Czerwone – było na egzaminie
POCHODZENIE, PRZEDMIOT I CELE SOCJOLOGI
Socjologia - ta nazwa łączy w sobie dwa słowa „socjus" i „logus", czyli wiedza o społeczeństwie. Nazwa powstała w XIX wieku jej autorem był francuski filozof, twórca pozytywizmu August Comte. W tamtym czasie powstają dwa ośrodki akademickie zajmujące się socjologią.
Cechy naukowego spojrzenia na rzeczywistość:
Obiektywizm - naukowy punkt widzenia jest obiektywny (bezstronny). Prezentuje rzeczywistość taką jaką ona jest naprawdę, a nie taką, jaką chcielibyśmy żeby była (opis stanu faktycznego). Nie wartościuje przedmiotu opisu, nie ocenia go. Jest wolny od indywidualnych subiektywnych opinii, poglądów, preferencji.
Racjonalizm – podstawowym narzędziem badawczym w nauce jest rozum trzeźwy, zdystansow2any wobec rzeczywistości, nie emocje i uczucia
Empiryzm - mówi o tym, że nauka zajmuje się wyłącznie faktami, więc danymi pochodzącymi z doświadczeń. Oznacza to, że każde zdanie naukowe musi być empiryczni weryfikowalne, czyli musi się sprawdzać w doświadczeniu
Podstawowe założenia epoki oświecenia
Większość myślicieli oświecenia uważała się na ogół za członków jednego obozu „filozofów” walczącego przeciwko ignorancji i przesądom.
Główne hasło oświecenia sformułowane przez Kanta to Sapere aude! – Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem! Oświeceniem według Kanta to wyjście człowieka z niepełnoletności, którą była nieumiejętność posługiwania się własnym rozumem bez obcego kierownictwa.
Wiedza ma za zadanie przeobrazić człowieka, dać mu wiarę w jego posłannictwo i uczynić go pełnoletnim. Zadaniem oświecenia jest wykształcenie nowej postawy wobec świata, a nie rozwiązywanie problemów. Filozofia pełni wielką rolę, biorąc na siebie zadania popularyzatorskie, wychowawcze i mediatorskie.
Filozofia pośredniczy między „uczonym i człowiekiem z ulicy” jak również pomiędzy naukami (np. matematyką i moralnością). Zdaniem Diderota być filozofem to być przeciwko zabobonnikom, nieukom czy szaleńcom.
Krytyka oświecenia godziła we wszystko, co stało na przeszkodzie upełnoletnieniu człowieka: Tradycyjne systemy religijne, autorytety, instytucje społeczne i polityczne
To, co w człowieku najważniejsze trwa w nim niezależnie od okoliczności, jest, zatem przyrodzone.
Utylitaryzm oświecenia można zauważyć w koncepcjach etycznych tej epoki, ocenianiu instytucji społecznych oraz skupianiu uwagi na zjawiskach społecznych poddających się regulacji prawnej.
Immanuel Kant – Co to jest oświecenie
Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niedojrzałości, w którą popadł z własnej winy. Niedojrzałość to niezdolność człowieka do posługiwania się swym własnym rozumem, bez obcego kierownictwa. Zawinioną jest ta niedojrzałość wtedy, kiedy przyczyną jej jest nie brak rozumu, lecz decyzji i odwagi posługiwania się nim bez obcego kierownictwa. Lenistwo i tchórzostwo to przyczyny, dla których tak wielka część ludzi, mimo wyzwolenia ich przez naturę z obcego kierownictwa pozostaje chętnie niedojrzałymi przez całe swoje życie. Te same przyczyny sprawiają, że inni mogą tak łatwo narzucić się im jako opiekunowie. Natomiast taki wypadek, by publiczność oświeciła się sama, jest możliwy, jeśli pozostawić publiczności wolność. Znajdą się bowiem wśród niej zawsze ludzie samodzielnie myślący. Żadne pokolenie nie ma prawa stowarzyszyć się w tym celu, by uniemożliwić następnemu pokoleniu czynienie dalszych postępów w dziedzinie oświecenia. Byłoby to zbrodnią przeciw naturze ludzkiej, której podstawowym powołaniem jest właśnie postęp w dziedzinie oświecenia.
