Przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w Polsce

1. Ukształtowanie powierzchni sprzyja rolnictwu. Polska to kraj zdecydowanie nizinny. Średnie wyniesienie dla obszaru Polski wynosi 174 m n.p.m. Duży udział równinnych i lekko falistych powierzchni sprzyja mechanizacji. Tereny górzyste uniemożliwiające uprawę znajdują się na południu Polski (Karpaty , Sudety),ale i tutaj w kotlinach górskich (nowosądeckiej, kłodzkiej, jeleniogórskiej) rozwija się rolnictwo.

2. Warunki glebowe – są w Polsce średnie, a nawet słabe. Najlepsze, bardzo dobre i dobre gleby mamy na wyżynach Lubelskiej i Sandomierskiej, Żuławach Wiślanych, Pojezierzu Kujawskim, nizinach Wielkopolskiej i Śląskiej. W pozostałej części kraju gleby niesprzyjaną zbytnio rolnictwa.

3. Klimat – umiarkowany o dużej zmienności stanów pogodowych sprzyja uprawie roślin tej strefy i hodowli zwierzęcej. Zdecydowanie niekorzystne dla rolnictwa jest natomiast występowanie zjawisk pogodowych typu: grad, przymrozki, susze, powodzie i burze. Bardziej sprzyjający klimat panuje w zachodniej części kraju ( cieplejsze i krótsze ). Okres wegetacji trwa od ok.230 dni na nizinach Szczecińskiej i Śląskiej do ok.180 dni na Pojezierzu Suwalskim. Opady wynoszą od 700 mm/na rok na nizinach Śląskiej i Szczecińskiej do 450 mm na Pojezierzu Kujawskim.

4. Warunki wodne – są w Polsce niezbyt korzystne. Spora część kraju ma niedobór wody: Pojezierze Kujawskie, wsch. część Niziny Wielkopolskiej, są też obszary podmokłe: Nizina Podlaska, Polesie Lubelskie, płn. część Niziny Mazowieckiej, płn. część Wielkopolski.

Pozaprzyrodnicze warunki dla rozwoju rolnictwa w Polsce

Zatrudnienie w rolnictwie w ostatnich latach systematycznie spada, chodź nadal jest duże i stanowi 19 % pracujących (w krajach wysoko rozwiniętych wynosi kilka procent, ale tylko kilka procent z nich utrzymuje się z rolnictwa. Rolnikami zazwyczaj są ludzie starsi. Niewiele osób pracujących na roli może się pochwalić wykształceniem kierunkowym. Na wsi zyje 45% bezrobotnych.

Struktura agrarna nie należy do dobrych, ponieważ w Polsce jest zbyt wiele gospodarstw o niewielkiej powierzchni. Za gospodarstwo rolne uważa się w naszym kraju gospodarstwo liczące powyżej 1 ha. Średnia wielkość gospodarstw wynosi 8,2 ha, podczas gdy w Niemczech i we Francji ok. 30 ha. Małe gospodarstwa, poniżej 5 ha, dominują w części południowo-wschodniej i wschodniej kraju, duże – w części północnej i zachodniej. Zaledwie 1 % gospodarstw w Polsce ma powierzchnię powyżej 10 ha. Stan ten jednak ulega poprawie.

Własność gospodarstw – tylko 5 % gruntów rolnych należy do państwa; ziemią tą dysponuje Państwowa Agencja Rynku Rolnego i Państwowy Fundusz Ziemi. Pozostała część ziemi znajduje się w rękach prywatnych, w tym ok.4 % to własność spółdzielni. Najwięcej spółdzielni produkcyjnych działa na Nizinie Wielkopolskiej

Polityka rolna państwa realizowana jest przez system dopłat do powierzchni upraw i środków produkcji (np. traktory), wprowadzanie cen minimalnych na niektóre produkty (m.in. zboża), skup interwencyjny – państwo skupuje towary rolnicze wyprodukowane w nadmiarze, zapobiegając spadkowi cen, wprowadzanie kontyngentów i ceł. udzielane są też atrakcyjne pożyczki młodym rolnikom i rolnikom kupującym ziemię na powiększenie gospodarstw.

e) Fundusze strukturalne UE dla rolnictwa, które weszły w miejsce przedakcesyjnych programów pomocowych (ISPA, PHARE, SAPARD):

