Oświetlenie uliczne

Terminologia zgodna z Dz.U. 2013.26 z dnia 25 lutego 2013r.

• Drogą publiczną jest droga zaliczana na podstawie niniejszej ustawy do jednej z kategorii dróg, z której można korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczegółowych.

• Ulica jest to droga przebiegająca przez teren zabudowany. Ulica, w zależności od szerokości i związanej z tym ilości pasów ruchu oraz rodzajem wykonanej powierzchni może być przeznaczona dla ruchu:

• pieszego,

• pieszego i motorowego,

• szynowego (tramwajowego),

Wzdłuż ulic wydzielane są czasem pasy ruchu przeznaczone tylko dla autobusów komunikacji miejskiej i drogi rowerowe.

• Luminancja – fizyczna miara wrażenia jaskrawości powierzchni.

• Natężenie oświetlenia – stosunek elementarnego strumienia świetlnego padającego na elementarną powierzchnię zawierającą dany punkt do wartości tej powierzchni.

• Olśnienie – warunki widzenia, które odczuwa się jako nieprzyjemne lub w których występuje obniżenie zdolności rozpoznawania szczegółów lub przedmiotów albo oba wrażenia razem, na skutek niewłaściwego rozkładu luminancji lub zakresu, lub też występowania nadmiernych kontrastów.

• Trwałość użytkowa źródeł światła – czas, w ciągu którego strumień świetlny lampy nie spadnie poniżej pewnej ustalonej wartości ( zwykle przyjmuje się, że jest to wartość na poziomie 80% wartości początkowej.

Klasyfikacja dróg

• Drogi publiczne ze względu na funkcje w sieci drogowej dzielą się na następujące kategorie:

1. drogi krajowe

2. drogi wojewódzkie

3. drogi powiatowe

4. drogi gminne lub gminy.

Drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa.

Drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego

samorządu województwa, powiatu.

• Drogi publiczne ze względu na ich dostępność dzielą się na:

1. drogi ogólnodostępne,

2. drogi o ograniczonej dostępności, w tym autostrady i drogi ekspresowe

Droga ekspresowa – drogą przeznaczoną wyłącznie do ruchu pojazdów

samochodowych:

1. wyposażoną w jedną lub dwie jezdnie,

2. posiadającą wielopoziomowe skrzyżowania z przecinającymi ja innymi drogami transportu lądowego, z dopuszczeniem wyjątkowo jednopoziomowych skrzyżowań z drogami publicznymi,

3. wyposażoną w urządzenia obsługi podróżnych, pojazdów i przesyłek, przeznaczonych wyłącznie dla użytkowników dróg

Autostrada – droga przeznaczona wyłącznie do ruchu pojazdów samochodowych:

a) Wyposażoną przynajmniej dwie trwale rozdzielone jednokierunkowe jezdnie,

b) Posiadającą wielopoziomowe skrzyżowania ze wszystkimi przecinającymi ją

drogami transportu lądowego i wodnego,

c) Wyposażoną w urządzenia obsługi podróżnych, pojazdów

i przesyłek przeznaczonych wyłącznie dla użytkowników autostrady.

Oświetlenie uliczne

• Oświetlenie uliczne stanowi jeden z podstawowych systemów infrastruktury technicznej miast.

• Wpływa ono bezpośrednio na:

• sprawność i bezpieczeństwo ruchu samochodowego,

• bezpieczeństwo ogólne przechodniów głównie w porze nocnej,

• kształtowanie atrakcyjności poszczególnych części miasta

Elementy oświetlenia ulicznego

• W skład instalacji elektrycznego oświetlenia ulicznego wchodzą:

• elektroenergetyczne linie oświetleniowe,

• rozdzielnice oświetleniowe,

• oprawy oświetleniowe ze źródłami światła,

• konstrukcje wsporcze (latarnie),

• urządzenia sterownicze.

Sposoby wykonania sieci oświetlenia ulicznego.

• Elektroenergetyczne linie oświetleniowe mogą być liniami :

• kablowymi,

• napowietrznymi.