Karl Popper – filozof XX wieczny:
Wg Poppera początków socjologii należy szukać w złotym okresie w starożytnej Grecji.
Nastąpiła wówczas rewolucyjna zmiana w sposobie myślenia o świecie (Popper nazywa je zwrotem od naiwnego monizmu do krytycznego dualizmu).
Do tego momentu panował naiwny monizm (monizm -jedność) - rozpowszechniony, nie zweryfikowany światopogląd starożytnych Greków, oparty na trzech przesłankach: Świat jest jeden i jest jednorodny (monistyczny). Wszystko, co się w nim dzieje ma charakter zjawisk naturalnych. Zjawiska przyrody są konieczne i nieuchronne. Taki charakter maja też zjawiska społeczne. W mniemaniu ówczesnych greków tak samo jako konieczne i nieuchronne postrzegano obyczaje, religie, porządek polityczny. Wg starożytnych greków zasady określające współżycie między ludźmi są nie zmienialne takie jakie były takie będą zawsze. Przedstawiciele szkoły sofistów krytykowali taki światopogląd. Pojawia się krytyczny dualizm (dualizm - dwoistość). Zwolennicy tego poglądu uważają, że świat nie jest jednorodny. Są 2 formy rzeczywistości: przyroda i świat społeczny. Nie do obrony jest tu pogląd ze zjawiska społeczne są konieczne i nieuchronne tak jak w świecie przyrody. Ludzie mogą preferować takie obyczaje jak i inne. Prawa naturalne występują w przyrodzie. Porządek polityczny jest dziełem ludzi i może być zmieniany.
Reprezentant szkoły sofistycznej: Pitagoras. Twierdził, że „Człowiek, jest miarą wszystkich rzeczy”. Należałoby do tego jeszcze dodać „…które stworzył”, gdyż dziełem ludzkim jest świat społeczny. Umiejętność oddzielenia tych 2 światów jest niezbędna, by w sposób naukowy opisywać świat społeczny.
Charakterystyka stoicyzmu, idea społeczności powszechnej i powiązania stoicyzmu z safizmem:
Stoicyzm to Kierunek filozoficzny, który powstał w okresie upadku klasycznych polis (miast-państw).
Zrodził się w Grecji okresu hellenizmu.
Cechował się ucieczką od problematyki politycznej do problematyki etycznej.
Wywarł wpływ na rozwój wyobraźni socjologicznej, choć nie pozostawił po sobie żadnego wybitnego dzieła.
Idea społeczności powszechnej – pojęcie, które pojawiło się, gdy został obalony jedne z dogmatów myśli klasycznej, bezwzględny podział na wolnych i niewolników, obywateli i nieobywateli. W społeczności powszechnej mieli partycypować wszyscy ludzie, niezależnie od swojej aktualnej pozycji w strukturach władzy, przywileju i bogactwa. W obliczu natury nie ma panów i niewolników, Greków i barbarzyńców, są tyko ludzie równi, chociaż różniący się od siebie obyczajami i kondycjami.
Prawo naturalne, – wobec którego wszyscy są równi, nie zostało ono ustalone i spisane oraz nie sankcjonuje żadnego ustroju politycznego. Jest ono zaprzeczeniem prawa pozytywnego
Podwójna przynależność jednostki (powiązanie z safizmem) – jednostka należy do rodzaju ludzkiego (podlega normom prawa naturalnego) oraz do państwa (podlega normom prawa pozytywnego), (nawiązani do krytycznego dualizmu).
Jednostka jest fundamentem dwóch porządków: Moralnego (i rozumnego) Politycznego (i nie zawsze rozumnego
Rozdział etyki i polityki wynikający z tego, że państwo przestało być czymś, nad czym się panuje. W tych warunkach filozofowie dążyli głównie do rozstrzygania zagadnień osobowości, moralności, celu i sensu życia.
Przedmiot socjologii
Przedmiot socjologii stanowi trzy obszary przedmiotowe:
Geneza społeczeństwa - czyli powstanie życia społecznego
Proces filogenezy - rozwój gatunkowy
Proces ontogenezy - rozwój osobniczy, jednostkowy
Struktura życia społecznego - statyka
Procesy zachodzące w życiu społecznym - dynamika
Cele (funkcje) socjologii:
Opisowa (deskryptywna) - odpowiada na pytanie jak jest?
