Inflacja – podstawowe pojęcia

Inflacja to proces wzrostu ogólnego poziomu cen w gospodarce w pewnym (danym) okresie

Wzrost cen części produktów nie musi oznaczać inflacji

Inflacja to zjawisko nierozerwalnie związane z pieniądzem papierowym

Zerwanie z pieniądzem złotym (po wielkim kryzysie gospodarczym 1929 – 1933) spowodowało nasilenie tendencji inflacyjnych w świecie

Rodzaje inflacji

Ze względu na jej wielkość (poziom):

• inflacja pełzająca (0-5% rocznie),

nie wywołuje poważniejszych trudności w gospodarce, ani negatywnych skutków

• inflacja krocząca (5-10%),

ma tendencje do wymykania się spod kontroli, może deformować procesy ekonomiczne i hamować realny wzrost PKB

• inflacja galopująca (10-150%),

poziom dwu i trzy cyfrowy powoduje poważne zniekształcenia w gospodarce, głównie w rachunku ekonomicznym i w rachunku PKB

• hiperinflacja (powyżej 150%),

niemożliwe są zachowania racjonalne ekonomicznie, rachunek ekonomiczny i racjonalność gospodarcza zostaje wyeliminowana, powszechna ucieczka od pieniądza.

Mierniki inflacji

Najczęściej stosowaną miarą inflacji jest Indeks Cen Konsumpcyjnych (CPI consumer Price Index)

Indeks Laspayresa

I_L = Σ(X_i0 x P_i1)/ Σ (X_i0 x P_i0)

I_L = (Koszyk dóbr i usług z roku bazowego x ceny z roku badanego)/ (Koszyk dóbr i usług z roku bazowego x ceny z roku bazowego)

Badane są ceny stałego koszyka dóbr i usług z roku bazowego

Indeks Paaschego

Ineks Paaschego wykorzystywany jest do obliczania deflatora PKB

Deflator PKB = (nominalny PKB/realny PKB) x 100

I_L = Σ(X_i1 x P_i1)/ Σ (X_i1 x P_i0)

I_L = (Koszyk dóbr i usług z roku badanego x ceny z roku badanego)/ (Koszyk dóbr i usług z roku badanego x ceny z roku bazowego)

Badane są ceny stałego koszyku dóbr i usług z roku badanego

W Polsce koszyk inflacyjny (2006) wyglądał następująco:

	waga w %
Żywność i napoje bezalkoholowe	27,18
Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe	5,69
Odzież i obuwie	5,05
Użytkowanie mieszkania i nośniki energii	20,27
Wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego	4,73
Zdrowie	5,277
Transport z wyłączeniem prywatnych środków transportu	4,61
Paliwa do prywatnych środków transportu	3,89
Łączność	5,62
Rekreacja i kultura	6,63
Edukacja	1,38
Restauracje i hotele	4,50
Inne towary i usługi	5,18
ogółem	100

Inflacja ciągniona przez popyt

Występuje, gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji ;

zagregowany popyt jest większy od zagregowanej podaży → koncepcja luki inflacyjnej Keynesa

Wzrost popytu spowodowany może być wzrostem dochodów, wzrostem wydatków rządowych,

wzrostem podaży pieniądza

Inflacja strukturalna

Występuje, gdy producenci nie są w stanie dostosować struktury produkcji do zmieniającego się popytu;

pojawiają się niedobory najbardziej poszukiwanych produktów a ich ceny rosną

Inflacja pchana przez koszty występuje, gdy cena jednego lub kilku zasobów wzrasta lub gdy podaż jednego lub kilku zasobów jest w sposób pozarynkowy ograniczona

Przyczyny inflacji kosztowej

• Inflacja płacowa – następuje wzrost płac niezależnie od wzrostu popytu na pracę

• Inflacja wywołana przez zyski, gdy przedsiębiorstwa wykorzystując pozycje monopolistyczna podnoszą ceny niezależnie od popytu na ich wyroby

• Inflacja wywołana przez wzrost cen dóbr importowanych (szczególnie czynników produkcji, surowców) bez względu na popyt na nie,

• Inflacja wywołana przez podatki, gdy wzrost podatków pośrednich „przerzucany” jest na ceny rynkowe

Inflacja pchana przez koszty to inflacja wywołana wzrostem cen czynników produkcji, głównie surowców i kosztów pracy.

