AMW Geneza jednoczenia Europy (3)

Od rewolucji francuskiej do I wojny światowej

Nowe czynniki, które wpłynęły w tym czasie na idee integracyjne:

a/ zwiększenie roli państw narodowych;

b/ rozpowszechnienie się po rewolucji francuskiej w epoce napoleońskiej haseł wolnościowych upowszechnionych przez Deklarację Praw Człowieka;

c/ upowszechnienie się przekonania o świeckim charakterze państwa;

d/ rewolucja przemysłowa i rozwój handlu;

e/ powstawanie stowarzyszeń i ruchów politycznych działających na rzecz integracji Europejskiej;

f/ doświadczenia federacyjne Stanów Zjednoczonych Ameryki.

1. Napoleon I Bonaparte (1769-1821) – cesarz Francuzów.

Wywarł największy wpływ w XIX wieku na jednoczenie się Europy, lecz drogą podboju.

Najistotniejsze cechy tego wpływu to:

a/ idee rewolucji francuskiej podporządkował francuskiej ekspansji w Europie;

b/ Europa jednoczona była wokół Paryża;

c/ zmusił do zrzeczenia się przez cesarza Austrii Franciszka I cesarza rzymskiego (1806 r.), który uważany był za duchowego seniora wszystkich monarchów, co zburzyło całkowicie istniejącą w teorii jedność państw europejskich symbolizowaną przez „święte imperium rzymskie”;

d/ pod jego władzą zjednoczona została prawie cała Europa od Portugalii, aż do granic Rosji;

e/ tworzył konfederację państw kontynentalnej Europy, której centrum była Francja, zaś reszta państw była zwasalizowana lub zależna, gdyż na ich czele stali członkowie jego rodziny lub jego wierni pretorianie (nie dopuszczał tylko Anglii do tej konfederacji);

f/ tworzył nowe rozwiązania organizacyjno-prawne w Europie, nowy system władzy, regulowany przez kodeks cywilny, zwany Kodeksem Napoleona, wprowadzał nowe konstytucje wzorowane na konstytucji francuskiej, wprowadzał nowy model państwa zcentralizowanego gwarantującego równość obywateli wobec prawa, znoszącego przywileje feudalne i ułatwiającego awans rodzącej się burżuazji;

g/ po abdykacji zajął się teoretycznym ujmowaniem swych celów politycznych, do których zaliczał łączeniem państw kontynentu europejskiego w jedna w jedną „rodzinę narodów”. Połączona miała być ona nową strukturą organizacyjną, ze wspólną walutą, wspólnym systemem prawnym i ujednoliconym systemem miar. Pisał on: „chciałem z wszystkich tych narodów stworzyć jeden organizm państwowy (…) w takim stanie rzeczy byłoby więcej możliwości, aby wprowadzić wszędzie ujednolicone kodeksy, zasady, opinie,, uczucia, poglądy oraz interesy. Wówczas, być może, dzięki temu powszechnemu oświeceniu, stałyby się realne marzenia o przyjęciu przez wielką rodzinę europejską zasad kongresu amerykańskiego lub amfiktionii greckiej”.

1. Święte Przymierze (1815 r.).

Pierwszy paneuropejski związek; inicjatywa cara Aleksandra I; władcy Rosji, Austrii i Prus deklarowali wzajemną pomoc i kierowanie się w polityce zasadami religijnymi. W latach 1816-1821 do związku przyłączyli się pozostali władcy europejscy oprócz Stolicy Apostolskiej i Turcji. Związek był niejako „międzynarodówką” monarchów stabilizującą porządek europejski zachwiany przez rewolucję francuską i wojny napoleońskie. Związek miał rozstrzygać wszelkie spory pomiędzy „narodami chrześcijańskimi” i przeciwdziałać wszelkim zmianom w Europie. Jego funkcjonowanie opierało się na doraźnych porozumieniach i spotkaniach na kongresach. Podstawową zasadą uznaną przez państwa uczestniczące w związku była „równowaga sił” oparta na „koncercie wielkich mocarstw” skierowanym głównie przeciw wszelkim ruchom rewolucyjnym i narodowowyzwoleńczym.

Na Kongresie wiedeńskim Rosja zaakceptowana jako mocarstwo europejskie, co było wyrazem uznania dla jej roli w pokonaniu Napoleona i jej wkład w ograniczaniu wpływów imperium otomańskiego.