Wyjaśniająca (eksplanacyjna) odpowiada na pytanie, dlaczego jest tak jak jest?
Prognostyczna (predykcyjna) odpowiada na pytanie jak będzie? Prognoza naukowa bazuje na danych wyjściowych (opis istniejącego stanu rzeczy w momencie prognozy oraz prawidłowości rządzące rzeczywistością). Prognoza opiera się na danych z opisu i wyjaśnienia, nie wykracza poza sferę faktów).
NATURALISTYCZNA TEORIA GENEZY SPOŁECZEŃSTWA
Wszystkie doświadczenia empiryczne przemawiają za postrzeganiem życia jako wyniku ewolucji przyrody -jest to naturalistyczna wizja (teoria) genezy społeczeństwa.
Schematy doświadczania świata u zwierząt i ludzi różnią się.
W świecie zwierząt:
BODZIEC-------->REAKCJA (reakcja następuje w sposób instynktowny)
W świecie ludzi:
BODZIEC--[X]-->REAKCJA (Ramka – ramy świadomości, poza które człowiek nie jest w stanie wyjść)
W przypadku ludzi bodźce przechodzą przez pryzmat świadomości, nabierają postaci znaczeń, które są wyrażane za pomocą języka, (który jest narzędziem w tym procesie). Człowiek odbiera świat jako zestaw znaczeń, które mają charakter językowy.
Istotą życia społecznego jest świadomość. ŻYCIE SPOŁECZNE = ŻYCIE ŚWIADOME = ŻYCIE JĘZYKOWE
Język nie jest narzędziem podobnym do innych, gdyż nie da się go odstawić, gdyż język towarzyszy nam w życiu społecznym stale. Jedynym środkiem do opisywania znaczeń jest język
ARYSTOTELES
Definicja człowieka: „zoon polilicon'" - czyli zwierze społeczne, istota społeczna - stwierdzenie to oddaje charakter człowieka, mówi o jego dwoistości. Gdyż człowiek należy do świata zwierząt (przynależność przejawia się w naszej biologicznej strome. Rodzimy się i umieramy, musimy zaspakajać pragnienia głodu, itp. -to. co ma związek ze światem przyrody ma charakter konieczny i nieuchronny), a to, co nas od niego odróżnia to świadomość.
„człowiek z natury przeznaczony jest do życia we wspólnocie" Koncepcja Arystotelesa zakłada, iż człowiek aby stać się istotą społeczną (świadomą) po urodzeniu musi żyć wśród innych istot świadomych dopóki me wykształci się u niego świadomość. Zwraca on uwagę na dwa konieczne warunki wyłonienia się społeczeństwa
potencjał dyspozycji fizjologicznych (właściwych naszemu gatunkowi) – natura dała człowiekowi możliwość bycia istotą świadomą
przebywanie we wspólnotach (gromadach). Przechodząc proces socjalizacji – uspołecznienia, stajemy się istotą społeczną, świadomą. Po urodzeniu każdy z nas musi przebywać wśród ludzi, wspólnoty. A później po osiągnięciu świadomości przebywanie wśród ludzi nic jest już konieczne. Nawet po długiej rozłące człowiek świadomy się szybko przystosuje.
Dzikie dzieci – przypadki dzieci odizolowanych po urodzeniu od świata ludzi (np. dwie dziewczynki znalezione przed pierwszą wojną światową w Indiach, które zostały odizolowane od ludzi i zachowywały się jak zwierzęta)
SOCJOLOGICZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA
Istota społeczna = istota świadoma = istota językowa
Narodziny biologiczne –proces socjol.-->narodz.społ.---śmierć społ---->śmierć biologiczna
R. Park: „Człowiek nie rodzi się ludzkim tylko staje się nim w wyniku procesu socjalizacji”
Jakie znaczenie dla kształtu ludzkiej osobowości ma wyposażenie biologiczne człowieka?
