Nagrobek Kazimierza Jegiellończyka

Wita Stwosz i Jorg Huber

Nagrobek Kazimierza IV Jagiellończyka – jeden z ważniejszych przykładów późnogotyckiej rzeźby w Polsce, dzieło Wita Stwosza. Znajduje się przy południowo-zachodnim narożniku Kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze na Wawelu w Krakowie.

Wykonany został tuż po śmierci króla w 1492 r. przez Wita Stwosza i Jorga Hubera z Passawy. Ma formę tumby (kamiennego sarkofagu z figurą zmarłego na wieku) z baldachimem wspartym na ośmiu kolumnach. Wykonana z czerwonego marmuru rzeźba przedstawia króla w stroju monarszym z insygniami. Nagrobek jest kenotafem, czyli grobowcem symbolicznym (monarcha pochowany jest pod posadzką kaplicy). Znajduje się w Kaplicy Świętokrzyskiej katedry na Wawelu.

Od strony formalno-genetycznej mamy do czynienia z dziełem heterogenicznym. Ogólna forma nagrobka bezpośrednio nawiązuje do starszych grobowców znajdujących się w katedrze – Władysława Łokietka (szczególnie motyw par płaczków), Kazimierza Wielkiego (użycie marmuru jako materiału budulcowo-rzeźbiarskiego) oraz Władysława Jagiełły (program heraldyczny nawiązujący do Corona Regni Poloniae). Postać Kazimierza Jagiellończyka reprezentuje jeden z najstarszych w dziejach sztuki typów ikonograficznych – król jako kapłan. Z pewnością mocny wpływ na kształt postaci z nagrobka wawelskiego wywarł wizerunek cesarza Fryderyka III Habsburga znajdujący się na monumentalnym nagrobku wykonanym przez Mikołaja z Lejdy, znajdującym się w katedrze św. Szczepana w Wiedniu. Motyw łączenia postaci ludzkich z herbami ma swoje tradycje w środowisku bawarskim, m.in. dzieła Hansa Heidera czy Wolfganga Leba. Natomiast wyrazy twarzy i ubiór płaczków są echem niektórych rzeźb z Ołtarza Mariackiego. Figuralne kapitele mają swoją odległą genezę w rzeźbie romańskiej, a w XV wieku, szczególnie w motywach architektury w malarstwie niderlandzkim, dostrzegalna jest fascynacja romanizmem, będąca alternatywą renesansowych nawiązań do sztuki antycznej. Połączenie kilku wątków narracyjnych w jedną całość widoczne w kilku kapitelach może odwoływać się do kompozycji symultanicznej znanej szczególnie w malarstwie niderlandzkim, niemieckim oraz pomorskim.