Biologiczne aspekty rozwoju

Rozwój – proces ukierunkowanych zmian, w których można wyróżnić następujące po sobie etapy przemian ( fazy rozwojowe ).

Ma charakter progresywny, jeżeli w jego wyniku powstaje nowa, wyższa wartość.

Filogeneza – rozwój rodowy.

Ontogeneza ( rozwój osobniczy ) – proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do kresu życia ( śmierci osobnika ).

Człowiek jako jednostka biologiczna uzyskał w ewolucji własną specyfikę rozwoju osobniczego.

Znacznie zwolnione tempo ontogenezy, zwłaszcza

wybitnie wydłużony okres dzieciństwa i młodzieńczy

jest biologicznym przystosowaniem do trybu życia

opartego na kulturze, wymagającego intensywnego

i długotrwałego uczenia się. Najdłuższa faza ontogenezy

progresywnej i wybitne przedłużenie życia poza

okres reprodukcyjny.

Samoregulacja procesu ontogenezy.

1. Proces ten ma charakter złożony.

2. Każdy organizm ma zdolność do samoregulacji.

3. Sterowany jest następującymi zasadami:

- odbywa się według programu genetycznego.

- w odpowiedzi do określonego środowiska zewnętrznego.

- przez korygowanie odchyleń i odtwarzanie normalnych reakcji podczas zakłóceń.

Samoregulacyjny charakter ontogenezy jest specyficzny dla każdego osobnika, bowiem określa to jego wyposażenie genetyczne. W literaturze określany jest: giętkością rozwojową, plastycznością rozwojową, kanalizacją rozwojową.

Dzięki temu, że organizm charakteryzuje się zdolnością do samoregulacji wszelkie niekorzystne odchylenia od właściwego genetycznie zdeterminowanego przebiegu rozwoju, będące wynikiem interakcji z czynnikami środowiska zewnętrznego, w indywidualnym rozwoju są kompensowane przez homeostazę.

Rozwój osobniczy jest uwarunkowany potencjałem rozwojowym zwartym w genotypie oraz zdolnościami do dostosowywania się do zmieniających warunków środowiskowych.

Zdolności dostosowawcze – adaptabilność. Ich zakres ściśle określony – norma reakcji.

Zdolności dostosowawcze mają szczególne znaczenie w tych okresach życia, w których tempo procesów rozwojowych jest największe oraz gwałtownie zmieniają się warunki środowiskowe.

Ekosensytywność – wrażliwość na czynniki środowiskowe zależy również od okresu ontogenezy i płci.

Wrażliwość duża – gdy tempo rozwoju jest duże oraz gdy gwałtownie zmieniają się czynniki środowiskowe.

Biologiczne aspekty rozwoju osobniczego.

Wzrastanie – powiększanie się ciała.

Rozrost – zwiększanie się wymiarów i masy tkanek.

Rozplem – mnożenie się liczby komórek na drodze podziału.

* Różnicowanie – doskonalenie struktury ( budowy )

Obejmuje ono:

- Przebudowę struktur komórek i tkanek ( cyto i histo genezę )

- Grupowanie tkanek w określone narządy u układy ( organogenezę )

- Dostrajanie się poszczególnych narządów i układów i formowanie ogólnych kształtów i proporcji ( typogenezę )

Dojrzewanie – doskonalenie funkcji.

- Specjalizacja ( kształtowanie się specyficznych funkcji narządów i układów )

- Integracja ( dostrajanie się funkcji w ramach organizmu i zjawiska kompensacji )

- Postęp ( doskonalenie organizacji organizmu jako systemu )

Aspekty ilościowe rozwoju fizycznego to:

* Kinetyka rozwoju – poziom na jakim przebiega rozwój danego osobnika np. niższy, normalny, wyższy.

* Dynamika rozwoju – jest to wielkość przyrostów danej cechy w jednostce czasu, inaczej tempo rozwoju.

* Rytmiczność rozwoju – to różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy.

* Zaawansowanie w rozwoju – wielkość cechy w odsetkach jej wartości ostatecznej.

Cechy jakościowe determinowane są genetycznie w sposób bezpośredni i niezmienny.

Działanie poj. genu, nie mają form pośrednich, nie ulegają zmianom w ontogenezie np. grupy krwi.

Cechy ilościowe – wielogenowe - wieloczynnikowe np. kolor skóry, determinowane poligenicznie, podlegające wpływom czynników paragenetycznych i środowiskowych.

Równoczesne działanie wielu genów, geny umożliwiają wykorzystanie warunków środowiskowych np. wysokość ciała, inteligencja. Cechy mają rozkład ciągły, stopień reakcji różnych osobników na takie same warunki środowiskowe, może być odmienny.

Etapy rozwoju.

Okresy rozwoju prenatalnego:

1. Okres jaja płodowego ( od zapłodnienia do implatancji )

2. Okres zarodkowy – do końca 8 tygodnia.

3. Okres płodowy – od 9 tygodnia do końca ciąży.

Okresy rozwoju postnatalnego:

1. Okres noworodkowy – do ok. 4 tygodnia.

2. Okres niemowlęcy – do ukończenia 1 roku życia.

3. Okres poniemowlęcy – do ukończenia 3 roku życia.

4. Okres przedszkolny – od 4 do ukończenia 6 roku życia.

3 +4 często określa się okresem wczesnego dzieciństwa.

5. Okres wczesnoszkolny – od 7 do 10 roku życia.

6. Okres dojrzewania – do uzyskania dojrzałości płciowej.

7. Okres młodzieńczy do ok. 25 r.ż. do zakończenia procesów kostnienia.

8. Okres wieku dorosłego – do około 40 roku życia.

9. Okres wieku dojrzałego – do ok. 60 roku życia.

10. Okres starości.

W okresie postnatalnym rozwój człowieka jest uwarunkowany potencjałem rozwojowym zawartym w jego genotypie oraz zdolnościami do przystosowania się do zmieniających się warunków środowiskowych.

W okresie postnatalnym tak dużej dynamiki rozwoju jak w okresie prenatalnym nie będzie, różna w zależności od okresu rozwojowego.

Dynamika rozwoju w okresie postnatalnym jest odwrotnie proporcjonalna do stopnia zaawansowaniu w rozwoju w okresie prenatalnym np. w okresie noworodkowym obwód głowy osiąga 60-65 % obwodu głowy człowieka dorosłego, kończyny dolne 24% a masa ciała tylko 5 % wymiarów dorosłych.

Kierunek rozwoju fizycznego – od kończyn dolnych do głowy. Zróżnicowane tempo wzrastania segmentów ciała wpływa na kształtowanie się proporcji ciała.