Florian Znaniecki – socjolog polski; Normalny i zdrowy organizm jest warunkiem koniecznym życia społecznego. Organizm ten tylko umożliwia to życie, w niczym nie wyznaczając jego istoty. (jest podstawą, ale nie determinuje działań człowieka). Ludzie o biologiczne podobnych organizmach mogą się różnić najskrajniej w zależności od środowiska, z którego pochodzą (od środowiska zależy ukształtowanie osobowości, np. rozdzieleni po urodzeniu bliźniacy w innych środowiskach będą się inaczej zachowywać). Charakter osobowości zależy od środowiska społecznego.
Emil Durkheim: Homo duplex – zwraca uwagę na dwuwymiarowość człowieka.
Sprzeczność, trwały i nieusuwalny antagonizm pomiędzy ciałem i duszą, zmysłami i świadomością, instynktami a rozumem. Względny stan porządku społecznego to taki, jaki jest. Najstarszą, pierwotną instytucją wprowadzającą względny stan porządku społecznego jest religia.
Rola religii w filozofii Durkheima:
Durkheim przyznawał religii szczególnie doniosłą rolę w życiu społecznym, sądził, iż „[…] człowiek, wchodząc w życie religijne, bierze na się inną naturę, staje się innym człowiekiem”.
Dzięki religii pojawia się w ludzkim życiu doświadczenie czegoś, co wykracza poza granice zmysłowego doświadczenia: ponad sferą profanum konstytuuje się sfera sacrum, w obliczu, której jednostka odczuwa szacunek i lęk, każący powściągać naturalne odruchy i rezygnować z zaspokajania przemożnych, kiedy indziej potrzeb organizmu.
W religii tedy okazuje się możliwe owe przejście od zwierzęcia do człowieka, nad którym na próżno zastanawiali się filozofowie, religia, bowiem wytwarza nakazy i zakazy, dzięki którym jednostka nie zasklepia się w swej zwierzęcej egzystencji, lecz staje się zdolna do uczestnictwa w czymś, co ją przerasta. Zostaje zmuszona do przeobrażenia się w człowieka.
Bóg pierwszy przemówił do człowieka z „zewnątrz”, dając tym samym początek jego ludzkiej historii.
Durkheim nie był myślicielem religijnym w potocznym tego sowa znaczeniu, gdyż religię rozumiał w bardzo szczególny sposób, pisał „W bóstwie widzę jedynie społeczeństwo przekształcone i przedstawione symbolicznie”
Postulatem Durkheimowskiego praktycznego rozumu nie był Bóg jakiejkolwiek tradycyjnej religii, lecz „społeczeństwo swoiście odrębne od indywiduów”. To społeczeństwo właśnie wpływając „z zewnątrz” na jednostkę, czyni z niej istotę rozumną i moralną.
Zygmunt Freud: Potrzebne są instytucje tłumiące naturalne popędy. Osobowość składa się z dynamiki relacji pomiędzy sferą id, a superego. Id – wszystko to, co sprawia przyjemność. Superego to wszystkie nałożone na nas obowiązki, jakie powinniśmy wykonywać.
Teoria osobowości Freuda
Zygmunt Freud – jest twórcą najstarszej teorii osobowości; teorii dynamicznej, – według której osobowość jest organizacją sił dynamizujących zachowanie (dążenia, popędy, potrzeby społeczne). Popęd seksualny, tj. Instynkt życia (Libido) i popęd agresji, tj. instynkt śmierci (Id) są w konflikcie z normami społecznymi, które prezentuje Superego. Konflikt ten jest źródłem wszelkich zachowań, których ostateczny kształt nadaje racjonalne Ego.
Libido, popęd seksualny (płciowy) (z łac. "żądza")- zachowanie mające na celu zaspokojenie potrzeby bliskości cielesnej, rozkoszy. Freud rozumiał libido jako formę energii za pośrednictwem, której popędy życia spełniają swoje funkcje jako zaburzenia osobowości.
Id jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz superego.
Id jest miejscem, w którym dochodzi do ukształtowania ego i superego. Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie, działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb. Pozostaje w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi, z których czerpie energię. Id reprezentuję wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej. Nie potrafi tolerować przyrostów energii, które są odczuwane jako powodujące dyskomfort napięcia. Zasada redukcji napięcia, zgodnie, z którą działa id nosi nazwę zasady przyjemności. Redukcja ta zachodzi za pomocą czynności odruchowych (redukują napięcie natychmiast) i procesu pierwotnego (redukuje złożone reakcje psychiczne).
