Przez środowisko rozumie się najogólniej zespół składników otoczenia, wywierających zauważalny wpływ na jednostkę.
Dla praktyki pedegogicznej przydatne wydaje się wyodrębnienie kręgów środowiskowych nie z punktu widzenia więzi terytorialnej, lecz funkcjonalnej, wiążącej dziecko z określonymi instytucjami, grupami czy organizacjami. Przez krąg środowiskowy rozumieć więc będziemy zespół składników rzeczowych (materialnych) i osobowych (personalnych) oddziałujących na dziecko w ramach określonego układu organizacyjnego.
Wyróżniamy następujące kręgi środowiskowe w życiu dziecka:
rodzina,
sąsiedztwo lokalne,
grupa rówieśnicza nieformalna (krąg koleżeński, paczka, banda),
organizacja dziecięca i młodzieżowa,
placówka oświatowa: przedszkole, szkoła podstawowa, szkoła średnia, szkoła wyższa,
placówka wychowania pozaszkolnego,
wczasy (zorganizowany wypoczynek w okresie ferii),
instytucje społeczne,
placówki kultury i środki masowego przekazu,
organizacje społeczne, zawodowe i polityczne,
własny dom rodzinny (po założeniu rodziny)
Wśród wymienionych kręgów środowiskowych tylko jeden, a mianowicie rodzina, zachowuje swój wpływ przez cały okres życia, od narodzin do dojrzałości, a pośrednio i na dalsze lata. Pozostałe wkraczają w życie dziecka w odpowiednim czasie i odziałują z różną siłą.
Kręgi środowiskowe różnią się od siebie nie tylko pod względem strukturalnym, tj. składnikami osobowymi i rzeczowymi oraz układem organizacyjnym, lecz także pod względem funkcjonalnym, tj. zakresem i treścią oddziaływania oraz siłą wpływów.
Ponieważ środowisko ma charakter dynamiczny, kręgi środowiskowe nie stanowią zamkniętego układu, podlegają różnym przeobrażeniom, stapiając się z ogólnym rozwojem całego społeczeństwa, całego kraju. Przez kręgi środowiskowe dziecko włącza się stopniowo w życie kraju i nie jest dla społeczeństwa obojętne, jak te kręgi na dziecko oddziałują.
Pierwszym i naturalnym kręgiem środowiskowym, do którego dziecko wchodzi przez sam fakt narodzin jest rodzina. Od narodzin dziecka do jego dojrzałości rodzina ponosi główną odpowiedzialność za zaspokojenie jego potrzeb i wychowanie. Wpływ rodziny rozciąga się na wszystkie strefy życia dziecka i przez rodzinę dziecko wkracza w zasadzie do pozostałych kręgów środowiskowych.
Zakres i siła odziaływania tego naturalnego kręgu środowiskowego nie są jednak niezmienne i przedstawiają się różnie w poszczególnych okresach życia.
W okresie prenatalnym i bezpośrednio po urodzeniu dziecko jest związane przede wszystkim z matką i przez nią oddziałują nań bodżce środowiskowe. Do ukończenia 3 roku życia rodzina jest w zasadzie jedynym środowiskiem wychowawczym, jedynym kręgiem środowiskowym. Głównym zadaniem rodziny jest zapewnienie mu bezpieczeństwa i opieki wychowawczej.
W okresie przedszkolnym rodzina przestaje być jedynym kręgiem środowiskowym, nadal jednak jej rola w zaspokajaniu potrzeb dziecka jest decydująca. Głównym zadaniem wychowawczym w tym okresie powinno być przygotowanie dziecka do szkoły. Placówką oświatową, która ułatwia rodzinie wypełnienie zadań opiekuńczo - wychowawczych tego okresu jest przedszkole.
Na młodszy wiek szkolny (klasy I- III) przypada wejście dziecka do większej liczby kręgów środowiskowych. Głównym zadaniem wychowawczym w tym okresie jest wdrożenie dziecka do racjonalnej pracy nad nauką. Rodzina zyskuje tu sojusznika w postaci szkoły, jednak od sposobu nauki własnej w domu, od opieki rodziców i porozumienia ze szkołą zależy w znacznym stopniu powodzenie szkolne.
