DAB (Digital Audio Broadcasting) - naziemna radiofonia cyfrowa przeznaczona do transmisji wielu sygna­łów stereofonicznych o wysokiej jakości. Złożony sposób kodowania (COFDM) nadawanych sygnałów radiofonii cyfrowej określa trzy tryby pracy sygnałów DAB w różnych zakresach częstotliwości:

• I - przeznaczony do transmisji ziemskiej na dużych obszarach w paśmie VHF,

• II - do lokalnej emisji ziemskiej i mieszanej satelitarno-ziemskiej w pasmach VHF i L (1,5 GHz) oraz

• III - do emisji satelitarnej w zakresie do 3 GHz, zale­cany również w telewizji kablowej. W systemie DAB każda nośna COFDM jest modulowana czterowartościowym sy­gnałem różnicowym DQPSK, co umożliwia uzyskanie wyso­kiej efektywności widmowej 2 b/s/Hz, a po zastosowaniu kodowania splotowego efektywność ta wynosi 1,6 b/s/Hz. W klasycznym systemie naziemnej radiofonii cyfrowej DAB w podstawowej konfiguracji transmituje się 6 programów stereofonicznych jednocześnie. Zakłócenie lub zanik selek­tywny deformuje bity ze wszystkich programów, lecz dla każ­dego programu cyfrowego są to pojedyncze bity - łatwo ko­rygowane za pomocą odpowiednich kodów korekcyjnych.

DAC (Dual Attachment Concentrator) - koncentra­tor włączany do podwójnego pierścienia szybkiej lokalnej sieci optycznej FDDI lub miedzianej CDDI, czyli bezpośre­dnio do podstawowego, jak i dodatkowego pierścienia sie­ci. Za pomocą koncentratora DAC są przyłączane do sieci wszystkie stacje robocze typu SAS. Podstawową zaletą ta­kiego podłączenia jest poprawna praca podwójnego pier­ścienia FDDI, zarówno w przypadku uszkodzenia, jak i po­zbawienia zasilania dowolnej stacji roboczej. Jest to szcze­gólnie istotne w sytuacji częstego i wielokrotnego włączania lub wyłączania stacji roboczych, którymi zwykle są kompu­tery klasy PC lub sieciowe NC.

dalekopis (teletype) - drukujący aparat telegraficzny pracujący w wydzielonej komutowanej sieci dalekopisowej według 5-bitowego alfabetu Baudota. Urządzenie, zwane rów­nież teleksem, pracuje z szybkością 66 słów na minutę, przy szybkości modulacji 50 Bd w asynchronicznym trybie pracy. Obecnie są zastępowane faksami i faksmode- mami, a także usługą poczty elektronicznej e-mail.

DAMA (Demand Assigned Multiple Access) - jeden ze sposobów wielodostępu abonenckiego z przydziałem kanału radiowego na żądanie.

DAMPS (Digital Adranced Mobile Phone System) - standard wąskopasmowej cyfrowej tele­fonii komórkowej drugiej generacji (2G) używanej na terenie amerykańskim, bezpośredni następca analogowego systemu komórkowego AMPS.

dane - informacja będąca przedmiotem rejestracji bądź transmisji znaków, symboli lub sygnałów tworzących wiado­mość. Informacje generowane w typowych źródłach infor­macji można arbitralnie traktować jako dane:

• alfanumeryczne (tekstowe) - tworzące ciągi znaków alfabetycznych i numerycznych (teleks, e-mail, krótkie bi­znesowe wiadomości SMS);

• numeryczne - składające się wyłącznie z ciągów licz­bowych, reprezentujących w jawnej lub zaszyfrowanej po­staci wiadomości (biznes, finanse, konta bankowe);

• logiczne - traktowane jako prawda lub fałsz,

• graficzne - zawierające obrazy, zdjęcia, schematy i wykresy, które mogą być przekazywane za pośrednictwem telefaksów, faksmodemów i plików graficznych,

• obiektów OLE oraz

DAT (Digital Audio Tape) - metoda zapisu he- likalnego (ukośnego) przeznaczona początkowo do stereofonicznego zapisu dźwięku w postaci cyfrowej - z próbkowaniem 48 kHz na taśmach magnetycz­nych (szerokość taśmy 4 mm, kasety o wymiarach 2,9x2,1x0,4 [cal]) - została zaadaptowana z kla­sycznych urządzeń magnetowidowych do rejestracji obrazów telewizyjnych. Stanowi obecnie niepisany standard zapisu komputerowych danych cyfrowych

• binarne - najbardziej popularna postać stosowana w przekazach cyfrowych.

DARPA (Defence Advanced Research Project Agency) - agencja badawcza Departamentu Obrony USA, będąca inicjatorką i założycielką pierwszej rozległej sieci komputerowej ARPAnet (1972 r.) na potrzeby wojskowe, przekształconej później w ogólnodostępną globalną sieć Internet z protokołami TCP/IP. DARPA jako pierwsza opra­cowała zbiór protokołów zapewniających komunikację między różnymi komputerami mainframe przyłączonymi do sieci WAN.

DAS (Dual Attachment Station) - szczególny rodzaj stacji roboczych włączanych bezpośrednio do podwójnego pierścienia sieci FDDI za pośrednictwem dwóch portów (A i B), bez korzystania z koncentratora DAC. Każda stacja DAS umożliwia połączenie z pierścieniem zarówno podsta­wowym, jak i dodatkowym. W przypadku uszkodzenia stacji DAS (także koncentratora DAC), obejściowy przełącznik optyczny OBS (Optical Bypass Switch), umieszczany od strony sieci FDDI, czyli przed stacją DAS, łączy bezpośre­dnio obydwa pierścienie sieci, zapobiegając w ten sposób dalszej segmentacji pierścienia.

na potrzeby archiwizacji, o wysokim stopniu upakowania informacji na taśmach magnetycznych o szerokości 4 mm i długości nośnika w zakresie 60-125 m (DDS-1, DDS2, DDS-3, DDS-4), a także na taśmach o szerokości 8 mm (DAT-8, VIDEO).

Data Center - współczesne, zintegrowane centrum obliczeniowe (instytucjonalne, branżowe lub wielozakładowe) o wspólnej lub wydzielonej infrastrukturze telekomuni- kacyjnej, zwykle jednorodnym systemie zasilania i ochrony danych, zlokalizowane w jednym wielopiętrowym budynki

datagram - pakietowa wiadomość datagramowa lub blok danych pakietowych przesyłany przez sieć komunikacyjną między komputerami lub abonentami sieci, bez uprzedniego wykonania połączenia (także logicznego) w warstwie transportowej modelu ISO/OSI. Pomimo że datagram zawiera adresy komputerów nadawcy i odbiorcy - bezpołączeniowy tryb pracy charakterystyczny dla przekazów datagramowych nie daje gwarancji doręczenia przesyłki do adresata. Możliwy jest odbiór pakietów w innej kolejności, niż zostały one nadane, a za porządek i właściwą kolejność pakietów odpowiada robocza stacja odbiorcza. Systemy sieciowe w bezpołączeniowym trybie pracy zajmują się jedynie przesy- łaniem pakietów przez sieć.

DB (Dual Band) - przystosowanie telefonu komórkowego do pracy w dwóch różnych pasmach częstotliwości radiowych

w obrębie systemów tego samego typu, czyli wyko­nanych w tej samej technologii przekazu radiowego, takich jak: GSM 900/1800 (dawny DCS) czy GSM 1800/1900 (PCS1900). Oferowane są także (od 1999 r.) trójzakresowe telefony komórkowe GSM 900/1800/1900.

DB-9/15/25- popularne złącza interfejsu szeregowego (9-, 15- lub 25-stykowe) stosowane do przyłączenia zewnę­trznych komponentów do komputera klasy PC bądź włącze­nia urządzeń komputerowych z interfejsem standardu RS 232C do sieci LAN.