Id jest sferą biologiczną człowieka.
Ego jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok superego oraz id.Ego wytwarza się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w spostrzeżenia. Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi. Ta część osobowości decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone. Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi, czyli id i superego.
Ego jest sferą intelektualną człowieka.
Superego jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz id.
Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji. Jest to instancja „moralna”, dążąca do doskonałości (w przeciwieństwie do id kierującego się zasadą przyjemności).
Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi. Jest to ostatni wykształcający się element osobowości, kształtuje się pod wpływem kar i nagród, stosowanych przez rodziców. To, co wychowawcy aprobują i nagradzają włączane jest w obręb subsystemu superego - ja idealnego. Sumienie karze wywołując poczucie winy, ja idealne nagradza powodując poczucie dumy. Samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców.
Superego jest sferą moralną człowieka.
Robert Park: Rozwój gatunkowy jest przejściem ze stanu społecznego (ceminnity – nieuporządkowana i niezorganizowana forma) do society – skupienia ludzi. Zbiorowość terytorialna, ekologiczna – stan naturalny w stricte tego słowa znaczeniu. W aspekcie ontogenetycznym powstanie życia społecznego określa przekształcenie życia naturalnego nazywanego jednostką w człowieka społecznego, czyli osobę. Proces socjalizacji to przejście od człowieka naturalnego (jednostki) do człowieka społecznego (osoby).
Jean Devey: „Człowiek rodząc się zastaje społeczeństwo, w którym jest poddawany socjalizacji, uspołeczniających surowy materiał biologicznych impulsów”. Można dostrzec podobieństwo z Durkheimem, zewnętrzność, o której on pisał polega na zastaniu społeczeństwa na zewnątrz.Tę obcość znoszą dopiero narodziny społeczne, a jednostka w tym momencie zostaje uwewnętrzniona. Drugim etapem, już po uspołecznieniu jest oczekiwanie społeczeństwa, że już zsocjalizowana jednostka będzie przestrzegała regulacji aksjonormatywnej (Przymus wywierany na ogół przez jednostkę).
Charls Cooley: Człowiek staje się człowiekiem, istotą społeczną tylko, kiedy przebywa z innymi ludźmi. Owi inni ludzie są źródłem naszej tożsamości, naszej świadomości. Looking glass self Jaźń odzwierciedlona – buduje naszą tożsamość, jest tworzona przez dwa czynniki (pośrednio obraz samych siebie): Jak inni ludzie na nas reagują, jak się zachowują w reakcji z nami, nasze nieuchronne, subiektywne interpretacje. Ludzie to jedynie zwierzęta, które potrafią udawać. Nasze wyobrażenie o tym co inni o nas mówią poza naszymi plecami (wobec osób trzecich w związku z nami). Oba powyższe czynniki składają się na naszą tożsamość. Źródłem naszej tożsamości są zawsze inni ludzie: Niektórzy chcą być buntownikami, chcą być oryginalni. Indywidualizm jak mylnie sądzą bierze się z nich samych. Każdy rewolucjonista musi mieć przedmiot swojego buntu. Oryginalni są tacy, dlatego, że inni budują naszą świadomość. .
Wiliam Thomas: Inhibicja – zdolność od powstrzymania się od spontanicznych zachowań wynikających z naturalnych popędów (naturalne popędy istnieją tak długo, jak trwanie biologiczne) cecha wyuczona a niewrodzona, jest wpajana. Niemowlęta, oraz osoby, które popadły w tarapaty psychiczne kompletnie ignorują okoliczności – odzywa się w nich zew natury.
STRUKTURA ŁADU SPOŁĘCZNEGO.
Struktura ładu społecznego, – z jakich uniwersalnych elementów składa się życie społeczne (elementy powszechne)?
Regulacja aksjomatyczna – instrumenty regulujące zachowania naturalne, będące warunkiem względnego porządku (ładu społecznego). Składa się z trzech elementów, takich jak:
Normy społeczne – obowiązujące w danym środowisku społecznym (sytuacji społecznej) reguły postępowania. Odpowiadają na pytanie jak?
