AMW Geneza jednoczenia Europy

I. Idee jednoczenia Europy w starożytności.

1. Grecja stworzyła podstawy cywilizacji Europejskiej. Próby jej dążeń jednoczeniowych to:

a/ związki państw-miast (anfiktionie) – zalążki federacji; największe znaczenie osiągnęła amfiktionia w Delfach (12 niezależnych państw-miast, mających wspólną radę i poddających się jej ustaleniom;

b/ Ateński Związek Morski – powstał ok. roku 478 p.n.e. przede wszystkim z państw-miast basenu Morza Egejskiego; początkowo wszyscy członkowie (ok. 200) mieli równe prawa. Każdy zobowiązany był do płacenia corocznej składki oraz dostarczania okrętów w zamian za gwarancję bezpieczeństwa. Związkiem kierowała Rada Związkowa, jednak z czasem Ateny stały się hegemonem w związku przekształcając go w „imperium ateńskie”, w którym hegemon, tzn. Ateny, surowo karały, tych, którzy próbowali prowadzić własną politykę. Związek ten stał się przykładem „integracji przez dominację”. Rozpad związku nastąpił w 404 r. po przegranej wojnie ze Spartą. W 378 r. powstał drugi Ateński Związek Morski, tym razem równoprawnych członków, liczący już tylko ok.70 członków, który w niedługim czasie upadł w związku z podbojem Grecji przez Macedonię.

b/ zdobycze Aleksandra Macedońskiego (Wielkiego) – zdominował Grecję, zdobył Persję Azję Mniejszą, rozszerzając wpływy kultury hellenistyczne na cały ten obszar, którego rozpiętość od wschodu na zachód liczyła 5 tys. km.

Mapa imperium Aleksandra Macedońskiego

2. Starożytny Rzym.

Rzym podbił cały basen Morza Śródziemnego i północno-zachodnią część Europy. Imperium Rzymskie stało się podstawą dalszego rozwoju Europy. Jego zasługi dla jej jednoczenia to:

a/ jedność cywilizacyjna - stworzył silne scentralizowane imperium, wspólnotę cywilizacyjną poprzez twórczość literacką opartą o łacinę (Horacy, Wergiliusz, Owidiusz, Cyceron), wspólne prawo na całym obszarze imperium, silną armię będącą szkołą wychowania obywatelskiego;

b/ infrastruktura – zbudował sieć dróg na obszarze imperium („wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”), sieć wodociągów, stadiony, amfiteatry, świątynie.

II. Idee jednoczenia Europy – średniowiecze.

Średniowiecze miało decydujący wpływ na dla jednoczenia Europy. Czynniki wpływające na ten proces to:

1.Chrześcijaństwo.

a/ proces chrystianizacji

Wprowadzenie chrześcijaństwa było największą rewolucją jaka spotkała Europę do czasów współczesnych. Chrześcijaństwo rozwijało się już w Imperium Rzymskim w I wieku n.e.
Jednak dopiero w 313 roku cesarz rzymski, Konstantyn Wielki, zezwolił na publiczne wyznawanie religii chrześcijańskiej, zaś cesarz Teodozjusz Wielki w 380 roku ogłosił chrześcijaństwo religią panującą w Imperium Rzymskim.

Ówcześnie proces chrystianizacji ułatwiał brak trwałych scentralizowanych organizmów państwowych. Od V do XI wieku kształtowało się w Europie społeczeństwo chrześcijańskie (Christianitas). Stało się ono wielością monarchii w jednym Kościele. Od XII do końca XV wieku chrześcijaństwo łacińskie dało zachodowi i środkowi kontynentu jedność kulturową. Wspólna wiara to była wspólna liturgia, wspólna literatura, wspólna architektura, plastyka, muzyka, zaś przede wszystkim wspólne Pismo Święte. Na całym obszarze Christianitas szkoły parafialne uczyły według tego samego programu, tej samej łacińskiej gramatyki. Uniwersytety uczyły w języku łacińskim, według pokrewnych programów, tych samych dziedzin: teologii, prawa, medycyny, filozofii. Najsłynniejsze uczelnie (Bolonia – 1088 r., Oxford – 1096 r., Paryż - 1257) przyciągały studentów z całej Europy. Chrześcijaństwo przeorało do głębi także świadomość społeczną i jednostkową. Dopełniło poczucie przynależności plemiennej poczuciem przynależności do Christianitas. Rewolucja chrześcijańska uporządkowała także przestrzeń. Każdy wiedział, gdzie jest jego kościół, ale wiedział też, że gdzieś tam jest Rzym, a jeszcze dalej Jerozolima. Chrześcijaństwo założyło podwaliny Europy, gdyż narzuciło jej mieszkańcom wspólne standarty cywilizacyjne. Ostatecznym efektem chrystianizacji było powstanie pod koniec XV wieku jednolitego kulturowo obszaru, który ciągnął się od Portugalii do Żmudzi i od Norwegii do Sycylii. Ślady tej jedności widoczne są do dzisiaj, np. poprzez zasięg budownictwa gotyckiego;