DBMS (Database Management System) - Ogólna nazwa wcześniejszych systemów zarządzania bazami da­nych, posadowionych w serwerach sieciowych lub bazodanowych w celu realizacji funkcji związanych z utrzymaniem bazy danych, dostarczaniem informacji i obsługą użytkow­ników. Współczesne sieciowe systemy zarządzania bazą da­nych serwera z reguły działają w trybie pracy klient/serwer.

DBR (Distributed Bragg Reflector) - sposób genero­wania światła spójnego w laserach półprzewodnikowych i rozproszonym odbiciem, w których zwierciadła na koń­cach rezonatora zastąpiono siatką dyfrakcyjną wykorzystującą odbicie Bragga. Za pomocą laserów DBR można uzy­skać odległość między kanałami optycznymi mniejszą niż kilka nm, co daje możliwość umieszczenia kilkunastu lub więcej kanałów w jednym oknie transmisyjnym światłowodu ze zwielokrotnieniem DWDM.

DCE (Data Communication Eąuipment) - w tele­komunikacji oznacza urządzenie międzysieciowe do przesy- łania danych, łączące komputer lub terminal abonenta z kanałem komunikacyjnym lub siecią (komutowaną PSTN lub pakietową PSDN); najczęściej modem lub konwerter sy­gnałów, funkcjonujący między terminalami końcowymi DTE a łączami analogowymi transmitującymi dane przez teleko- munikacyjną sieć rozległą. W sieciach pakietowych są to

urządzania przełączające (ramki lub pakiety) bądź sterow­niki komunikacyjne, których podstawową funkcją jest syn­chronizacja z przełączaniem usług między urządzeniami.

DCE (Distributed Computing Environment) - śro­dowisko komunikacyjne, także platforma przetwarzania roz­proszonego z oprogramowaniem do tworzenia jednolitych aplikacji w niejednorodnym środowisku sieciowym. Zapew­nia niezależność urządzeń od systemów operacyjnych i sie­ci, oferując niezależne środowisko tworzenia aplikacji z wy­korzystaniem różnorodnych produktów sieciowych (kompu­tery, serwery, terminale, oprogramowanie).

DCS (Digital Communication System) - rozszerzona wersja cyfrowej telefonii komórkowej GSM 900 - wprowa­dzona do eksploatacji od 1992 r. - obecnie zaakceptowana pod nazwą GSM 1800 i działająca w paśmie 1800 MHz (o częstotliwości w „górę" 1710-1785 MHz i w „dół" 1805- 1880 MHz). Przy szerokości pasma 75 MHz dla każdego kierunku przenoszenia - co daje 3-krotnie większą liczbę kanałów radiowych niż w GSM - pojemność systemu GSM 1800, mierzona liczbą kanałów rozmownych przypadają­cych na jednostkę powierzchni, wzrasta ponad 10-krotnie w porównaniu z GSM 900. Zmniejszone moce programowa­nych stacji bazowych (do 20 W), przy typowej mocy termi­nali ruchomych około 1 W, zapewniają działanie systemu w maks. w zasięgu 3-8 km. Polecany do instalacji w rejo­nach o silnej urbanizacji lub dużym trafiku (centra handlo­we, stadiony, ośrodki miejskie).

DCS (Digital Cross-connect System) - technika ozna­czana również jako DXC, stosowana w sieciach synchronicz­nych SDH w celu bezpośredniego dostępu, krosowania lub wydzielania kanałów cyfrowych o niskim poziomie przepływ­ności (od 64 kb/s w górę) z transportowych strumieni cyfro­wych o przepływnościach Tl (1544 kb/s), El (2048 kb/s) lub wyższych. Z wielu funkcjonalnie odmiennych przełącznic synchronicznych klasy DXC dostosowanych do różnych prze­pływności transmisyjnych wyróżnia się dwa rodzaje:

• typ DXC 4/1 (DXC 4/3/1) - przyjmujące różne stru­mienie cyfrowe (155 Mb/s, 140 Mb/s, 34 Mb/s, 2 Mb/s, a nawet 64 kb/s) oraz krosujące strumienie 2 Mb/s;

• krosujące typ DXC 4/4 - przyjmujące strumienie 155 Mb/s i 140 Mb/s oraz formatujące je do transportu światło­wodowego o dużej przepływności, 622 Mb/s (STM-4) lub 2,5 Gb/s (STM-16), za pomocą kontenerów wirtualnych (VC)

DCT (Discrete Cosine Transform) - dyskretna trans­formata kosinusowa, stosowana w kompresji stratnej wg

standardu H.261 (koder H.261) dla sygnału wizyjnego - używanego w sieciach ISDN.

DDD (Direct Distance Dialing) - system automa­tycznie komutowanych połączeń telekomunikacyjnych metodą wybiórczą, za pomocą tarczy dekadowej lub kla­wiatury tonowej. Zastąpił tradycyjne, czyli ręczne, łączenie abonentów przez operatorów telefonicznych z kilkusekun­dowym opóźnieniem potrzebnym na wybranie numeru (dia­ling)-

DDI (Direct Dialing In) - jedna z usług dodatkowych centrali abonenckiej z integracją usług (ISDN), umożliwiają­ca bezpośredni dostęp do numeru wewnętrznego abonenta bez korzystania z usług operatora lokalnej (telefonistki) centralki abonenckiej PABX.

Terminal DECT serii Alca Mobile 200 Reflexes

DDM (Direction Dirision Multiplexing) - proces zwie- lokrotnienia kanałów radiowych (satelitarnych) przez multipleksowanie z rozdziałem kierunków transmisji, stosowa­ny także w pracy dupleksowej.

DDNS (Dynamie Domain Name System) - rozszerzona wersja systemu nazewnictwa i adresacji DNS, dostępna w sieci Internet, pozwalająca na dynamiczne uaktualnianie bazy danych nazw, co w praktyce oznacza bieżącą rejestrację klientów przenoszonych do innych podsieci.

DECnet (Digital Equipment Corporation Network) - sieć lub protokół komunikacyjny sto­sowany w sieciach lokalnych do transmisji między komputerami firmy DEC, od największych mainfra- me do klasy PC. Atutem protokołu jest możliwość pracy pod nadzorem różnych systemów operacyj­nych: VMS, DOS, Ultrix (DEC-Unix); wadą natomiast jest ograniczona adresacja komputerów oraz współpraca z komputerami tylko jednego producenta.

DECT (Digital Enhanced Cordless Telecommutii- cations) - standard cyfrowej telefonii bezprzewodowej WLL działającej w paśmie 1880-1900 MHz, rekomendo­wany przez ETSI w miejsce systemów CT3. Stosowany obe­cnie jako podstawowy system bezprzewodowych central abonenckich WPABX, zapewnia użytkownikom ruchomym (do prędkości 20 km/h) takie same usługi, jakie mają abo­nenci centralek przewodowych PABX. W DECT stosuje się 10 częstotliwości nośnych, na których dokonuje się trans­misji z dostępem TDMA za pomocą 24 okienek (szczelin) czasowych w dupleksowym trybie pracy TDD polegającym na kolejnym przesy­łaniu dwóch grup po 12 szczelin na pojedynczej częstotliwości no­śnej. Maks. liczba klientów obsłu­giwanych jednocześnie przez sta­cję bazową (jedna komórka ob­szarowa) wynosi 120 abonentów. Podstawowe zastosowanie syste­mu obejmuje: centralki domowe, automaty telefoniczne (system TE- LEPOINT standardu CT3), centrale zakładowe o dużym ruchu abo­nenckim, transmisję danych, faks do 4,8 kb/s, współpracę z siecia­mi ISDN. Maks. zasięg w terenie otwartym wynosi ok. 250 m, nato­miast w pomieszczeniach za­mkniętych do 50 m.

demodulacja - proces techniczny umożliwiający odzy- skanie z zespolonego sygnału nośnej, pierwotnego kształtu bądź wartości sygnału elektrycznego (radiowego, optycznego) istniejącego przed operacją modulacji. Demodulacja stanowi proces odwrotny do modulacji, stosowany wyłącznie po stronie odbiorczej linii transmisyjnej. depesza - wiadomość tekstowa (często informacja p sowa) przesyłana kanałami telegraficznymi. Identyfikowana przez lata z telegramem, przyjmuje obecnie również inne formy, np. w postaci krótkich wiadomości tekstowych SMS używanych w telefonii bezprzewodowej GSM.