Rodzaje norm:
Czasu społecznego
Fazy rozwoju ontogenetycznego
Przestrzeni społecznej
Płci
Roli społecznej
Normy czasu społecznego - czas społeczny nie jest równoznaczny z czasem fizycznym, ponieważ czas społeczny jest to kulturowo zrelatywizowały rytm funkcjonowania danej społeczności.
Normami będziemy również nazywać fazy rozwoju ontogenetycznego - a więc będą to normy dotyczące kolejnych etapów życia ludzkiego, które składa się z: dzieciństwa, okresu, dojrzewania, dorosłości i starości. Każda z tych faz obwarowana jest różnymi normami społecznymi.
Normy przestrzeni społecznej - każde miejsce rządzi się swoimi normami społecznymi. Inne normy obowiązują nas w sklepie, a inne domu.
Normy płci - W różnych kulturach różne są normy, które winny być przestrzegane w zależności od "tego czy jesteśmy kobietą czy mężczyzną”, tzn., że do ról społecznie przynależnych jesteśmy przyzwyczajani w procesie wychowania. Sex – płeć w sensie biologicznym, czyli cecha przyrodzona. Gender – płeć w sensie kulturowym, ma charakter wyuczony, jest to ogół norm i ról społecznych.
Normy ról społecznych - każdy z nas w dorosłym życiu odgrywa szereg różnych ról społecznych. Wynikają one z bycia członkiem rodziny, przechodniem, klientem, itp. Każda z tych ról łączy się z odpowiednimi normami społecznymi, według których powinniśmy postępować. Inne normy obowiązują, gdy rozmawiamy z kolegą, a inne gdy rozmawiamy z dziekanem.
Role społeczne:
Odpowiadają na pytanie jak powinniśmy się zachowywać.
Każda sytuacja powiązana jest z normami.
Jeśli ktoś się nie zastanawia nad tym, co ma robić, to znaczy, że normy są w nim głęboko zakorzenione.
Wszystkie powyższe przykłady pokazują, iż obowiązujące normy maja charakter zakazów i nakazów społecznych, nie mają charakteru naturalnego.
Wartości – dowolne obiekty (cele) będące przedmiotem czynności (działań) społecznych (obiekty, na które czynności te są zorientowane. Odpowiadają na pytanie, po co?
Czynność społeczna (działania społeczne) - po regulacji aksjonormatywnej są drugim elementem ładu społecznego (II filar porządku społecznego). Czynność społeczna, czyli inaczej działanie to zachowania świadome, aksonormatywnie regulowane uzewnętrznione lub nieuzewnętrznione i zaktualizowane lub potencjalne.
Świadome, gdyż życie społeczne, jest życiem świadomym - socjologie nie interesują ruchy bezwarunkowe (gdyż nie są to reakcje świadome, są one reakcjami organizmu na dany bodziec).
Aksjonormatywnie normowane, czyli że każda czynność społeczna jest podporządkowana normom społecznym. Oznacza to również, że każda nasza czynnoś zawsze jest zorientowana na coś, na jakaś wartość .
Rodzaje czynności społecznych:
Czynności społeczne uzewnętrznione, - czyli zmysłowo uchwytne, mające fizyczny charakter.
Czynności społeczne nieuzewnetrznione - nie są one zmysłowo uchwytne, nie można ich zobaczyćo, ani usłyszeć Np.: myślenie -proces ten zachodzi bez objawów zewnętrznych.
Zaktualizowane - to te, które były już w życiu realizowane.
Potencjalne - to tę, których X nie realizował, ale których wykonanie jest w zakresie jego możliwości
Stosunki (interakcje) społeczne - to trzeci element ładu społecznego. Jest to szczególny wariant czynności społecznych polegający na wzajemnym oddziaływaniu na siebie podmiotów społecznych (jednostek lub grup społecznych). Stosunki społeczne mogą zachodzić miedzy jednostkami, grupami lub jednostką a grupą.
