwa typy cech zdolności i zainteresowania –decydują o kierunkach działania;

Socjogenne – cztery elementy socjogenne:

1) kulturowy ideał osobowości narzucony przez społeczeństwo w toku socjalizacji, wychowania,

2) role społeczne pełnione w grupach społecznych, polegające na wykonywaniu pewnych czynności w sposób formalnie lub nieformalnie ustalony przez grupę,

3)wyobrażenie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi,

4)zespół wyobrażeń o sobie odczytanych z wyobrażeń innych ludzi o sobie samych;

Typy osobowości wg Hipokratesa

-Sangwinik – żywe i zmienne usposobienie, łatworozpraszający się i poddający się silnym uczuciom radości, gniewu, ale szybko i nich zapominający

-Melancholik – mało uczuciowy i mało aktywny, ale wytrwały w działaniu i uczuciach

-Choleryk – pobudliwy, ale mało wytrwały w działaniu i w uczuciach

-Flegmatyk – mało pobudliwy, wytrwały i konsekwentny w działaniu, długo zachowuje sympatię i urazę

Typy osobowości wg Kretschmera ( związek budowy ciała z osobowością)

-Pyknik – mały o okrągłych kształtach – łagodne usposobienie

-Astenik – wysoki, wystające kości – mało życzliwy

-Atletyk – dobrze zbudowany – zrównoważony psychicznie

-Dysplastyk – nie kształtny, liczne anomalie w budowie wpływają na jego usposobienie

Typy osobowości wg Znanieckiego

-ludzie dobrze wychowani – kształtowani przez wychowawców z ideałami, nabył umiejętności zachowania się w towarzystwie, cechuje go duży szacunek dla autorytetów

-ludzie pracy – kształtowani przez warsztat pracy

-ludzie zabawy – kształtowani przez zabawę i grupę rówieśniczą

-ludzie zboczeńcy – nie podpadający pod żadną z wyżej wymienionych kategorii, nie poddają się naciskom swoich kręgów, odrzucają obowiązujące w nich osobowości i tworzą nowe

Makrostruktura to ogólny i łatwo dostrzegalny szkielet społeczeństwa. Ma istotny wpływ na osobowość, ponieważ określa:

1) szanse jednostki na osiągnięcie cenionych wartości takich jak: władza, bogactwo, wykształcenie, prestiż
2) rodzaj podkultury i ideologii właściwej danej kategorii, a kształtującej duchowe oblicze jej członków, czyli ich system idei, zwyczajów, norm moralnych, wzorów zachowań, kierunków zainteresowań itd.

3) styl życia, czyli zespół wzorów kulturowych, wyrażających się w konkretnym postępowaniu i działaniu

Mikrostruktura- grupy społeczne, w których człowiek się wychowuje i działa, np. rodzina, szkoła, społeczność lokalna itd. Interesy, wzory ideowe i kulturowe wyrosłe w makrostrukturach przeplatają się tutaj ze specyficznymi interesami i wzorami kulturowymi małych grup społecznych. Uczestnictwo w takich grupach pozostawia trwały ślad w jego osobowości, one bowiem w dużym stopniu kształtują jego poglądy, zainteresowania, nawyki i normy postępowania. Poprzez takie uczestnictwo kształtuje się też życie uczuciowe człowieka, postawy wobec świata, ambicje i możliwości twórcze

Współczesne zachowania jednostek ludzkich rozpatruje się w ramach różnych ujęć teoretycznych:
1) interakcjonizmu symbolicznego, ukazującego znaczenie zachowań jednostki

2) strukturalistyczno - funkcjonalistycznego, przedstawiającego funkcje zachowań

3) etnometodologicznego, wskazującego w jaki sposób zachowania się tworzą i rozpowszechniają

4) teorii wymiany, czyli kosztów i korzyści wynikających z określonych zachowań

5) teorii konfliktu, wskazującej na interesy jako przyczynę określonych zachowań

Socjalizacja jest procesem, który kształtuje osobowość człowieka, przystosowuje go do życia i porozumiewania się z innymi ludźmi za pomocą języka i symboli, w których zdobywa się podstawowe umiejętności potrzebne do funkcjonowania w danej społeczności. Efektem socjalizacji są określone cechy osobowości, postawy, poglądy, respekt dla norm i wartości powszechnie akceptowanych.

Konformizm społeczny- postępowanie polegające na podporządkowaniu się normom i wzorom grupy społecznej, do której jednostka należy lub którą przyjmuje za swoją grupę odniesienia, np. szkoła, rodzina, grupa rówieśnicza.