DES (Data Encryption Standard) - opracowany przez IBM i udostępniony (1997 r.) przez amerykańskie biu­ro NBS (National Bureau of Standards) symetryczny prze- stawieniowo-podstawieniowy algorytm szyfrowania bloko­wego z tajnym kluczem 56-bitowym - szyfrujący 64-bitowe bloki danych z 8-bitową kontrolą danych. Taki sposób szy­frowania ważnych informacji jest obecnie uznawany za nie­wystarczający, ma być rozszerzony przez stosowanie kluczy 90-bitowych, 128-bitowych lub dłuższych. DES można sto­sować w kilku trybach pracy jako:

• ECB (Electronic Code Book) - elektroniczną książkę kodową;

• CBC (CipherBack Chaining) - umożliwiający szyfro­we łączenie bloków;

• CFB (CipherFeedback Mode) - szyfrogramy ze sprzę­żeniem zwrotnym;

• OFB (Out Feedback) - sprzężenie zwrotne z wyjścia danych. Układy kryptografii sprzętowej potrafią realizować DES z szybkością do 1 Gb/s. Rozszerzeniem DES jest bar­dziej zaawansowany algorytm Triple DES (3DES), używają­cy kaskadowo dwóch lub trzech różnych kluczy kryptogra- Icznych.

deskrambler - urządzenie telekomunikacyjne o funk­cji odwrotnej do skramblera. Stosowane w modemach po stronie odbiorczej w celu przywrócenia oryginalnego prze­biegu sygnału źródłowego.

DESX (Data Encryption Standard X) - rozszerzone wersje starszego algorytmu kryptograficznego DES, dające dwukrotne wydłużenie klucza szyfrującego, rozwijanego również do trzech kluczy (2x64 bitów i 1x56 bitów). Szyfrowanie DESX istotnie zwiększa odporność na kryptoanalizę liniową i różnicową.

BFB (Distributed Feedback) - jeden ze sposobów generowania światła spójnego w laserach półprzewodnikowych z selektywnym i rozproszonym sprzężeniem zwrotnym (drugim rozwiązaniem są lasery z rozproszonym odbiciem Bragga - klasy DBR). Źródła laserowe DFB umożliwiają genero­wanie wydajnych informacyjnie strumieni optycznych o bardzo wąskiej charakterystyce widmowej widmo poniżej 0,01 nm), niezbędnych w przekazywanych

czterofazowej do kodowania na każdym z czterech charak­terystycznych stanów znamiennych sygnału nośnego.

DID (Direct Inward Dialing) - sposób bezpośrednie­go zdalnego wybierania wewnętrznych numerów centrali abonenckiej PABX z pominięciem lokalnego operatora tele­komunikacyjnego bądź autooperatora telefonii komputero­wej CTI. Stanowi standardową cechę współczesnych cyfro­wych centralek abonenckich.

digicash - bezpieczna i anonimowa metoda płatności za towary zakupione przez sieć Internet, eliminująca ujaw­nianie numeru karty kredytowej i danych osobowych. Pole­ga na rejestracji i zakupie wirtualnych banknotów o wybra­nym nominale, oznakowanych elektronicznie unikatowym ciągiem cyfr. Tak oznakowany środek płatniczy jest akcepto­wany przez większość sklepów internetowych, gdyż sprze­dawca może natychmiast skontrolować prawdziwość i wia­rygodność przesłanych „pieniędzy" za zakupiony towar.

DIMM (Dual in Line Memory Module) - moduł pa­mięci SDRAM (Synchronous DRAM) z 64-stykowym znor­malizowanym interfejsem równoległym do łączenia z płytą procesora PC.

dipleks - szczególna postać transmisji dupleksowej przez jedno lub dwa włókna światłowodowe, w których jed­nokierunkowe transmisje optyczne - do abonenta oraz w kierunku stacji czołowej i sieci - są prowadzone w oddziel­nych oknach światłowodowych (850/1300 nm, 1300/ 1550 nm, in.) lub oddzielnych światłowodach.

wielofalowych DWDM o kilkudziesięciu długościach fal.

diada (dibit) - grupa dwóch kolejnych bitów informacji szeregowej (duobity informacji), stosowana w modulacji

distance vector- jeden z wcześniejszych protokołów rutowania podejmujący decyzję o wyborze trasy na podsta-

wie liczby skoków (hops) lub kosztu połączenia (wartość ustalana przez administratora) ścieżki przesłania pakietu przez łącze, działający zgodnie z algorytmem Bellmana-For- da. Protokół ten jest odpowiedni dla dużych sieci z setkami ruterów lub sieci, w których często zachodzą zmiany. Wśród protokołów tego typu wyróżnia się:

• RIP- firmy Novell,

• IGRP - firmy Cisco oraz RTMP (Routing Table Mainte- nance Protocol) promowany przez AppleTalk.

DLCI (Data Link Connection Identifier) - identyfi­katory połączeń obwodów wirtualnych (czyli pozornych) stosowane w sieciach Frame Relay z przełączaniem pakie­tów. Adresy DCLI, przyporządkowywane przez kolejne węzły i przełączniki każdemu konkretnemu pakietowi transmito­wanemu przez sieć, spełniają funkcję lokalnego adresu pa­kietu - ważnego jedynie w obszarze działania węzła. Dzięki temu pakiet znajduje właściwą ścieżkę trasującą go przez sieć do innego węzła i stanowiącą zwykle najkrótszą drogą w kierunku portu docelowego.

DLT (Digital Linear Tape) - technika cyfrowej reje­stracji danych na taśmie magnetycznej z liniowym przesu­wem taśmy względem stacjonarnej głowicy, podobnie jak w technologii Travan. DLT (Digital Equipment, Quantum) charakteryzuje się dużą gęstością rejestracji danych na jed- noszpulowej kasecie z taśmą o szerokości 1/2 cala - za­pewnia zapis na jednym nośniku DLT do 35 GB informacji bez kompresji danych (70 GB z kompresją), także podwyż-

szoną szybkością transmisji. Maks. szybkość transmisji da­nych wynosi odpowiednio: 2,5 MB/s (DLT-3) oraz 3 MB/s (DLT-4) po zastosowaniu sprzętowej kompresji da­nych. Możliwe jest już osiąganie wyższych szybkości odczy­tu - nawet powyżej 5 MB/s - dzięki zmienionym standar­dom formatowania danych z markerami oddzielającymi bloki logiczne na taśmie.

DM (Delta Modulatioń) - modulacja delta, jeden z bardziej wydajnych sposobów cyfryzacji sygnałów analogowych do postaci binarnej. Jest powszechnie stosowany w wojskowej technice telekomunikacyjnej pod postacią modulacji delta CVSD (Continuously Variable Speed i Modulation), umożliwia kodowanie sygnału mowy w kanale o przepływności jedynie 16 kb/s, podczas gdy standardowa modulacja PCM daje przepływność kanałową 64 kb/s

DM (Dual Mode) - cecha telefonu komórkowego stosowanego do pracy w dwóch odmiennych systemach bezprzewodowych, takich jak: GSM/DECT, GSM/CDMA także innych.

DMA (Direct Memory Access) - technika bezpośredniego dostępu urządzeń towarzyszących (zewnętrznych do pamięci komputerowej RAM, bez angażowania procesora CPU (Central Processor Unit).

DME (Distributed Management Environment)- strategia zarządzania sieciami działającymi w środowisku DCE. DME, łącząca funkcje zarządzania systemem i siecią w środowiskach heterogenicznych, obejmuje:

• narzędzia do tworzenia aplikacji zorientowanych obiektowo OMF (Object Management Framework),

• standardowe protokoły zarządzania (SNMP, CMIP)

oraz

• programy do monitorowania i dystrybucji oprogramowania - ostrzegające administratorów o zdarzeniach i potencjalnych zagrożeniach.