Czynniki wpływające na wybór rozwiązania oświetlenia ulicznego

• Na wybór rozwiązania oświetlenia ulicznego wpływają:

• sposób rozmieszczenia urządzeń oświetleniowych (po jednej stronie jezdni, nad środkiem jezdni, naprzeciwległe lub naprzemianległe)

• dobór lamp o wysokiej skuteczności i trwałości,

• dobór opraw oświetleniowych o dużej sprawności i skuteczności oraz odpowiednich parametrach fotometrycznych,

• dobór słupów,

• dobór wysokości zawieszenia opraw i odstęp między oprawami,

• dobór długości wysięgnika,

• kąt nachylenia opraw przy rozmieszczeniu opraw po jednej stronie jezdni (naprzeciwległe lub naprzemianległe).

Układ rozmieszczenia opraw oświetleniowych względem ulicy.

• Wybór odpowiedniego układu rozmieszczenia opraw oświetleniowych zależy od:

• geometrii drogi,

• parametrów oświetleniowych jakie, muszą być zapewnione na drodze

• względów ekonomicznych, związanych z kosztami inwestycyjnymi i eksploatacyjnymi oświetlenia ulicy.

• Rozróżnia się pięć podstawowych układów rozmieszczenia opraw oświetleniowych względem ulicy.

• Rozmieszczenie jednostronne

• W układzie jednostronnym wszystkie oprawy oświetleniowe znajdują się po jednej stronie ulicy.

• Rozkład luminancji w poprzek drogi jest nierównomierny. Luminancja nawierzchni ulicy przy krawędzi bliższej oprawie jest wyższa niż przy krawędzi dalszej. Dlatego też, rozmieszczenie jednostronne, stosowane jest przy oświetleniu ulic, gdzie szerokość efektywna ulicy nie przekracza wysokości zawieszenia opraw.

• Rozmieszczenie jednostronne opraw oświetleniowych charakteryzuje się dobrym prowadzeniem wzrokowym.

• Rozmieszczenie naprzemianległe

• Oprawy oświetleniowe umieszczone są po dwóch stronach jezdni. Jeden rząd opraw przesunięty jest względem drugiego o połowę odstępu pomiędzy kolejnymi oprawami.

• Rozmieszczenie naprzemianległe stosowane jest na drogach o większej liczbie pasów ruchu, wtedy gdy wysokość zawieszenia opraw oświetleniowych wynosi co najmniej 2/3 szerokości efektywnej drogi.

• Ten sposób rozmieszczenia charakteryzuje się wyższą ogólną równomiernością luminancji w porównaniu z rozmieszczeniem jednostronnym.

• Wadą jest gorsze prowadzenie wzrokowe.

Rozmieszczenie naprzeciwległe

• Oprawy oświetleniowe usytuowane są w dwóch rzędach naprzeciw siebie.

• Rozmieszczenie naprzeciwległe stosuje się na ulicach o większej liczbie pasów ruchu, zwłaszcza gdy szerokość ulicy znacznie przekracza wysokość zamontowania opraw oświetleniowych i/lub wymagana jest wysoka wartość luminancji średniej.

• Przyjmuje się, że oświetlenie naprzeciwległe może być stosowane nawet gdy wysokość zawieszenia opraw oświetleniowych odpowiada 2/5 szerokości efektywnej ulicy.

• Rozmieszczenie naprzeciwległe opraw oświetleniowych, charakteryzuje się dobrym prowadzeniem wzrokowym tylko na odcinkach prostych. Na łukach ulic prowadzenie wzrokowe się pogarsza.

.

Rozmieszczenie na pasie dzielącym

• Oprawy oświetleniowe zamontowane są na słupach w kształcie litery T i umieszczone na pasie dzielącym.

• Umieszczenie opraw oświetleniowych tylko na pasie dzielącym dwie jezdnie stosowane jest wtedy, gdy wysokość zamocowania tych opraw nie jest mniejsza niż rzeczywista szerokość jezdni.

• Omawiany sposób rozmieszczenia opraw oświetleniowych jest najbardziej ekonomiczny ze względu na najniższe koszty inwestycyjne i eksploatacyjne w odniesieniu do wielkości oświetlonej powierzchni.