b/ rola papieży

W średniowieczu papiestwo było głównym czynnikiem duchowej integracji Europy. Na bazie tradycji judaizmu, klasycznej filozofii greckiej i dorobku kulturowego starożytnego Rzymu ukazywało wspólne wartości, wspólne źródła wiary, wspólny język – łacinę. Uniwersalistyczna, scentralizowana, organizacja kościelna, na czele której stał papież, zaś biskupi byli jego namiestnikami w terenie, budowa silna jedność instytucjonalną. Rolę integratora kulturowego spełniały klasztory, w których duchowni stawali się twórcami ośrodków życia intelektualnego, kulturalnego i gospodarczego. Przejawiało się to szczególnie w tworzeniu uniwersytetów, ale także w powstawaniu przyklasztornego, parafialnego szkolnictwa niższego szczebla i działalności wydawniczej.

W okresie średniowiecza, szczególnie od V do XIII wieku papieże papieże uważani byli za zwierzchników władzy świeckiej, stawali się najważniejszymi rozjemcami w sprawach Europy. To oni inspirowali wyprawy rycerstwa europejskiego przeciwko niewiernym, w ten sposób tworząc „jedyną, prawdziwie europejską armię, jaka kiedykolwiek istniała” (J.-M. Domenach), a która – uważając się za „armię Boga” i niosąc europejski znak krzyża, kreśliła granice Europy. Szczyt potęgi papiestwa przypadł na okres od pontyfikatu Grzegorza VII (1073-1085) do pontyfikatu Innocentego III (1198-1216). To w tym okresie doszło do słynnego wydarzenia jakim było upokorzenie w Canossie króla Niemiec Henryka IV przez papieża Grzegorza VII (1077 r.). W późniejszym okresie, gdy wykształciły się w Europie monarchie narodowe znaczenie papiestwa, ale też i cesarstwa zmalało;

c/ ideolodzy jednoczenia świata chrześcijańskiego

W średniowieczu wśród ideologów jednoczenia świata chrześcijańskiego wyróżnić możemy dwa prądy: zwolenników uniwersalizmu teokratycznego oraz jego krytyków.

Zwolennicy uniwersalizmu teokratycznego to:

- św. Augustyn (354-430) – w dziele O państwie bożym proponował po raz pierwszy w historii utworzenie chrześcijańskiego imperium pokojowego, na czele którego stałby papież. Argumentował to tym, iż państwa ziemskie przemijają, a jedynie państwo boże jest wieczne. Uzasadniał on wyższość władzy kościelnej nad ziemską, dowodząc przy tym zasadności prześladowań religijnych wobec „heretyków”;

- św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) w dziele O władzy monarchów udowadniał wyższość władzy papieskiej nad władzą świecką, dokonując przy tym syntezy myśli grecko-rzymskiej z dogmatami wiary

Krytycy zwierzchności papieskiej w jednoczeniu Europy to:

- Pierre Dubois (1260- 1320) – zwolennik utworzenia konfederacji państw chrześcijańskich („Republiki chrześcijańskicj”). Za najważniejsze państwo w tej federacji uważał Francję, zaś jej monarcha miałby być jej przywódcą. Przeciwstawił się prymatowi papiestwa nad władzą świecką i wzywał do odstąpienia dostojników kościelnych od sprawowania władzy świeckiej. Był on doradcą króla francuskiego Filipa IV Pięknego (1268-1316), który ograniczył – zapewne pod wpływem swego doradcy – wpływy Kościoła na terenie swego władztwa, a nawet doprowadził do uwięzienia papieża Bonifacego VIII i przeniesienia siedziby papiestwa do Awinionu (tzw. „niewola awiniońska”);

