Temat pracy: Wybrane problemy przestępczości nieletnich w powiecie płońskim woj. mazowieckie po 1989 roku.

SPIS TREŚCI

WSTĘP 3

ROZDZIAŁ I

PRZESTĘPCZOŚĆ JAKO PATOLOGIA SPOŁECZNA 6

1. Wyjaśnienie pojęć i definicji używanych w pracy 6

   1. Aktualne tendencje rozwojowe przestępczości w Polsce 9

2. Przyczyny przestępczości nieletnich 11

3. Charakterystyka przestępstw popełnianych przez nieletnich 15

   1. Wpływ subkultur młodzieżowych na przestępczość nieletnich 17

ROZDZIAŁ II

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH 27

2.1. Charakterystyka terenu badań 27

2.2. Cel i przedmiot badań 28

2.3. Problemy badawcze 30

2.4. Hipotezy badawcze 32

2.5. Metody badawcze 33

2.6. Zmienne i wskaźniki 34

ROZDZIAŁ III

WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH

3.1. Charakterystyka nieletnich sprawców przestępstw popełnionych przez

nieletnich na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku 36

3.2. Przestępstwa z użyciem przemocy 41

3.2.1. Przestępstwa rozbójnicze 45

3.3. Przestępstwa przeciwko mieniu 49

3.4. Przestępczość zorganizowana 55

3.5. Przestępstwa przeciwko prawu antynarkotykowemu 57

3.6. Przestępstwa pod wpływem narkotyków 61

3.7. Przestępstwa popełnione pod wpływem alkoholu 63

3.8. Agresja szkolna 66

PODSUMOWANIE 72

SPIS TABEL I WYKRESÓW 73

BIBLIOGRAFIA 76

WSTĘP

W ostatnich latach można zaobserwować znaczny wzrost zjawisk patologii społecznej i różnych form dewiacji z udziałem młodzieży. Granica wiekowa sprawców czynów przestępczych, szczególnie przeciwko życiu i zdrowiu, znacznie przesunęła się w dół, a wiele różnych czynów dokonywanych jest w dobrze zorganizowanych młodzieżowych grupach przestępczych. Najbardziej jednak odczuwanym przejawem dewiacji młodzieży stała się narkomania i związana z nią przestępczość. W obliczu tych nowych zjawisk wiele instytucji wychowawczych i służb społecznych okazało się bezsilnymi. Kryminologowie, badając zjawisko przestępczości nieletnich wyróżniają podłoże, genezę i motyw przestępstw nieletnich, przy czym punkt ciężkości przesuwa się na płaszczyznę psychologiczną, subiektywną, tj. nie na układy i procesy obiektywne, zwłaszcza środowiskowe, w których kręgu znajduje się nieletni, lecz na sposób psychicznego ,,odbioru” tych warunków obiektywnych (podłoże) oraz na reakcje nieletniego na te przeżycia psychiczne (geneza).

Przestępczość nieletnich jest obecnie poważnym problemem na całym świecie. Stanowi też przedmiot wielu badań naukowych, prowadzonych również w Polsce. Celem tych dociekań jest wykrycie przyczyn rosnącego i coraz bardziej niepokojącego zjawiska przestępczości, a w konsekwencji – opracowanie podstaw teoretycznych i praktycznych, na których mogłaby się oprzeć działalność zwalczająca przestępczość, jak również działalność zapobiegająca jej powstawaniu.

Problem przestępczości nieletnich jest zagadnieniem międzynarodowym. Występuje on z całą ostrością zarówno w krajach wysoko uprzemysłowionych, o wysokiej stopie życiowej (Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, Francja, Niemcy, Wielka Brytania), jak i w krajach biednych, mało uprzemysłowionych. Przyczyny tego zjawiska, które od wielu lat niepokoi pedagogów, psychologów, socjologów i kryminologów całego świata są złożone2.
Badania nad problemem przestępczości obejmują różnorodną tematykę. Mamy więc badania obejmujące ustalenie etiologii przestępczości, inne poświęcone są diagnostyce i ściśle z nią związanym zagadnieniem prognozy z uwzględnieniem zabiegów terapeutycznych, wychowawczych, resocjalizacyjnych, czy też wreszcie problemów profilaktyki.

Niniejsza praca ma pokazać rozmiary przestępczości na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku oraz jej tendencje. Składa się ona z trzech rozdziałów.

Rozdział I nosi tytuł „Patologia społeczna – ujęcie głównych problemów. Opracowano go na podstawie literatury przedmiotu i składa się z dwóch podrozdziałów. Pierwszy z nich to: „Niektóre rodzaje patologii społecznej: narkomania, alkoholizm, przestępczość”, drugi natomiast poświęcony jest przestępczości nieletnich w Polsce po 1989 roku.

Rozdział II opracowano na podstawie badań własnych przeprowadzonych na terenie powiatu płońskiego.

Pierwszy podrozdział wyjaśnia pojęcia używane w pracy, podrozdział drugi omawia przyczyny przestępczości nieletnich. W podrozdziale trzecim scharakteryzowano przestępstwa popełniane przez nieletnich, w czwartym wpływ subkultur młodzieżowych na przestępczość nieletnich i w piątym ilość przestępstw popełnionych przez nieletnich na terenie Polski po roku 1989.

Rozdział II poświęcony jest metodologii badań własnych, w tym charakterystyce terenu badań, celowi i przedmiotowi badań własnych, przedstawiono również problemy badawcze oraz hipotezy i metody badawcze.

Rozdział III to wyniki badań własnych.

Podrozdział pierwszy poświęcony jest charakterystyce nieletnich sprawców przestępstw na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku, podrozdział drugi prezentuje udział nieletnich w przestępczości na terenie powiatu płońskiego, podrozdział trzeci poświęcony jest przestępstwom z użyciem przemocy, czwarty przestępstwom przeciwko mieniu, piąty – przeciwko zdrowiu i życiu, szósty omawia udział nieletnich w przestępczości zorganizowanej i siódmy przestępstwom związanym z narkotykami.

Przestępczość nieletnich jest jednym z bardziej nagłośnionych w ostatnich latach zjawisk. Kolejne tygodnie przynoszą nowe wiadomości o brutalnych przestępstwach, dokonanych przez młodzież, a niejednokrotnie i dzieci. Każda z tych tragedii relacjonowana przez media, przynajmniej kilkakrotnie, zaprząta uwagę znacznej części społeczeństwa, wywołując poczucie zagrożenia i lawinowego wzrostu przestępczości wśród młodych Polaków. Jest to wrażenie w dużej mierze prawdziwe, choć niejednokrotnie mocno przesadzone, na co wskazują statystyki. Dowodzi tego fakt spadku liczby najpoważniejszych przestępstw popełnianych przez nieletnich od 1989 roku. Od wielu lat prawnicy, pedagodzy, policjanci i naukowcy zastanawiają się nad przyczynami tego zjawiska i możliwościami ograniczenia jego skali. Wysiłki te zaowocowały wieloma cennymi opracowaniami, analizującymi mechanizmy psychologiczne i społeczne sprzyjające jego eskalacji. Prawo, nie tylko karne, ustanawia cały szereg kategorii wiekowych, od przynależności, do których zależy między innymi odpowiedzialność za popełnienie czynów zabronionych. Interesująca nas grupa nieletnich podlega właśnie jej przepisom, co w konsekwencji oznacza, że nie stosuje się wobec nich kar, a jedynie środki wychowawcze i poprawcze. Celem jest więc nie odwet, sprawiedliwa odpłata, czy izolacja, a resocjalizacja i zapewnienie prawidłowego rozwoju psychofizycznego. Taka zdezorganizowana i etycznie relatywna rzeczywistość jest zagrożeniem dla całego systemu społecznego. Najsłabszym, bo najbardziej bezradnym, najmniej doświadczonym, często bez oparcia w rodzinie i w szkole elementem tego systemu jest dziecko. Zagrożenie bezpieczeństwa dziecka może mieć różne oblicza i różny charakter, czego dowodzą treści zawarte w niniejszej pracy.

ROZDZIAŁ I

PATOLOGIA SPOŁECZNA – UJĘCIE GŁÓWNYCH PROBLEMÓW

1.1.Wyjaśnienie pojęć i definicji używanych w pracy

Przestępstwo na gruncie polskiego prawa karnego jest to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomym.

Powyższa definicja przestępstwa jest definicją formalno-materialną. Definicja formalna przestępstwa, istniejąca na gruncie prawa karnego znakomitej większości państw, odwołuje się jedynie do wyczerpania zachowaniem sprawcy ustawowych znamion czynu zabronionego, ignorując kwestię negatywnego wpływu tego czynu na funkcjonowanie społeczeństwa. Koncepcja materialnej istoty przestępstwa, zwanej też społeczną, zwraca uwagę, że przestępstwo jest faktem społecznym, w związku z czym postuluje się, aby prawodawca zakazywał pod groźbą kary jedynie czynów szkodliwych społecznie. Postulat, aby zaistnienie społecznej szkodliwości czynu było warunkiem koniecznym do uznania go za przestępstwo kierowany jest również do stosujących prawo karne, przede wszystkim sądów. Uwzględnia to polskie prawo karne, które stanowi, że chociaż zachowanie sprawcy wypełnia znamiona czynu zabronionego, to przestępstwem nie jest, jeżeli jest szkodliwe społecznie w stopniu znikomym albo w ogóle nie cechuje się społeczną szkodliwością (art. 1 §2 Kodeksu karnego)¹.

Należy dodać, że możliwa jest także ściśle materialna definicja przestępstwa - przestępstwo jest czynem społecznie szkodliwym (względnie społecznie niebezpiecznym). Definicja taka nie jest możliwa do zaakceptowania na gruncie nowoczesnego prawa karnego, całkowicie ignoruje bowiem konieczność opisania czynu w ustawie, co narusza gwarancyjną funkcję prawa karnego.

W polskim prawie karnym nie ma wprost wyrażonej definicji przestępstwa. Można ją skonstruować na podstawie przepisów części ogólnej Kodeksu karnego, który jest najważniejszym, po konstytucji, źródłem prawa karnego: art. 1 i 7.

Art. 1. § 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.

§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Art. 7. § 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.

§ 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

§ 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc².

Przez pojęcie przestępczość rozumie się zbiór czynów zabronionych ustawowo pod groźbą kary, a popełnionych na obszarze danej jednostki terytorialnej. Przestępczość jest zjawiskiem społecznym.

Charakteryzuje się następującymi cechami:

• stanowi zagrożenie dla obowiązującego porządku prawnego,

• wyraża się we wzroście liczby osób, które popełniły przestępstwa w stosunku do ogółu ludności.

Przestępczość rozpatrywana być może również z punktu widzenia jej rozległości, intensywności, struktury i dynamiki. Przestępczość i jej poziom determinuje wiele czynników. Wśród czynników kryminogennych można wyodrębnić czynniki o charakterze szczególnym i ogólnym.

Do pierwszej grupy należy zaliczyć; cechy osobiste przestępcy, układy sytuacyjne, zachwianie równowagi psychicznej, frustracje jednostek, grupy społecznej, rozpad więzi nieformalnych, niedomogi w działaniu organizacji formalnych, alkoholizm, rodziny dysfunkcjonalne, wadliwe działania systemy oświatowego i wychowawczego.

Do drugiej zaś nędzę, niesprawiedliwość i konflikty społeczne, nierówny podział bogactw, niski stan zdrowotny społeczeństw, dominację jednej grupy społecznej nad innymi - opierającą się jedynie na bogactwie lub posiadaniu siły czy władzy, frustracje wywołaną niespełnieniem podstawowych potrzeb związanych z egzystencją ludzką, masowy wyzysk, nierówne możliwości życiowe i nieszczęścia powodowane przez człowieka, rygorystyczność kodeksów i przepisów prawnych pozostającymi w niezgodzie z poglądami społeczeństwa, przestarzałe lub nieprzychylne ludziom ustawodawstwa stosowane w sposób sztywny wobec wielu warstw społecznych³.

Przestępczość dzielimy na:

- kryminalną;

- gospodarczą;

- zorganizowaną.

Nieletni to w rozumieniu prawa karnego osoba, która w momencie popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17 roku życia. Odpowiada ona karnie tylko w szczególnych przypadkach, określonych w art. 10 § 2 KK oraz w art. 13 i art. 94 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z 1982 r.

Art. 10. § 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

§ 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148§ 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

§ 3. W wypadku określonym w § 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 4. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają⁴.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich kwalifikuje nieletniego:

a) zapobieganie i zwalczanie demoralizacji do 18 roku życia,

b) w postępowaniu o czyny karalne od 13 do 17 roku życia,

c) wykonywania środków wychowawczych i środka poprawczego, w stosunku do osób wobec, których środki te zostały orzeczone, nie dłużej niż do ukończenia przez nie lat 21.

Stosując wszelkie środki wychowawcze lub poprawcze sąd powinien kierować się dobrem nieletniego.

Nieletni odpowiada z zasady przed sądem rodzinnym a przed sądem powszechnym w przypadku:

1. art . 10 § 2 KK,

2. gdy nieletni popełnił czyn zagrożony karą wraz z osobą dorosłą, gdy łączne rozpatrywanie sprawy jest konieczne,

3. gdy wszczęto postępowanie po ukończeniu 18 roku życia przez nieletniego.

   1. Aktualne tendencje rozwojowe przestępczości w Polsce

Obecny stan przestępczości w Polsce wyznaczony jest w istocie przestępczością o charakterze kryminalnym. Około 90% ogółu przestępstw ma charakter kryminalny, pozostałe 10% charakter gospodarczy. Struktura przestępczości kryminalnej podobnie jak w innych krajach w większości przypadków, ok. 60%, skierowana jest na zabór mienia bez użycia przemocy na osobie. W zdecydowanej większości dominują kradzieże z włamaniem, kradzieże zwykłe.

Do podstawowych tendencji charakteryzujących przestępczość kryminalną w Polsce należy zaliczyć:

1. Wzrost przestępczości przy użyciu broni palnej i materiałów wybuchowych najczęściej na tle rabunkowym

2.Umiędzynarodowienie przestępczości kryminalnej, stale wzrastający w niej udział cudzoziemców byłego ZSRR ( ok. 70% ogółu cudzoziemców przestępców to byli obywatele ZSRR)

3. Nasilenie porachunków przestępczych w postaci zabójstw, ciężkich uszkodzeń ciała, uprowadzeń osób, oraz zjawisko terroryzmu kryminalnego⁵.

Najbardziej niebezpiecznym przejawem zaostrzenia się sytuacji kryminalnej w Polsce jest rodzaj przestępczości zorganizowanej w postaci:

- przerzutu przez granicę zarówno osób jak i rzeczy;

- nielegalną produkcją i handlem bronią;

- materiałami wybuchowymi oraz narkotykami; kradzieży samochodów nielegalnym obrotem; - - rozbojów;

- wymuszeń;

- kradzieży rozbójniczych oraz kradzieży z włamaniem do obiektu

Obszary zagrożeń przestępczością gospodarczą to:

- wyłudzanie znacznej wartości towarów masowych na szeroką skalę,

- wyłudzenie wielomilionowych kredytów,

- oszustwa w różnych sferach,

- pranie brudnych pieniędzy,

- przestępczość celna i podatkowa,

- przestępczość ubezpieczeniowa,

- przestępczość intelektualna,

- przestępczość komputerowa⁶,

1. Przyczyny przestępczości nieletnich

W życiu codziennym spotykamy się z takimi czynami, które zakłócają ład społeczny i z takimi zachowaniami, które są szczególnie użyteczne i pożądane. Czynom takim towarzyszy zazwyczaj rzecz ważna reakcja otoczenia: pochwalenie albo potępianie określonego postępowania, czasami obojętność.

Przestępczość nieletnich jest obecnie poważnym problemem na całym świecie. Walka z niekorzystnymi zjawiskami społecznymi, do których zaliczamy przestępczość i demoralizację nieletnich, wymaga określenia i poznania czynników je rodzących. Jeśli przyczyn nieprzystosowania poszukuje się w sferze funkcjonowania osobowości, wówczas kładzie się nacisk na składniki psychologiczne i biologiczne. W rozwoju psychicznym dziecka, o jego przystosowaniu, względnie nieprzystosowaniu decyduje wiele czynników wzajemnie ze sobą powiązanych. Ich siła oddziaływania zależy od indywidualnych układów i od całokształtu sytuacji, w której dziecko się znajduje, a także od jego właściwości psychicznych, jego otoczenia, sposobu realizowania własnych zadań życiowych. Przyczyny wykolejenia społecznego nieletnich są różne i złożone, tak jak objawy, postawy formy zachowania oraz motywacja postępowania niezgodnego z zasadami moralnymi czy obyczajami⁷.

Przestępczość młodocianych staje się obecnie jednym ze zjawisk wywołujących coraz większe zaniepokojenie społeczeństw europejskich. Należy jednak zaznaczyć, że zachowania nieletnich są często społecznie bardziej zauważalne niż zachowania dorosłych. W ten sposób postrzeganie społeczne młodych sprawców wykroczeń staje się szczególnie nieprzychylne. Znaczenie, jakie społeczeństwo europejskie przyznaje zjawisku przestępczości młodocianych, wymaga wypracowania skutecznych reakcji, opierających się na trzech filarach, tj.: prewencji, środkach karno-wychowawczych oraz integracji społecznej.