DMI (Desktop Management Interface) - standardowy protokół zarządzania (od 1994 r.) siecią rozległą łączący komputery desktopowe, wymagający specjalnego formatu plików do zarządzania oprogramowaniem i sprzętem komu­nikacyjnym. W skład architektury DMI wchodzą:

• interfejs elementów (Component Interface) - kierują­cy dane z zarządzanych systemów do interfejsu zarządzania wchodzącego w skład platformy;

• baza danych MIF (Management Information Format) - obejmująca dane o zarządzanych systemach;

• warstwa obsługi (Serwce Layer) - kontrolująca prze- pływ danych między Ml, Cl oraz MIF.

DMI (Digital Multiplexed Interface) - łącze o szyb­kości 1,544 Mb/s, umożliwiające multiplikację i agrego­wanie 24 kanałów cyfrowych PCM, każdy o szybkości 64 kb/s, w jeden strumień cyfrowy. Łącza obejmujące 23 ka­nały informacyjne i jeden kanał sygnalizacyjny (stosowane gównie na terenie amerykańskim) są przeznaczone do łą­czenia central abonenckich PABX z komputerami oraz multipleksowania tych strumieni (T1) z telekomunikacyjnymi sieciami transportowymi wyższego rzędu. Inne oznaczenie: CPI (Computer to PABX Interface).

DMT (Discrete Multitone Technology) - skuteczna technika wielotonowego (wieloczęstotliwościowego) kodo­wania informacji w całym dostępnym paśmie kanału trans- nisyjnego. W odróżnieniu od CAP technika kodowania DMT dzieli dostępne spektrum transmisyjne (ok. 1,1 MHz w sie­ciach ADSL) na 256 podkanałów, każdy o szerokości 4,31 kHz, z jedną podnośną. Każdy podkanał jest modulowany kwadraturowo z wydajnością spektralną do 15 b/s/Hz.

DMTF (Desktop Management Task Force) - konsorcjum producentów zajmujące się ustalaniem standardów dla serwerów zarządzania, urządzeń peryferyjnych (drukar­ki, pamięci masowe) oraz aplikacji uruchamianych w sie­ciach opartych na komputerach desktopowych. Konsorcjum, utworzone w 1992 r. przez DEC, HP, IBM, Intel, Micro­soft, SunConnect (obecnie SunSoft) i SynOptics, obecnie skupia ponad 300 organizacji przemysłowych.

DNA (Digital Network Architecture) - sieciowa architektura systemu komputerowego firmy DEC o sied- miowarstwowej strukturze protokołów i własnościach funk- cjonalnych podobnych do systemu sieciowego SNA (IBM). Chociaż nie spełnia stricte modelu ISO/OSI, ma zdefinio- wane wszystkie jego elementy: protokoły, formaty danych komunikatów sterujących oraz mechanizmy sterowania kontroli jak w modelu warstwowym. Topologia pierwszych sieci DNA miała drzewiastą strukturę połączeń z urządze­niami końcowymi i terminalami, zarządzanymi przez jeden komputer centralny za pośrednictwem wielu lokalnych i zdalnych sterowników urządzeń zewnętrznych. Sieciowa struktura systemu DNA została później rozszerzona (lata 70.) o rodzinę sprzętowych i programowych produktów DECNet, równolegle z wprowadzeniem komputerów DEC VAX.

DNS (Domain Name System) - system nazewnictwa i adresowania stosowany w sieci Internet, prowadzący dwu­stronna konwersję numerycznych adresów internetowych (32 bity lub 128 bitów w wersji rozszerzonej) na łańcuchy łatwych do zapamiętania nazw. W Internecie oraz wewnątrz korporacyjnych intranetów hierarchie systemów DNS (ser­wery domen) sprawdzają poprawność struktury adresowej i korzystając z własnej lub obcej bazy adresowej, dostarcza­ją odnośniki w odpowiedzi na zapytania komputerowych terminali abonenckich. Nazwy adresowe, składające się z wyrazów lub mnemoników przyporządkowanych klientom, i ich lokalizacje są zwykle instalowane w wielu miejscach sieci, na dedykowanych serwerach dyskowych. Do często używanych należą: com (commercial), edu (education), net (network operation), gov (government), mil (military), us (United States), pl (Poland) i in.

DOCSIS (Data Over Cable System Interface Spe- cification) - specyfikacja określająca sposób transmisji sygnałów szerokopasmowych w sieciach telewizji kablowej (CATV). Specyfikacja DOCSIS precyzuje następujące para­metry toru kablowego:

• kierunek dosyłowy do abonenta: modulacja 64/256 QAM, szerokość kanału 6/8 MHz, częstotliwość 42-850 MHz lub 65-850 MHz oraz przepływność 27 lub 36 Mb/s, ramka i kodowanie MPEG-2;

• kanał zwrotny w kierunku sieci: modulacja QPSK/16QAM, szerokość kanału do 3,2 MHz, częstotliwość 5-42 MHz lub 5-65 MHz, przepływność 5,12 Mb/s dla QPSK oraz 10,12 Mb/s dla 16 QAM;

• zarządzanie w sieci protokołem SNMP;

• interfejs u użytkownika (Ethernet 1OBase-T);

• interfejs sieciowy (Ethernet, Fast Ethernet, ATM, FD­DI). Dla krajów europejskich została opracowana ulepszo­na wersja Euro-DOCSIS.

domena rozsiewcza (rozgłoszeniowa) - fragment sieci komputerowej obejmującej zwykle wiele segmentów sieci ograniczonej ruterami, które blokują rozprzestrzenia­nie się pakietów rozsiewczych (inaczej, choć mniej popraw­nie, nazywanych rozgłoszeniowymi) po sieci.

domena sieci - część intrasieci znajdująca się pod wspólnym zarządem ustalającym konkretny zestaw reguł administracyjnych dotyczących adresowania i trasowania (rutowania). Podział na domeny wprowadzono także do Internetu w celu uproszczenia zapisu adresów sieciowych systemu DNS. Nazwy domen są stosowane do oznaczania hostów w Internecie, tak zaprojektowane, aby były niepo­wtarzalne w skali globalnej. Na szczycie hierarchii nazw znajduje się domena główna, poniżej w hierarchii są dome­ny najwyższego poziomu. Istnieją dwa typy domen najwyż­szego poziomu:

• pierwsze klasyfikowane rodzajem zastosowania do­meny jako: com (organizacje komercyjne), edu (instytucje edukacyjne), org (organizacje niekomercyjne), gov (instytu­cje rządowe), net (organizacje świadczące usługi sieciowe), mil (instytucje wojskowe);

• drugie klasyfikowane obszarowo granicami państw (us, uk, pl, in.). Nowe nazwy domen zaproponowano w 2000 r. jako: firm (dla biznesu), shop (sklepów), web (organizacji zajmujących się WWW), arts (działalności kul­turalnej), rec (organizacji zajmujących się wypoczynkiem), info (organizacji informacyjnych) oraz nom (nazewnictwa indywidualnego lub osobistego).

dopełnianie bitami - procedura uzupełniania przeplo­tu bitowego przez dodawanie nie znaczących bitów do prze­syłanego strumienia, stosowana w transportowych syste­mach plezjochronicznych PDH. Procedura ta jest niezbędna do dokładnego wyrównania przepływności transportowej systemu PDH w sytuacji, gdy poszczególne strumienie da­nych - pochodzące od wielu odległych urządzeń komunika­cyjnych - nie są idealnie takie same. Pomimo że przepływ­ności nominalne urządzeń komunikacyjnych winny być za­wsze wielokrotnością strumienia 2,048 Mb/s, nieznaczne różnice w częstotliwości ich sygnałów zegarowych wymaga­ją korekty przepływności w przeplocie bitowym, przez doda­nie pustych bitów dopełniających. Bity te są automatycznie usuwane podczas dekodowania informacji w węzłach po stronie odbiorczej.