1. Polski projekt jednoczenia Europy Wojciecha Bogumiła Jastrzębowskiego (1799-1820).

Głównym jego założeniem była myśl, iż eliminacja konfliktów może nastąpić tylko poprzez rzeczywiste równouprawnienie narodów, stopniowe znoszenie granic i przestrzeganie zasad prawa. Myśl te rozwinął w dwóch traktatach: Projekt konstytucji dla Europy jako ustawy mającej zapobiec wojnom oraz Konstytucja dla Europy. W konstytucji tej, złożonej z 77 artykułów, zawarł zasady funkcjonowania wspólnych instytucji, relacje między narodami a władzą wspólnotową, sankcje karne za łamanie praw europejskich i narodowych oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli. Główne założenia tej konstytucji to:

a/ wspólne prawo europejskie i zgodne z nim prawa narodowe;

b/ konieczność zmian granicznych i tworzenie państw europejskich (zwanych patriarchiami) na zasadzie „tyle państw, ile jest narodów”;

c/ najwyższą władzą byłby Kongres złożony z delegatów wybieranych przez parlamenty narodowe; jego obowiązkiem byłoby utrzymanie pokoju oraz ustanawianie i wykonywanie praw obowiązujących całą wspólnotę; Kongres prowadziłby wspólna politykę zagraniczną i obronną oraz tworzył wspólny system bezpieczeństwa ogólnoeuropejskiego; dysponowałby on europejskimi siłami zbrojnymi używanymi dla zapewnienia bezpieczeństwa Europie; władcom (patriarchom) poszczególnych państw podlegałyby „straże praw”, które przygotowałyby przyszłych obrońców ładu europejskiego;

d/ integrująca się Europa miałaby mieć ustrój parlamentarny, łączący samorządową strukturę w poszczególnych państwach, powstałych na zasadzie narodowej, z rozwiniętymi instytucjami wspólnotowymi;

e/ był to ówcześnie najbardziej rozwinięty w dziejach słowiańskiej myśli politycznej projekt przyszłości Europy.

1. Projekty socjalistów jednoczenia Europy – poszanowanie praw narodów w jednoczeniu Europy.

1. Henry de Saint-Simon (1760-18250 – „namiestnik naukowy” Napoleona Bonaparte. Po jego abdykacji rozwinął koncepcję jednoczenia Europy, której główne tezy to:

- zwierzchnikiem całej Europy to wybierany król, przewodniczy obradom Wielkiego Parlamentu;

- powołanie najwyższej władzy federacyjnej w postaci ogólnoeuropejskiego Wielkiego Parlamentu rozstrzygającego sprawy między rządami narodowymi; byłby on dwuizbowy (na wzór angielski i francuski), złożony z Izby Deputowanych (240 posłów – na każdy milion czterech przedstawicieli kupców, uczonych, administratorów i sędziów) i Izby Parów (20 osób mianowanych przez króla);

- poszanowanie praw narodów podległych;

b/ Pierre Joseph Proudhon (1809-1865) – zwolennik federacji państw europejskich,

uprawnienia władz państwowych tylko na szczeblu gmin.

1. Projekt integracyjny Młodej Europy – Giuseppe Mazzini (1805-1872).

a/ Młoda Europa – tajna organizacja założona w 1834 roku przez Mazziniego;

b/ próba tworzenia „federacji narodów europejskich” opartą o współpracę przedstawicieli demokratycznych i niepodległościowych organizacji: z Belgii, Francji, Hiszpanii, Niemiec, Polski, Szwajcarii i Włoch;

c/ program walki o wyzwolenie narodowe i utworzenie w Europie ustroju republikańskiego na wzór Stanów Zjednoczonych Ameryki.

1. Idea Mitteleuropy – niemiecka myśl, będąca dążeniem do zdominowania Europy centralnej; propozycja konfederacyjnego związku państw pod przewodnictwem Niemiec łączącego założenia strefy wolnego handlu, układu politycznego i sojuszu woskowego;

2. Idea panslawizmu – w 1948 roku na pierwszym Zjeździe Słowiańskim zwołanym z inicjatywy Michaiła Bakunina wysunięta została idea tworzenia ogólnosłowiańskiej federacji z granicami wyznaczonymi demokratycznie przez wolne narody; panslawiści głosili ideę braterstwa narodów słowiańskich, których celem winno być utworzenie wielonarodowego państwa pod przywództwem Rosji i z jezykiem rosyjskim jako ogólnosłowiańskim.

3. Powstawanie pierwszych ugrupowań integracyjnych.

a/ Związek Niemiecki (1815-1866) - 34 państw (w tym Holandia, W. Brytania i Dania) i 4 wolne miasta; celem związku było „utrzymanie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, niepodległości nietykalności państw skonfederowanych”; powstał sejm związkowy (Bundestag) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem; początkowo związkowi przewodziła formalnie Austria, jednak z czasem coraz większe wpływy zdobywały Prusy

b/ Niemiecki Związek Celny – powstały w 1834 roku pod hegemonią Prus; działalność

nakierowana na współpracę gospodarczą państw członkowskich, wymianę handlową i

ujednoliceniu ceł wewnętrznych i zewnętrznych;

c/ Liga Pokoju i wolności – powołana w 1867 roku, a kierowana przez Giuseppe

Garibaldiego; wydawała pismo „Les Etats Unis d’Europe” („Stany Zjednoczone

Europy”); hasła federacji państw europejskich w imę pokoju i sprawiedliwości

Społecznej;

d/ utworzenie w 1871 roku strefy wolnego handlu między Norwegią a Szwecją, zaś w

1872 roku Skandynawskiej Unii Monetarnej obejmującej Danię, Norwegię i Szwecję;

e/ Europejska Komisja ds. Dunaju – utworzona w 1878 roku – inicjatywa Prus;

ustaliła wolność żeglugi, częściową demilitaryzację szlaku dunajskiego.