Programy unijne dla rolnictwa obejmują ponadto PROW (Program Rozwoju Obszarów Wiejskich), obejmujący renty strukturalne, programy rolnośrodowiskowe zalesienie gruntów rolnych, wsparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania, wsparcie dla gospodarstw nisko towarowych, wspomaganie grup producentów rolnych, dostosowywanie gospodarstw rolnych do standardów UE i pomoc techniczną, oraz SPO (Sektorowy Program Operacyjny), obejmujący inwestycje w gospodarstwach rolnych, ułatwienie startu młodym rolnikom, szkolenia, wsparcie doradztwa rolniczego, poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i przywracanie potencjału produkcji leśnej.

f) Nawożenie – polski rolnik sypie średnio 90 kg nawozów na 1 ha i jest to o połowę mniej niż w Europie Zachodniej. Na Nizinie Wielkopolskiej , Pojezierzu Kujawskim i Pomorskim sypię się

ok. 160 kg /ha, natomiast w południowo-wschodniej Polsce ok. 60 kg/ha.

g) Umaszynowienie mierzy się liczbą hektarów przypadających na 1 ciągnik. W Polsce średnio na 1 ciągnik przypada 12 ha (stan z 2002r.) i jest to wartość porównywalna np. z Niemcami ( wyposażenie w inne maszyny jest znacznie skromniejsze ).

h) Użytkowanie ziemi – użytki rolne zajmują 52,2 % powierzchni kraju w tym grunty orne – 40,6 % (głownie Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Pojezierze Kujawskie, Żuławy Wiślane, Wyżyna Lubelska, Wyżyna Sandomierska, Wyżyna Krakowska); łąki - 7,6% i pastwiska – 3,1 % (głownie na Nizinie Podlaskiej, Polesiu Lubelskim, Pojezierzu Mazurskim, Pogórzu Karpackim); sady – 0,9 % ( głownie na Nizinie Mazowieckiej, Wyżynie Lubelskiej, Kotlinie Sandomierskiej).

i) Tradycja rolnicza w Polsce sprawia, że wielu rolników zamiast nastawiać się na specjalizacje produkcji, wybiera wielostronność gospodarowania.

Rolnicze użytkowanie ziemi

Sposób użytkowania ziemi przez człowieka w dużym stopniu odzwierciedla warunki naturalne, które z kolei wpływają na kierunki rozwoju gospodarczego.

Użytki rolne zajmują obecnie 58,9% powierzchni Polski. Od kilku lat powierzchnia użytków rolnych zmniejsza się, lecz mimo to znacznie przekracza średnie wartości dla Europy – 35,5% i świata – 11,8%. Najwięcej użytków rolnych znajduje się: w centralno- zachodniej, centralnej i wschodniej części kraju, na Wyżynie Lubelskiej i w południowej części Wielkopolski.

Grunty orne zajmują 76,2% powierzchni użytków rolnych. Ich największa koncentracja występuje na równinnych terenach środkowej Polski, głównie na Kujawach, w województwie wielkopolskim i w zachodniej części Mazowsza. Grunty orne obejmują uprawy polowe (obsiewane w przeważającej części zbożami), ogrody, ugory (grunty pozostające bez uprawy przez jeden rok), odłogi, tj. grunty orne, które nie są obsiewane dłużej niż rok.

Uprawy trwałe, czyli sady i plantacje krzewów owocowych, zajmują zaledwie 1,4% użytków rolnych.

Użytki zielone, tj. łąki i pastwiska, zajmują łącznie 22,4% użytków rolnych. W Polsce zdecydowanie więcej jest łąk, czyli obszarów systematycznie koszonych. Łąki występują głównie w dolinach rzecznych i na zmeliorowanych terenach podmokłych. Z kolei pastwiska przeważają na obszarach górskich. Największa koncentracja trwałych użytków zielonych występuje na Nizinie Podlaskiej, Pojezierzu Mazurskim oraz w Karpatach.

Uprawa pszenicy

Średnie plony - 43 dt. najwyższe plony, powyżej 50 dt, uzyskuje się w województwie opolskim, dolnośląskim, wielkopolskim, a najniższe, poniżej 30 dt, w województwie świętokrzyskim i podlaskim.