DOS (Disk Operating System) - dyskowy system ope­racyjny zaprojektowany przez firmę Microsoft dla kompute­rów osobistych klasy IBM PC. Obecnie funkcjonuje w kilku zbliżonych do siebie wersjach jako: system MS-DOS (Micro­soft), działający na komputerach zgodnych z koncepcją komputerów firmy IBM; system PC-DOS (IBM), wykonany i rozprowadzany przez firmę IBM dla komputerów osobi­stych wyprodukowanych przez IBM, oraz system DR-DOS (Digital Research), obecnie stanowiący własność firmy No­vell pod nazwą Novell DOS - przeznaczony dla komputer z mikroprocesorami pochodzącymi od Intela.

dostawca usług aplikacyjnych—> ASP

dostawca usług internetowych—> ISP

dostęp abonencki - infrastruktura telekomunikacyjna obejmująca medium transmisyjne i sposób dostępu abonenta do sieci telekomunikacyjnej analogowej lub cyfrowej z uwzględnieniem różnorakich potrzeb klienta sieci W zależności od wielkości zapotrzebowania na pasmo wymagane przez abonenta są to usługi wąskopasmowe POTS (telefoniczne), teledacyjne (komputerowe), szerokopasmowe obrazowe (wideo, TV, HDTV) oraz telewizji interaktywnej na żądanie (klasy V0D lub IV0D). Ze względu na zastosowane medium transportowe można zdefiniować wiele rodzajów dostępu: przewodowy, optyczny, hybrydowy, bezprzewodowy, komórkowy, globalny i satelitarny.

dostęp bezprzewodowy - bezprzewodowa infrastruktura telekomunikacyjna sankcjonująca wąskopasmowy (zwykle do 64 kb/s) dostęp abonenta do sieci funkcjonującej na ograniczonym obszarze. Sklasyfikowany przez wiele standardów europejskich, wśród których najważniejszymi sieci działające w bezpośrednim otoczeniu abonenta jako

• radiowe WLL (RLL), WLAN, HIPERLAN, DECT, LMC MMDS, WPABX;

• przywoławcze: POCSAG, ERMES, MBS, FLEX, RDS;

• trankingowe: Tetra, Mobitex, Edacs, MTP;

• komórkowe: analogowe ETACS, NMT i cyfrowe GS DCS, PCS, UMTS;

• komunikacji satelitarnej: VSAT, TFTS, GMDSS, AMSS, UMTS (IMT-2000). Sieci bezprzewodowe oparte na promie­niowaniu radiowym, mikrofalowym lub podczerwonym coraz częściej eliminują lokalne abonenckie sieci przewodowe LAN.

dostęp szerokopasmowy - wspólna nazwa różnych technologii przekazu (przewodowych, radiowych, optycz­nych i w podczerwieni), umożliwiających użytkownikowi końcowemu dostęp do informacji z przepływnością nie mniejszą niż 2 Mb/s. Dostęp szerokopasmowy zapoczątko­wała technologia przekazu cyfrowego BISDN (2,048 Mb/s i więcej), stanowiąca rozszerzenie wąskopasmowych sieci NISDN. Spośród wielu rodzajów dostępu abonenckie­go o szerszym paśmie przenoszenia (FUL, CATV, xDSL czy ISDN) coraz większą popularność zdobywają bezprzewodo­we sieci lokalne BBL z dostępem szerokopasmowym BWA, których najnowszym przedstawicielem staje się dostęp ra­diowy LMDS. Współczesne rozwiązania rozszerzają szeroko­pasmowy dostęp do usług multimedialnych z przepływno­ścią 6-8 Mb/s, coraz częściej również oferowany w transmisjach­

bezprzewodowych. W sieciach szerokopasmowych jest możliwe przesyłanie informacji w różnej postaci jako: dane cyfrowe, głos, dźwięk jakości CD, zeskanowane obra­zy, obrazy wideo, filmy, sygnały telewizyjne zwykłe i o wyso­kiej rozdzielczości (HDTV).

dostęp wielokrotny - metoda unikania konfliktów po­wstających podczas korzystania przez wielu użytkowników ze wspólnego kanału komunikacyjnego (głównie radiowe­go). Wymaga stosowania odpowiednich bezkonfliktowych protokołów dostępu wielokrotnego, a ich najbardziej ogólny podział to: najstarsze protokoły ze sztywnym podziałem za­sobów transmisyjnych wg wcześniej uzgodnionego planu - zwykle dla abonentów generujących ruch ciągły FA (Fixed Assignment) oraz bardziej efektywne protokoły z dynamicz­nym przydziałem zasobów DA (Dynamie Assignment) zesta­wianych na żądanie i wyłącznie na czas połączenia. W sate­litarnej łączności radiowej stosuje się wiele rodzajów proto­kołów dostępu, m.in.: rywalizacyjne (losowe - np. szczelino­wa Aloha) i rezerwacyjne (np. DAMA). Dynamicznego przy­działu zasobów transmisyjnych można dokonywać zarówno w dziedzinach częstotliwości FDMA, czasu TDMA, jak też z rozdziałem kodowym CDMA przez zwielokrotnienie:

• z podziałem częstotliwości FDMA,

• z podziałem czasu TDMA oraz

• z kodowym rozdziałem sygnałów CDMA.

downlink - jednokierunkowe telekomunikacyjne łącze satelitarne przesyłające informacje od przekaźników sateli­tarnych w kierunku naziemnych stacji odbiorczych. Często­tliwość pracy kanałów łącza satelitarnego downlink jest ze względów technicznych (energetycznych) zawsze wyższa niż komplementarnych kanałów łącza uplink przesyłającego sygnały z Ziemi w kierunku satelity.

downsizing - stosowana od kilku lat w instytucjach i przedsiębiorstwach procedura zastępowania (czyli prze- skalowania w dół) zainstalowanych minikomputerów i kom­puterów mainframe serwerami i stacjami roboczymi pracu­jącymi w sieci.

DPL (Digital Power Line) - abonencki system dostę­powy z tradycyjnymi usługami typu POTS, wykorzystujący do transmisji istniejące miedziane (lub aluminiowe) linie energetyczne niskiego napięcia jako telekomunikacyjne medium transportowe (telefonia, odczyt stanu liczników, zdalne sterowanie). Do przekazu informacji cyfrowych przez linie energetyczne na najniższym poziomie (linie 220/230 V) stosuje się komunikacyjne sprzęgacze mieszkaniowe­
(separatory sygnałów wysokiej częstotliwości 1-20 MHz) o zasięgu transmisji przewodowej od 300 m do kilku km - instalowane bezpośrednio przed domowymi licznikami energii elektrycznej. Podstacje transformatoro­we 15 kV/0,4 kV, wyposażone w odpowiednie sprzęgacze optyczne, umożliwiają retransmisję sygnałów długody­stansowych przez kable światłowodowe (również podwie­szane), prowadzone wzdłuż trakcji energetycznych wyso­kiego napięcia 15 kV/110 kV.

DQDB (Distributed Queue Dual Bus) - podwójna magistrala z rozproszonym kolejkowaniem, stanowiąca

DPSK (Differential Phase Shift Keying) - po­wszechnie stosowany sposób modulacji dla sygnałów cy­frowych z różnicowym kluczowaniem fazy, w którym sym­bole binarne są reprezentowane zmianą fazy w sygnału no­śnego - mierzoną między bieżącym a poprzednim odstę­pem jednostkowym. Jeśli kod modulacyjny symbolowi bi­narnemu „O" przypisuje zmianę fazy o +90°, a symbolowi binarnemu „1" zmianę fazy o -90° (+270°) - oznacza to, że każdy bit wejściowy jest odwzorowany zmianą fazy sy­gnału nośnego, natomiast kierunek zmian fazy (różnica faz) łatwo pozwala rozróżniać wartość bitową sygnału mo­dulującego. Stosowanie modulacji różnicowej DPSK elimi­nuje wiele problemów związanych z demodulacją sygna­łów po stronie odbiorczej i znacznie upraszcza konstrukcję układów detekcyjnych demodulatora - w porównaniu z klasyczną modulacją fazy PSK.

podstawową metodę dostępu do okablowania sieciowej LAN lub metropolitalnej sieci cyfrowej opartej na dwóch przeciwbieżnie sterowanych magistralach światłowodowych. Metoda DQDB polega na cyklicznym generowaniu w ustalonych miejscach magistrali uporządkowanego ciągu pustych ramek (po 53 bajty), w których węzły umieszczają swoje 53-oktetowe komórki, nazwane szczelinami czasowymi. Dla transmisji izochronicznych, wymagających stałego pasma (przesyłanie głosu, dźwięku, obrazu), stacje mogą mieć cyklicznie przydzielane ramki, zapewniające pracę urządzeń w czasie rzeczywistym (do 600 Mb/s).