• Przy zastosowaniu rozmieszczenia opraw oświetleniowych na pasie dzielącym uzyskuje się dobre prowadzenie wzrokowe.

Rozmieszczenie mieszane

• W przypadku, gdy szerokość jezdni przy rozmieszczeniu na pasie dzielącym nie pozwala na uzyskanie wymaganych parametrów oświetleniowych należy zastosować oświetlenie mieszane – dodatkowo umieszczone oprawy naprzeciwległe lub naprzemianległe względem opraw na pasie dzielącym.

Rozmieszczenie przewieszkowe (centralne)

• Oprawy oświetleniowe umieszczone są nad środkiem jezdni na linkach rozciągniętych w poprzek ulicy.

• Rozmieszczenie przewieszkowe stosuje się dla małych wysokości zawieszenia opraw oświetleniowych ( do 8 m ), na wąskich ulicach, tam gdzie nie ma możliwości stosowania słupów oświetleniowych lub drzewa ograniczałyby rozsył światła.

• Ten sposób rozmieszczenia opraw oświetleniowych pozwala na efektywne wykorzystanie strumienia świetlnego na oświetlonej powierzchni ulicy.

• Uzyskuje się dobre prowadzenie wzrokowe.

• Słupy stosowane dla oświetlenia ulicznego.

• Oświetlenie elektryczne ulic powinno być montowane na specjalnie przeznaczonych do tego celu typowych:

• słupach żelbetowych,

• latarniach stalowych,

• słupach napowietrznych linii elektroenergetycznych niskiego napięcia.

Lampy stosowane w oświetleniu ulicznym.

• Do oświetlenia ulic najczęściej są stosowane wysokoprężne lampy wyładowcze:

• rtęciowe,

• metalowohalogenkowe,

• sodowe.

Lampy są montowane w specjalnych oprawach oświetleniowych do oświetlania dróg

( oprawy do świetlówek, oprawy do lamp sodowych, oprawy uniwersalne).

Urządzenia sterownicze stosowane w oświetleniu ulicznym

• Ważną rolę w realizacji oświetlenia ulicznego spełniają urządzenia sterownicze do automatycznego załączania i wyłączania poszczególnych obwodów oświetlenia ulicznego w określonych porach doby, zgodnie z ustalonym programem pracy oraz do regulacji strumienia świetlnego na wybranych ulicach w zależności od zmian natężenia ruchu pojazdów.

• Do załączania i wyłączania stosowane są wyłączniki zmierzchowe lub systemy sterowania oświetleniem, a mianowicie:

• sterowanie częstotliwością akustyczną (SCA),

• sterowanie teletechniczne

• sterowanie z wykorzystaniem mikroprocesorowych sterowników z zaprogramowanym kalendarzem astronomicznym świecenia lamp ulicznych.

Aparatura stosowana w rozdzielnicach oświetlenia ulicznego.

• W poszczególnych rozdzielnicach oświetleniowych zasilających sieci oświetlenia ulicznego zainstalowana jest:

• aparatura do rozliczeniowego pomiaru energii elektrycznej,

• aparatura łączeniowa,

• aparatura rozdzielcza,

• aparatura sterowniczo-zabezpieczająca, w tym urządzenia ochrony przeciwprzepięciowej

Ochrona przeciwporażeniowa w sieciach oświetlenia ulicznego

• Ochronę przeciwporażeniową należy wykonać zgodnie z wymaganiami normy PN-IEC 60364-41.

• W sieci TN jako środek ochrony przed dotykiem należy stosować samoczynne wyłączanie zasilania.

• W tym celu należy do każdej latarni doprowadzić przewód ochronny PE lub wykorzystać do ochrony przewód ochronno-neutralny PEN, jeżeli przekrój przewodu PEN jest nie mniejszy niż 10 mm² Cu lub 16 mm² Al.

• Przewód należy połączyć z zaciskiem ochronnym latarni i zaciskiem ochronnym tabliczki zabezpieczającej.

Czynności obejmujące montaż sieci oświetleniowej i latarń.