Przyczyny i okoliczności powodujące, że nieletni dopuszczają się przestępstw są liczne i różnorodne, a wśród znawców problematyki nie ma co do nich zgodności. Jednak biorąc pod uwagę powszechnie akceptowane przyczyny oraz skupiając się w szczególności na czynnikach gospodarczych i społeczno-środowiskowych można wyróżnić następujące:

• pochodzenie nieletnich z rodzin rozbitych, a nawet same trudności wynikające czasem z prób pogodzenia życia zawodowego i rodzinnego przez rodziców;

• marginalizacja społeczno-ekonomiczna lub ubóstwo, które również utrudniają odpowiedni proces socjalizacji nieletnich;

• opuszczanie zajęć i niepowodzenia szkolne, pojawiające się już w wieku szkolnym etykietowanie i napiętnowanie społeczne;

• bezrobocie, którego najwyższe wskaźniki notuje się wśród młodzieży;

• obrazy i postawy pełne przemocy ukazywane przez niektóre środki społecznego przekazu w pewnych programach czy w grach wideo przeznaczonych dla nieletnich;

• używanie narkotyków i substancji toksycznych;

• niewystarczające nauczanie i przekazywanie wartości obywatelskich czy społecznych⁸.

Zespół tych czynników można zaobserwować w większym lub mniejszym stopniu we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Aby zapobiegać tym zjawiskom i zwalczać przestępczość nieletnich, społeczeństwa powinny stosować strategię łączącą środki zapobiegawcze, interwencyjne i represyjne. Strategie zapobiegawcze i interwencyjne powinny mieć na celu integrację społeczną całej młodzieży, głównie za pośrednictwem rodziny, wspólnoty, rówieśników, szkoły, kształcenia zawodowego i rynku pracy. Środki prawne i represyjne powinny natomiast uwzględniać zasady legalności, domniemania niewinności, prawa do obrony, gwarancji procesowych, poszanowania życia prywatnego, proporcjonalności i elastyczności. Przez cały czas trwania procedury sądowej, a także przy wyborze kary i sposobu jej zastosowania, należy kierować się zasadą nadrzędnego interesu nieletniego.

Zagrożeniem dla zdrowia oraz życia dzieci i młodzieży, a także przyczyną wielu negatywnych zachowań jest zjawisko narkomanii i alkoholizmu, które w większości przypadków mają swoją genezę w patologii rodziny. Nie można tutaj pominąć znaczenia takich czynników jak: ciekawość, naśladowanie dorosłych, zaburzenia natury osobowościowo- emocjonalnej itp.

Z uwagi na kryminogenny charakter, w zainteresowaniu policji pozostaje zjawisko prostytucji, także wśród nieletnich. Większość dziewcząt, podejrzewanych o uprawianie nierządu, stanowią uciekinierki z domów rodzicielskich, ośrodków szkolno wychowawczych. Głównym motywem uprawiania nierządu przez nieletnie dziewczęta jest chęć zdobycia środków materialnych. Zatrudniane są one w różnego rodzaju agencjach towarzyskich i salonach masażu erotycznego. Zjawiskiem, wymagającym szczególnego zainteresowania jest trudnienie się dzieci prostytucją i sutenerstwem. Obserwuje się przypadki seksualnego wykorzystywania dzieci przez przyjezdnych cudzoziemców, zwłaszcza pochodzenia niemieckiego.

Wieloletnie krzywdzenie dzieci, niepowodzenia szkolne i wejście w konflikt z otoczeniem bardzo często kończy się samobójstwem nieletnich.

Popełnianie czynów karalnych przez nieletniego, mimo stosunkowo dużych rozmiarów, znacznego stopnia dynamiki i wysokiego współczynnika, stanowi margines tego społecznego zjawiska, jakim jest przestępczość w ogóle. Jest to margines, którego istnienie nie powinno być lekceważone ani też wyolbrzymiane. Obie tendencje występują w różnej postaci, np. okresowego nasilenia publikacji prasowych, domagających się wobec nieletnich nadzwyczajnych środków represyjnych lub przeciwnie, wypowiadających się za zupełną liberalizacją. Jeżeli tendencje te są niewłaściwe, to może to stworzyć postawę do wysuwania błędnego wniosku, że w Polsce główne niebezpieczeństwo dla porządku prawnego stanowi młodzież przestępcza, a nie przestępczość ludzi dorosłych.

Na podstawie analizy okoliczności popełniania czynów karalnych przez nieletniego, zauważyć można, że stopień ich społecznego niebezpieczeństwa jest dużo mniejszy w porównaniu z przestępstwami popełnianymi przez dorosłych.

Przyczyny przestępczości nieletnich dzielimy na dwie grupy: przyczyny biologiczne i psychologiczne i uwarunkowane społecznie.

Przyczyny biologiczne to:

- zaburzenia związane z okresem dojrzewania; występują tylko między 13 a 14 rokiem życia; infantylizm- zaburzenie polegające na utrzymywaniu się u osoby dorosłej cech psychiki dziecka, powoduje zamkniętość w sobie, nieśmiałość, zburzenia sfery emocjonalnej, wybuchowość i agresywność; dysmorfobia- jest to nieuzasadnione przekonanie o własnej odpychającej brzydocie, stan ten powoduje zaburzenia przede wszystkim sfery emocjonalnej, osoba w określonych sytuacjach staje się agresywna i wybuchowa;

Przyczyny psychologiczne:

1. zachowania psychopatyczne np.: rządność uznania, niepewność siebie, lekceważenie innych, wybuchowość,

2. zaburzenia nerwicowe (lękowe tzw. fobie),popędowe, seksualne, histerie, neurastenie (osoba bardzo szybko wpada w szał, emocje szybko opadają),

3. trwałe kalectwa psychiczne; choroby, mechaniczne uszkodzenia centralnego systemu nerwowego;

4. choroby psychiczne:

5. Psychonerwice,

6. inne zaburzenia (zachowania psychopatyczne),

7. niedorozwój umysłowy-wg. starej nazwy Światowej Organizacji Zdrowia jest to: debilizm, imbecylizm, idiotyzm; wg. nowej definicji Ś.O.Z.: jest to lekkie upośledzenie umysłowe umiarkowane, znaczne, głębokie⁹;

Przyczyny uwarunkowane społecznie

1. środowisko rodzinne- rozbicie rodziny, alkoholizm rodziców, brak opieki rodzicielskiej, niewłaściwe metody wychowawcze,

2. środowisko szkolne- negatywny stosunek do szkoły,

3. środowisko rówieśnicze- zły wpływ grypy rówieśniczej,

4. inne przyczyny ( procesy urbanizacji i indrustralizacji, bezrobocie, bezdomność;

   1. Charakterystyka przestępstw popełnianych przez nieletnich

Nieletni sprawcy czynów karalnych to najczęściej uczniowie starszych klas gimnazjalnych podstawowych oraz uczniowie szkół zawodowych. Dominującą grupę stanowią chłopcy w wieku 13 - 16 lat (powtarzający klasy, wagarowicze, uciekinierzy z domów rodzinnych i placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych).

Przestępczość i demoralizacja nieletnich uwarunkowana jest głównie sytuacją rodzinną, na którą nakładają się niepowodzenia szkolne i wpływ rówieśników. Nieletni, którzy wchodzą w konflikt z prawem w większości pochodzą z rodzin rozbitych, niewydolnych wychowawczo, z rodzin patologicznych (rodzice lub jedno z nich są przestępcami, narkomanami, alkoholikami), a także rodzin ubogich, dotkniętych bezrobociem.

Psychologowie upatrują źródeł zachowań agresywnych i destrukcyjnych młodych ludzi, głównie w kondycji rodziny, a zwłaszcza w braku ojca. Ten brak ojca polega nie tylko na fizycznej nieobecności ojca, ale na tym, iż coraz częściej ojciec w rodzinie jest nieobecny emocjonalnie; wychowaniem dzieci zajmuje się głównie matka. Chłopcy nie mają zatem pozytywnych, męskich wzorów socjalizacyjnych. Uczestnictwo w grupie, często w grupie przestępczej to jeden ze sposobów poszukiwania wzorów męskości, które mogliby naśladować, jeden ze sposobów kompensacji braku ojca¹⁰.

Przestępczość nieletnich, podobnie jak i dorosłych koncentruje się na terenach miejskich, szczególnie w dużych aglomeracjach. Miejsca dokonywanych przestępstw to: ulice, rejony budynków mieszkalnych, obiektów handlowych, salonów gier, szkół oraz okolice dworców, przystanków komunikacji miejskiej.

Według opinii Biura Prewencji Komendy Głównej Policji nieletni najczęściej popełniają przestępstwa z następujących powodów:

- chęci zdobycia pieniędzy,

- zaimponowania innym,

- chęci przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych,

- powielania wzorów i zachowań mających swoje źródło w domu rodzinnym, bądź upowszechnianych w środkach masowego przekazu (sceny przemocy, okrucieństwa, agresji, gwałtu),

- poczucia bezkarności za wcześniej popełnione przestępstwa,

- poszukiwania akceptacji i poczucia bezpieczeństwa, których nie znajdują ze strony rodziców i opiekunów.

Cechą charakterystyczną przestępczości nieletnich jest częstsze niż w przypadku dorosłych współuczestnictwo w popełnianiu czynów kryminalnych z jedną lub z kilkoma osobami, głównie dotyczy to kradzieży i rozboju. Nieletni coraz częściej działają w zorganizowanych grupach z osobami dorosłymi.

Działalność przestępcza w grupach często wiąże się z tzw. powrotnością do przestępstwa. Na przykład w 2004 r. powtórnie popełniło przestępstwo 7 086 sprawców, w 2005 r. - 6 589 sprawców, w 2006 r. - 5 387 sprawców, w 2007 r. - 4 961 sprawców.

Znaczny procent nieletnich (ok. 7 - 9%) dokonuje czynów karalnych pod wpływem alkoholu. Na przykład w 2007 r. osoby nietrzeźwe stanowiły 27,5% ogółu podejrzanych, a nietrzeźwe osoby nieletnie 7,4%. Najczęściej nietrzeźwych nieletnich odnotowano jako sprawców zabójstw, uszkodzeń ciała, bójek, pobić, zgwałceń (w tym ze szczególnym okrucieństwem), rabunków i wymuszeń rozbójniczych.

W latach dziewięćdziesiątych obserwuje się wzrost rejestrowanej liczby nieletnich przestępców oraz liczby przestępstw przez nich dokonywanych.

Natomiast należy zaznaczyć, że przy ogólnie wzrastającej przestępczości - od 1989 r. zmniejszył się udział przestępstw popełnianych przez nieletnich w ogóle przestępstw stwierdzonych (odnotowywanych przez KGP).

Tendencja taka pośrednio świadczy o silnym wzroście przestępczości dorosłych, ponieważ w ostatnich latach obserwuje się również wzrost przestępczości nieletnich. Notowane wskaźniki dynamiki przestępczości dorosłych są zdecydowanie wyższe niż nieletnich. Tak więc nie można twierdzić, iż nieletni są tą szczególną grupą, która potencjalnie najbardziej zagraża bezpieczeństwu publicznemu. Pogląd taki uporczywie od kilku lat lansowany jest w mediach.

W strukturze przestępczości nieletnich dominują przestępstwa o charakterze kryminalnym, najczęściej popełniane przestępstwa to: kradzież mienia prywatnego i kradzież z włamaniem.

Najbardziej niepokojącym zjawiskiem jest obserwowana tendencja wzrostowa przestępstw uznanych jako szczególnie niebezpieczne dla życia i zdrowia (zabójstw, uszkodzeń ciała, bójek, pobić, zgwałceń, rozbojów i wymuszeń rozbójniczych). Według ustaleń policji nieletni sprawcy, którzy dokonali przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu charakteryzowali się bezwzględnym, bardzo agresywnym i okrutnym sposobem działania. Wynika on zdaniem policji z dwóch zasadniczych czynników sytuacyjnych: z faktu, iż najczęściej działali w grupie oraz w stanie nietrzeźwości.

Równie niepokojące jest, że wzrasta liczba sprawców czynów karalnych, którzy nie ukończyli 13 lat życia. Świadczy to przede wszystkim o zaniedbaniach i braku właściwej opieki nad dziećmi¹¹.

1. Wpływ subkultur młodzieżowych na przestępczość nieletnich

Każdy młody człowiek potrzebuje grupy, "która umożliwiłaby mu zrealizowanie potrzeby przynależności, akceptacji i uznania, szuka tzw. grupy autentycznej. Nie należą do nich, niestety, grupy formalne tworzone dla młodzieży przez dorosłych np. koła zainteresowań, sekcje sportowe itp."

Należą do nich grupy nieformalne; wśród których ogromną popularnością obecnie cieszą się grupy nazywane subkulturami bądź podkulturami młodzieżowymi. Pojęcia te używane są zazwyczaj zamiennie.

Pojęcie "podkultura" w literaturze naukowej stosowane jest od niedawna. Ryszard Dyonizak scharakteryzował subkulturę w sposób następujący: "Gdy wiele jednostek ma podobne problemy i gdy na gruncie wspólnych zainteresowań i dążeń powstają dość trwałe więzi między rówieśnikami, którzy tworzą im tylko odpowiadające i ich tylko obowiązujące normy, wartości i wzory, to pewna całość tych norm, wartości i wzorów stanowi podkulturę określonej zbiorowości.¹²"

Można wymienić kilka elementów które decydują o tym, że grupa rówieśnicza może być rozpatrywana jako podkultura. Po pierwsze grupa taka jest tworzona przez osoby, które mają te same zainteresowania, lub te same problemy jest to zarazem czynnik integrujący, spajający grupę, stanowi impuls do tego, aby taka grupa powstała. Na takim fundamencie powstaje silne pragnienie w członkach danej grupy aby do niej należeć, czują się po prostu jej częścią i są za nią odpowiedzialni. Prawie zawsze taka wyodrębniona grupa społeczna (podkultura) wytwarza jakieś specyficzne i właściwe tylko jej wzorce postępowania, które dla członków podkultury mają ogromną, czasem wręcz mistyczną wartość. Może to być np. specyficzny język (w podkulturze więziennej „kmina”), charakterystyczny styl ubierania (hippisi, skinheadzi), mogą to też być noszone w widocznym miejscu symbole specyficzne dla danej grupy, wyróżniające ją spośród innych grup, a także spośród „normalnych” ludzi. Idąc ulicami naszych miast można łatwo rozpoznać czy ktoś należy do jakiejś podkultury, a jeśli należy do jednej z bardziej powszechnych grup to nawet rozpoznamy do jakiej.

Osobliwy sposób ubierania się, czy w ogóle wygląd jest sygnałem wysyłanym przez tych ludzi nie tylko do społeczeństwa (manifestuje się swoje przekonania i odrębność), ale także do uczestników innych podkultur zwłaszcza tych, które wyznają biegunowo odmienne wartości (daje się to zwłaszcza zauważyć u grup które się wzajemnie zwalczają np. skinheadzi i anarchiści).

Istnieje wiele naukowych teorii tłumaczących przynależność do podkultur. Jedna z takich teorii, według mnie trafna, to teoria alienacji H. Seemana. Wyróżnił on pięć wymiarów poczucia alienacji:

-poczucie bezsilności, charakteryzuje z jednej strony skali jednostki zdane na łaskę sił zewnętrznych, które są przekonane że tak naprawdę nic od nich nie zależy, a z drugiej strony jednostki posiadające kontrolę nad swoim własnym losem. Chodzi tu o przekonanie, że nie ma się kontroli nad efektem swojego zachowania.

-poczucie bezsensu, tutaj chodzi o to, że jednostka nie potrafi przewidywać jaki będzie efekt jej postępowania, nie ma jasności w co powinna wierzyć.

-poczucie anomii, jednostka jest przekonana, że nie osiągnie celów do których dąży jeśli będzie przestrzegać ogólnie przyjętych zasad (nieakceptowane zachowania są konieczne do osiągnięcia wytyczonych celów)

-poczucie samowyobcowania, postępowanie zgodnie z własnymi przekonaniami jest szkodliwe dla jednostki i przynosi mu straty. Taki stan powoduje brak oparcia w sobie samym, oderwanie od siebie samego. Taka postawa uniemożliwia bycie sobą.

-poczucie izolacji jest to przypisywanie niskiej nagradzającej wartości celom, przekonaniom które w społeczeństwie są cenione wysoko. Dla człowieka obce stają się np. normy społeczne, wartości itp¹³.

Analizując tę teorię można wyciągnąć ogólny wniosek, że alienacja to przeżywany ciągły kryzys, kryzys własnej tożsamości, kryzys wartości, poczucie osamotnienia i izolacji.

Należy podkreślić, że poczucie alienacji jest odczuciem subiektywnym i nie należy utożsamiać go z obiektywną alienacją, która może współwystępować z poczuciem alienacji, lecz nie zawsze, np. w przypadku młodzieży w okresie dorastania oraz osób w starszym wieku (po 60 roku życia) występuje związek pomiędzy poczuciem alienacji a alienacją obiektywną (K. Kmiecik-Baran, 97r). Poczucie alienacji jest też rezultatem braku pożądanych relacji z ważnymi dla jednostki obszarami świata, np. innymi ludźmi, normami społecznymi, sobą samym. Mechanizm wyalienowania polega więc na pojawieniu się rozbieżności między standardami stanu pożądania a spostrzeganym jego stanem aktualnym (K. Korzeniowski, 1992).

Cloward i Ohlin wyróżniają trzy typy podkultur młodzieżowych:
1. Podkultura typowo przestępcza, rodząca się w dobrze zintegrowanych środowiskach, w których występują różne formy przestępczej działalności dorosłych. Wzory zachowań przestępczych prezentowane przez dorosłych są przejmowane przez młodzież, która stopniowo angażuje się w przestępczość - najpierw w gangach młodzieżowych traktowanych jako staż, a następnie w rozmaitych formach przestępczości dorosłych, aż po udział w syndykatach przestępczych. W tej sytuacji, gdy istnieją nielegalne drogi prowadzące do sukcesu, przestępczość traktowana jest przez młodzież jako normalny sposób życia - czyli trudno mówić o nieprzystosowaniu społecznym młodzieży wyznającej tę podkulturę.