Rodzaje stosunków społecznych:
Formalne (rzeczowe) - to te, w których wartością jest nie tyle sam partner interakcji, co cel, który może być przy jego pomocy osiągnięty. Jeżeli istnieje jakikolwiek powód, że ludzie nam najbliżsi są po coś to stosunki te są stosunkami formalnymi.
Np.: sprzedawca jest elementem, środkiem potrzebnym do zrobienia zakupów.
Nieformalne (osobiste) - to te, w których partner interakcji jest celem samym w sobie, jest wartością samoistną (nie jest po coś, wobec niego nie stawiamy pytania A co ty możesz mi dać?). Partner w tym stosunku nie jest instrumentem.
Bezpośrednie - zachodzące twarzą w twarz miedzy podmiotami społecznymi.
Pośrednie - interakcje, które nie zachodzą twarzą w twarz, ale realizowane są za pomocą różnych elementów komunikacji międzyludzkiej (list, telefon. Internet).
Kontrola społeczna - to czwarty element ładu społecznego. Dla istnienia porządku społecznego niezbędne są normy i wartości społeczne - bez nich lad społeczny byłby nie możliwy. Ale dla ładu społecznego ważne jest czy owe normy są przestrzegane. Kontrola społeczna ma dwa cele: Cel poznawczy – poznanie ładu i cel pragmatyczny – przestrzeganie tego ładu dla osiągnięcia stanu względnego porządku społecznego. Kontrola społeczna - to zespół instytucji i działań sprawdzających i ewentualnie sankcjonujących przestrzeganie obowiązującej regulacji aksjonormatywnej. Tak rozumiana kontrola społeczna jest rodzajem przymusu wywieranego (stosowanego) na jednostkę przez społeczeństwo. Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje kontroli społecznej:
Przymus formalny (kontrola) - w przypadku kontroli formalnej jest ona realizowana przez policje, prokuraturę, sądy i różnego rodzaj u organy kontroli działające wewnątrz różnych instytucji (w szkole, partii, itp.). Podstawą aksjonormatywną działania tych instytucji jest prawo pisane, zasady skodyfikowane (sformalizowane), np.: przepisy zawarte w kodeksach i regulaminy wewnętrzne instytucji różnego rodzaju.
Przymus nieformalny - instytucją kontroli nie formalnej jest opinia publiczna (społeczna). Rozumieć ją należy jak najszerzej, ponieważ obejmuje ona opinie ludzi na cały m świecie z jednej strony, (którzy Np.: wypowiadają swoje opinie na temat wojny w Iraku), a z drugiej strony jest rodzina, sąsiedzi.
W obu przypadkach i wszystkich przypadkach pośrednich mamy do czynienia ze sprawdzaniem i ewentualnie sankcjonowaniem. Oznaką działania w skali makro będą głosy sprzeciwu/poparcia dla operacji zbrojnej w Iraku. Oznaką działania w skali mikro może być dezaprobata, albo akceptacja dla X za jakieś zachowanie. Podstawą aksjonormatywną nie jest prawo formalne, ale podstawą jest obyczaj, prawo zwyczajowe, które występuje w dwóch wariantach: tradycja, moda.
Tradycja - prawo zwyczajowe pochodzące z przeszłości. Ucieleśnieniem tradycji są nasi ojcowie, dziadkowe, którzy kultywują przeszłość.
Moda - prawo zwyczajowe wynikające z teraźniejszości. Ucieleśnieniem mody jest to, co oglądamy w TV, czy w czasopismach
W tych dwóch rodzajów przymusu z socjologicznego punktu widzenia mamy do czynienia z kontrolą nieformalną, gdyż podporządkowujemy się normom, choć nie mamy ku temu żadnego obowiązku wynikającego z formalnych praw - poddajemy się presji kulturowej.
Poglądy na temat nieformalnej kontroli społecznej:
Piere Bourdie:
Społecznie uwarunkowana natura - jest to sytuacja, kiedy określone normy, wartości są tak głęboko uwewnętrznione (przyswojone), czyli zakorzenione w świadomości przez jednostkę, że traktuje je ona jako naturalne i nieuniknione, konieczne i bezdyskusyjne, itp. A niejako konwencjonalne, umowne, jakimi są w rzeczywistości.