• Wykonanie sieci kablowej oświetlenia ulicznego obejmuje:

• wykonanie rowów kablowych,

• ustawienie słupów,

• ułożenie kabli przed zasypaniem rowów,

• montaż wyposażenia elektrycznego latarń,

• montaż przewodów ochronnych.

Czynności obejmujące montaż sieci oświetleniowej i latarń.

• Wykonanie sieci oświetleniowej napowietrznej obejmuje:

• ustawienie słupów,

• zamocowanie wysięgników,

• montaż wyposażenia elektrycznego latarń,

• montaż przewodów ochronnych

Montaż wyposażenia elektrycznego latarń.

• Montaż wyposażenia elektrycznego latarń obejmuje:

• zamocowanie opraw,

• prowadzenie kabli do wnęk słupów,

• zainstalowanie tabliczek zabezpieczeniowych,

• wykonanie połączeń przewodów i kabli w oprawach i na tabliczkach zabezpieczeniowych,

• wykonanie połączeń ochrony przeciwporażeniowej.

Wymiana źródeł światła.

• Wymiana źródeł światła może być dokonywana jako:

• wymiana grupowa polegająca na wymianie wszystkich źródeł światła w danym obiekcie oświetleniowym w ustalonych okresach czasu,

• wymiana indywidualna polegająca na wymianie poszczególnych źródeł światła, w przypadku ich uszkodzenia lub przepalenia tj. wymiana doraźna.

Uzupełnienie źródeł światła.

• Uzupełnienie źródeł światła wykonuje się w zależności od ważności oświetlanych obiektów i tak:

• Liczba niesprawnych źródeł światła elektrycznego w stosunku do ogólnej liczby źródeł światła nie powinna przekraczać dla:

• oświetlenia centralnych i głównych dróg w granicach miast – 5%,

• oświetlenia dróg krajowych – 10%,

• oświetlenia innych dróg – 15%.

Dopuszczalna liczba niesprawnych źródeł światła.

• Dopuszczalna liczba niesprawnych źródeł światła oświetlenia drogowego dotyczy 100 kolejnych opraw dowolnie wybranego ciągu oświetlenia jednej lub kilku dróg w granicach miast.

• Dopuszczalna liczba niesprawnych źródeł światła w przypadku dróg w granicach na których zainstalowano kilka lub kilkanaście opraw, nie powinna przekraczać 20% ogólnej ich liczby i dotyczyć kolejnych opraw.

• Zalecane jest coraz częściej, aby właściciele sieci oświetleniowej wymieniali każde niesprawne źródło światła od razu po uszkodzeniu.

Postępowanie w przypadku awarii w sieciach oświetlenia ulicznego

• W przypadku uszkodzenia urządzeń oświetleniowych grożącego nieszczęśliwym wypadkiem np.: uszkodzenie słupa, zerwanie przewodu, uszkodzenie instalacji przeciwporażeniowej itp.; należy niezwłocznie po uzyskaniu informacji o uszkodzeniu przystąpić do zabezpieczania miejsca zagrożenia i dokonać naprawy lub usunąć uszkodzone urządzenie, tak aby nie powodowało niebezpieczeństwa dla otoczenia i nie stanowiło przeszkody dla ruchu ulicznego.

• Sieć elektrycznego oświetlenia ulicznego wyłączoną przez zabezpieczenie można ponownie włączyć pod napięcie po usunięciu przyczyn wyłączenia, a w razie braku ustalenia tych przyczyn – po wykonaniu próbnego włączenia.

Zakres prac awaryjnych przy sieciach oświetlenia ulicznego.

• Zakres prac awaryjnych obejmuje w szczególności:

• wymianę uszkodzonych elementów zasilania i sterowania,

• wymianę uszkodzonych opraw i elementów będących wyposażeniem oprawy,

• wymianę słupów, wysięgników i innych naziemnych elementów sieci oświetlenia ulicznego, uszkodzonych na skutek wypadków komunikacyjnych, aktu wandalizmu i innych zdarzeń

• uzupełnienie lub wymianę uszkodzonych tabliczek słupowych, drzwiczek i wyposażenia wnęk latarni,

• demontaż zbędnego oświetlenia.