Przyczyny inflacji kosztowej

• Żądania płacowe

• Wzrost kosztów pracy

• Ceny „administrowane” zasobów

• Wzrost cen surowców i energii (szoki podażowe –np. naftowe)

• Podwyżki VAT

Inflacja zrównoważona–relacje cen pozostają w dużej mierze niezmienne (wszystkie ceny rosną w jednakowym tempie)

Inflacja antycypowana–dająca się przewidzieć

Inflacja bazowa –wzrost poziomu cen w określonym czasie, po wyeliminowaniu wpływu czynników sezonowych oraz szoków podażowych.

Narodowy Bank Polski oblicza i publikuje różne miary inflacji bazowej:

•inflacja po wyłączeniu cen administrowanych (ustalane przez państwo, samorząd, regulatorów)

•inflacja po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych(żywność, energia, dostęp do internetu, usługi prawne)

•inflacja po wyłączeniu cen żywności i energii,

Czysta inflacja –przypadek szczególny , wszystkie ceny dóbr i czynników produkcji wzrastają w tym samym tempie

Sposoby walki z inflacja

Inflacja ciągniona przez popyt:

• zmniejszanie wydatków rządowych,

• podnoszenie podatków dochodowych,

• ograniczanie ulg podatkowych,

• restrykcyjna polityka monetarna (zmniejszanie ilości pieniądza obiegu)

Inflacja pchana przez koszty:

• pośrednia lub bezpośrednia kontrola podaży i cen kluczowych zasobów

Inflacja strukturalna:

• poprawa przepływu nowych technologii produkcji oraz pracowników w celu dostosowania struktury podaży do struktury popytu

Skutki inflacji w skali mikroekonomicznej

• Redystrybucja dochodów – na inflacji tracą ci, którzy maja stałe dochody

• Osłabienie skłonności do oszczędzania, powoduje ucieczkę od pieniądza

• Komplikuje prowadzenie rachunku ekonomicznego

• Wprowadzenie elementu niepewności w życiu konsumentów i w działalności producentów – informacje przekazywane przez rynek (ceny) mogą być błędne i utrudniają planowanie struktury konsumpcji i produkcji,

• Niepewność dotycząca wyników ekonomicznych przedsiębiorstw, prowadzi to do zaniechania podejmowania nowych inwestycji

• Deregulacja rynku pieniądza, zmiana sytuacje pożyczkodawców i pożyczkobiorców,

• Sprzyjanie nakręcaniu spirali inflacyjnej, wzrost cen wymusza wzrost płac, rośnie popyt, rosną ceny, rosną płace

Makroekonomiczne skutki inflacji

• Niekontrolowany wzrost cen utrudnia lub wręcz uniemożliwia podejmowanie racjonalnych decyzji makroekonomicznych.

• Inflacja jest przyczyna niestabilności gospodarczej

Koszty inflacji

• zniekształcenie informacyjnej funkcji cen(rezultat: wypaczenie struktury produkcji i konsumpcji)

• wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej(menu cost, zdarte zelówki)

• ‘ucieczka’ od pieniądza(może prowadzić do np. dolaryzacji)

• redystrybucja dochodów (np. drenaż podatkowy, wzrost podatków od zysków kapitałowych – ceny nominalne akcji rosną, korzystniejsza sytuacja kredytobiorców niż pożyczkobiorców (w tym państwa) -obrona przed tymi zmianami to systemy indeksacji)

• wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej-silne procesy inflacyjne osłabiają działalność inwestycyjną i tym samym hamują tempo wzrostu gospodarczego

• niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym-jeśli np. inflacja w Polsce kształtuje się na wyższym poziomie niż w innych krajach, to dobra eksportowane przez polskie przedsiębiorstwa staja się mniej konkurencyjne na rynkach światowych. Dobra importowane natomiast stają się droższe w stosunku do dóbr krajowych-prowadzi to do spadku eksportu i wzrostu importu

Sposoby walki z inflacja

Środki polityki gospodarczej

• restrykcyjna polityka monetarna,

• restrykcyjna polityka dochodowa (np. wprowadzenie opodatkowania wzrostu wynagrodzeń ponad pewien, wyrażony w procentach, próg),

Zmiany instytucjonalno – prawne

• ograniczenie możliwości zwiększania nominalnej podaży pieniądza przez rząd

• prawne uniezależnienie banku centralnego od rządu i zobowiązanie go do dbania o stabilność cen,

• ustawowe ustanowienie górnej granicy tempa rocznego wzrostu nominalnej podaży pieniądza,

• regularne korygowanie nominalnych granic przedziałów opodatkowania i nominalnej wysokości wszelkich płatności,

Indeksacja-automatyczne dostosowywanie wyrażonych nominalnie zobowiązań dłużników do skutków oczekiwanej i nieoczekiwanej inflacji.