2. Podkultura konfliktu, powstająca na obszarach źle zintegrowanych, o dużej mobilności członków grup i ogólnej niestabilności, gdzie istnieje ograniczony dostęp do wzorów przestępczych dorosłych, w związku, z czym wzory zachowań służące osiągnięciu wyższego statusu pochodzą głównie od rówieśników. W ramach tej podkultury tworzą się zwłaszcza gangi chuligańskie nastawione na bójki i wandalizm, a szczególnie cenione tam wartości to odwaga, bojowość i siła fizyczna - prestiż mają zwłaszcza ci, którzy wyróżniają się w walkach między gangami.

3. Podkultura wycofania się, zwana również podkulturą podwójnie przegranych. Skupia ona tę młodzież z warstw niższych, która nie ma możliwości osiągnięcia sukcesu w drodze legalnej, a której nie powiodło się także w adaptacji nielegalnej (dwa poprzednie sposoby). Sposób ten wybiorą również ci, którzy działania bezprawne odrzucili jako sprzeczne ze swoim kodeksem moralnym. Jest to przede wszystkim podkultura narkomanów, a przestępczość występuje tu głównie w formie nielegalnej dystrybucji środków odurzających, by z czasem pojawić się jako różnorodne działania zmierzające do zdobycia środków odurzających¹⁴.

Jak zatem widać przeważnie termin podkultura wiąże się z patologią społeczną, nieprzystosowaniem czy z podważaniem obowiązujących norm. Dzieje się tak dlatego, że już w samej etymologii słowa "subkultura" zdaje się zawierać "to, co niższe", gorsze. I wiele zjawisk, określanych przy użyciu tego słowa, odpowiada takiemu właśnie rozumieniu jego sensu. Przykładem może być, np.: agresywne zachowania skinheadów, bijatyki na stadionach piłkarskich, wzajemna agresja różnych grup młodzieży. Mówi się też o subkulturach narkomańskich, pijackich, przestępczych. Ma to swoje uzasadnienie, "gdyż termin subkultura zaczął być pierwotnie używany w naukach społecznych w odniesieniu do grup spatologizowanych, pozostających w konflikcie ze społeczeństwem. Nieco upraszczając można powiedzieć, że pojawienie się młodzieżowych gangów wywołało u badaczy potrzebę nadania owym gangom wspólnej nazwy.¹⁵"

Każda subkultura młodzieżowa może być stworzona przez niewielką grupę osób, ale w jej skład może wchodzić czasami kilkadziesiąt milionów osób. Przykładem tak rozbudowanej i licznej podkultury mogą być punki, rozsiane po całym nieomal globie ziemskim. Co nie zaprzecza istnieniu mniejszych grup punków w obrębie jednej subkultury. Aby jakąś zbiorowość można było nazwać grupą konieczne są do spełnienia następujące warunki:

1. Poczucie przynależności, czyli świadomość "my" cechującego członków.

2. Zasada odrębności powodująca, że inni są określani w kategoriach "oni" lub "wy".

3. Wspólne wartości i wypływające z nich normy.

4. Wewnętrzna organizacja grupy.

Większość podkultur ma swoją własną ideologię. Natomiast nie we wszystkich ruchach młodzieżowych można ją określić. Nie ma jej np. subkultura metalowców. W tej subkulturze wspólną wartością traktowaną czasami jako wyjątkowe święto jest uczestnictwo w koncertach, wspólne wysłuchanie muzyki, dzielenie się przeżyciami. Co się zaś tyczy celów to są one na ogół dwojakiego rodzaju: albo są wymysłem członków grupy np. wspólne pójście na koncert czy spędzenie przyjemnego wieczoru przy kuflu piwa; albo są one wyznaczone przez grupę nadrzędną. Może tu posłużyć przykład celu wspólnego dla wszystkich skinheadów, a mianowicie tzw. "równanie w dół”, czyli ściągnięcie wszystkich na własny, niski poziom życia. Uczestnictwo w grupie daje poczucie przynależności, które jest sprawą zasadniczą dla funkcjonowania subkultury. Słabe poczucie więzi, lub jego brak, prowadzi do wyobcowania jednostki, a nieraz i do zerwania wszelkich więzów z grupą. 

Większość subkultur młodzieżowych kładzie nacisk na przyjemne spędzanie czasu, graniczące niejednokrotnie z biernym wyczekiwaniem, że coś się może zdarzyć. Niejeden z nas widział zapewne grupę punków siedzącą na chodniku i spędzającą w ten sposób cały dzień. To marnowanie czasu jest chyba konieczne dla młodego człowieka, który może w ten sposób, później doceni jego wartość. Niebezpieczne natomiast jest zabijanie czasu i nudy poprzez sięganie do różnych środków odurzających. Powodują one oprócz skutków fizycznych również głębokie zmiany psychiczne prowadzące nieraz do uzależnienia. Trzeba jednak przyznać, że solidarność w grupach subkulturowych jest bardzo silna, a więzi interpersonalne "żywe". Dominuje tzw. trzymanie się razem, które jest bardzo korzystne w przypadku, gdy dojdzie do jakiegoś starcia między różnymi ugrupowaniami. Na co dzień, dla zwykłego, szarego przechodnia grupy subkulturowe mimo szokującego nieraz wyglądu, nie są raczej groźne.

Uczestnictwo w subkulturach jest zazwyczaj rezultatem niezaspokojenia obiektywnych potrzeb młodzieży i stanowi bardzo często próbę zwrócenia na siebie uwagi. Wynika ono też z cech osobowości charakterystycznych dla wieku młodzieńczego. Cechy te mają podłoże biologiczne, ale są też uwarunkowane czynnikami społecznymi i kulturowymi, a także błędami procesu wychowawczego. Wszelkie dziwne i niezrozumiałe zachowania służą rozładowaniu agresji i frustracji, która młodym daje się szczególnie we znaki. "Geneza poszczególnych podkultur jest podobna, a różnice ideologii to w gruncie rzeczy odbicie różnic wynikających z czasu i miejsca, w którym młodzi żyją.¹⁶"

Subkulturą młodzieżową najbardziej dostrzeganą przez społeczeństwo i najbardziej uciążliwą są blokersi.

Blokersi to termin spopularyzowany przez prasę i zaadoptowany przez samych zainteresowanych, określający sfrustrowanych, uważających się za pozbawionych perspektyw, młodych ludzi, dla których stojąca przed blokiem ławka jest centrum życia towarzyskiego, często nadużywających alkoholu i marihuany. Językoznawca Bogusław Kreja definiuje ich jako nie uczącą się bezrobotną młodzież zamieszkującą blokowiska miejskie¹⁷. Blokersi często kojarzeni są z subkulturą hiphopową, wśród hiphopowców jednak słowo blokers ma raczej pejoratywne znaczenie.

To blokersi są najczęściej sprawcami zakłócania spokoju na osiedlach mieszkaniowych i drobnych przestępstw, a także „przypadkowych” kradzieży i rozbojów.

Wśród innych podkultur młodzieżowych, które wprawdzie nie są grupami przestępczymi, ale ich ideologia jest często sprzeczna z prawem i normami społecznymi należy wymienić:

Sataniści. Satanizm nie jest zjawiskiem nowym. Jego atrybuty znane były już w starożytności. W początkach chrześcijaństwa spotykamy się również z istnieniem i działaniem szatana, wszak Chrystus poskramiał złe duchy i zmuszał szatana do uległości. Tak jak dawniej, tak i dziś szatan ma swoich zwolenników i wyznawców.

Sataniści mają szczególnie rozwiniętą symbolikę. Są to:

• odwrócony krzyż – noszony w formie medalionu lub wyszyty na kurtce;

• wizerunek diabła lub kozła – wymalowane na plecach czarnych i granatowych kurtek;

• napisy o treści „Ave Saraye” , „Salve Imperato Hades”

Znakami przynależności są też:

• trzy odwrócone dziewiątki;

• pentagram lub heksagram;

• trzy litery F /szósta litera w alfabecie/

• trzy koła połączone ze sobą,

• swastyka;

• trójkąt

Sataniści są nadal groźni. Mają swoje siedziby w Szczecinie /stolica polskiego satanizmu/, we Wrocławiu, Gdańsku, Warszawie i Olsztynie, Łodzi i wielu innych miast i miasteczek. Wciąż tworzą subkulturę aktywną i agresywną. Świadczy o tym niszczenie krzyży cmentarnych i przydrożnych, napadanie na obiekty sakralne i wypisywanie na nich haseł satanistycznych – na terenie całej Polski.

Ruch satanistyczny jest zróżnicowany i obejmuje kilka odłamów. Dzieli się kierunki i różne stopnie wtajemniczenia, nie jest to ruch jednolity i skrystalizowany.

Skinhead – kontrkultura powstała na początku lat 60. XX wieku w Wielkiej Brytanii. Jej nazwa wywodzi się od tego, że najbardziej charakterystycznym wyróżnikiem tej grupy są wygolone głowy, lub bardzo krótkie, wygolone blisko skóry włosy (ang. skinhead, połączenie wyrazów skin czyli skóra i head czyli głowa).

W Polsce są to głównie ugrupowania o charakterze nacjonalistycznym i rasistowskim, często sprawcy ataków na obcokrajowców, szczególnie z krajów Trzeciego Świata.

Anarchizm (od gr. ἀναρχία anarchia – "bez władcy") – doktryna postulująca model społeczeństwa opartego na równości społecznej, solidarności międzyludzkiej i poszanowaniu wolności jednostki oraz ruch społeczny dążący do realizacji tych celów.

Głównymi zagrożeniami dla tego modelu są autorytaryzm oraz hierarchia społeczna, dlatego anarchizm dąży do zniesienia państwa oraz innych form społecznej władzy i wyzysku oraz zorganizowania wolnościowego społeczeństwa na zasadach dobrowolności, federalizmu i pomocy wzajemnej w sferze politycznej i ekonomicznej.

1. Rodzaje i ilość przestępstw popełnianych przez nieletnich na terenie kraju w latach 2000-2006

Nieletni są sprawcami praktycznie wszystkich rodzajów przestępstw, z wyjątkiem gospodarczych. W tabeli 1 przedstawiono poszczególne rodzaje przestępstw popełnionych przez nieletnich w latach 1990, 1995, 2000, 2005 i 2006 r. (w roczniku statystycznym 2008 brak danych za rok 2007)

Tabela 1. Nieletni, wobec których prawomocnie orzeczono środki wychowawcze , poprawcze lub kary w sądach powszechnych w związku z demoralizacją i czynami karalnymi.

Wyszczególnienie	1990	1995	2000	2005	2006
					Ogółem
Nieletni – w związku z demoralizacją Nieletni – w związku z czynami karalnymi W tym za: Zabójstwo – art. 148 kk Uszczerbek na zdrowiu – art. 156 i 157 kk Udział w bójce lub pobiciu – art. 158 i 159 kk Przestępstwa z ustaw o przeciwdziałaniu narkomanii Zgwałcenie art. 197 kk Kradzież rzeczy art. 278 kk Kradzież z włamaniem – art. 279 kk Rozbój – art 280 kk	10.413 27.413 19 1528 1956 186 58 4181 2319 1870	9,857 28.148 16 1413 1874 317 62 2745 2210 1930	8878 25667 17 1396 1795 470 49 2924 6129 2152 2009	15454 26228 14 1475 2004 1257 56 4013 2981 2040 1932	16978 27419 19 1561 2427 1314 50 3876 2606 1849 1698

Źródło: Mały rocznik Statystyczny 2008, GUS, Warszawa 2009, s. 102

Zaniepokojenie może budzić fakt zwiększającej się liczby przestępstw popełnianych przez nieletnich w kolejnych latach. Zmniejszyła się jednak ilość kradzieży z włamaniem i rozbojów w wybranych latach okresu 1989-2008. Graficznie ilość i rodzaje przestępstw popełnionych w wymienionych latach przez nieletnich przedstawiono na wykresie 1.

Wykres 1. Ilość i rodzaje przestępstw popełnionych przez nieletnich w wybranych latach okresu 1989-2008.

Źródło: Mały rocznik Statystyczny 2008, GUS, Warszawa 2009

Optymizm, pomimo zwiększającej się liczby przestępstw nieletnich może budzić fakt, że ilość ich rośnie wolniej niż ilość przestępstw popełnianych w ogóle. Pomimo więc wzrostowej tendencji, jeśli idzie o przestępczość, nieletnich dotyczy ona w mniejszym stopniu niż dorosłych. Na wykresie 2 przedstawiono stosunek przestępstw popełnionych przez nieletnich do ogólnej liczby przestępstw w wybranych latach okresu 1989-2008.

Wykres 2.Stosunek przestępstw popełnionych przez nieletnich do przestępstw ogółem w wybranych latach okresu 1989-2008.

Źródło: Mały rocznik Statystyczny 2008, GUS, Warszawa 2009

ROZDZIAŁ II

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

2.1. Charakterystyka terenu badań

Badania przeprowadzono na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku oraz Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Płońsku, czyli na terenie powiatu płońskiego w województwie mazowieckim.

Tabela 2. Dane statystyczne dotyczące powiatu płońskiego

Gmina	Powierzchnia km^2	Liczba mieszkańców	Gęstość zaludnienia osób/km^2
Baboszewo	162	8338	51
Czerwińsk	146	8358	57
Dzierzążnia	102	4139	40
Joniec	73	2585	35
Naruszewo	160	7096	44
Nowe Miasto	118	4922	41
Płońsk	127	7008	55
Raciąż	249	9546	38
Sochocin	120	6292	52
Załuski	112	5713	51
Miasto Płońsk	11	22700	2063
Miasto Raciąż	4	4793	1198
Łącznie	1384	91490	66

Źródło:http://www.regioset.pl/gazeta.php?choice=1110 (22.05.2009)

Powiat Płoński na dzień 30.06.2002 r. liczy 91490 ludności ogółem z tego w miastach mieszkają 27493 osoby co stanowi 30,1%. Wskaźnik gęstości zaludnienia wynosi średnio 66 osób na 1 km2, a w gminach waha się od 35 do 57 osób na 1 km².

Na terenie Powiatu działają Komenda Powiatowa Policji w Płońsku, Komisariaty Policji w Raciążu i Nowym Mieście oraz Posterunki Policji w ośmiu gminach wiejskich: Boboszewo, Czerwieńsk nad Wisłą, Dzierzążnia, Joniec, Naruszewo, Nowe Miasto, Sochocin, Załuski

Badania naukowe i przedmiot badań określane są różnie w literaturze przedmiotu. T. Pilch uważa, że „badanie naukowe jest celowym, dokładnym i wyczerpującym poznaniem wycinka rzeczywistości. Chcąc dokładnie poznać określony problem, badacz powinien pogłębić swoją wiedzę odnośnie zagadnień problemowych, po czym określa przedmiot badań i cel swojej pracy badawczej.”¹⁸

Przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim „świadomość pedagogiczna, a więc proces wychowania i nauczania oraz samowychowania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja”.¹⁹

Przedmiotem badań niniejszej pracy jest przestępczość młodocianych na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku.

Celem badań jest „wyjaśnienie skomplikowanych wpływów i mechanizmów planowych działań, skierowanych na osiągnięcie zamierzeń wychowawczych”.²⁰

Przez cel badań H. Komorowska rozumie „rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać.”²¹ T. Pilch natomiast twierdzi, że „celem badań jest zbadanie warunków niezbędnych do realizacji postulowanych stanów rzeczy²².

Głównym celem badawczym niniejszej pracy jest określenie poziomu przestępczości nieletnich na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku w latach 1989-2008.

Cele szczegółowe mojej pracy to:

1. Charakterystyka nieletnich sprawców przestępstw popełnionych na terenie działania KPP Płońsk w latach 1989-2008;

2. Ustalenie udziału nieletnich wśród sprawców przestępstw na terenie Płońska w latach 1989-2008;

3. Ilość przestępstw z użyciem przemocy popełniona przez nieletnich;

4. Ilość przestępstw przeciwko mieniu popełniona przez nieletnich;

5. Przestępstwa rozbójnicze popełnione przez nieletnich;

6. Udział nieletnich w przestępczości zorganizowanej;

7. Przestępstwa nieletnich związane z narkotykami.

8. Ustalenie wpływu narkotyków na przestępczość na badanym terenie

9. Ustalenie wpływu alkoholu na przestępczość nieletnich na badanym terenie

10. Zagrożenie agresją w szkołach.

Po ustaleniu przedmiotu i celu badań możemy określić zagadnienia, na jakich mają skoncentrować się zbadania. M. Łobocki uważa, że”...problemami badawczymi są pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań”.²³

„Problem to logiczne ujęcie przeżywanej niewiedzy oraz potrzeba wiedzy. Jest to sytuacja, w której człowiek znajduje się w konieczności wyboru między co najmniej dwiema możliwościami.”²⁴ Zagadnienie problemu podejmowali również inni badacze.

T. Pilch uważa, że „problem badawczy, czy raczej zespół problemów badawczych wyznacza dalszy proces myślowy w stanie koncepcji. Stanowią też podstawę tworzenia hipotez, bo często zabieg budowania hipotez podlega zmianie gramatycznej formuły problemu, ze zdania pytającego na twierdzące”²⁵.

Rozstrzygnięcie problemu badawczego może mieć dwojakie konsekwencje. Po pierwsze – może przynieść określone korzyści praktyczne, po wtóre może doprowadzić do ważnych ustaleń naukowo-poznawczych. Oczywiście skutki te nie wykluczają się wzajemnie.”²⁶

W mojej pracy problem badawczy zawiera się w pytaniu: Jak kształtowała się przestępczość nieletnich na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku w latach 1989-2008?

Rozmiar przestępczości- jest to udział w zachowaniu przestępczym, całokształcie działalności członków przestępstwa.

Statystyki są najbardziej miarodajnym miernikiem przestępczości. W polskim systemie sprawiedliwości wyróżnia się takie cztery systemy mianowicie statystykę policyjną, prokuratorską, sądową i grewitacjalną.