Dokumentacja techniczno-eksploatacyjna oświetlenia ulicznego.

• Dokumentacja techniczna nowo przyjmowanych linii i urządzeń oświetleniowych powinna zawierać:

• projekt techniczny linii oświetleniowej powykonawczy,

• karty gwarancyjne i atesty wymagane dla nowych typów urządzeń,

• rysunki wykonawcze lub katalogowe nowych typów konstrukcji wsporczych, rozdzielnic i osprzętu,

• plany sieci linii oświetleniowych i jednoliniowe schematy zastępcze

Dokumentacja techniczno-eksploatacyjna oświetlenia ulicznego.

• Po wprowadzeniu zmian w sieciach oświetleniowych, naprawy, remontu, przebudowy, modernizacji lub przejęcia nowych urządzeń do eksploatacji powinna być wykonana aktualizacja dokumentacji techniczno-eksploatacyjnej.

Dokumentacja techniczno-eksploatacyjna oświetlenia ulicznego.

• Dokumentacja eksploatacyjna urządzeń oświetleniowych powinna zawierać:

• karty eksploatacji punktów zasilania wraz z przynależnymi liniami oświetleniowymi,

• protokoły pomiarów i badań odbiorczych ochrony przeciwporażeniowej urządzeń oświetleniowych,

• protokoły pomiarów rezystancji izolacji kabli i przewodów,

• protokoły pomiarów jakości napięcia zasilającego w punkcie zasilającym,

• protokoły pomiarów fotometrycznych,

• instrukcję eksploatacji.

Przyjęcie do eksploatacji urządzeń oświetlenia ulicznego nowego lub po remoncie.

• Warunkiem przyjęcia do eksploatacji sieci i urządzeń oświetleniowych jest sprawdzenie dokumentacji prawnej i technicznej urządzeń oraz sprawdzenie zgodności ich wykonania z przedłożoną dokumentacją, głownie pod względem możliwości zagrożenia środowiska, warunków pracy i bezpieczeństwa osób postronnych.

• Przyjęcie do eksploatacji urządzeń oświetlenia ulicznego nowego po remoncie lub modernizacji może nastąpić po protokolarnym odbiorze technicznym stwierdzającym, że:

• odpowiadają one wymaganiom określonym w normach i przepisach,

• są zainstalowane zgodnie z dokumentacją techniczną i warunkami technicznymi,

• odpowiadają warunkom ochrony przeciwporażeniowej,

• zostały dostosowane do warunków pracy w miejscu ich zainstalowania,

• zapewniają właściwe natężenie oświetlenia i równomierność oświetlenia,

• rozwiązania i podział obwodów oświetleniowych umożliwia racjonalne użytkowanie energii elektrycznej,

• odpowiadają wymaganiom w zakresie rezystancji izolacji,

• nie powodują niedopuszczalnego pogorszenia wskaźników jakości napięcia zasilającego,

• dostarczona została dokumentacja prawna i techniczna przekazywanych linii i urządzeń,

• załączone urządzenia funkcjonują prawidłowo.

• Protokół odbioru sieci po remoncie powinien stwierdzić zgodność parametrów technicznych z dokumentacją i warunkami technicznymi.

Czynności które należy wykonać przed przekazaniem sieci do eksploatacji.

• Przed przekazaniem sieci oświetlenia ulicznego użytkownikowi należy wykonać następujące czynności i badania:

• sprawdzenie zgodności kabli, przewodów, osprzętu, słupów, wysięgników i opraw z dokumentacją techniczną,

• sprawdzenie prawidłowości naciągów i zwisów przewodów linii napowietrznej,

• sprawdzenie prawidłowości wykonania ochrony przeciwporażeniowej,

• sprawdzenie ciągłości żył kabli, przewodów instalacji zasilającej i przewodów ochronnych,

• pomiar izolacji kabli i przewodów,

• pomiar skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,

• pomiar rezystancji uziomów roboczych,

• pomiar natężenia oświetlenia.

Instrukcja eksploatacji sieci oświetlenia ulicznego.