Stagflacja –gospodarkę cechuje wysoka stopa bezrobocia i inflacji oraz niski poziom aktywności gospodarczej, stagnacja gospodarcza w warunkach inflacji.

W warunkach stagflacji traci racje bytu zależność z krzywej Philipsa

Agflacja to wzrost cen żywności w skali globalnej. Rośnie tempo wzrostu cen artykułów rolnych w poszczególnych krajach, zjawisko obserwowane od 2007 roku

Przyczyny agflacji:

• nasilenie się gwałtownych zjawisk pogodowych mających wpływ na spadek produkcji rolnej

• wzrost popytu na produkty rolne i produkty żywnościowe ze strony krajów rozwijających się

• wzrost popytu na produkty rolne ze strony producentów biopaliw

Dezinflacja to spadek tempa wzrostu cen (inflacji)

Dezinflacja oznacza, że ceny rosną wolniej niż w poprzednim okresie, nadal jednak rosną i inflacja trwa. Inflacja wynosiła w roku 2002 –30%, a w roku 2003 –20%. Ceny ciągle rosną, jednak tempo inflacji obniża się.

Slumpflacja charakteryzuje się wzrostem ogólnego poziomu cen i spadkiem PKB; wraz z inflacją i bezrobociem występuje recesja. Slumpflacja pojawiła się w połowie lat 50 – tych ubiegłego stulecia

Deflacja ogólny spadek poziomu cen w wyniku redukcji zasobów pieniądza.

Polityka deflacyjna realizowana jest przez banki poprzez:

• zmniejszanie emisji pieniądza,

• podnoszenie wysokości rezerw obowiązkowych w bankach,

Polityka deflacyjna realizowana jest przez państwo poprzez:

• zwiększanie podatków i opłat

• gromadzenie nadwyżki budżetowej (ograniczanie wydatków państwa)

Deflacja może wystąpić w sposób naturalny jako skutek kryzysu i wynika ze stanu nierównowagi rynkowej. Nadwyżka podaży nad popytem jest nazywana wówczas luką deflacyjną.

Równanie wymiany towarowej Fishera M x V = Y x P

M – ilość pieniądza w obiegu

V – szybkość obiegu pieniądza

Y – dochód narodowy; określa rozmiar dokonywanych transakcji towarowych; realna wielkość produkcji

P – poziom cen towarów i usług

Szybkość obiegu pieniądza w gospodarce oznacza ilość transakcji towarowych obsługiwanych przez jednostkę pieniądza w jakimś czasie

Hipoteza Fishera

Przyspieszeniu tempa inflacji o 1% towarzyszy zbliżony wzrost stopy procentowej (tj. o 1 punkt procentowy).

Monetarna (ilościowa) teoria inflacji

Wg ilościowej teorii pieniądza wzrost podaży pieniądza powoduje wzrost cen.

Ilustruje to równanie wymiany: MV= PY (równanie wymiany Fishera)

Przy V = const i Y = const: M↑ P↑,

Realna stopa procentowa = nominalna stopa procentowa skorygowana o wpływ inflacji;

r = i - p

r -realna stopa procentowa

i -stopa nominalna

p-stopa inflacji

Krzywa Philipsa

Zmodyfikowana krzywa Philipsa (Samuelson i Solow)

Iluzja pieniężna – traktowanie wzrostu płac nominalnych jako wzrostu realnego

Długookresowa krzywa Philipsa (krzywa Friedmana-Phelpsa)

Jest to krzywa, która przedstawia związek pomiędzy inflacja i bezrobociem, kiedy rzeczywista inflacja równa się oczekiwanej inflacji, czyli w długim okresie.

Krzywa ta jest pionowa i równa naturalnej stopie bezrobocia.