Do mierników przestępczości zaliczamy:

-przestępczość rzeczywistą; jest to ogół czynów przestępczych, które zostały popełnione na określonym terenie w danej jednostce czasu;

-przestępczość ujawnioną; jest to ogół czynów w stosunku, do których organy ścigania otrzymały informację i na podstawie tych informacji wszczęto postępowanie przygotowawcze; bardzo często przestępczość ta nosi nazwę przestępczości pozornej, albowiem nie wszystkie czyny, które w chwili zgłoszenia jako przestępstwa, są przestępstwami.

-przestępczość stwierdzoną; jest to ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony w wyniku prowadzonego postępowania przygotowawczego;

-przestępczość osądzoną; jest to ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony w wyniku postępowania sądowego;

Struktura przestępczości jest to układ zróżnicowanych a zarazem wzajemnie powiązanych ze sobą elementów, które są sprzężone ze sobą a także z całością mające swe własne prawa niezależnie od praw rządzących tymi elementami.

Problemy szczegółowe to:

1. Jaki wpływ na poziom przestępczości nieletnich ma miejsce zamieszkania?

2. Jaki jest udział nieletnich wśród sprawców przestępstw popełnionych na terenie działania KPP w Płońsku w latach1989-2008?

3. Jaki udział mają młodociani w przestępstwach z użyciem przemocy?

4. Jaki jest udział młodocianych w przestępstwach przeciwko mieniu?

5. Jaki jest udział młodocianych w przestępstwach rozbójniczych?

6. Jaki jest udział młodocianych w przestępczości zorganizowanej?

7. Jaki jest udział młodocianych w przestępstwach związanych z narkotykami?

8. Jaki wpływ na popełnianie przestępstw ma zażywanie przez młodzież narkotyków?

9. Jaki wpływ na popełnianie przestępstw ma spożywanie przez młodzież alkoholu?

10. Jaki jest poziom zagrożenia agresją w szkołach?

W celu rozwiązania postawionych problemów należy ustalić hipotezy. Zdaniem W. Okonia „hipoteza to przypuszczenie, niesprawdzone twierdzenie, które ustala bądź wyjaśnia cechy badanych zjawisk lub związki między nimi. Sprawdzenie hipotezy odbywa się przez wyprowadzenie z niej wniosków empirycznych, przy czym im więcej prawdziwych zdań z hipotezy wynika, tym większy jest stopień jej uzasadnienia.”²⁷

W. Dutkiewicz pod pojęciem hipotezy zakłada „przypuszczenie naukowe przyjęte w celu objaśnienia jakiegoś zjawiska”.²⁸

J. Brzeziński natomiast uważa, że hipoteza to stwierdzenie, co do którego istnieje pewne prawdopodobieństwo, że stanowić będzie ona prawdziwe rozwiązanie postawionego problemu”.²⁹

Z dobrze postawionego problemu powinna jasno wynikać hipoteza badawcza, którą jest odpowiedź na pytanie zawarte w problemie.³⁰

Główną hipotezą badawczą mojej pracy jest założenie, że przestępczość nieletnich ma charakter wzrostowy.

Hipotezy szczegółowe odpowiadające szczegółowym problemom badawczym to:

1. Udział nieletnich wśród sprawców przestępstw popełnionych na terenie działania KPP w Płońsku w latach 1989-2008 ma stałą tendencję.

2. Zwiększa się ilość przestępstw z użyciem przemocy w badanym okresie popełnianych przez młodocianych.

3. Ilość przestępstw przeciwko mieniu popełnianych przez młodocianych ma tendencję wzrostową.

4. Zwiększa się ilość przestępstw rozbójniczych w stosunku do lat 90-tych ubiegłego wieku popełnianych przez młodocianych.

5. Zwiększa się udział nieletnich w przestępczości zorganizowanej w stosunku do lat 90-tych ubiegłego wieku.

6. Zwiększa się ilość przestępstw związanych z narkotykami popełnianych przez młodocianych w stosunku do lat 90-tych ubiegłego wieku.

7. Zażywanie narkotyków jest czynnikiem wpływającym na poziom przestępczości nieletnich.

8. Spożywanie alkoholu ma istotny wpływ na poziom przestępczości nieletnich.

9. Zwiększa się zagrożenie agresją w szkołach.

T. Pilch przez metodę rozumie zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.³¹

W „Metodach badań pedagogicznych” Mieczysław Łobocki pisze, że istotą badania dokumentów, będących rezultatem czyjejś pracy, jest charakterystyka i właściwe zrozumienie zmian zachodzących w wyniku edukacji i kształcenia, w procesach twórczych, w chwilach odpoczynku, które mają na celu tworzenie jakiegoś przedmiotu³². Natomiast Tadeusz Pilch określa tę dziedzinę jako sposób analizowania źródła, mający na celu odkrycie jak największej ilości wiadomości na temat obserwowanej placówki czy danego procesu. Pozwala odkryć losy konkretnych osób, ich doznania i emocje, których badane źródło jest odzwierciedleniem. Nie stanowi odrębnej dziedziny, lecz wspiera działania pedagogów³³.

W przypadku niniejszej pracy metodą badawczą była dogłębna analiza dokumentów i danych statystycznych otrzymanych w Komendzie Powiatowej Policji w Płońsku.

Przy ocenie danych statystycznych należy jednak pamiętać, że żadne zestawienie nie obejmuje wszystkich przestępstw rzeczywiście dokonanych. Przestępstwa rzeczywiście dokonane określa się mianem „ciemnej liczby” w odróżnieniu od przestępstw ujawnionych („jasna liczba”)³⁴.

W literaturze kryminologicznej odróżnia się kilka obszarów ciemnej liczby przestępstw. Pierwszy stanowią przestępstwa, które w ogóle nie doszły do wiadomości organów policji. Do drugiego można zaliczyć przypadki ujawnionych przestępstw, których sprawcy nie zostali wykryci. Trzeci obszar stanowią przestępstwa, których sprawcy zostali wykryci, , ale ze względu na negatywne przesłanki procesowe nie dochodzi do wniesienia aktu oskarżenia lub nie zapada wyrok skazujący. Czwarty stanowią przestępstwa, za które sprawcy zostali skazani prawomocnym wyrokiem sądowym, jednakże nie wszystkie czyny były znane policji i objęte aktem oskarżenia.

O istnieniu i zakresie omawianego zjawiska decyduje wiele czynników, z których najważniejsze są: brak zgłoszeń o przestępstwie ze strony pokrzywdzonych, metody działania przestępczego, poziom pracy organów ścigania karnego i wymiaru sprawiedliwości oraz nieumiejętność współdziałania ze społeczeństwem. Zdarzają się przypadki, że pokrzywdzony nie składa zawiadomienia o przestępstwie, kierując się w większości spraw kryterium „nieopłacalności” zameldowania³⁵.

Statystyki kryminalne są środkiem pozwalającym między innymi na orientowanie się w dynamice i strukturze przestępczości, a także w poziomie przestępczości w przyszłości. Należy jednak pamiętać, że statystyki te są źródłem informacji, z którego należy korzystać ostrożnie i umiejętnie³⁶.

Po sformułowaniu hipotez należy wyłonić zmienne. T. Pilch stwierdza, że „to, co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku – to kilka podstawowych cech konstrukcyjnych dla danego zdarzenia, które przyjęło się w metodologii nazywać zmiennymi”³⁷. Wyróżniamy zmienne zależne i niezależne. „Zmienna, która czyni się przedmiotem badań, określa się mianem zmiennej zależnej”³⁸. Zmienną, której wpływ na zmianę zależną chcemy badać nazywamy zmienną niezależną”³⁹. Przyjęte zatem przez badacza zmienne nadają badaniom kierunek, , określają ich cel.

W niniejszej pracy zmienną zależną jest ilość przestępstw w poszczególnych kategoriach popełnionych przez nieletnich w latach 1989-2008 na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku, natomiast zmienną niezależną jest płeć, wiek i miejsce zamieszkania.

Aby można było dokonać weryfikacji hipotez, konieczne jest nadanie sensu empirycznego pojęciom występującym w hipotezie, czyli ustaleniu ich wskaźników.

T. Pilch uważa, że „wskaźnik, to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością lub z pewnym prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje”⁴⁰.

W niniejszej pracy wskaźnikami zmiennej zależnej będą chłopcy i dziewczęta, miasto i wieś, a wskaźnikami niezależnymi dane statystyczne dostarczone badającemu przez Komendę Powiatową Policji w Płońsku.

ROZDZIAŁ III

PROBLEMY PATOLOGII SPOŁECZNYCH W POWIECIE PŁOŃSKIM WEDŁUG GMIN PO 1989 ROK

3.1. Charakterystyka nieletnich sprawców przestępstw popełnionych przez nieletnich na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Nieletni sprawcy czynów karalnych to najczęściej uczniowie starszych klas szkół podstawowych oraz uczniowie szkół zawodowych. Dominującą grupę stanowią chłopcy w wieku 13 - 16 lat (powtarzający klasy, wagarowicze, uciekinierzy z domów rodzinnych i placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych) oraz członkowie grup subkulturowych.

Przestępczość i demoralizacja nieletnich uwarunkowana jest głównie sytuacją rodzinną, na którą nakładają się niepowodzenia szkolne i wpływ rówieśników. Nieletni, którzy wchodzą w konflikt z prawem w większości pochodzą z rodzin rozbitych, niewydolnych wychowawczo, z rodzin patologicznych (rodzice lub jedno z nich są przestępcami, narkomanami, alkoholikami), a także rodzin ubogich, dotkniętych bezrobociem.

Psychologowie upatrują źródeł zachowań agresywnych i destrukcyjnych młodych ludzi, głównie w kondycji rodziny, a zwłaszcza w braku ojca. Ten brak ojca polega nie tylko na fizycznej nieobecności ojca, ale na tym, iż coraz częściej ojciec w rodzinie jest nieobecny emocjonalnie; wychowaniem dzieci zajmuje się głównie matka. Chłopcy nie mają zatem pozytywnych, męskich wzorów socjalizacyjnych. Uczestnictwo w grupie, często w grupie przestępczej to jeden ze sposobów poszukiwania wzorów męskości, które mogliby naśladować, jeden ze sposobów kompensacji braku ojca.

Przestępczość nieletnich, podobnie jak i dorosłych koncentruje się na terenach miejskich, szczególnie w dużych aglomeracjach. Miejsca dokonywanych przestępstw to: ulice, rejony budynków mieszkalnych, obiektów handlowych, salonów gier, szkół oraz okolice dworców, przystanków komunikacji miejskiej.

Według opinii Biura Prewencji Komendy Głównej Policji nieletni najczęściej popełniają przestępstwa z następujących powodów:

- chęci zdobycia pieniędzy,

- zaimponowania innym,

- chęci przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych,

- powielania wzorów i zachowań mających swoje źródło w domu rodzinnym, bądź upowszechnianych w środkach masowego przekazu (sceny przemocy, okrucieństwa, agresji, gwałtu),

- poczucia bezkarności za wcześniej popełnione przestępstwa,

- poszukiwania akceptacji i poczucia bezpieczeństwa, których nie znajdują ze strony rodziców i opiekunów.

Cechą charakterystyczną przestępczości nieletnich jest częstsze niż w przypadku dorosłych współuczestnictwo w popełnianiu czynów kryminalnych z jedną lub z kilkoma osobami, głównie dotyczy to kradzieży i rozboju. Nieletni coraz częściej działają w zorganizowanych grupach z osobami dorosłymi.

A wykresie 3 przedstawiono ilość nieletnich sprawców przestępstw w wybranych latach okresu 1989-2008 w stosunku do sprawców dorosłych na terenie działania KPP w Płońsku, natomiast na wykresie 4 ilość przestępstw popełnionych przez nieletnich w stosunku do ilości przestępstw popełnionych przez dorosłych.

Wykres 3. Nieletni sprawcy przestępstw na terenie działania KPP w Płońsku w wybranych latach okresu 1989-2008 w stosunku do sprawców dorosłych.

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku.

Wykres 4. Przestępstwa popełnione przez nieletnich w stosunku do ogółu popełnionych przestępstw na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008.

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku.

Z powyższego wynika, że poziom przestępstw popełnianych przez nieletnich kształtuje się w podobny sposób, jak poziom przestępstw popełnianych przez dorosłych sprawców. Można domniemywać, że wahania w ilości popełnianych przestępstw spowodowane są różną w różnych latach sytuacją społeczno-gospodarczą w kraju. Lata 2001 i 2004 były czasami niskiego wzrostu gospodarczego i wysokiego bezrobocia, co mogło spowodować wzrost przestępczości spowodowany niemożliwością zaspokojenia swoich potrzeb w inny sposób z powodu braku środków.

Na wykresie 5 przedstawiono nieletnich sprawców przestępstw na terenie działania Komendy Powiatowej Policji w Płońsku w wybranych latach okresu 1989-2008 w podziale na grupy wiekowe poniżej 13 lat i 13-17 lat.

Wykres 5. Nieletni sprawcy przestępstw na terenie działania KPP w Płońsku w podziale na grupy wiekowe

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Niepokoić może niewielka, ale jednak wzrostowa tendencja w ilości sprawców najmłodszych, którzy nie ukończyli jeszcze 13 lat. Sprawcy ci nie mogą wprawdzie odpowiadać za swoje czyny, dlatego być może czują się bezkarni. Świadczy to jednak o braku nadzoru rodziców i opiekunów nad dziećmi.

Na wykresie 7 scharakteryzowano nieletnich sprawców przestępstw w zależności od miejsca zamieszkania.

Wykres 6. Miejsce zamieszkania nieletnich sprawców przestępstw popełnionych w wybranych latach okresu 1989-2008 na terenie działania KPP Płońsk

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Z powyższego wynika, że średnio 50% nieletnich sprawców przestępstw pochodzi z miasta powiatowego, czyli Płońska, zmniejsza się natomiast udział sprawców z innych miast powiatu, zwiększa zaś udział sprawców zamieszkałych na wsi, choć stanowią oni i tak najmniejszy odsetek. Tak wysoki udział wśród sprawców mieszkańców Płońska może wynikać z faktu, że mają oni ułatwiony kontakt z młodzieżą warszawską i przejmują negatywne zachowania patologicznej młodzieży ze stolicy.

Na wykresie 6 przedstawiono przestępstwa popełnione przez nieletnich na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008 z podziałem na grupy wiekowe

Wykres 7. Przestępstwa popełnione przez nieletnich na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008 z podziałem na grupy wiekowe

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Jak z powyższego wynika, przestępstwa popełnione przez dzieci poniżej 13 roku życia stanowią średnio 15% wszystkich przestępstw popełnionych przez nieletnich. Świadczyć to może o tym, że w pewnych środowiskach dzieci w bardzo młodym wieku ulegają demoralizacji, najprawdopodobniej przez starszych kolegów, a brak nadzoru rodzicielskiego temu zjawisku sprzyja.

Z powyższych wykresów wynika, że hipoteza badawcza nr 1 niniejszej pracy, stwierdzająca, iż udział nieletnich wśród sprawców przestępstw popełnianych na terenie działania KPP w Płońsku ma charakter stały jest prawdziwa.

3.2. Przestępstwa z użyciem przemocy

Przestępstwa z użyciem przemocy należą do przestępstw najbardziej niebezpiecznych i budzących największy oddźwięk społeczny. Rodzą one też w społeczeństwie bunt przeciwko przemocy oraz rodzą żądania rozprawienia się z przestępczością.

Do przestępstw z użyciem przemocy zaliczamy bójki, pobicia, rozboje oraz wymuszenia rozbójnicze.

Bójką (art. 158 kk) w rozumieniu prawa karnego jest starcie fizyczne pomiędzy co najmniej trzema osobami, z których każda jednocześnie atakuje i broni się, zawierające poważny ładunek przemocy stwarzający niebezpieczeństwo utraty życia człowieka lub wystąpienia ciężkiego bądź średniego uszczerbku na zdrowiu. Nie jest bójką starcie dwóch osób. Ich zachowanie może natomiast stanowić inne przestępstwo, jak np. naruszenie nietykalności cielesnej, spowodowanie uszczerbku na zdrowiu, narażenie człowieka na niebezpieczeństwo, a nawet zabójstwo.

Sąd Najwyższy bardzo szeroko interpretuje pojęcie udziału w bójce przyjmując, że sprawcą jest nie tylko osoba, która zadaje ciosy drugiej stronie, lecz także ten, kto w trakcie bójki zachęca innych do walki, ale sam czynnie w niej nie uczestniczy. Z uwagi na dynamiczny charakter bójki, może się ona po pewnym czasie przekształcić w pobicie.

Wykres 8. Przestępstwa udziału w bójkach popełnione przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płoński w wybranych latach okresu 1989-2008 w podziale na grupy wiekowe

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Pobicie (art. 158 kk) w rozumieniu prawa karnego jest to napaść fizyczna co najmniej dwóch osób na jedną, przy czym strona atakująca zawsze posiada przewagę liczebną. Podobnie jak bójka, pobicie również zawiera poważny ładunek przemocy stwarzający niebezpieczeństwo utraty życia człowieka lub wystąpienia ciężkiego bądź średniego uszczerbku na zdrowiu.

Okoliczności zaostrzające odpowiedzialność karną (typy kwalifikowane):

* skutek w postaci nieumyślnego spowodowania średniego lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu bądź śmierci (art. 158 § 2 i 3 kk)

* użycie broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego narzędzia (art. 159 kk).

Wysokości kar zawarte w Kodeksie Karnym:

* Art. 156. § 1. (25) Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:
1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10

* Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
* Art. 158. § 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1,podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

* Art. 159. Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Sąd Najwyższy bardzo szeroko interpretuje pojęcie udziału w pobiciu przyjmując, że sprawcą jest nie tylko osoba, która zadaje ciosy pokrzywdzonemu, lecz także ten, kto w trakcie pobicia zachęca innych do walki lecz sam czynnie w nim nie uczestniczy.