- Dante Alighieri (1265- 1321) - autor dzieła O monarchii, które uważane jest za pionierskie w literaturze paeuropejskiej. Zwolennik odnowienia cesarstwa rzymskiego i umocnienia władzy cesarskiej. Miałaby być ona równorzędna z władzą papieską. Wzorem do utworzenia monarchii światowej było dla niego cesarstwo rzymskie czasów Oktawiana Augusta. Za przywódcę takiej federacji europejskiej proponował króla Niemiec Henryka VII, który koronował się w 1312 na cesarza rzymskiego. Po jego śmierci dzieło Dantego potępiono i spalono.

d/ świeccy praktycy jednoczenia Europy

- za pierwszego i praktycznie realizującego w średniowieczu ideę jedności chrześcijańskiej Europy uważa się króla Franków Karola Wielkiego (742-814). W okresie swego panowania próbował on stworzyć „państwo boże” na ziemi.

Obszar jego panowania obejmował Galię, Germanię, Italię, część Hiszpanii oraz Węgry. Połączył on dorobek galijski, germański i italski, tworząc chrześcijańskie imperium przybierający kształt podobny do integrującego się obszaru państw „szóstki” po II wojnie światowej. Na ziemiach swego władztwa wprowadzał : religię chrześcijańską, jednolity system nauczania, jednolity system monetarny, jednolity system prawa państwowego i kościelnego, popierał wymianę handlową na terytorium całego imperium, skupiał na swym dworze uczonych, tworząc rodzaj akademii, organizował wielonarodowe armie, centralizował administrację państwową, ściśle kontrolując lokalnych władców. Koronacja Karola Wielkiego na cesarza w 800 roku przyczyniła się do jedności zachodniego świata chrześcijańskiego i była pierwszym zjednoczeniem Europy Zachodniej;

- cesarz Otton I (912-973) narzucił swe zwierzchnictwo ziemiom Czech, Danii, Polski oraz Słowian połabskich. Koronowany został na Cesarza Rzymskiego w 962 roku;

- Otton III (980-1002), był wnukiem i kontynuatorem działań Ottona I. Podporządkował sobie Germanię, Galię, Italię i kraje słowiańskie. Podkreślał nadrzędność cesarskich Niemiec nad innymi państwami europejskimi, a sam uważał się za świeckiego namiestnika Boga na ziemi;

- Fryderyk I Barbarossa (1125-1190) – umacniał cesarstwo rzymsko-niemieckie. Walcząc z papiestwem rozszerzał wpływy niemieckie na terenie Włoch;

II. Walka z naporem islamu.

1. Islam – w języku arabskim oznacza poddanie się Bogu;

Mahomet (po arabsku Muhammad) - twórca i ostatni prorok islamu. Żył w latach 570-632. Wyznawcy islamu uważają, że islam jest trzecią – po judaizmie i chrześcijaństwie – ostateczną religią objawioną, zaś Koran za ostatnią objawioną księgę. Islam ma wspólne korzenie z judaizmem i chrześcijaństwem. Mahomet twierdzi, iż objawienie przekazane Żydom i chrześcijanom przez Abrahama, Mojżesza i Jezusa winno zostać ponowione i uzupełnione, co zostało dokonane poprzez Koran. Rok 622 ery chrześcijańskiej (ucieczka Mohameta przed swymi przeciwnikami z Mekki do Medyny) uważany jest za pierwszy rok kalendarza muzułmańskiego; liczba wyznawców ok.1,1 mld (chrześcijanie ok. 2mld);

1. Podboje islamu

a/ 635-638 - podbój Syrii i Palestyny

b/ 639-643 - podbój Egiptu i Cyrenajki

c/ 650-698 - podbój płn-zach. Afryki

d/ 711- 719 - opanowanie większości terenów Hiszpanii

e/ 719 - pierwsze starcia z Frankami po przekroczeniu Pirenejów

f/ 732 - bitwa pod Poitiers (klęska Arabów i zatrzymanie ich w Europie)

g/ 1085-1492 - reconquista (odbicie) i wyparcie Arabów z Europy Zachodniej

h/ 1683 - klęska Turków pod Wiedniem i cofanie i początek ich wycofywania z Europy środkowej i południowej

i/ 1922 - zniesienie sułtanatu i proklamowanie republiki (Mustafa Kemal

- Ataturk)

Sunnici i szyici, którzy są nieoszacowani z powodu nieuwzględniania ich w oficjalnych statystykach np. w Turcji i