DQPSK (Differential Quadrature Phase Shi Keying) - jedna z bardziej skutecznych technik modulacji sygnału pierwotnego z kwadraturowym kluczowaniem fazy używająca najczęściej czterech znamiennych stanów fazy sygnału harmonicznego nośnej (stała amplituda i częstotli- wość nośnej). Modulacja różnicowa DQPSK - stanowiąca wersję kwadraturowej modulacji fazy (QPSK) - odnosi się do zmiany (różnicy) informacji sygnałów wejściowych, a nie do odwzorowania ich wartości bezwzględnych w poszczególnych stanach znamiennych.

DRAM (Dynamie RAM) - podstawowy typ pamięci operacyjnej komputerów, w której informacja jest przecho- wywana w postaci ładunków zgromadzonych na wewnętrz- nych pojemnościach układu scalonego, informacja umieszczona w pamięci dynamicznej znika samoistnie przeciętnie w czasie krótszym od 1 s (rozładowanie kondensatorów), chyba że w tym czasie zostanie „odświeżona". Istnieje wiele wersji pamięci dynamicznych DRAM różniących się: pojemnością układu (od 256 kb do 16 Mb), czasem dostępu (od 10 i 150 ns), organizacją pamięci (jedno-, cztero- ośmio- i szesnastobitową), konstrukcją (jednorzędowe SIL, SIMM i dwurzędowe DIL, DIMM) oraz sposo- bem dostępu od strony systemu operacyjnego i urządzeń zewnętrznych (dostęp jedno- lub wielokanałowy). Pamięci DRAM są produkowane w modułach.

DS (Digital Signal Lerel) - poziomy zwielo- krotnienia cyfrowych łączy telekomunikacyjnych systemu amerykańskiego, które są multipleksowane w europejskich sieciach transkontynentalnych jako: • DS-0; pojedynczy kanał telefonii cyfrowej 64 kb/s lub sygnał głosowy PCM, identyczny w strefach europejskiej i amerykańskiej;• DS-1; format transmisji cyfrowej, w którym są mulpleksowane 24 kanały głosowe o łącznej przepływności

1,544 Mb/s (Tl) lub 30 kanałów głosowych o przepływno­ści 2,048 Mb/s (El);

• DS-2; zwielokrotnienie drugiego poziomu o przepływ­ności 6,312 Mb/s, odpowiadające przepływności 8,448 Mb/s w strefie europejskiej;

• DS-3; zwielokrotnienie trzeciego poziomu o przepływ­ności 44,736 Mb/s (T3), odpowiadające przepływności 34,368 Mb/s (E3) w Europie;

• DS-4; czwarty poziom zwielokrotnienia o przepływno­ści 274,176 Mb/s (T4), odpowiadający poziomowi (E4) o przepływności 139,264 Mb/s w Europie.

Wyższe poziomy zwielokrotnienia nie są jednoznacznie zestandaryzowane przez CCITT.

DSA (Digital Signature Algorithm) - jeden z asyme­trycznych algorytmów kryptograficznych, często stosowany w podpisach cyfrowych.

DSF (Dispersion Shifted Fibre) - rodzaj zmodernizowanego włókna światłowodowego z przesuniętą dyspersją (standard G.635 wg ITU-T). Dzięki odpowiedniej konstrukcji włókna DSF w światłowodzie następuje przesunięcie długości fali o zerowej dyspersji w kierunku fal dłuższych (o niższej częstotliwości), czyli uzy­skanie zera dyspersji w oknie 1550 nm, za­miast przy 1310 nm - jak w światłowodzie standardowym.

DSL (Digital Subscriber Line) - techno­logia cyfrowego dostępu abonenckiego za po­mocą modemów szerokopasmowych, obecnie jedna z najbardziej dynamicznie rozwijających się technologii szybkiego dostępu szerokopa­smowego, uzyskiwanego na najniższym szczeblu sieci tele­komunikacyjnej - tzw. ostatniej mili sieci. Nowe trendy, oparte na szerokopasmowych przekazach xDSL, obejmują kilka odrębnych technologii o różnych szybkościach działa­nia w bezpośrednim otoczeniu abonenta:

• podwyższonej przepływności HDSL,

• zintegrowaną IDSL,

• asymetryczną ADSL,

• konsumencką CDSL,

• symetryczną SDSL,

• adaptacyjną RADSL oraz

• wysokiej przepływności VDSL, dochodzącej do 52 Mb/s w kierunku dosyłowym.

Dwukierunkowe i zwykle asymetryczne łącze umożliwia transmisje w szerokim zakresie szybkości (od 640 kb/s do kilkudziesięciu Mb/s) w kierunku abonenta i nie mniej niż 64 kb/s w stronę sieci przez jedną parę przewodów mie­dzianych.

DSLAM (DSL Access Multiplexer) - multiplekserdostępowy instalowany po stronie operatora lub usługodawcy sieci, zapewniający dostęp abonencki do szerokopasmowej, asy­metrycznej sieci cyfrowej DSL Bywa umie­szczany w systemie komutacyjnym, ulicznej szafce rozdzielczej lub nawet pomieszczeniu operatora sieci.

DSP -> procesor sygnałowy DSP

DSR (Data Set Ready) - podstawowy sy­gnał generowany przez modem analogowy w stronę lokalnego komputera, wskazujący go­towość modemu do transmisji danych. Jeden z czterech (niekiedy siedmiu) istotnych sygna­łów sterujących standardowego złącza inter­fejsowego RS 232C.

DSR (Digital Satellite Radio) - satelitar­ny system rozsiewczy transmitujący w sposób cyfrowy audycje radiowe.

Koncentrator sieciowy Alcatela A1300 ASAM, instalowany u operatora usług ADSL

DSS (Decision Suport Systems) - syste­my wspomagania podejmowania decyzji, sta­nowiące aplikacje hurtowni danych, dostar­czające odpowiedniej wiedzy kierownictwu i analitykom biznesu. Aplikacje DSS utrzymują relacje zachodzące w hurtowni danych między wymiarami, atrybutami i faktami, a także defi­
niują ścieżki przeglądania, analizy i poszukiwania danych. Zestaw narzędzi DSS obejmuje: specjalizo­wane platformy relacyjnych lub wielowymiarowych hurtowni danych, narzędzia ekstrakcji danych ETL, wizualizację danych, systemy przetwarzania anali­tycznego OLAP, systemy informacji geograficznej (GIS - Geografical Information Service) oraz narzę­dzia złożonej analizy danych (data mining).

DSS1-> sygnalizacja DSS1

DSS2-> sygnalizacja DSS2

DSVD (Digital Simultaneous Voice and Data) - złożona technologia zapewniająca jed­noczesny przekaz głosu cyfrowego wraz ze strumieniem danych przez jedną linię telefoniczną za pośrednictwem modemów. DSVD stanowi element zintegrowanego prze­kazu głosu z danymi przez modem (konwergencja głosu z danymi) - z elastycznym podziałem dostępnego pasma transmisji, dzięki czemu prowadzący rozmowę telefonicz­ną może jednocześnie komunikować się z Internetem lub innym cyfrowym urządzeniem komunikacyjnym. Pierw­szym tego typu urządzeniem instalowanym w krajowych sieciach telekomunikacyjnych (od 1999 r.) był modem HiS (Home Internet Solution) firmy Ericsson o maks. szyb­kości transmisji 115 kb/s.