O ile bójki budzą mniejszy sprzeciw społeczny, ponieważ odbywają się one niejako „za zgodą” stron biorących w nich udział, o tyle pobicia budzą bardzo negatywne uczucia, gdyż często ich ofiarą pada człowiek całkowicie przypadkowy, niewinny. Zdarza się, że nawet sprawcy pobicia nie potrafią wyjaśnić, dlaczego go dokonali. Najczęstszą przyczyną pobić bywa alkohol, chęć zaimponowania kolegom lub po prostu zwykła nuda, nie ma tutaj często racjonalnych, choćby patologicznych przyczyn, jak na przykład chęć zysku lub zemsta.

Wykres 9. Przestępstwa pobicia dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008 z podziałem na grupy wiekowe

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Z powyższych danych wynika, że ilość bójek ma od 2001 roku tendencję spadkową. Może to wynikać z istnienia tzw. ciemnej liczby tych przestępstw, gdyż sprawcy często umawiają się między sobą w ustronnych miejscach i informacje na ten temat nie docierają do organów ścigania. Systematycznemu wzrostowi ulega natomiast ilość pobić, czyli przestępstw znacznie niebezpieczniejszych, gdyż dotykających niewinnych ludzi. Należy więc uznać, że hipoteza badawcza nr 2 niniejszej pracy, stwierdzająca, że zwiększa się ilość przestępstw z użyciem przemocy w badanym okresie popełnianych przez młodocianych sprawców jest prawdziwa.

3.2.1. Przestępstwa rozbójnicze

Rozbój jest przestępstwem powszechnym, jego sprawcą może być każdy człowiek. Jednakże w odróżnieniu od pozostałych przestępstw przeciwko mieniu, w przypadku których sprawca może ponieść odpowiedzialność po ukończeniu 17 lat, nieletni sprawca rozboju, który ukończył 15 lat odpowiada na zasadach określonych w kodeksie karnym "jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne" (art.10 §2 k.k).

Jest to przestępstwo umyślne, popełnione z zamiarem bezpośrednim kierunkowym w celu przywłaszczenia. Przedmiotem ochrony jest mienie oraz wolność i zdrowie człowieka. Przedmiotem czynności wykonawczej jest cudza rzecz ruchoma, którą sprawca zabiera w celu przywłaszczenia a także osoba, wobec której sprawca dopuszcza się zamachu.

Działanie sprawcy polega na zaborze cudzej rzeczy ruchomej przy użyciu jednego z trzech określonych w przepisie sposobów. Sprawca działa:

1. używając przemocy wobec osoby

2. grożąc natychmiastowym użyciem przemocy lub

3. doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności.

Przez przemoc należy rozumieć użycie siły fizycznej w celu pozbawienia pokrzywdzonego możliwości przeciwdziałania zaborowi mienia i zmuszenia go do bierności.

Groźba natychmiastowego użycia przemocy wobec osoby musi wzbudzić w pokrzywdzonym obawę spełnienia w krótkim czasie od jej wyrażenia. Groźba taka może być wyrażona słownie, może też wynikać z zachowania sprawcy.

Doprowadzenie do stanu nieprzytomności lub bezbronności polega na podjęciu takich działań, które nie są użyciem przemocy, a pozbawiają pokrzywdzonego możliwości przeciwstawienia się zaborowi mienia. Doprowadzeniem do stanu nieprzytomności może być odurzenie alkoholem lub narkotykami czy uśpienie, natomiast stan bezbronności może być spowodowany związaniem lub zamknięciem ofiary oraz np. odebraniem kul inwalidzie.

§2 określa kwalifikowany typ rozboju ze względu na szczególny przedmiot jakim posługuje się sprawca oraz na sposób jego działania. Do przedmiotów którymi posługuje się sprawca zalicz się broń palną, nóż lub inny podobnie niebezpieczny przedmiot oraz środek obezwładniający. Sprawca rozboju może także działać w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która posługuje się bronią palną, nożem, niebezpiecznym przedmiotem, środkiem lub sposobem.

Niebezpiecznym przedmiotem w rozumieniu art. 280 §2 jest każdy przedmiot, który ze względu na swoje właściwości lub sposób użycia może spowodować znaczne uszkodzenie ciała lub śmierć.

Środek obezwładniający to każdy środek, którego użycie zgodnie z przeznaczeniem i właściwościami prowadzi do pozbawienia ofiary możliwości swobodnego poruszania się w ogóle lub unieruchomienia tylko niektórych części jej ciała. Mogą to być np. gaz obezwładniający oraz paralizatory elektryczne.

Zwrot "inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu" oznacza wszystkie sposoby popełnienie przestępstwa niepolegające na posługiwaniu się bronią, nożem lub innym niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym, które stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla życia pokrzywdzonego.

Rozbój jest przestępstwem materialnym, którego skutkiem jest dokonanie zaboru.

Wykres 10. Przestępstwa rozboju dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2007 z podziałem na grupy wiekowe

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Wymuszenie rozbójnicze polega na zmuszeniu przy użyciu groźby zamachu na życie, zamachu na zdrowie lub gwałtownego zamachu na mienie osoby pokrzywdzonej do rozporządzenia mieniem albo do zaprzestania działalności gospodarczej (art. 282 KK). Istotne jest, by sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Groźba zamachu na życie (groźba zabójstwa) lub zdrowie (uszkodzenie bądź rozstrój ciała) może być skierowana przeciw osobie zmuszanej, jak i przeciwko innej osobie (zwłaszcza najbliższej pokrzywdzonemu). Groźba zamachu na mienie musi jest elementem wymuszenia rozbójniczego, jeśli ten zamach ma być gwałtowny (polegający np. na podpaleniu lub wysadzeniu w powietrze budynku, otruciu stada bydła etc.).

Przez rozporządzenie mieniem rozumie się wszelkie czynności rozporządzające o charakterze rzeczowym lub obligacyjnym, w tym np. wydanie sprawcy określonej kwoty pieniędzy, potocznie zwanej okupem. Żądanie okupu zwykle towarzyszy porwaniu (art. 189 KK), wówczas stosuje się kumulatywną kwalifikację prawną. Nie jest wymuszeniem rozbójniczym czyn, polegający na wymuszeniu przy użyciu groźby zachowania innego niż rozporządzenie mieniem.

Pewne wątpliwości budzi kwalifikacja prawna użycia groźby w celu zmuszenia poszkodowanego do wydania rzeczy. Najczęściej przyjmuje się, że jest to wymuszenie rzeczy, jeśli wydanie rzeczy nie nastąpiło natychmiast po zastosowaniu groźby (wówczas mamy do czynienia z rozbojem), ale po upływie pewnego czasu.

Wykres 11. Przestępstwa wymuszenia rozbójniczego dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2007 z podziałem na grupy wiekowe

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Z powyższego wynika, że przestępstwa rozbójnicze swoje apogeum osiągnęły na początku obecnego stulecia i od tego czasu mają niewielką tendencję spadkową, jednak ich poziom w stosunku do dońca lat osiemdziesiątych i pierwszej połowy dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia jest znacznie wyższy. Wynika z tego, że hipoteza 4 niniejszej pracy, stwierdzająca, że zwiększa się ilość przestępstw rozbójniczych w stosunku do lat 90-tych ubiegłego wieku popełnionych przez młodocianych jest prawdziwa.

Wykres 12. Uszczerbek na zdrowiu doznany przez ofiary przestępstw dokonanych przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008 z podziałem na długość okresu niezdolności do pracy

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

3.3. Przestępstwa przeciwko mieniu

Przestępstwa przeciwko mieniu należą do najczęściej popełnianych przestępstw zarówno przez sprawców dorosłych, jak i nieletnich. Sprawcy nieletni wśród motywów popełnienia tego typu przestępstw wymieniają najczęściej chęć zdobycia środków na własne potrzeby, których nie chcą lub nie mogą dać im rodzice. Chęć posiadania modnych ubrań, sprzętu muzycznego lub komputerowego często skłania młodych ludzi do kradzieży. Często dodatkowym motywem jest chęć zaimponowania kolegom lub dorównania im na przykład w ubiorze lub możliwość realizacji swoich planów i zainteresowań.

Innym – również często wymienianym motywem jest chęć, a często wręcz konieczność, zdobycia środków na alkohol i – częściej – narkotyki. To właśnie narkomania często skłania nieletnich do popełniania kradzieży, głód narkotykowy wymusza wręcz takie działania. Jeżeli nieletni sprawca po popełnieniu tego typu przestępstwa będzie tylko karany, a nie otrzyma natychmiast skutecznej pomocy, to jest wręcz pewne, że szybko powróci on na drogę przestępstwa.

Do najczęściej popełnianych przestępstw przeciwko mieniu należą kradzieże i kradzieże z włamaniem. Pierwsze z nich to najczęściej kradzieże kieszonkowe lub okradanie osób nietrzeźwych. Drugie to włamania do mieszkań, komórek, garaży, samochodów itp.

Kradzieżą określa się zabór cudzej rzeczy ruchomej w celu jej przywłaszczenia (art. 278 §1 KK). Zabór oznacza wyjęcie rzeczy spod czyjegoś władztwa i objęcie jej we własne władanie. Władztwo nad rzeczą jest stosunkiem faktycznym, a nie prawnym, wobec czego możliwa jest kradzież rzeczy, którą włada osoba nie będąca jej właścicielem (np. posiadacz lub dzierżyciel). Zgodnie z tzw. teorią zawładnięcia, zabór następuje w momencie objęcia przez sprawcę rzeczy we faktyczne władanie. Jest to bardzo rozsądne rozwiązanie, które (w odróżnieniu od uznawanych dawniej teorii dotknięcia, uniesienia lub wyniesienia) pozwala ściśle odróżnić dokonanie od usiłowania kradzieży. Cel przywłaszczenia oznacza zamiar uzurpowania sobie własności przedmiotu kradzieży, tzn. postępowania z nim tak, jakby się było jego właścicielem (włączenia go do swego stanu posiadania, zużycia go, rozporządzania nim etc.)Zabór rzeczy dokonany nie w celu przywłaszczenia, lecz samowolnego użycia (furtum usus) nie jest przestępstwem, a jedynie wykroczeniem (art. 127 KW), chyba że przedmiotem wykonawczym takiego zaboru jest pojazd mechaniczny (art. 289 KK - zabór pojazdu mechanicznego w celu krótkotrwałego użycia).

Kradzież rzeczy (niezależnie od tego, czy została ona skradziona właścicielowi czy też np. dzierżawcy lub użytkownikowi) zawsze stanowi atak na prawo własności. Jest tak, ponieważ sprawca działa w celu przywłaszczenia zabranej rzeczy, zamierza czynić z nią to, co legalnie mieści się w zakresie uprawnień właściciela. Przedmiotem kradzieży może być jedynie cudza rzecz ruchoma.

Rzeczą cudzą jest rzecz stanowiąca własność innej osoby. Nie jest możliwa kradzież rzeczy własnej lub niczyjej (np. porzuconej). Jest za to możliwa kradzież przedmiotu współwłasności przez współwłaściciela. Kradzież taka ma miejsce, gdy jeden ze współwłaścicieli dokonuje zaboru rzeczy stanowiącej współwłasność, uniemożliwiając realizację prawa własności innym współwłaścicielom. Na podobnej zasadzie jeden ze wspólników może dokonać kradzieży mienia należącego do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (mienie spółki jest dla poszczególnych wspólników „cudze”), zaś jeden z małżonków może przywłaszczyć rzecz wchodzącą w skład ich wspólnego majątku. Wystarczy, aby wydobył tę rzecz spod wspólnego władania i rozporządzał nią wbrew woli współmałżonka, nie zamierzając jej zwrócić.

Przepisy dotyczące kradzieży rzeczy ruchomej (art. 278 §1 i 3-4 KK) zgodnie z art. 278 §5 KK stosuje się także w przypadku kradzieży energii i karty bankomatowej. Kradzież energii elektrycznej polega na pozyskiwaniu jej w sposób bezprawny przez podstępne korzystanie z cudzego źródła energii, uszkodzenie urządzenia pomiarowego bądź zmianę jego wskazań. W każdym z tych przypadków dochodzi do przywłaszczenia wartości majątkowej w wyniku pobierania pożytków bez zapłaty. Kradzież karty magnetycznej polega na fizycznym pozbawieniu posiadacza władztwa nad ta kartą, co stanowi zachowanie typowe dla zaboru rzeczy. Ratio legis penalizacji czynów tego rodzaju wyraża się w woli ochrony posiadacza karty przed bezprawnym pobieraniem środków finansowych z jego konta bankowego. Niezależnie od tego, znamiona przestępstwa kradzieży wypełnione są przez sam zabór karty, nawet jeśli sprawca nie zrobił z niej stosownego użytku. Odmienną konstrukcję ma czyn opisany w art. 278 §2, tzn. bezprawne uzyskanie cudzego programu komputerowego. Nie polega ono na pozbawieniu posiadacza programu władztwa nad nośnikiem danych, na którym ów program się znajduje, ale na bezprawnym powielaniu programu. W przypadku zaboru nośnika danych (dyskietki, płyty kompaktowej, całego komputera), uzasadnione jest kumulatywna kwalifikacja z art. 278 §1 i 2 KK, bowiem sprawca bezprawnie przywłaszczył sobie i rzecz ruchomą, i program komputerowy.

Szczególnym typem kradzieży jest kradzież leśna, tzn. bezprawny wyrąb drzewa w lesie w celu przywłaszczenia (art. 290 §1 KK) lub zabór w celu przywłaszczenia drzewa wyrąbanego lub powalonego (art. 290 §2 KK). Wyróżnienie tego typu kradzieży wiąże się ze szczególna ochrona lasów jako dobra narodowego. Penalizacja przewidziana w art. 290 KK dotyczy zarówno zaboru drzewa w lasach państwowych, jak i w prywatnych. Sprawca bezprawnego zaboru drzewa odpowiada jak za kradzież. W razie skazania za kradzież leśną, sąd orzeka wobec sprawcy obligatoryjną nawiązkę w wysokości podwójnej wartości przedmiotu kradzieży. Kradzież jest przestępstwem ogólnosprawczym (powszechnym, może je popełnić każdy człowiek zdolny do odpowiedzialności karnej). Jest to przestępstwo o charakterze kierunkowym, którego można się dopuścić jedynie w zamiarze bezpośrednim w celu przywłaszczenia (dolus directus coloratus).

Kradzież rzeczy znacznej wartości (typ kwalifikowany). Kradzież rzeczy znacznej wartości stanowi kwalifikowany typ kradzieży i jest obarczona surowszą sankcją (art. 294 §1 KK; w tym wypadku sprawcy grozi kara od 1 roku do 10 lat pozbawienia wolności, przy kradzieży zwykłej - od 3 miesięcy do 5 lat). Definicję „znacznej wartości” formułuje art. 115 § 5 KK., zgodnie z którym mieniem znacznej wartości jest mienie, którego wartość w chwili popełnienia czynu zabronionego przekracza dwustukrotną wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Wysokość najniższego miesięcznego wynagrodzenia ustala się według danych ogłaszanych przez Prezesa GUS.

Typ uprzywilejowany: kradzież mniejszej wagi (typ uprzywilejowany). W obecnie obowiązującym kodeksie karnym przewidziany został uprzywilejowany typ kradzieży mniejszej wagi (art. 278 § 3 KK), przewidujący lżejszą sankcję (grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności do roku - jeśli już o tym mówimy). W doktrynie istnieją pewne wątpliwości co do właściwej wykładni wypadku małej wagi. W orzecznictwie stosuje się wykładnię szeroką, uwzględniając nie tylko wartość przedmiotu kradzieży ale także okoliczności i sposób popełnienia czynu oraz motywy, jakimi kierował się sprawca. Kradzież rzeczy, której wartość nie przekracza 250 zł stanowi wykroczenie, o ile sprawca nie popełnił przy tym kradzieży z włamaniem, nie stosował gwałtu ani nie groził jego natychmiastowym użyciem, a przedmiotem czynu nie była broń.

Ściganie kradzieży. Kradzież jest występkiem ściganym z urzędu, chyba, że sprawca dopuścił się go na szkodę osoby najbliższej. W takim przypadku, zgodnie z art. 278 § 4 KK, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego. Celem podobnej regulacji jest ochrona stosunków rodzinnych. Zdarza się bowiem, ze ukaranie sprawcy mogłoby je naruszyć lub przynieść dodatkową szkodę pokrzywdzonemu.(Katalog osób najbliższych zawiera art. 115 § 11 KK, gdzie wymienieni zostali małżonek, wstępni, zstępni, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba przysposobiona z małżonkiem oraz osoba pozostająca w trwałym pożyciu ze sprawcą).

Wykres 13. Przestępstwa kradzieży dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2007 z podziałem na grupy wiekowe

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Kradzieżą z włamaniem (art. 279 § 1 kk) jest zabór rzeczy ruchomej celem jej przywłaszczenia dokonany po uprzednim pokonaniu zabezpieczenia. W dawnym orzecznictwie i literaturze prawa karnego przyjmowano, że zabezpieczenie musi mieć fizyczny charakter. Obecnie coraz częściej spotykany jest pogląd, że włamaniem jest także pokonanie niematerialnego zabezpieczenia (np. złamanie kodu zamka szyfrowego). Nie jest istotne na ile zabezpieczenie jest w stanie spełnić swoją rolę. Włamanie ma miejsce zawsze, gdy sprawca usuwa sprawną przeszkodę(drzwi zamknięte na klucz, skobel, zamknięte okno, nawet zasunięty zamek błyskawiczny w namiocie) umieszczoną przez właściciela i z której wynika jego wola zabezpieczenia rzeczy przed osobami postronnymi. Sposób pokonania zabezpieczenia jest nieistotny. Sprawca może posłużyć się także oryginalnym kluczem.

Włamanie może nastąpić tylko do zamkniętego pomieszczenia (także pojazdu). Zwykłą kradzieżą będzie zatem zabór roweru przypiętego na łańcuch do parkanu.