W starszym wieku szkolnym (klasy IV- VI) bezpośredni wpływ rodziny staje się mniejszy, gdyż więcej kręgów środowiskowych uzyskuje wpływ na dziecko. Głównym zadaniem wychowawczym staje się prawidłowe przygotowanie do samodzielności, począwszy od wyboru kierunku dalszej nauki, do świadomego wyboru i uczestnictwa w kręgach środowiskowych poza rodziną, a zwłaszcza zachowanie równowagi między wymaganiami, a swobodą. Wpływ szkoły w tym okresie staje się zwykle silniejszy od domu rodzinnego, dlatego niezbędna jest ścisła współpraca rodziny ze szkołą, od której zależą możliwości wychowawczego ukierunkowania udziału dziecka w pozostałych kręgach środowiskowych, zwłaszcza współżycia koleżeńskiego. Wpływ rodziny jako kręgu środowiskowego, choć nadal silny, staje się bardziej pośredni i tak utrzyma się już do osiągnięcia przez dziecko pełnej dojrzałości i całkowitego usamodzielnienia się.
Sądziedztwo wywiera wpływ na dziecko głównie w okresie przedszkolnym i w młodszych latach szkolnych. W kontaktach sąsiedzkich dziecko zaspokaja przede wszystkim potrzebę ruchu, zabawy, liczy się z potrzebami i opinią innych oraz nawiązuje pierwsze kontakty koleżeńskie. Aby sąsiedztwo spełniało rolę wychowawczą wymaga także pewnych zabiegów dorosłych, zwłaszcza w zakresie wyposażenia terenu do zabawy.
Grupa rówieśnicza wpływa na dziecko głównie przez zaspokojenie potrzeby kontaktu z innymi dziećmi w młodszych latach oraz poczucia wartości, dążenia do odgrywania ról społecznych w latach starszych. Od ok. 11 roku życia znaczenie kontaktów koleżeńskich wzrasta, a wpływ grup rówieśniczych staje się nawet silniejszy od bezpośredniego oddziaływania rodziny.
Grupy rówieśnicze różnią się między sobą tak liczbą jak i stopniem zaangażowania - od luźnych kontaktów koleżeńskich, do tak zwanej paczki, czy wreszcie bandy z precyzyjnym niekiedy podziałem ról. Są to tzw. grupy nieformalne, zwykle nieukierunkowane wychowawczo.
Korzystniejsze warunki do wychowawczego ukierunkowania wpływu grup rówieśniczych stwarzają organizacje dziecięce i młodzieżowe, zwłaszcza dobrze pracujące samorządy szkolne, harcerstwo i organizacje ideowo- wychowawcze.
Placówki oświatowe wpływają głównie na rozwój umysłowy i społeczny dziecka, wyposażając je w wiadomości, umiejętności, nawyki potrzebne w przyszłej pracy zawodowej.
W szkole dziecko podejmuje pierwsze poważne obowiązki społeczne, z wykonywania których jest rozliczane, tu kształtują się i umacniają wartości i oceny moralne. Z uwagi na zakres wpływów, szkoła stanowi drugie po rodzinie środowisko wychowawcze.
Placówka wychowania pozaszkolnego jest kręgiem środowiskowym powołanym do zaspokajania różnorodnych zainteresowań i zamiłowań dzieci i młodzieży. Może to być ognisko wychowawcze lub koło zainteresowań przy szkole, dom kultury czy pałac młodzieży, jak również koła sportowe, artystyczne, turystyczne i inne. Placówki te zaspokajają potrzeby estetyczne, kulturalne i poznawcze wspomagając tak pracę szkoły, jak i domu rodzinnego.
Wczasy jako krąg środowiskowy mają na dziecko wpływ raczej epizodyczny, a silniej oddziałują na młodzież. W tym kręgu środowiskowym zaspokajana jest potrzeba wypoczynku.
Wpływ instytucji społecznych na kształtowanie człowieka jest zwykle dość umiarkowany. Stanowią one składniki szerszego środowiska oddziałujące na dziecko raczej epizodycznie. Przez instytucje dziecko poznaje organizację społeczeństwa, które bądź przychodzi dziecku z pomocą (służba zdrowia, komunikacja), bądź czegoś wymaga (służba ruchu policji, instytucje komunalne w miastach).