DTE (Data Terminal Equipment) - programowane lub techniczne urządzenie dostępowe znajdujące się poza obrzeżem sieci telefonicznej PSTN lub pakietowej PSDN (X.25), pełniące funkcję teleinformatycznego terminalu do transmisji danych. W sieciach telefonicznych identyfikowa­ne zwykle z komputerem (wyposażonym w modem lub fa- ksmodem czyli w DCE), a w sieciach komputerowych z kom­puterem, wielofunkcyjnym terminalem cyfrowym, mostem czy multiplekserem dostępowym.

DTM (Dynamie Synchronous Transfer Mode) - technologia dynamicznie i dyskretnie skalowanej transmisji o wysokiej przepływności (od 512 kb/s do 2,5 Gb/s), z prze­znaczeniem do transportu przekazów cyfrowych działają­cych w czasie rzeczywistym. Stanowi obecnie najbardziej konkurencyjne rozwiązanie w stosunku do powszechnie sto­sowanej technologii ATM. Oprócz instalacji w transporto­wych sieciach szkieletowych o wysokiej przepływności jest także stosowana w abonenckich systemach multimedial­nych o lokalnym zasięgu (do kilku km) - z zastosowaniem zwielokrotnienia w dziedzinie czasu STDM (Synchronous

TDM) w połączeniu z komutacją kanałów. DTM łączy zalety przełączania kanałów z przełączaniem pakietów, co pozwala operatorom sieciowym na efektywny i równoczesny przekaz głosu, obrazu i danych przez jedną zintegrowaną lecz skalo- waną sieć transportową.

DTMF (Dual Tone Multifreąuency Signalling) sygnalizacja wielotonowa stosowana w stacjonarnych apa- ratach telefonicznych z klawiaturą przyciskową. Wieloczę- stotliwościowa metoda wybierania i sygnalizacji, w które każdemu numerycznemu przyciskowi odpowiadają jedno- cześnie dwie częstotliwości akustyczne, po jednej z każdej grupy: dolnej (697, 770, 852 i 941 Hz) i górnej (1209 1336, 1477 i 1633 Hz).

DTR (Data Terminal Ready) - podstawowy sygnał sterujący łącza interfejsowego RS 232C sygnalizujący gotowość terminalu komputerowego DTE do współpracy z przy- łączonym modemem (DCE). Sygnał aktywny oznacza, że DTE jest zasilane i gotowe do realizacji transmisji.

dublowanie dysku ->duplexing

duobity (dibit) - inaczej diada, czyli grupa dwóch kolej­nych źródłowych bitów informacyjnych (informacja pierwot­na przed modulacją sygnału), stosowana w modulacji czte- rofazowej do modulowania sygnału nośnego.

dupleks FDX (Fuli Duplex) - jednoczesna transmi­sja z pełną szybkością w obydwu kierunkach przez łącze ko­munikacyjne. W sieciach cyfrowych potrzebne są najczę­ściej dwie pary przewodów do utworzenia takiego połącze­nia. Połączenia analogowe, stosujące klasyczne modemy, potrzebują tylko jednej pary przewodów, gdyż szerokość pa­sma transmisji jest umownie podzielona na dwie (niekiedy nierówne) części - co pozwala na jednoczesny przepływ da­nych w obydwu kierunkach. Formalnie istnieją trzy sposoby transmisji FDX:

• dupleksowy FDD - gdzie każdy kierunek działa na odrębnej częstotliwości nośnej,

• dupleksowy TDD - w którym istnieje jeden kanał no­śnej z podziałem czasu na dwa kierunki oraz

• dupleks z kasowaniem echa EC (Echo Cancelling) - gdzie jeden dwukierunkowy kanał, doposażony po obydwu stronach łącza w odpowiednie moduły kasowania echa, sam rozróżnia kierunek transmisji wtórze komunikacyjnym.

duplekser - wychodzące z użycia urządzenie telekomu­nikacyjne stosowane do rozdziału strumienia danych o du­żej przepływności na dwa inne strumienie - każdy o niższej szybkości transmisji. Po drugiej stronie łączy komunikacyj­nych duplekser składa z powrotem otrzymane dane - w je­den szybki strumień informacji. Dupleksery stosuje się w sy­tuacji, gdy w infrastrukturze sieci brak kanałów telekomuni­kacyjnych o odpowiednio wysokiej przepływności.

duplexing - jedna z dwóch technik ochrony informacji w pamięciach dyskowych przed awarią dysków. Dane prze­kazywane z systemu komputerowego do pamięci zewnętrz­nych są kierowane równocześnie (dwa kanały dyskowe) przez dwa sterowniki do dwóch napędów dyskowych. Tech­nika duplexing zapewnia wyższy poziom odporności na awarie niż lustrzana technika mirroring, gdyż zabezpiecza przed awarią zarówno sterownik, jak i napęd dyskowy wraz z nośnikiem. Najwyższy poziom odporności na awarie za­pewnia podwojenie serwerów (server duplexing), gdzie w razie awarii jednego z serwerów drugi w całości przejmuje obsługę użytkownika.

DVB (Digital Video Broadcasting) —> telewizja cy­frowa

DVD (Digital Video Disc, Digital Versatile Disc) - technologia rejestracji dźwięku i obrazu na kompakto­wych płytach optycznych CD-DVD, także oznaczenie krąż­ków wykonanych w tej technologii (o tych samych wymia­rach jak CD). W podstawowej wersji, stosując kompresję MPEG-l, można uzyskać na płycie DVD nagranie dźwięko­we trwające 74 min z towarzyszącym mu dwukanałowym torem dźwiękowym. Zastosowanie kompresji obrazowej MPEG-2 (4,7 GB danych w najprostszej wersji) pozwala na projekcję z płyty DVD jednego pełnometrażowego filmu (133 min) z trzema ścieżkami dźwiękowymi i napisami w czterech wersjach językowych. Zależnie od sposobu wy­konania wyróżnia się kilka typów płyt CD-DVD o różnej po­jemności: jednostronne jednowarstwowe DVD5 (4,7 GB), jednostronne dwuwarstwowe DVD9 (8,5 GB), dwustronne jednowarstwowe DVD10 (9,5 GB) i dwustronne dwuwar­stwowe DVD18 (17 GB) umożliwiające ośmiogodzinną projekcję filmową.

DVMRP (Distance Vector Multicast Routing Pro- tocot) - jeden ze sposobów trasowania pakietów przez sieć Internetu z zastosowaniem techniki RPF (Reverse Path Flo- oding), w metodzie tej ruter sieci szkieletowej okresowo usi­łuje się dowiedzieć (reflooding), czy istnieją inne rutery z uprzednio zdefiniowanej grupy ruterów trasujących. DVMRP przesyła pakiet kontrolny do wszystkich połączo­nych z nim ruterów i oczekuje od nich odpowiedzi. Rutery nie stowarzyszone z grupą przesyłają odpowiedź negatyw­ną, co prowadzi do ich ewentualnego logicznego odłączenia i wyeliminowania z tablicy połączeń rutera, aż do następnej rekonfiguracji połączeń logicznych w nowej grupie trasują­cej. W trasowaniu pakietów ruter korzysta się z protokołu trasującego RPF, umożliwiającego zliczanie potrzebnych skoków w celu osiągnięcia stacji docelowej.

DWDM (Dense Wavelength Dirision Multiple- xing) - technologia gęstego, falowego zwielokrotnienia przepływności światłowodu przez równoległą, równoczesną i niezależną transmisję wielu promieni optycznych o różnych długościach fali prowadzonych w jednym włóknie światło­wodowym. Przyjmuje się, że zwielokrotnienie do czterech fal w jednym oknie światłowodu oznacza się jako WDM, nato­miast zwielokrotnienia o większej gęstości fal (odstęp mię- dzyfalowy 0,8 nm, czyli 100 GHz) określa się przez DWDM. Stosowane obecnie (2000 r.) zwielokrotnienia falowe UWDM o krotności 80, 160 lub 320 umożliwiają łączną przepływność w pojedynczym włóknie światłowodowym po­wyżej 1 Tb/s (320x2,5 Gb/s=800 Gb/s, 80x40 Gb/s=3,2 Tb/s), a rozwiązania najnowsze dostarczają przepływności powyżej 6 Tb/s przez włókno.