Kradzież z włamaniem, w przeciwieństwie do kradzieży nie jest czynem przepołowionym. Sprawca odpowiada za przestępstwo niezależnie od wartości skradzionego mienia.

Przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności od 1 roku do 10 lat. W przypadkach mniejszej wagi sąd może orzec karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeśli kradzież z włamaniem popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie przestępstwa następuje na jej wniosek.

Wykres 14. Przestępstwa kradzieży z włamaniem dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2007 z podziałem na grupy wiekowe

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Z powyższego wynika, że od 1989 roku znacznie spadła ilość przestępstw przeciwko mieniu, to znaczy kradzieży i kradzieży z włamaniem. Może na to mieć wpływ zwiększona świadomość społeczeństwa i znajomość metod, jakimi działają sprawcy. Niewątpliwie wpływ na to też mają skuteczniejsze metody zabezpieczenia mienia (np. powszechne stosowanie alarmów w samochodach, drzwi antywłamaniowe, monitoring). W związku z tym hipoteza badawcza nr 3 niniejszej pracy, stwierdzająca, że ilość przestępstw przeciwko mieniu popełnianych przez nieletnich sprawców ma tendencję wzrostową jest nieprawdziwa.

3.4. Przestępczość zorganizowana

Przestępczość zorganizowana to zjawisko kryminalne występujące w skali międzynarodowej, którego nie można ściśle ograniczyć stanem faktycznym przestępstwa. Obejmuje ona zbiór poszczególnych przestępstw, złożoną postać (formę) aspołecznych zachowań, nie jest zjawiskiem wcześniej nie znanym, występowała w wielu krajach, w różnej formie, a przedmiotem jej zainteresowań były różne obszary życia społeczno-ekonomicznego.

Problem definicji przestępczości zorganizowanej jest niezwykle kontrowersyjny i skomplikowany ze względu na różnorodność i zmienność form jej występowania w różnych krajach, dlatego definicji tego rodzaju przestępczości istnieje wiele. W polskiej praktyce organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości są wykorzystywane różne definicje wypracowane przez poszczególne państwa i organizacje międzynarodowe.

Biuro do Walki z Przestępczością Zorganizowaną Komendy Głównej Policji posługuje się własną definicją przestępczości zorganizowanej, na którą składa się kilka elementów. Sprawcy działają z chęci zysku lub żądzy władzy, działalność grupy trwa przez dłuższy czas, jest to zorganizowana struktura, w której występuje podział zadań między członkami, sposobem zarabiania pieniędzy jest multiprzestępczość, grupa jest hermetyczna, zdyscyplinowana i poddana kontroli, używa przemocy lub innych środków zastraszania, dąży do wywarcia wpływu na politykę, organy ścigania, sądy lub media, nieraz prowadzi działaność w skali międzynarodowej, „pierze brudne pieniądze".

Pojęcie przestępczość zorganizowana do polskiego ustawodawstwa zostało wprowadzone w ustawie O ochronie obrotu gospodarczego z 12 X 1994 r. Do normy prawnej zakazującej „prania brudnych pieniędzy" (jednak bez właściwej interpretacji prawnej).

Zjawisko Przestępczość Zorganizowana związana jest z innymi pojęciami: mafia, gangi, korupcja, przemyt, narkotyki, pranie brudnych pieniędzy.

W przypadku nieletnich można mówić o udziale w zorganizowanych grupach przestępczych w dwóch kategoriach. Pierwsza to udział w gangu młodzieżowym dokonującym na przykład kradzieży lub rozbojów. Druga to udział nieletniego w zorganizowanej grupie przestępczej dorosłych. Takiego przypadku w badanym okresie czasu na terenie działania KPP w Mławie nie stwierdzono.

Na wykresie 18 przedstawiono udział nieletnich w zorganizowanych grupach przestępczych na terenie działania KPP w Płońsku w wybranych latach okresu 1989-2008

Wykres 18. Udział nieletnich w zorganizowanych grupach przestępczych w latach 2005-2008 na terenie działania KPP w Płońsku

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku (brak danych sprzed roku 2005)

W Komendzie Powiatowej Policji w Płońsku brak jest danych u udziale nieletnich w zorganizowanych grupach przestępczych przed 2005 rokiem. W roku 2005 odnotowano 13 takich sprawców, w roku2006 – ośmiu, w 2007 sześciu i w roku 2008 tylko dwóch. Można jednak tylko przypuszczać, że tendencja ta ma charakter spadkowy, gdyż brak danych z lat 90-tych ubiegłego stulecia uniemożliwia porównanie danych. Jednak zmniejszający się udział nieletnich sprawców w zorganizowanych grupach przestępczych może świadczyć o skuteczności działania organów ścigania zajmujących się tego rodzaju przestępczości oraz że przestępczość nieletnich nie ma raczej charakteru zorganizowanych grup, a przypadkowych układów.

3.5. Przestępstwa przeciwko prawu antynarkotykowemu

Przestępstwa przeciwko prawu antynarkotykowemu obejmują przypadki naruszenia przepisów dotyczących narkotyków, jak zażywanie, posiadanie, uprawa, produkcja, handel narkotykami i ich prekursorami oraz przestępstwa związane z kierowaniem pojazdami pod wpływem narkotyków. Związek między narkotykami i przestępczością w tym przypadku wynika z definicji przyjętej w przepisach prawnych, a nie z wpływu jednego zachowania na drugie. Podstawą warunkującą zaistnienie tego typu przestępstw jest bowiem zakaz dotyczący grupy nielegalnych substancji psychoaktywnych. Do tej pory badania nad związkiem pomiędzy zażywaniem narkotyków/handlem narkotykami i przestępczością przeprowadzano głównie w Stanach Zjednoczonych, a próbą badawczą były najczęściej populacje osób przebywających w odosobnieniu (leczenie odwykowe, areszt). Stąd też dokonane analizy schematów łamania prawa ukazują ograniczony obraz złożonych zależności między narkotykami a przestępczością w całej populacji. Podejmowano próby oszacowania liczby przestępstw związanych z narkotykami, co okazało się bardzo trudne z uwagi na fakt, iż wiele z nich nie zostaje zarejestrowanych, a oficjalne dane statystyczne w sposób niepełny oddają skalę problemu.

Polskie prawo zabrania posiadania, nielegalnego wytwarzania oraz dystrybucji a także przemytu narkotyków i innych substancji psychotropowych. Każdy, kto wykracza poza ramy tych zakazów wchodzi w obszar przestępczości narkotykowej, której skutkiem jest rozszerzanie się narkomanii, a w konsekwencji degradacja osobowości wielu, zazwyczaj młodych ludzi.

              Według danych Komendy Głównej Policji, w 2005 roku stwierdzono 67.560 przestępstw narkotykowych, które stanowiły 5% ogólnej liczby wszystkich przestępstw. W tym miejscu można zadać pytanie, czy 5% ogólnej liczby przestępstw stanowi istotny problem? Otóż ten z pozoru niewielki odsetek przestępstw, z uwagi na dalekosiężne negatywne skutki, wpływa na poziom bezpieczeństwa społeczeństwa. Należy przy tym zaznaczyć, że stwierdzenie określonego przestępstwa narkotykowego wynika wyłącznie z ujawnienia go przez organy ścigania. Zatem każdy nie zatrzymany diler, każdy nie przechwycony przemyt czy też nie zlikwidowane nielegalne laboratorium narkotykowe nie występują w policyjnych statystykach, chociaż funkcjonują w realnej przestrzeni przestępczej. Wielką niewiadomą pozostaje faktyczna liczba, a więc także skala tych przestępstw.

Ujawniana w naszym kraju amfetamina pochodzi wyłącznie z nielegalnej, rodzimej produkcji, w której polscy chemicy-przestępcy specjalizują się od kilkunastu lat. Podobnie rodzime pochodzenie charakteryzuje polską heroinę, powstającą jako wywar ze słomy makowej. Znaczenie tego niebezpiecznego narkotyku systematycznie maleje, co najprawdopodobniej spowodowane zostało wyparciem go przez łatwiejsze w użyciu narkotyki syntetyczne oraz drastyczną redukcją upraw maku wysokomorfinowego na rzecz maku o niskiej zawartości morfiny.

              Pozostałe narkotyki, głównie heroina, kokaina, LSD, haszysz, ecstasy, marihuana trafiają do Polski z przemytu. Część marihuany, co prawda pochodzi z krajowej produkcji, w wyniku zakładania nielegalnych plantacji konopi indyjskich, ale duża część tego narkotyku przemycana jest z Europy zachodniej.

              Ujawniana i zabezpieczana w Polsce heroina pochodzi prawie wyłącznie z Afganistanu i Pakistanu. Miejscem wytwarzania zabezpieczanej w kraju kokainy są oczywiście nielegalne wytwórnie kontrolowane przez przestępcze kartele w krajach Ameryki Południowej i Środkowej. Dla tych narkotyków Polska nie jest miejscem docelowego przemytu, a jedynie krajem tranzytowym na drodze do innych państw europejskich. Tylko część z tych narkotyków trafia do polskich narkomanów. Podobnie rzecz się ma w przypadku haszyszu, LSD i ecstasy, które stały się popularnymi wśród młodzieży narkotykami. Zawdzięczamy to „importowi” z Europy zachodniej.

              W ciągu kilkunastu lat nastąpiła wyraźna zmiana ilościowa i jakościowa w ofercie narkotyków. Zmiana dotyczy także wizerunku narkomana. Jeszcze 15-20 lat temu wiodącym o ile nie jedynym narkotykiem w Polsce, była „polska heroina” produkowana w prymitywnych warunkach, często w melinach, głównie przez samych narkomanów. Dzisiaj polski narkoman otrzymuje w ofercie całą gamę różnorodnych narkotyków pochodzenia naturalnego, jak i syntetycznych o zróżnicowanej cenie, produkowanych na skalę przemysłową.

              Podobnie dzisiejszy narkoman różni się wyraźnie od tego, który leżał nieprzytomny w bramie, na chodniku lub na parkowej ławce. Obecny narkoman to głównie młody człowiek atrakcyjnie i modnie ubrany, pełen luzu, bawiący się na dyskotekach, często uczeń lub student, ale także młody ambitny pracownik zorientowany na karierę i sukces poprzez pracę ponad siły.

              Dzisiejszy stan rzeczy zdaje się przypominać swoisty samonapędzający się system, w którym z jednej strony narkoman składając określone zamówienie otrzymuje odpowiedni produkt, z drugiej zaś coraz nowsze narkotyki.

Zgodnie z Ustawą z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu narkomanii /Dz U. z 2005r. Nr 179, poz.1485/przestępcą jest każdy, kto:

• wbrew przepisom ustawy wytwarza, przetwarza albo przerabia środki odurzające lub substancje psychotropowe, albo przetwarza słomę makową  - (art.53),

• wyrabia, posiada, przechowuje, zbywa lub nabywa przyrządy, jeżeli z okoliczności wynika, że służą one lub są przeznaczone do niedozwolonego wytwarzania, przetwarzania lub przerobu środków odurzających lub substancji psychotropowych – (art.54pkt.1),

• wbrew przepisom ustawy dokonuje przywozu, wywozu, wewnątrzwspólnotowego nabycia, wewnątrzwspólnotowej dostawy lub przewozi przez terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub terytorium innego państwa środki odurzające, substancje psychotropowe lub słomę makową - (art.55),

• wbrew przepisom wprowadza do obrotu środki odurzające, substancje psychotropowe lub słomę makową albo uczestniczy w takim obrocie, bądź czyni do tego przygotowania- (art.56 i 57),

• wbrew ustawie udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia albo umożliwia ich użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji- (art.58),

• w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej udziela innej osobie środka odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwia użycie albo nakłania do ich użycia- (art.59),

• będąc właścicielem lub działającym w jego imieniu zarządcą albo kierownikiem zakładu gastronomicznego, lokalu rozrywkowego lub prowadząc inną działalność usługową, mając wiarygodną wiadomość o popełnieniu przestępstwa określonego w art. 56,58 lub 59 na terenie tego zakładu lub lokalu, nie powiadamia o tym niezwłocznie organów ścigania- (art. 60),

• wbrew przepisom przewozi przez terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub terytorium innego państwa, nabywa, posiada lub przechowuje prekursory - (art.61),

• wbrew przepisom ustawy posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe – (art. 62),

• wbrew przepisom ustawy uprawia mak, z wyjątkiem maku niskomorfinowego lub konopie, z wyjątkiem konopi włóknistych - (art.63),

• zbiera w celu przywłaszczenia środki odurzające, substancje psychotropowe, mleczko makowe, słomę makową, żywicę lub ziele konopi innych niż włókniste - (art.64),

• prowadzi  reklamę lub promuje substancję psychotropową lub środek odurzający w celach innych niż medyczne – (art.68).

              Dzisiejsza przestępczość narkotykowa stała się praktycznie wyłącznym udziałem zorganizowanych grup przestępczych, często o powiązaniach międzynarodowych, które do produkcji, przemytu i dystrybucji środków odurzających zapewniają wsparcie finansowe, logistyczne oraz organizacyjne. Grupy te z narkotyków uczyniły intratny interes i podobnie jak sprawnie działające przedsiębiorstwa dbają w swoisty sposób o produkcję i niezawodne dostawy narkotyków dla konsumentów poprzez wielostopniowe, zorganizowane siatki dilerów. Prowadzą także pewnego rodzaju akcje promocyjne skierowane do młodych ludzi oferując narkotyki po bardzo niskich cenach, czasami bezpłatnie dla zdobycia nowych rynków zbytu. Częste doniesienia medialne o likwidowanych nielegalnych wytwórniach amfetaminy, rozbiciu grup przestępczych dystrybuujących narkotyki, przerywaniu kanałów przemytniczych kokainy oraz heroiny, zarówno w ogromnych ilościach  (jak ten udaremniony przez Centralne Biuro Śledcze KGP w 2003 roku przemyt blisko pół tony kokainy) jak też mniejszych, realizowanych przez grupy zwerbowanych przemytników przemycających narkotyki w postaci tzw. połyków wskazują, że nie są to działania przypadkowe, lecz zaplanowane i zorganizowane przedsięwzięcia.

Wykres 16. Przestępstwa przeciwko prawu narkotykowemu na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008 w rozbiciu na grupy wiekowe

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Z powyższego wynika, że hipoteza badawcza nr 6 niniejszej pracy, stwierdzająca, że zwiększa się ilość przestępstw związanych z narkotykami popełnianych przez młodocianych w stosunku do lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku jest prawdziwa.

3.6. Przestępstwa pod wpływem narkotyków

Termin „przestępstwo związane z narkotykami” uwzględnia cztery rodzaje przestępstw;

• przestępstwa psychofarmakologiczne, popełniane pod wpływem substancji psychoaktywnej, w wyniku przyjęcia dużej dawki substancji lub długotrwałego jej zażywania;

• kompulsywne przestępstwa o charakterze ekonomicznym, popełniane w celu zdobycia pieniędzy (lub narkotyków) dla zaspokojenia głodu narkotykowego;

• przestępstwa o charakterze ogólnym, popełniane w ramach funkcjonowania rynku narkotyków nielegalnych jako część interesów związanych z zaopatrzeniem w narkotyki, ich dystrybucją oraz zażywaniem;

• przestępstwa przeciwko prawu antynarkotykowemu, popełniane przeciwko przepisom antynarkotykowym (oraz innym przepisom powiązanym).

Przestępstwa psychofarmakologiczne

Model psychofarmakologiczny zakłada, iż zażycie dużej dawki substancji psychoaktywnej lub długotrwałe używanie narkotyku może powodować agresję i przemoc. Ponadto skutki użycia narkotyków mogą objawiać się m.in. pobudliwością, drażliwością, lękami, rozhamowaniem, silnymi zmianami nastrojów, zaburzeniami kognitywnymi i ograniczoną zdolnością oceny sytuacji. Wszystkie powyższe okoliczności mogą prowadzić do zachowań przestępczych. Jednocześnie do tej kategorii trzeba również zaliczyć przestępstwa będące wynikiem zażywania narkotyków przez ofiarę przestępstwa, takie jak napaść seksualna, popełniona, gdy ofiara jest pod wpływem substancji psychoaktywnej oraz kradzieże czy rozboje, które stają się możliwe, gdy ofiara traci sprawność z powodu zażycia narkotyków. Nie można jednoznacznie stwierdzić, które substancje psychoaktywne mają uniwersalne właściwości kryminogenne, ponieważ zachowanie człowieka pod wpływem narkotyków jest uwarunkowane zarówno indywidualnie, jak i środowiskowo. Badania wykazują jednak istotny wpływ narkotyków (począwszy od środków stymulujących po opiaty i środki uspokajające) na nasilanie zachowań gwałtownych, często prowadzących do czynów przestępczych.

Przypadki przestępstw o charakterze ogólnym dotyczą głównie czynów z użyciem przemocy (np. napady, zabójstwa), występujących w ramach funkcjonowania rynku nielegalnych narkotyków i związanych ze sprzedażą, dystrybucją oraz zażywaniem tych substancji. Przemoc jest bowiem stosowanym narzędziem kontroli, szczególnie w sytuacjach takich jak: spory o terytorium, kary za oszustwo, inkasowanie należności i starcia z policją. Przestępstwa o charakterze ogólnym mogą obejmować także korupcję w przedsiębiorstwach, administracji rządowej, systemach bankowych. Warto zauważyć, iż może zaistnieć efekt wzajemnego wzmacniania między działalnością przestępczą a zażywaniem narkotyków: osoby związane z subkulturą przestępczą są w większym stopniu zagrożone problemami narkotykowymi, natomiast osoby problemowo zażywające narkotyki są bardziej zagrożone zaangażowaniem się w działalność przestępczą.