Charakterystyka uprawy

Uprawiana w Polsce jako zboże żywieniowe oraz na paszę dla trzody chlewnej na żyznych glebach: Wyżyny Lubelskiej, Pogórza Karpackiego, Niziny Śląskiej i Szczecińskiej, Pojezierza Kujawskiego, Żuław Wiślanych, Niziny Warmińskiej. W wymienionych regionach udział pszenicy w powierzchni upraw przekracza 40%. Wymaga dobrych gleb oraz wysokiej kultury rolnej

Uprawa żyta

Plony w dt z ha. Średnie plony - 28 dt. Najwyższe plony, powyżej 35 dt, uzyskuje się w województwie opolskim, dolnośląskim i zachodnio-pomorskim, najniższe, poniżej 25 dt, we wschodniej części kraju, w województwie podkarpackim, świętokrzyskim, lubelskim, mazowieckim, podlaskim, warmińsko-mazurskim.

Charakterystyka uprawy

Uprawiane głównie w środkowej części kraju. Na Nizinie Mazowieckiej, Wyżynie Łódzkiej i Kieleckiej udział żyta w powierzchni upraw wynosi ponad 40%. Dobrze udaje się na glebach piaszczy¬stych. Może być uprawiane w górach do 800 m n.p.m.

Uprawa jęczmienia

Plony w dt z ha. Średnie plony - 35 dt. Najwyższe plony uzyskuje się w województwie opolskim - ponad 45 dt, dolnośląskim i wielkopolskim - 40-45 dt, a najniższe, poniżej 30 dt, w północnej i środkowej części kraju, w województwie świętokrzyskim, łódzkim, mazowieckim, lubelskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim.

Charakterystyka uprawy

Uprawiany głównie na Pojezierzu Pomorskim, Nizinie Wielkopolskiej i Śląskiej, Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i Lubelskiej (udział jęczmienia w powierzchni upraw wynosi tu powyżej 15%). Na Nizinie Wielkopolskiej i Śląskiej uprawia się głównie jęczmień browarniany. Wymaga dobrych i średnich gleb.

Uprawa owsa

Plony w dt z ha . Średnie plony - 27 dt. Najwyższe plony uzyskuje się w województwie opolskim i zachodniopomorskim - ponad 30 dt, a najniższe w województwie świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim - poniżej 22 dt.

Charakterystyka uprawy

Uprawiany na najsłabszych glebach, głów¬nie na Nizinie Podlaskiej i Mazowieckiej oraz w Karpatach i na Pogórzu Karpackim (udział owsa w powierzchni upraw wynosi tu ok. 10%). Uprawa jest związana z pogłowiem koni.

Uprawa ziemniaków

Plony w dt z ha. Średnie plony - 196 dt. Najwyższe plony, ponad 220 dt, uzyskuje się w województwie dolnośląskim, zachodnio-pomorskim, wielkopolskim, a najniższe, poniżej 180 dt, w województwie świętokrzyskim i małopolskim.

Charakterystyka uprawy

Uprawiane na średnich i dobrych glebach, na słabszych dają niskie plony. Największy udział w powierzchni upraw, ok. 30%, zajmują w Karpatach i na Pogórzu Karpackim, w Kotlinie Sandomierskiej, na Wyżynie Kieleckiej. Uprawiane w pobliżu zakładów spirytusowych i tam, gdzie jest duże pogłowie trzody chlewnej.

Uprawa buraków cukrowych

Plony w dt z ha. Średnie plony - 427 dt

Najwyższe plony, ponad 450 dt, uzyskuje się w województwie kujawsko-pomorskim i lubelskim, a najniższe, poniżej 380 dt, w województwie warmińsko-mazurskim, podlaskim, mazowieckim i śląskim.

Charakterystyka uprawy

Uprawiane na najżyźniejszych glebach: czarnoziemach, czarnych ziemiach, madach i glebach brunatnych. Największy udział w powierzchni upraw (ponad 5% powierzchni upraw) zajmują na Wyżynie Lubelskiej, Nizinie Śląskiej, Pojezierzu Kujawskim. Duża koncentracja uprawy związana jest z rozmieszczeniem cukrowni.

Uprawa rzepaku i rzepiku

Plony w dt z ha. Średnie plony - 30 dt. Najwyższe plony, ponad 35 dt, uzyskuje się w województwie lubelskim, małopolskim, opolskim, wielkopolskim, kujawsko--pomorskim. Najniższe, poniżej 20 dt, w województwie mazowieckim.

Charakterystyka uprawy

Uprawiany na glebach żyznych i zasobnych w wilgoć. Największy udział w po-wierzchni upraw (ponad 10%) zajmuje na Nizinie Śląskiej i Szczecińskiej, Pojezierzu Kujawskim, Żuławach Wiślanych i Nizinie Warmińskiej. Uprawa rzepaku i rzepiku jest związana z rozmieszczeniem zakładów olejarskich.

