Grupy i procesy grupowe

Natura grupy

Grupa – składa się z co najmniej dwóch osób oddziałujących na siebie nawzajem. Zbiorowisko jednostek nabiera cech grupy w pełnym znaczeniu tego słowa, gdy jego członkowie są współzależni, łączą ich wspólna tożsamość i struktura organizacyjna

Reakcje dominujące – dobrze znane i przyswojone zachowania

Facylitacja społeczna – proces polegający na tym, że obecność innych ludzi zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji dominujących, co prowadzi do poprawy skuteczności wykonywania dobrze opanowanych zadań i do pogorszenia skuteczności wykonywania zadań źle opanowanych

Deindywiduacja – proces utraty poczucia własnej tożsamości, na skutek którego łatwiej jest się zachowywać w sposób niezgodny z normalnie uznawanymi wartościami

System dynamiczny – system (np. grupa) składający się z wielu powiązanych ze sobą elementów (np. ludzi), ewoluujących i zmieniających się w czasie

Normy nakazowe – wspólne oczekiwania dotyczące tego, jak członek grupy powinien się zachowywać, jeśli chce uzyskać społeczną aprobatę lub uniknąć dezaprobaty

Role – oczekiwania grupy dotyczące tego, jak powinni się zachowywać jej członkowie zajmujący określone stanowiska

Hierarchia pozycji społecznych – uporządkowanie członków grupy pod względem ich władzy i możliwości wpływania na innych

Sieć komunikacji – wzorzec przepływu informacji w grupie

Spójność – siła więzi łączących członków grupy

Spójność interpersonalna – spójność grupy może wynikać z tego, że jej członkowie lubią przebywać ze sobą

Spójność zadaniowa – spójność grupy może wynikać z tego, że wszyscy są bardzo zaangażowani w wypełnianie wspólnych zadań

Sama obecność innych ludzi może zwiększyć skuteczność wykonywania czynności dobrze opanowanych i zmniejszyć skuteczność wykonywania czynności źle opanowanych. Zjawisko facylitacji społecznej nasila się, gdy osoby wykonujące daną czynność sądzą, że inni je oceniają, albo gdy obecność innych przeszkadza w pracy.

Ludzie w grupie ulegają zjawisku deindywiduacji, tracąc poczucie własnej tożsamości i rozluźniając hamulce powstrzymujące ich od zachowań niezgodnych z normalnie uznawanymi wartościami.

Choć w każdej grupie mamy do czynienia z wielostronnymi złożonymi oddziaływaniami, na ogół z chaosu wyłania się porządek, gdy członkowie grupy zaczynają się dzielić swoimi poglądami. Symulacje komputerowe pomagają badaczom analizować złożone interakcje w grupie.

Na poziomie minimalnym grupa składa się z co najmniej dwóch osób oddziałujących na siebie nawzajem. Zbiorowości ludzkie nabierają właściwości grup, kiedy ich członkowie stają się współzależni, poczuwają się do wspólnej tożsamości i zorganizowani są w strukturę (cechującą się obecnością norm nakazowych, ról, hierarchii społecznej, sieci komunikacyjnej oraz spójności).

Realizacja zadań

Próżniactwo społeczne – zmniejszenie wysiłku wkładanego w pracę w warunkach działać zespołowych

Zadanie addytywne – taki sposób zorganizowania pracy, w którym każdy członek grupy robi to samo. Efektywność grupy wynika z prostego sumowania pracy poszczególnych jej członków.

Zadanie dysjunktywne – zadanie, w którym o sukcesie grupy decyduje skuteczność jednego z jej członków; efektywność działania grupy zależy więc od efektywności najlepszego z jej członków

Zadanie koniunktywne – zadanie, w którym do osiągnięcia sukcesu niezbędna jest dobra praca wszystkich członków grupy. Efektywność działań grupy jest więc uzależniona od skuteczności pracy najsłabszego z jej członków.

Grupy umożliwiają ludziom wykonywanie zadań, które trudno byłoby wykonać w pojedynkę.

Choć grupy często są bardziej produktywne od jednostek, to rzadko kiedy wykorzystują cały swój potencjał. Ludzie często pozorują pracę, zmniejszając ilość wkładanego w nią wysiłku, w miarę jak grupa się powiększa.

Do grup szczególnie często przyłączają się ludzie, którzy spodziewają się porażki działań samodzielnych i sukcesu działań zbiorowych.

Ludzie mają szczególną skłonność do tworzenia grup lub dołączania do nich wtedy, gdy panuje trudna sytuacja społeczna.

Choć do grup garną się ludzie zarówno w społeczeństwach indywidualistycznych, jak i kolektywistycznych, jednak członkowie tych pierwszych należą do większej liczby grup, lecz nie wiążą się z nimi tak silnie.

Produktywność grupy wzrasta, gdy osobowości jej członków są dostosowane do wykonywanych zadań.

Duże grupy wypadają lepiej niż małe w wykonywaniu zadań addytywnych i dysjunktywnych, ale gorzej przy zadaniach koniunktywnych.

Grupy zróżnicowane radzą sobie szczególnie dobrze w zadaniach dysjunktywnych oraz takich, które wymagają pomysłowości, elastyczności i szybkiego dostosowywania się do zmiennych warunków. Są natomiast mniej produktywne w zadaniach koniunktywnych oraz takich, w których ważna jest spójność interpersonalna i komunikacja wewnątrz grupy.