Wykres 15. Przestępstwa popełnione pod wpływem narkotyków na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Z powyższego wynika, że osoby będące pod wpływem narkotyków są często sprawcami przestępstw. Jest to z jednej strony spowodowane niewątpliwie koniecznością zdobycia środków na narkotyki, z drugiej zaś oszołomieniem spowodowanym środkami odurzającymi. Hipoteza badawcza nr 7 niniejszej pracy, stwierdzająca, że zażywanie narkotyków jest czynnikiem wpływającym na przestępczość nieletnich jest prawdziwa.

3.7. Przestępstwa popełnione pod wpływem alkoholu

Picie alkoholu jest nie tylko modne, ma też funkcję inicjacyjną, świadczy o przechodzeniudo świata ludzi dorosłych, uwiarygodnia zwłaszcza w kontaktach ze starszymi kolegami. Często stanowi też przedmiot współzawodnictwa, którego wynik ma istotne znaczenie dla pozycji w grupie.

Mówiąc o grupie, trzeba też wskazać, że to właśnie grupa i uznawane w niej normy stają się wyznacznikiem postępowania nieletnich.

To właśnie ona tworzy atmosferę akceptacji dla zachowań nie uznawanych przez większość dorosłych. To wewnątrz niej dochodzi do uzgadniania usprawiedliwień dla naruszania ogólnie uznawanych wartości. Potwierdzają to badania E. Bieleckiego nad wpływem wartości na zachowania przestępcze. Autor zwraca uwagę na skłonność dostosowywania przez młodych sprawców uznawanych wartości do oczekiwań otoczenia. Świadczy to o wpływie grupy na postępowanie, a zwłaszcza liderów, którzy stanowią autorytet i często wykorzystują go, zmuszając nieletnich do popełniania czynów karalnych.

Przy tej okazji warto wspomnieć o jeszcze jednej funkcji alkoholu w odniesieniu do przestępczości, w tym nieletnich, mowa mianowicie o przełamywaniu strachu przed popełnieniem przestępstwa i redukcji napięcia po jego popełnieniu. To picie "na odwagę" ma też znaczenie swoiście magiczne, jak toast za pomyślność.

W wielu wypadkach motywacją do popełnienia przestępstwa jest chęć zdobycia alkoholu lub środków na jego zakup, co nie musi być oczywiście dowodem uzależnienia, ale jest poważnym wskazaniem co do wartości alkoholu dla sprawców, którzy skłonni są podjąć określone ryzyko.

Przedstawione tu związki alkoholu z przestępczością nieletnich można podsumować, jako zespół czynników o zróżnicowanym charakterze, począwszy od wpływu środowiska rodzinnego, czy innych grup pierwotnych mających silny wpływ na przebieg socjalizacji nieletniego, aż po jego cechy osobnicze.

Powstaje więc pytanie: Co wobec zwiększającej się skali zjawiska i jego poważnych skutków społecznych czyni powołane do tego sądownictwo dla nieletnich?

Rozpoczynając rozważania na ten temat, warto przytoczyć obowiązującą Ustawę z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, która wyposaża sąd w takie środki jak: upomnienie, rozmaite typy nadzorów (w tym kuratorskie), obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, naprawienia szkody, umieszczenie w zakładzie wychowawczym lub poprawczym.

Artykuł 12 cytowanej ustawy przewiduje również możliwość zastosowania wobec sprawców czynów karalnych środka w postaci umieszczenia w zakładzie leczniczym, co może być skutkiem niedorozwoju umysłowego lub stwierdzonego nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających. Zastanawia tu jednak fakt tak wąskiego potraktowania przez ustawodawcę możliwości umieszczenia nieletnich w placówkach leczniczych dlaczego tylko sprawców czynów karalnych, a nie tych, którzy znaleźli się przed sądem z uwagi na demoralizację, której jednym z wymienionych przejawów jest nadużywanie alkoholu.

Znacznie bardziej postępowy pod tym względem jest obecnie obowiązujący Kodeks Karny, którego stosowanie wobec nieletnich ma miejsce tylko w bardzo nielicznych wypadkach. W efekcie bardzo wielu nieletnich, stających przed sądem w związku z demoralizacją, nie otrzymuje pomocy, a jedynie dość nieefektywne środki nadzoru.

Można więc powiedzieć, że dla wielu z nich jest to początek prawdziwej kariery przestępczej i zaprzepaszczona zostaje szansa na terapię i uniknięcie lub wyjście z uzależnienia.

Wykres 17. Przestępstwa popełnione pod wpływem alkoholu na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Z powyższego wynika, że hipoteza nr 8 niniejszej pracy, stwierdzająca, że spożywanie alkoholu ma istotny wpływ na poziom przestępczości nieletnich jest prawdziwa.

3.8. Agresja szkolna

Coraz częściej mówi się w szkołach o narastaniu problemu agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży. Następuje wyraźny wzrost liczby agresywnych zachowań uczniów na terenie szkoły. Nie wiadomo, dlaczego mamy do czynienia z tak znacznym wzrostem aktów przemocy. Jeszcze kilkanaście lat temu nie notowano tylu przypadków agresji. W szkołach było o wiele bezpieczniej. Niepokojącym zjawiskiem jest fala przemocy, która wystąpiła w środowisku szkolnym.

O rozmiarach agresji wiemy niewiele, ponieważ uczeń z obawy przed powtórnym pobiciem, sponiewieraniem, ośmieszaniem nie zechce o tym komukolwiek powiedzieć.
Podobną postawę przejawiają niejednokrotnie i sami rodzice, nawet jeżeli wiedzą o kłopotach swojego dziecka.

Nauczyciele też często bagatelizują informacje na temat tych zjawisk. Z jednej strony narzekają na uczniów, z drugiej zaś twierdzą, że to nieprawda, że problem ten nie dotyczy uczniów ich klasy czy szkoły.

Tymczasem przemoc miała i ma miejsce w szkole, na terenach przyległych do szkoły i na drodze dom-szkoła.

Jakie są przyczyny zaistniałych zjawisk ?

Źródeł jest bardzo wiele i są one różnorodne. Duży wpływ stanowi rodzina i osłabienie jej roli wychowawczej, nieodpowiednie środowisko rówieśnicze, transformacja ustrojowa, która stwarza szereg nowych oczekiwań, możliwości, norm postępowania i zagrożeń społecznych.

Szkoła, w której dydaktyka zdominowała działalność, odsuwając funkcję wychowawczą i opiekuńczą, a także środki masowego przekazu – telewizja, ukazująca w filmach sceny okrucieństwa, agresji i zabijania.

Problematyka agresji staje się coraz częściej przedmiotem wielu badań psychologicznych. Obecnie jest zjawiskiem powszechnym, ponad kulturowym, obejmującym powoli wszystkie środowiska społeczne i grupy wiekowe. Zjawiska agresji, przemocy i nietolerancji na skutek ich popularności i ciągłości tracą na niezwykłości i stają się trwałymi komponentami życia codziennego, systemu edukacji, kultury masowej, informacji, rozrywki i sportu.

Coraz częściej nauczyciele zaczynają dostrzegać przemoc w szkołach, zwracając uwagę na następujące nieprawidłowości: przemoc fizyczną, psychiczną, niszczenie rzeczy, wymuszanie pieniędzy.

Przemoc w szkołach występuje w relacji dziecko – dziecko, dziecko – nauczyciel oraz nauczyciel – dziecko. Przyczyny tego stanu rzeczy leżą po stronie nauczycieli i po stronie dzieci.

Przyczynami przemocy ze strony nauczycieli wobec dzieci są:

Stres zawodowy.

Agresja ze strony dzieci.

Przepracowanie.

Niewykonywanie poleceń.

Niedocenianie zawodu.

Trudności materialne.

Niepewność pracy.

Manipulowanie uczniami, przedmiotowy stosunek do ucznia.

Przyczynami przemocy ze strony dzieci wobec innych dzieci oraz dorosłych są:

Destruktywne grupy rówieśnicze.

Alkoholizm w rodzinie.

Bezrobocie.

Trudności materialne.

Telewizja, wideo, kino.

Gry komputerowe.

Pisma młodzieżowe

Narkomania
Rozbicie rodziny, brak kontaktu ze szkołą, niewydolność wychowawcza rodziny.

Agresja w rodzinie, znęcanie się nad dziećmi, brak akceptacji, patologia.

Zaburzenia emocjonalne, wady rozwojowe.

Zemsta za zbyt niskie oceny, poczucie skrzywdzenia.

Agresja przedstawiana jest jako wzór zachowania, przenoszona z porachunków między grupami na każdego, kto się różni. Szacunek należy się tylko silniejszemu. Na pograniczu młodzieżowych i szkolnych źródeł agresji wśród młodzieży mieści się zjawisko “fali” w szkołach będące przejawem i przyczyną zachowań agresywnych. Uczniowie starsi na swoje ofiary wybierają młodszych i słabszych fizycznie kolegów. Grożą pobiciem, ściągają od “kotów” haracze, przestrzegając jednocześnie przed donosicielstwem. Zastraszane ofiary nie mają odwagi szukać pomocy.

We współczesnej dobie coraz bardziej słabnie profilaktyczna działalność szkół i instytucji zobowiązanych do wspomagania rodziny i przeciwdziałania niedostosowaniu społecznemu dzieci. Instytucje oświatowe coraz częściej tkwią w kryzysie. Ich oferty często przegrywają z kasetami wideo lub barwną ulicą. Nie zapewniają nawet pracy, a wymagająca wysiłku edukacja wydaje się uczniom coraz mniej pociągająca i potrzebna. W społeczności szkolnej występowanie przemocy ułatwia przede wszystkim utrzymywanie tabu wobec problemu. Nauczyciele patrzą na przemoc i nie reagują, rzadko przeciwdziałają powstaniu uczucia zagrożenia i lęku u złego ucznia. Często okazują niechęć uczniowi sprawiającemu kłopoty w szkole, wyśmiewają jego wypowiedzi, używają krzywdzących określeń. Na wywiadówkach piętnują wobec innych rodziców. Taki uczeń czuje się często skrzywdzony i upokorzony. Budzi się wówczas u ucznia postawa agresywna i buntownicza. Bunt manifestuje się w formie aroganckich zachowań wobec dorosłych, lekceważenia obowiązków szkolnych, aspołecznych wybryków, itp.

Problemy wychowawcze mogą sprawić również zdolni uczniowie. Wyprzedzając swoich rówieśników dojrzałością intelektualną, mogą zostać izolowani od grupy. Przyczyną tego mogą być cechy osobowości takiego ucznia, np.: egoizm, zarozumiałość, niekoleżeńskość.

Szereg zjawisk wskazuje na związek między nieprzystosowaniem dzieci zdolnych do wymagań szkoły a systemem wychowawczym i osobowością nauczycieli. Większość wymagań stawianych uczniom zależy od nauczyciela. Nauczyciel nietolerancyjny, autorytatywny znajdzie w klasie wielu uczniów nie umiejących sprostać jego wymaganiom i będzie ich uważać za uczniów sprawiających trudności wychowawcze.

Najczęściej nauczyciele chcą kształtować uczniów według określonych wzorów, a uczeń chce być sobą, decydować o własnym rozwoju. Nauczyciele stawiają sobie za zadanie wyszukanie, czego uczeń nie umie, aby wystawić ocenę, a uczeń, by uniknąć oceny niedostatecznej, stara się ukryć swą niewiedzę. Nauczyciele wymagają posłuszeństwa i bezkrytycznego wykonywania poleceń, uczeń się buntuje. Szkoła często staje się instytucją, którą trudno polubić, doprowadza niektórych uczniów do rozpaczy, a nawet samobójstw.

Uczeń jest w stanie polubić szkołę wówczas, kiedy zaspokaja w niej swoje potrzeby, nie jest zagrożony upokorzeniem, szyderstwem czy ironią ze strony nauczyciela i kolegów, kiedy wymaga się od niego tyle, na ile go stać. W takich warunkach łatwo o dobre samopoczucie, radość ze współżycia z kolegami, radość z uzyskanych sukcesów z rzetelnej twórczej pracy. Oczywiście nie jest to możliwe do zrealizowania w stosunku do całej szkoły czy choćby klasy.

Uczeń boi się oceny niedostatecznej, klasówek czy odpowiedzi ustnej. Ocenom negatywnym towarzyszy poczucie małej wartości. Często nauczyciel, stawiając ocenę niedostateczną w obecności klasy kpi z ucznia, nazywa go leniem lub nieukiem. Narastające niepowodzenia szkolne, brak możliwości opanowania zbyt trudnego programu stanowią jedną z głównych przyczyn wzrostu zachowań agresywnych, chuligaństwa, narkotyzowania się, przestępczości.

Szkodliwym sposobem dyscyplinowania uczniów są kary fizyczne, dziecko uderzone przez nauczyciela jest bezsilne, mimo, że wie, iż nauczyciel nie ma go prawa uderzyć. U tak ukaranego dziecka może powstać żal i chęć zemsty, chęć czynienia na przekór.

Kary fizyczne są wyrazem bezsilności pedagogicznej tych osób, które nie znajdują innych możliwości dyscyplinowania wychowanków, a jednocześnie wzmacniają bardzo silne zachowania agresywne uczniów, gdyż w tym przypadku działa zarówno mechanizm modelowania, jak i frustracja.

Równie szkodliwym sposobem jest krzyk nauczyciela, zdenerwowany nauczyciel często używa różnych złośliwych epitetów upokarzających ucznia.

W okresie transformacji ustrojowej niepokoje nauczycieli związane z możliwością utraty pracy, niskim pensjami odbijają się na stosunkach interpersonalnych w szkole. Agresywność niektórych nauczycieli odzwierciedla się w wygórowanych wymaganiach, surowych ocenach, zmuszaniu dzieci do podporządkowywania się ich woli. Mała “superwizja” ze strony nauczycieli na przerwach i w miejscach, w których przemoc najczęściej zachodzi również sprzyja rozwojowi różnych form agresji. Często nauczyciele w poczuciu bezsilności – czasem fizycznej, a częściej wynikającej z niewiedzy jak skutecznie reagować, jak przerwać tą sytuację, jak rozmawiać ze sprawcą, jak rozmawiać z ofiarą, jak zapobiegać zjawisku przemocy w szkole, reagują zbyt słabo lub wcale.

W dziedzinie organizacji wolnego czasu i opieki nad uczniem nie będącej mocnym elementem systemu oświaty także występują luki. Rażąco zredukowano ofertę zajęć pozalekcyjnych, pozaszkolnych i wyrównawczych. Zlikwidowano wiele świetlic, ognisk wychowawczych. Wielu uczniom dokucza nuda i bezczynność, po lekcjach nie wiedzą, co z sobą zrobić. Na atrakcyjne zajęcia pozaszkolne potrzebne są pieniądze, których coraz częściej nie mają nie tylko rodzice, ale i władze oświatowe, powiatowe i gminne.

Problem przemocy w szkole jest tak stary jak stara jest szkoła, z tą różnicą, że ciągle zmieniają się jej uwarunkowania i formy. Właśnie ta zmienność jest bardzo trudna do przewidzenia, uniemożliwia wypracowanie uniwersalnych metod zapobiegania brutalności i zwalczania jej w społeczności szkolnej.

Na wykresie przedstawiono zgłoszone przypadki agresji w szkole w wybranych latach okresu 1995-2008 (rok 1989 – brak danych).

Wykres 19. Zgłoszone przypadki agresji w szkole w wybranych latach okresu 1995-2008 na terenie działania KPP Płońsk

Źródło: Dane Komendy Powiatowej Policji w Płońsku

Z powyższego wynika, że hipoteza badawcza nr 9 niniejszej pracy, stwierdzająca, że wzrasta zagrożenie agresją w szkołach jest prawdziwa.

PODSUMOWANIE

Dotkliwie odczuwane skutki przestępczości, a zwłaszcza nieuzasadnione, bezsensowne akty przemocy i agresji młodzieży bulwersują szerokie kręgi społeczne. W środowiskach naukowych i profesjonalnie zobowiązanych do ograniczania patologii społecznej są przedmiotem intensywnej dyskusji zmierzającej do zwiększenia skuteczności środków profilaktyczno-resocjalizacyjnych. Szerokie ujęcie zapobiegania przestępczości jako polityki społecznej w sferze przeciwdziałania patologii społecznej ma szczególne zastosowanie do przestępczości dzieci i młodzieży. Utrwaliło się już, zarówno w świadomości społecznej jak i w praktyce zapobiegania, przekonanie o niezbędności stosowania nie tyle środków represyjnych, lecz przede wszystkim szerokiej gamy środków zmierzających do usuwania czynników i sytuacji kryminogennych, które to środki daleko niekiedy wybiegają poza dziedzinę ściśle pojętej polityki kryminalnej. Lecz nawet wtedy, gdy konieczna jest ingerencja sądownictwa dla nieletnich, nie tyle represja staje się celem takiej ingerencji, lecz raczej wychowanie i poprawa oraz staranie o usunięcie czynników, które doprowadziły do wykolejenia społecznego nieletniego. Kierunek ten zgodny jest z aktualną tendencją światową w sferze walki z przestępczością młodzieży, by w postępowaniu z młodzieżą przestępczą położyć nacisk raczej na poprawę i rehabilitację, niż na karę i represję. Punktem wyjścia do wszelkich rozważań nad systemem zapobiegania zjawiskom wykolejenia społecznego dzieci i młodzieży winna być diagnoza obejmująca zarówno rozmiary i przejawy samego zjawiska, jak i aktualny stan systemu zapobiegania. Diagnoza ta, wzbogacona o wiedzę o czynnikach genetycznych wykolejania się dzieci i młodzieży, pozwala bowiem na ustalenie potrzeb w zakresie zapobiegania, wypracowanie propozycji rozwiązań instytucjonalnych, sformułowanie problemów wymagających podjęcia przez naukę, wysunięcie postulatów badawczych.