Wielkość pogłowia bydła w Polsce od początku lat 90. maleje ze względu na spadek opłacalności produkcji wywołany spadkiem cen mleka. W wypadku trzody chlewnej widać wyraźny wzrost pogłowia będący wynikiem nadprodukcji zbóż oraz sprawności skupu interwencyjnego nadwyżek mięsa wieprzowego przez Agencję Rynku Rolnego. Powtarzające się okresowo wahania produkcji towarowej trzody chlewnej są konsekwencją relacji między cenami pasz, zwłaszcza zbóż, a cenami żywca wieprzowego. Dodatkowym czynnikami są wahania w zbiorach zbóż i ziemniaków oraz polityka rolna. Spadek pogłowia owiec związany jest z dramatycznym upadkiem przemysłu włókienniczego w Polsce (import tanich materiałów i ubrań z Azji).

Pogłowie: liczba zwierząt jednego gatunku występujących w pewnym okresie na danym terenie.

Obsada: liczba zwierząt hodowlanych na określonym terenie.

Hodowla bydła

Obsada w szt. na 100 ha

Średnia obsada bydła w Polsce wynosi 32. Województwa z najwyższą obsadą

podlaskie 61, mazowieckie 45, wielkopolskie 40, kujawsko-pomorskie 40, łódzkie 38 Województwa z najniższą obsadą

zachodniopomorskie 10, dolnośląskie 12, lubuskie 13

Charakterystyka hodowli

Pogłowie - 5,2 min sztuk (2004 r.) Hodowla na obszarze Niziny Wielkopolskiej i Pojezierza Kujawskiego wiąże się z intensywną uprawą zbóż i roślin pastewnych oraz spasaniem wysłodków (przemysł cukrowniczy) i makuchów (przemysł olejarski). W pozostałych częściach kraju, szczególnie na Nizinie Podlaskiej, Mazowieckiej i w górach bydło wypasa się na dużych obszarach łąk i pastwisk. W Polsce dominuje mleczny kierunek hodowli. Mleczność polskich krów wynosi nieco ponad 3000 l/rok i nie jest wysoka (USA - 7400, Szwecja - 6700, Dania - 6400, Holandia - 6300). Roczna produkcja mleka wynosi 1 2 mld I, mięsa wołowego - 320 min t, cielęciny - 40 tys. t.

Hodowla trzody chlewnej

Obsada w szt. na 100 ha

Średnia obsada trzody chlewnej w Polsce wy¬nosi 104.

Województwa z najwyższą obsadą wielkopolskie 222, kujawsko-pomorskie 197, łódzkie 135, opolskie 133, pomorskie 129 Województwa z najniższą obsadą dolnośląskie 43, podkarpackie 44, lubelskie 50

Charakterystyka hodowli

Pogłowie - 17,4 min sztuk (2004 r.) Hodowla oparta jest na paszach naturalnych (ziemniaki, żyto, jęczmień). Pogłowie podlega wyraźnym zmianom wyznaczonym przez cykl klimatyczny. W Polsce dominuje kierunek mięsny hodowli. Produkcja mięsa wieprzowe¬go w Polsce wynosi 2,5 min t, z czego znaczną część eksportujemy: półtusze do Rosji i Ukrainy, wędliny do krajów Europy Zachodniej i USA.

Hodowla owiec

Obsada w szt. na 100 ha

Średnia obsada owiec w Polsce wynosi 2,5. Hodowla koncentruje się w następujących regionach: wielkopolskim, zielonogórskim, łódzkim, na Nizinie Podlaskiej, Polesiu Lubelskim i w Karpatach, z większym nasileniem na Podhalu i w Bieszczadach.

Charakterystyka hodowli

W Polsce owce hoduje się głównie na wełnę. Problemy z jej skupem doprowadziły do znacznego spadku pogłowia z 4,8 min w 1985 r. do 320 tys. w 2004 r. Wydajność wełny z 1 sztuki jest jednak niska (ok. 3 kg), co czyni rodzimą wełnę mało konkurencyjną w porównaniu z tanią, importowaną z Australii i Nowej Zelandii. Chów owiec w Karpatach daje również pewną ilość skór i futer (kożuchów) oraz mleka owczego, z którego wytwarza się oscypki.