Podobieństwo pomiędzy rodzajem mentalności nazwanym przez Popera „naiwnym monizmem", a społecznie ustanowioną naturą polega na tym, że w obydwu przypadkach mamy do czynienia z nieumiejętnością oddzielenia tego, co konieczne, od tego, co umowne. A zatem kiedy każdorazowo spotykamy się sytuacją, że ktoś jest przywiązany do jakiś norm to mamy wtedy do czynienia ze społecznie ustanowioną naturą
Stanisław Osowski:
Społecznie ustanowiona natura ma swój polski odpowiednik — instynktywizacja norm i wartości. Paradoks nazw polega na tym, że w drugim przypadku mamy do czynienia z próbą połączenia tego, co przeciwstawne (naturalne i społeczne).
Normy są nam wpajane, a instynkt to cecha gatunkowo wrodzona.
To połączenie zostało dokonane w sposób celowy, chcąc podkreślić to jak głęboko w ich świadomości te przekonania są zakorzenione, że przybierają postać drugiej natury - instynktowego działania.
Stefan Czarnowski:
Przedstawiciel szkoły socjologicznej im. Dirckhekna.
Powiedział „przymus społeczny działa w pełni tam gdzie odczuwa się go mało lub gdzie nie odczuwa się go wcale. Tam gdzie wydaje się czymś naturalnym, nieuniknionym"
Np.: jako naturalne i nieuniknione wydaje nam się to, że l listopada musimy odwiedzićo groby.
Nie pojawia się refleksja, ciężar nie jest problematyczny.
Charakteryzując relację, między jednostką a społeczeństwem według Emila Durkheirna (twórcy francuskiej szkoły socjologicznej) da się wyróżnić jej dwie cechy:
Zewnętrzność - jednostka rodząc się zastaje społeczeństwo na zewnątrz siebie. Jest tutaj w tym zetknięciu paradoks, wiemy, bowiem (Arystoteles), iż ze swojej natury jednostka jest przeznaczona do życia we wspólnocie. W momencie narodzin wspólnota jest dla jednostki obca, gdyż jednostka (po urodzeniu) należy do świata natury. Aby tę obcość (zewnętrzność) zlikwidować jednostka musi zostać poddana przymusowi uspołecznienia (procesowi socjalizacji – przyswajaniu norm i wartości środowisk społecznych, z którymi jednostka wchodzi w kontakt, wyróżniamy dwa rodzaje socjalizacji: pierwotną – to ta której efektem jest wykrystalizowanie się świadomości oraz wtórną – której jednostka zostaje poddana już jako osoba świadoma).
Przymus społeczny wobec jednostki - jednostka musi nauczyć się żyć w społeczeństwie, czyli musi być poddawana procesowi uświadamiania. Przejście tego procesu oznacza przyswojenie zasad społecznych przez jednostkę. Od tego momentu wchodzimy w drugą fazę przymusu społecznego - kontrola, sprawdzanie czy jednostka przestrzega, respektuje to, czego się nauczyła.
Sankcje społeczne - to V element struktury społecznej. To reakcje instytucji kontroli społecznej na określone zachowania podmiotów społecznych. Rodzaje:
Formalne - to te, które mogą być nam nałożone przez policję, sąd.
Nieformalne - to te, których możemy się spodziewać od rodziny, kolegów z pracy.
Formalne pozytywne - nagrody, które możemy otrzymać ze strony instytucji kontroli społecznej - dyplom, awans, podwyżka pensji.
Formalne negatywne - to kary, które mogą nam zostać nałożone przez instytucje kontroli społecznej (formalnej) - negatywna ocena na świadectwie, kara wynikająca z systemu prawnego państwa (np.: kara grzywny, wiezienia), prawa wnikające z prawa kanonicznego (np.: pokuta, lub w skrajnych przypadkach ekskomunika).
Sankcje nieformalne pozytywne — to nagrody, jakie możemy otrzymać od instytucji kontroli nieformalnej (może to być szacunek, aprobata, poważanie płynące do nas w stosunkach z innymi).
Nieformalne negatywne - kary, jakie mogą nas spotkać ze strony opinii społecznej - może to być dezaprobata, niechęć, odrzucenie, wyłączenie społeczne (ekskluzja).