• Instrukcja eksploatacji sieci elektrycznego oświetlenia
  ulicznego powinna zawierać:

• informacje o sposobie i miejscu zasilania sieci oświetleniowej,

• informacje o zasilaniu awaryjnym,

• procedury zmiany układu zasilającego,

• wymaganą dokumentację ruchową,

• zakres i terminy oględzin,

• zakres i terminy przeglądów,

• prace planowane związane z eksploatacją urządzeń,

• postępowanie w razie awarii i zakres prac awaryjnych.

Podstawa prawna opracowania instrukcji eksploatacji.

• Ruch sieciowy i eksploatacja urządzeń powinna się odbywać zgodnie z instrukcją opracowaną na podstawie wymagań art. 9g ust.1ustawy „Prawo energetyczne”.

• Na tej podstawie, zgodnie z rozporządzeniem MG z dnia 17.09.1999 w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych, dla sieci powinna być opracowana instrukcja eksploatacji, zatwierdzona przez pracodawcę.

• Instrukcja ma określać procedury i zasady wykonywania czynności niezbędnych dla bezpiecznego wykonywania pracy.

• Instrukcję eksploatacji opracowuje się na podstawie przepisów oraz dokumentacji dostawcy lub producenta urządzeń.

Oględziny urządzeń oświetlenia ulicznego i zewnętrznego

• Celem oględzin jest wzrokowe określenie stanu urządzeń oświetleniowych i stwierdzenie występujących nieprawidłowości.

• Zakres oględzin obejmuje w szczególności:

• stan widocznych części przewodów, głównie ich połączeń oraz osprzętu,

• stan czystości opraw i źródeł światła,

• stan ubytku źródeł światła,

• realizację zasad racjonalnego użytkowania oświetlenia,

• stan ochrony przeciwporażeniowej i przeciwpożarowej,

• poziom hałasu i drgań źródeł światła,

• stan urządzeń zabezpieczających i sterowania,

• wskazania aparatury kontrolno-pomiarowej.

Terminy i zakres oględzin

• Terminy i zakres oględzin sieci elektrycznego oświetlenia ulicznego powinny być określone w instrukcji eksploatacji z uwzględnieniem warunków zainstalowania i rodzajów dróg.

• Oględziny powinny być przeprowadzane nie rzadziej niż raz w roku.

Przeglądy urządzeń oświetlenia ulicznego i zewnętrznego

• Celem przeglądów jest okresowe badanie stanu poszczególnych sieci oświetleniowych, wykonanie kompleksowych czynności konserwacyjnych wraz z czyszczeniem opraw oświetleniowych oraz zebranie danych do oceny stanu technicznego

• Zakres przeglądów obejmuje w szczególności:

• Szczegółowe oględziny,

• Pomiary rezystancji izolacji przewodów i kabli,

• Pomiary skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,

• Sprawdzanie działania urządzeń sterowania,

• Sprawdzanie stanu osłon i zamocowania urządzeń oświetlenia elektrycznego,

• badania kontrolne natężenia oświetlenia i jego zgodności z normą

• czynności konserwacyjne i naprawy zapewniające utrzymanie właściwego standardu oświetlenia ulicznego i urządzeń,

• wymianę uszkodzonych źródeł światła.

• Wszystkie czynności eksploatacyjne powinny być odnotowane w dokumentacji prowadzonej przez jednostkę prowadzącą eksploatację sieci oświetleniowej.

• Sieć elektrycznego oświetlenia ulicznego powinna być przekazana do remontu, jeżeli nastąpi:

• pogorszenie stanu technicznego opraw w sposób, który uniemożliwia uzyskanie wymaganej wartości natężenia oświetlenia,

• uszkodzenie zagrażające bezpieczeństwu obsługi i otoczenia.

Terminy przeglądów

• Przeglądy powinny być prowadzone nie rzadziej niż:

• Raz na dwa lata – dla oświetlenia głównych dróg w granicach miast,

• Raz na trzy lata – dla pozostałych urządzeń oświetlenia drogowego,

• Raz na pięć lat – dla pozostałych urządzeń oświetlenia zewnętrznego.