System transmisyjny DWDM Alcatel 1686 Metro dla przekazów metropolitalnych ze zwielokrotnieniem 32 kanałów optycznych (10 Gb/s)

DXC (Digital Cross Connect) - nowoczesna krosowa przełącznica cyfrowa do dowolnego przełączania strumieni bi­narnych o dużych przepływnościach, stosowana w nadrzęd- nych warstwach szybkich sieci telekomunikacyjnych.

dyspersja chromatyczna - nieliniowe i wysoce nie­pożądane zjawisko zniekształcania impulsów świetlnych pro­wadzonych w światłowodzie, powstające w wyniku różnych szybkości rozchodzenia się składowych fourierowskich (har­monicznych) - odzwierciedlających wejściowy impuls świetl­ny. Związana bezpośrednio z niezerową szerokością widmową źródła światła laserowego: im węższe widmo (światło bardziej spójne, czyli monochromatyczne), tym dyspersja chroma­tyczna jest mniejsza. Dyspersja chromatyczna obejmuje dwa zjawiska zachodzące w światłowodzie: dyspersję falowodową i materiałową.

dyspersja falowodowa - zmiana efektywnego współczynnika załamania światła oddziałującego z konkret­nym modem światłowodu, spowodowana zmianą rozdziału mocy prowadzonego modu między rdzeń i płaszcz włókna. Przy dużych częstotliwościach promienia świetlnego pole mo­du jest zawarte prawie całkowicie w rdzeniu włókna, a efek­tywny współczynnik załamania zbliża się do wartości charak­terystycznej dla rdzenia. Zmniejszanie częstotliwości zwiększa pole prowadzenia modu, a efektywny współczynnik załama­nia zbliża się do wielkości charakterystycznej dla płaszcza włókna.

dyspersja materiałowa - zmiana własności optycz­nych światłowodu (głównie współczynników załamania świa­tła, kątów padania i odbicia) w ośrodku przewodzącym pro­mień świetlny (rdzeń lub płaszcz) w zależności od częstotliwo­ści (długości fali), czyli pulsacji światła, co powoduje, że każ­de włókno światłowodu jest ośrodkiem dyspersyjnym.

dyspersja modowa (modalna) - występuje jedynie w światłowodach wielomodowych i jest spowodowana różną prędkością grupową rozchodzenia się poszczególnych mo- dów świetlnych prowadzonych we włóknie. Im krótszy impuls wejściowy, tym wpływ dyspersji modowej jest większy. Defor­macja (poszerzenie) impulsu na skutek dyspersji modalnej rośnie wraz z odległością transmisji i w końcu powoduje brak rozróżnialności kolejnych impulsów przy dostatecznie dużej odległości.

dyspersja przesunięta -> światłowód z przesuniętą dyspersją

dyspersja światłowodu - charakterystyczny pa­rametr włókna światłowodowego określający jego przydat­ność do transmisji długodystansowej. Całkowita dyspersja światłowodu składa się z trzech składników: dyspersji modowej (modalnej), materiałowej, chromatycznej i falo­wodowej. Największe oddziaływanie na jakość włókna świa­tłowodowego ma dyspersja chromatyczna. Wpływając na zmianę współczynnika załamania światła w medium trans­misyjnym (w procesie produkcyjnym) można uzyskać dwa typy dyspersji:

• normalną, przy której fale dłuższe przemieszczają się szybciej niż krótsze (o większej częstotliwości) oraz

• anomalną - w której fale krótsze poruszają się szyb­ciej niż dłuższe. Typowe jednomodowe światłowody teleko­munikacyjne wykazują zerową dyspersję dla fali o długości 1300 nm oraz dyspersję normalną dla fal krótszych i ano­malną dla fal dłuższych.

dystrybucja informacji w sieci - wiele sposo­bów realizacji przekazów między dwoma lub więcej urządze­niami, zdefiniowanych przez następujące rodzaje komuni­kacji w sieci:

• broadcast - jednokierunkowy rodzaj komunikacji, polegający na rozgłaszaniu informacji (komunikacja roz- siewcza). Transmisje rozsiewcze są stosowane w sieciach radiowych, optycznych i komputerowych (LAN i MAN);

• multicast - forma komunikacji, w której przekaz jest skierowany do ściśle określonej grupy użytkowników, imple­mentowana powszechnie w telekonferencjach i wideokon- ferencjach realizowanych przez sieci kablowe;

• unicast- komunikacja wyłącznie między dwoma do­kładnie zdefiniowanymi punktami sieci lub jej użytkownika­mi końcowymi;

• anycast - najnowsze określenie definiowane w protokole IPv6, dotyczące komunikacji z najbliższym obiektem wśród zdefiniowanej grupy zdalnych urządzeń komunikacyjnych.

dystrybucyjne punkty okablowania - aktyw­ne węzły rozprowadzające drzewiastej infrastruktury oka­blowania budynkowego i kampusowego, stosowane w sy­stemach okablowania strukturalnego. Hierarchia dystrybu­cyjnych punktów okablowania budynków inteligentnych obejmuje:

• kampusowy punkt dystrybucyjny (CPD) - zwykle bę­dący równocześnie centralnym punktem sieci lokalnej, w którym zbiegają się wszystkie połączenia międzybudynkowe i zewnętrzne przyłącza telekomunikacyjne MAN i WAN o wysokiej przepływności. Okablowanie kampusowe łączy torami światłowodowymi punkt dystrybucyjny CPD z wielo­ma budynkowymi punktami dystrybucji;

• budynkowy punkt dystrybucyjny (BPD) - lokowany w bezpośrednim sąsiedztwie farmy serwerów przedsiębior­stwa lub budynku. Punkt dystrybucyjny BPD jest także miej­scem krosowania wszelkich połączeń wielokondygnacyjne­go okablowania pionowego;

• kondygnacyjne punkty dystrybucji (KPD) umieszcza­ne na kolejnych piętrach wielokondygnacyjnego budynku - koncentrujące w sobie okablowanie poziome oraz podsta­wowe i rezerwowe okablowanie pionowe. W okablowaniu pionowym i poziomym stosuje się zarówno 4-parowe, mie­dziane kable skrętkowe (UTP, FTP, STP lub SFTP), jak też wie- loparowe kable miedziane dla telefonii i światłowodowe dla sieci komputerowej.

e

E1/E2/E3 - europejskie standardy transmisji cyfrowej stosowane w telekomunikacji, stanowiące wielokrotność podstawowego kanału głosowego o przepływności 64 kb/s. Standard El - pierwszego (najniższego) poziomu zwielo­krotnienia o przepływności 2,048 Mb/s (30 kanałów głoso­wych oraz 2 kanały sterujące i sygnalizacyjne) - odpowiada w strefie amerykańskiej specyfikacji Tl (1,544 Mb/s) dla poziomu DS1. Standard zwielokrotnienia drugiego poziomu E2 o przepływności 8,448 Mb/s (TV Iubl28 kanałów głoso­wych) odpowiada specyfikacji amerykańskiej T2 (6,312 Mb/s), natomiast standard E3 trzeciego poziomu zwielo­krotnienia, o przepływności 34 368 Mb/s (16 łączy El czy­li 512 kanałów głosowych), odpowiada T3 (44 736 Mb/s), stosowanemu na poziomie DS3 w strefie amerykańskiej. Wyższe poziomy zwielokrotnienia odnoszą się do poziomu E4 (4 strumienie E3, łączna przepływność 139,26 Mb/s) oraz poziomu E5 (4 strumienie E4, łączna przepływność 565,148 kb/s).

e- (electronic) - powszechnie używany (i nadużywany) przedrostek tematyczny, za pomocą którego następuje au­tomatyczne kojarzenie normalnie dotychczas funkcjonują­cego zjawiska (rzeczy, produktu, czynności lub nazwy) z przekazem cyfrowym sfery internetowej. Największą furorę zrobiły internetowe slogany: e-biznes, e-book, e-commerce, e-mail, e-service, e-speak.