Podejmowanie słusznych decyzji

Pamięć transakcyjna – system pamięci grupowej składający się z wiedzy poszczególnych członków grupy oraz sieci komunikacji umożliwiającej dzielenie się tą wiedzą z pozostałymi członkami grupy

Polaryzacja grupowa – zjawisko polegające na tym, że podczas dyskusji członkowie grupy przyjmują bardziej radykalną wersję stanowiska akceptowanego przez większość

Wpływ mniejszości – sytuacja, w której mniejszość przekonuje innych do swojego stanowiska

Mniejszość ma największe szanse na przekonanie innych do swoich poglądów, gdy:

• Trzyma się ich wytrwale

Wyrażając konsekwentnie te same opinie, mniejszość pokazuje, że jest do nich przekonana i inni również powinni dać im wiarę.

• Początkowo podziela poglądy większości

• Jest gotowa do pewnych kompromisów

Trzymając się wytrwale swoich poglądów, ale zarazem przejawiając gotowość do pewnych ustępstw, mniejszość zyskuje opinię rozsądnej i elastycznej.

• Ma przynajmniej pewne poparcie ze strony innych

Jeśli więcej osób wyraża niepopularne poglądy, ma to większe znaczenie niż głos pojedynczego odstępcy.

• Nie ma na celu żadnych osobistych korzyści

• Przedstawia swoje poglądy jako „w zasadzie” zgodne z poglądami większości, tylko nieco je wyprzedzające

• Odbiorcom zależy na podjęciu słusznej decyzji

W takich warunkach odbiorcy zwracają szczególną uwagę na jakość argumentacji przedstawionej przez obie strony.

Syndrom myślenia grupowego – styl grupowego podejmowania decyzji, charakteryzujący się tym, że członkom grupy bardziej zależy na dobrych wzajemnych stosunkach i zgodzie niż na krytycznej ocenie odmiennych poglądów i punktów widzenia

Kiedy członkowie grupy sprawnie dzielą się potrzebnymi informacjami, na ogół podejmują słuszniejsze decyzje.

Osoby pragnące określonej wiedzy szczególnie często dołączają do grup mających na celu dzielenie się informacjami lub tworzą takie grupy.

W warunkach niepewności ludzie szukają innych, aby zdobyć potrzebne informacje.

Dyskusje w grupie często sprawiają, że jej członkowie przychylają się do stanowiska większości. Jedną z konsekwencji tego zjawiska jest polaryzacja grupowa, która ma dwie przyczyny: członkowie grupy słyszą więcej argumentów przemawiających za stanowiskiem większości, więc łatwiej dają się przekonać; i liczą na uznanie ze strony innych, pryzmując bardziej ekstremalną wersję stanowiska całej grupy.

Mniejszości trudno wywierać wpływ na grupę, gdyż nie może liczyć na oddziaływanie społecznych kar i nagród. Aby działać skutecznie, mniejszość musi mieć mocne argumenty i prezentować je w wiarygodny sposób odbiorcom, którym zależy na znalezieniu najlepszego rozwiązania.

Decyzje podejmowane przez grupę są słuszniejsze, gdy jej członkowie koncentrują się na problemie, a nie na relacjach interpersonalnych, gdy przywódcy dopuszczają do głosu alternatywne rozwiązania i kiedy grupy dysponują jasnymi procedurami krytycznej oceny wszystkich możliwości oraz otrzymują informację zwrotną z zewnątrz. Takie okoliczności zmniejszają ryzyko „syndromu myślenia grupowego” i zwiększają szansę, że decyzje będą podejmowane na podstawie całej dostępnej wiedzy.

Zdobycie pozycji lidera

Przywództwo transformacyjne – przywództwo zmieniające motywacje, poglądy i zachowania ludzi, umożliwiające lepsze osiąganie celów grupy

Ponieważ przewodzenie grupie wymaga licznych ofiar i poświęceń, grupy wynagradzają to liderom prestiżem społecznym oraz korzyściami materialnymi.

Władzy pragną zwykle ambitni, energiczni mężczyźni.

Ludzie częściej dążą do władzy, gdy zwolni się stanowisko. Zainteresowanie przywództwem wzmaga się również wtedy, gdy dana osoba jest „we właściwym czasie na właściwym miejscu” lub gdy ma odpowiednie koneksje.

Przywódcy są wyłaniani w interaktywnym procesie, podczas którego członkowie grupy wybierają takie jednostki, które odpowiadają ich potrzebom. Kobiety znacznie rzadziej niż mężczyźni zajmują wysokie stanowiska kierownicze, między innymi dlatego, że nie pasują do obowiązującego stereotypu dobrego przywódcy.

Skuteczne sprawowanie władzy wzmaga dopasowanie cech osobowości przywódcy do potrzeb grupy. Mężczyźni radzą sobie lepiej, kierując czynnościami wymagającymi „męskich” umiejętności i zdecydowania; kobiety lepiej kierują czynnościami wymagającymi „kobiecych” umiejętności oraz wrażliwości na niuanse kontaktów międzyludzkich.

Zdarzają się też przywódcy transformacyjni, którzy zmieniają motywacje, poglądy i zachowania swoich zwolenników.