Hipoteza główna niniejszej pracy stwierdza, że przestępczość nieletnich ma charakter wzrostowy. Przyjęto ją na podstawie codziennych obserwacji, doniesień medialnych i opinii społecznej, wykazującej coraz większe obawy o swoje bezpieczeństwo. Z podobnymi założeniami sformułowano hipotezy szczegółowe i tylko w jednym przypadku (przestępstwa przeciwko mieniu) hipotez okazała się nieprawdziwa.

Tendencja wzrostowa spowodowana jest niewątpliwie wieloma przyczynami. Z jednej strony złożona sytuacja społeczna i gospodarcza w kraju (bezrobocie, zapracowani rodzice, nie mający czasu zajmować się dziećmi), z drugiej wpływ mediów, często promujących wręcz przemoc. Ma to niewątpliwie znaczący wpływ na zachowania młodzieży pozostającej często bez nadzoru i mającej problem ze zorganizowaniem sobie wolnego czasu.

Niewątpliwy wpływ na wzrost przestępczości nieletnich po 1989 roku miało też otwarcie granic i niczym nieskrępowany napływ obcych , nie zawsze pozytywnych kultur. Był to także szok spowodowany wolnością, złudnym złudzeniem, że w demokracji wolno wszystko.

Trudno także nie wspomnieć o niewydolności szkolnictwa. Przemęczeni, źle opłacani nauczyciele, goniący za dodatkowym zarobkiem, brak środków na zajęcia pozalekcyjne i wyposażenie do dodatkowych zajęć powodują, że młodzież często pozostawiana jest sama sobie, a brak doświadczenia życiowego, chęć zaimponowania rówieśnikom cz po prostu zwykła nuda powodują, że wkraczają oni na drogę przestępstwa, często pod wpływem narkotyków czy alkoholu.

Konieczne są więc natychmiastowe energiczne intensywne działania zmieniające ten stan rzeczy. Przede wszystkim chodzi o zaszczepienie młodym ludziom pozytywnych wzorców, w czym pomogłoby na przykład włączenie do takiej akcji młodzieżowych idoli. Konieczne jest też ściślejsze powiązanie ucznia ze szkołą, aby była ona nie tylko miejscem, gdzie przychodzi się „odrabiać pańszczyznę”, ale także takim, w którym ciekawie można spędzić czas.

Bez tych działań sytuacja może się tylko pogarszać i społeczeństwo poniesie znacznie wyższe koszty na zwalczanie przestępczości, niż teraz poniosłoby je na zapobieganie jej.

SPIS TABEL I WYKRESÓW

Tabela 1. Nieletni, wobec których prawomocnie orzeczono środki wychowawcze , poprawcze lub kary w sądach powszechnych w związku z demoralizacją i czynami karalnymi

Tabela 2. Dane statystyczne dotyczące powiatu płońskiego

Wykres 1. Ilość i rodzaje przestępstw popełnionych przez nieletnich w wybranych latach okresu 1989-2008.

Wykres 2.Stosunek przestępstw popełnionych przez nieletnich do przestępstw ogółem w wybranych latach okresu 1989-2008.

Wykres 3. Nieletni sprawcy przestępstw na terenie działania KPP w Płońsku w wybranych latach okresu 1989-2008 w stosunku do sprawców dorosłych

Wykres 4. Przestępstwa popełnione przez nieletnich w stosunku do ogółu popełnionych przestępstw na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008.

Wykres 5. Nieletni sprawcy przestępstw na terenie działania KPP w Płońsku w podziale na grupy wiekowe

Wykres 6. Przestępstwa popełnione przez nieletnich na Terenia działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008 z podziałem na grupy wiekowe

Wykres 7. Miejsce zamieszkania nieletnich sprawców przestępstw popełnionych w wybranych latach okresu 1989-2008 na terenie działania KPP Płońsk

Wykres 8. Przestępstwa udziału w bójkach popełnione przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płoński w wybranych latach okresu 1989-2008 w podziale na grupy wiekowe

Wykres 9. Przestępstwa pobicia dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008 z podziałem na grupy wiekowe

Wykres 10. Przestępstwa rozboju dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2007 z podziałem na grupy wiekowe

Wykres 11. Przestępstwa wymuszenia rozbójniczego dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2007 z podziałem na grupy wiekowe

Wykres 12. Uszczerbek na zdrowiu doznany przez ofiary przestępstw dokonanych przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008 z podziałem na długość okresu niezdolności do pracy

Wykres 13. Przestępstwa kradzieży dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2007 z podziałem na grupy wiekowe

Wykres 14. Przestępstwa kradzieży z włamaniem dokonane przez nieletnich sprawców na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2007 z podziałem na grupy wiekowe

Wykres 15. Przestępstwa popełnione pod wpływem narkotyków na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008

Wykres 16. Przestępstwa przeciwko prawu narkotykowemu na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008 w rozbiciu na grupy wiekowe

Wykres 17. Przestępstwa popełnione pod wpływem narkotyków na terenie działania KPP Płońsk w wybranych latach okresu 1989-2008

Wykres 18. Udział nieletnich w zorganizowanych grupach przestępczych w latach 2005-2008 na terenie działania KPP w Płońsku

Wykres 19. Zgłoszone przypadki agresji w szkole w wybranych latach okresu 1995-2008 na terenie działania KPP Płońsk

BIBLIOGRAFIA

Agresja w szkole : diagnoza i profilaktyka / red. Maria Libiszowska-Żółtkowska, Krystyna Ostrowska, Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2008

Anioł W.: Europejska polityka społeczna. Implikacje dla Polski, Instytut Polityki Społecznej UW, Warszawa 2003

Archicińska-Gajewska H.,Fijałkowski T.,Ostapowicz K.: Obrona konieczna. Zbiór przepisów i orzecznictwo Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych , Artman, Warszawa 1996

Archiwum kryminologii 2007, tom XXIX-XXX, wyd. Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2007

Bałandynowicz A.: Probacja. Resocjalizacja z udziałem społeczeństwa. , Wyd. Wiedza i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2006

Batawia S.: Wstęp do nauki o przestępcy. Zagadnienie skłonności przestępczych, Ossolineum, Wrocław 1984,

Bielicki E.: Wpływ wartości na zachowania przestępcze jako przedmiot badań kryminologii , WSP, Bydgoszcz 1996

Bielicki E.: Z problematyki resocjalizacyjnej. Patologia społeczna. Patologia indywidualna. Etiologia kryminalna. Kara , Wyd. KPSW, Bydgoszcz 2005

Biuletyn informacyjny KWP w Radomiu za lata 2003-2008

Cudak S.: Rozmiary i przejawy przestępczości dziewcząt // W: Zachowania dewiacyjne dziewcząt i kobiet / red. Irena Pospiszyl, Renata Szczepanik. - Łódź : Wydawnictwo WSHE w Łodź 2007.

Fidelus A.: Przestępczość nieletnich w ujęciu prawnym i społecznym / Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego. Filia w Piotrkowie Trybunalskim, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, Piotrków Trybunalski 2008

Fidelus A.: System wartości dziewcząt przestępczych i nieprzestępczych // W: Zachowania dewiacyjne dziewcząt i kobiet / red. Irena Pospiszyl, Renata Szczepanik, Wydawnictwo WSHE w Łodzi, Łódź 2007

Guerin S., Hennesy E.: Przemoc i prześladowanie w szkole : skuteczne przeciwdziałanie agresji wśród młodzieży, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004

Hałaj J.: Przestępczość nieletnich w okresie transformacji // W: Aktualne problemy pedagogiki resocjalizacyjnej i patologii społecznej / pod red. Franciszka Kozaczuka, Mieczysława Radochońskiego, Wydaw. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 2000

Hollin C. R., Browne D., Palmer E. J. : Przestępczość wśród młodzieży : rozpoznanie zjawiska, diagnozowanie i profilaktyka , Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2008

Hołyst B. : Psychologia kryminalistyczna. - Warszawa 2004, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Hołyst B.: Kryminologia, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2004

Hołyst B.: Pojęcie i zakres psychologii kryminalistycznej - Prokuratura i Prawo , Nr 7/8 2001,

Hołyst B.: Socjologia kryminalistyczna, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2007

Kmiecik-Baran K.: Młodzież i przemoc : mechanizmy socjologiczno-psychologiczne. –: Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999

Kobylińska-Szkatuła J.: Rodzinne uwarunkowania zachowań przestępczych dzieci i młodzieży // W: Rodzina polska na przełomie wieków : przeobrażenia, zagrożenia, patologie / red. Jan Żebrowski, Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002

Kołodziejczyk J. : Agresja i przemoc w szkole : konstruowanie programu przeciwdziałania agresji i przemocy w szkole, "Sophia", Kraków 2004

Kowalska-Ehrlich B.: Przestępczość młodzieży - rozmiary i charakterystyka zjawiska // W: Polska młodzież - zaburzenia, zagrożenia w aktualnej rzeczywistości społecznej / pod red. Teresy Sołtysiak i Małgorzaty Karwowskiej, Wydaw. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004

Kozaczuk F.: Skłonność nieletnich do zachowań amoralnych i przestępczych // W: Zagadnienia marginalizacji i patologizacji życia społecznego / red. Franciszek Kozaczuk, Wydaw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2005

Kozak S. : Patologie wśród dzieci i młodzieży : leczenie i profilaktyka, Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa 2007

Krajewski K.: Kryminologia, kryminalistyka, medycyna sądowa  - Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii , Warszawa 2001

Kryminologia i kara kryminalna : wybrane zagadnienia / red. nauk. Anetta Jaworska, "Impuls", Kraków 2008

Materiały informacyjne KPP w Płońsku za lata 1989-2008

Mac A. : Wczesne dzieciństwo młodocianych przestępców agresywnych / Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Studiów Edukacyjnych. Zakład Podstaw Wychowania i Opieki, Garmond Oficyna Wydawnicza, Poznań 2005

Markowski Z.: Społeczne uwarunkowania przestępczości młodzieży, W: Polska młodzież - zaburzenia, zagrożenia w aktualnej rzeczywistości społecznej pod red. Teresy Sołtysiak i Małgorzaty Karwowskiej, Wydaw. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2001

Orzeł-Skoczylas A.: Przyczyny przestępczości nieletnich w percepcji młodzieży szkół ponadpodstawowych // W: Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia : zagrożenia i wyzwania. Tom 2 / red. Mieczysław Plopa, Wydaw. Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej, Elbląg 2007

Ostrihanska Z., Greczuszkin A.: Praca z indywidualnym przypadkiem w nadzorze rodzinnego kuratora sądowego. "Norbertinum", Lublin 2005

Ostrowska D. : Czy rzeczywiście bezkarni? O odpowiedzialności nieletnich sprawców przestępstw // W: Wsparcie społeczne w rehabilitacji i resocjalizacji / red. Zofia Palak, Zdzisław Bartkowicz, Wydaw. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2004

Papierz A.: Kryminologia. Repetytorium, Oficyna Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2007

Pietrzykowski T.: Etyczne problemy prawa. Zarys wykładu, Naukowa Oficyna Wydawnicza, Katowice 2005

Pilich T.: Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych. Zakł. Narod. Im. Ossolińskich,Wrocław 1971,

P. Piotrowski: Usprawiedliwienia zachowań przestępczych – mechanizmy, funkcje i rola w genezie dewiacji, W: Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży / pod red. Franciszka Kozaczuka, Bronisława Urbana. –: Wydaw. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 2001

Piotrowski P.: Subkultury młodzieżowe. Aspekty psychospołeczne, Wydawnictwo Akademickie ŻAK Warszawa 2003,

Pospiszyl K.: Przestępstwa seksualne. Geneza, postacie, resocjalizacja oraz zabezpieczenia przed powrotnością, PWN Warszawa 2005

Pospiszyl K.: Resocjalizacja. Wydawnictwo Żak, Warszawa 1998,

Prejs B.: Subkultury młodzieżowe, Wydawnictwo KOS, Katowice 2005,

Prusak F. (red.):Przestępczość i zjawiska patologiczne w województwie mazowieckim, WSHiP im. R. Łazarskiego, Warszawa 2003,

Rowiński G.: Socjologiczno - psychologiczna analiza grup wyznaniowych i subkultur w Polsce. Podkultury i nowe ruchy religijne w Polsce, Wydawnictwo M.M., Warszawa 2004;

Sitarczyk M. : Nieletni sprawcy zabójstw : sylwetki psychologiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Lublin 2004

Southal E., Norris M.: Ofiara doskonała / przeł. Piotr Lewiński. MUZA, Warszawa 2005

J. Surzykiewicz: Agresja i przemoc w szkole: uwarunkowania socjoekologiczne, Centrum Metodyczne Pomocy

Ślusarczyk Barbara: Narkomania – problemy prawno kryminologiczne, Wydawnictwa Prawnicze, Warszawa 1991,

Urban B. : Zachowania dewiacyjne młodzieży w interakcjach rówieśniczych. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005

Wright M.: Przywracając szacunek sprawiedliwości, Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej

Warszawa 2005,

Woźniakowska D.: Reakcja wymiaru sprawiedliwości na przestępczość nieletnich dziewcząt // W: Zachowania dewiacyjne dziewcząt i kobiet / red. Irena Pospiszyl, Renata Szczepanik, Wydawnictwo WSHE w Łodzi, Łódź 2006

Wyleżałek J.: Problem efektywności resocjalizacji nieletnich w warunkach opieki całkowitej : stan obecny oraz nowa alternatywa rozwiązań, Wydawnictwo SGGW Warszawa 2006,

Zawłocki R.: Pojęcie i funkcje społecznej szkodliwości czynu w prawie karnym, C.H. Beck.

Warszawa 2007

---

1. J. Surzykiewicz: Agresja i przemoc w szkole: uwarunkowania socjoekologiczne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2000, s. 27.↩

2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz.U. z 1997 roku, Nr 88 poz. 553↩

3. K. Kmiecik-Baran : Młodzież i przemoc : mechanizmy socjologiczno-psychologiczne. –: Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 54↩

4. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny (Dz.U. z 1997 roku, Nr 88 poz. 553↩

5. A. Nowak: Zapobieganie demoralizacji i przestępczości nieletnich w świetle regulacji prawnych, W: Wybrane zjawiska powodujące zagrożenia społeczne: (rozpoznawanie i przeciwdziałanie) : praca zbiorowa / pod red. Anny Nowak. –: "Impuls", Kraków 2000, s. 74.↩

6. P. Piotrowski: Usprawiedliwienia zachowań przestępczych – mechanizmy, funkcje i rola w genezie dewiacji, W: Profilaktyka i resocjalizacja młodzieży / pod red. Franciszka Kozaczuka, Bronisława Urbana. –: Wydaw. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów 2001. – S. 125-133↩

7. Z. Markowski: Społeczne uwarunkowania przestępczości młodzieży, W: Polska młodzież - zaburzenia, zagrożenia w aktualnej rzeczywistości społecznej pod red. Teresy Sołtysiak i Małgorzaty Karwowskiej, Wydaw. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2001. - S. 403↩

8. Krystyna Kmiecik-Baran: Młodzież i przemoc: mechanizmy socjologiczno-psychologiczne : Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa 1999. – 249 s.↩

9. B. Kowalska-Ehrlich: Przestępczość młodzieży - rozmiary i charakterystyka zjawiska, W: Polska młodzież - zaburzenia, zagrożenia w aktualnej rzeczywistości społecznej pod red. Teresy Sołtysiak i Małgorzaty Karwowskiej. Wydaw. Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2001. - S. 389↩

10. Informacja dotycząca demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz zjawisk patologicznych wśród dzieci i młodzieży, Materiał na posiedzenie Rady Konsultacyjnej Komendanta Głównego Policji, Warszawa, luty 2009.↩

11. Informacja dotycząca demoralizacji i przestępczości nieletnich oraz zjawisk patologicznych wśród dzieci i młodzieży, Materiał na posiedzenie Rady Konsultacyjnej Komendanta Głównego Policji, Warszawa, luty 2009↩

12. M. Pęczak : Mały słownik subkultur młodzieżowych, WSiP, Warszawa 1992, s. 12↩

13. Podkultury młodzieżowe w środowisku szkolnym i pozaszkolnym : praca zbiorowa / red. Stanisław Kawula, Henryk Machel., Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1999, s. 102.↩

14. Op. Cit. s. 136.↩

15. Op. Cit. s. 58.↩

16. J. Słomińska: Mechanizmy i funkcje grup młodzieżowych, WSiP,Warszawa 1986, s. 36↩

17. B. Kreja: Studia Onomastyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2007, s. 205.↩

18. Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1978, s. 17↩

19. W. Zaczyński , Praca badawcza nauczyciela. WSiP, Warszawa 1977 s. 9.↩

20. M. Godlewski , (red). Pedagogika, Podręcznik akademicki, PWN, Warszawa 1977, s. 49.↩

21. W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa 1976, s. 8↩

22. P. Pilch: Praca...Op. Cit. s. 19↩

23. M. Łobocki ., Metody badań psychologicznych, PWN, Warszawa 1978, s. 59.↩

24. Dutkiewicz M.: Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, s. 51↩

25. Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1978, s. 25↩

26. Tamże, s. 27↩

27. W. Okoń , Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1984, s. 97.↩

28. W. Dutkiewicz.,Podstawy metodologii badań, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, s. 55.↩

29. J. Brzeziński , Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1980, s. 57.↩

30. Dutkiewicz W.: Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001, s. 55↩

31. T.Pilch: Zasady...op.cit. s. 42↩

32. M. Łobocki ., Metody badań psychologicznych, PWN, Warszawa 1978, s. 75.↩

33. T Pilch.: Zasady ... s. 43.

    W. Okoń , Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa, 1984, s. 97.↩

34. B. Hołyst: Kryminologia, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004, s. 87.↩

35. Op. Cit. s. 88.↩

36. Op. Cit s. 89↩

37. T.Pilch: Zasady...op.cit. s.31↩

38. W. Zaczyński: Metody badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1978, s. 28.↩

39. Op. Cit, s. 29.↩

40. T.Pilch: Zasady...op.cit s. 42.↩