Film jako interpretant w szkolnym czytaniu literatury
Tekst dotyczący wykorzystywania filmu w kształceniu polonistycznym został zamieszczony przez Witolda Bobińskiego w drugim to Mie serii „Edukacja nauczycielska polonisty” .
Tekst ten poświecony był podstawowej klasyfikacji sposobów szkolnego wykorzystywania filmu fabularnego przez polonistę. Zagadnienie rozpatrywano w podwójnej perspektywie:
Edukacja filmowa dla literatury
Właściwa edukacja filmowa
2 strategie wykorzystania filmu jako kontekstu dzieła literackiego:
Filmowe czytanie literatury
Praca z adaptacją
W obrębie tych strategii autor wskazał szereg sposobów wprowadzania tematyki filmowej, które mają służyć wnikliwej i świadomej interpretacji tekstu.
Film może pełnić rolę czynnika wspomagającego czytanie zarówno w odniesieniu do książkowego pierwowzoru ale także w stosunku do tekstu, z którym nie łaczy go fakt świadomego i nieskrywanego przez twórców filmu rozwiązania.
Co to jest interpretant? Polonista w objęciach intertekstualności.
Pojęcie interpretantu pojawiło się w pracach amerykańskiego pragmatysty, Charlesa Sandersa Peirce,a . W swej teorii semiotycznej filozof ujmował znak nie jako pojedynczy fenomen ani też jako dwuczłonową relację pomiędzy przedmiotem i tym, co go zastępuje. Zdaniem Peirce’a zawartość treściowa interpretantu wynika ze stosunku reprezentantu do przedmiotu, jest więc jakością wykreowaną dynamicznie, w procesie odbioru znaku. Ta dynamiczna geneza Peice’rowskiego interpretantu będzie go łączyła z tak samo brzmiącym, ale co innego oznaczającym określeniem Michaella Riffaterr’a.
Echem intertekstualności na terenie dydaktyki polonistycznej są choćby: metoda kontekstów, nawiązujące do niej propozycje Stanisława Bortnowskiego (metoda analogi) czy też technika przekładu intersemiotycznego, opisywana wielokrotnie w publikacjach metodycznych. Wszystkie te koncepcje zakładały, że kluczem do analizy i interpretacji jednego tekstu może okazać się inny tekst (inne dzieło) i że jest to sposób pracy z literaturą dydaktycznie płodny i wart podejmowania.
Szkolne zestawienie dwóch (lub więcej) tekstów (tekstów kultury) tworzy między nimi przestrzeń wzajemnych relacji można określić jako intertekstualne w rozumieniu Riffaterre’a dla którego intertekst to:
-Dostrzeżone przez czytelnika relacje między jednym dziełem a innymi, które je poprzedzają lub po nim następują
- Aby był intertekst, wystarczy, że czytelnik dokona koniecznego zbliżenia dwóch lub więcej tekstów
Nawiązując do koncepcji Peirce’a, Riffaterre dokonał następującego utożsamienia pojęć: tekst to znak; wybrany intertekst to przedmiot. Interpretant- specyficzny pośrednik między znakiem a przedmiotem.
Interpretant:
Pełni w procesie interpretacji „czytania” sensu tekstu (wiersza) funkcje pomocnicze, pomaga w ustaleniu prawdy, wskazuje kierunek poszukiwań sensu, wskazuje możliwe transformacje. Jest ogniwem łączącym słowa, jednostki semantyczne z tekstem
Interpretant w dydaktyce, czyli tekst w tekście odbity
- Zarówno u Peirce’a jak i u Riffatrerre’a interpretant występuje w relacji trójczłonowej
- Rozróżnienie jakości: intertekst i interpretant może być dla odbiorcy szkolnego nieczytelny, wymaga ono zresztą solidnego fundamentu erudycyjnego
- Na użytek szkolnej interpretacji autor proponuje utożsamić intertekst z interpretantem, uznać, że poszukujemy takich skojarzeń, które- znajdując swe uzasadnienie w sferze tematyki, kompozycji czy stylu- będą jednocześnie ułatwiać interpretację tekstu głównego. Film jako kontekst dzieła literackiego z pewnością oznacza się ostatnią z tych cech. O skuteczności takiego kontekstu w procesie interpretacji musi zadbać nauczyciel
Tekst (główny)---> interpretant
Film jako interpretant
- Film jest pośród innych dziedzin twórczości sztuką najbardziej unaoczniającą i najdokładniej naśladującą właściwy nam sposób postrzegania rzeczywistości
-Film najmocniej odwołuje się do zasady „widzieć znaczy rozumieć”, której hołdował Witold Doroszewski
- Unaocznienie komunikatu, z którym mamy do czynienia w filmie, jest główną przyczyną sugestywności oddziaływania tego medium
- W stosunku do przekazu słownego (literatura) film posługuje się skrótem, pomija sferę wydarzeń i pokazuje gotowy obraz
-Symbole i alegorie, które są wizualizowane na ekranie, docierają do odbiorcy w sposób zgoła naturalny
Adaptacja jako interpretant pierwowzoru literackiego
- refleksji filmoznawczej dobrze zadomowione jest pojmowanie adaptacji filmowej tekstu literackiego jako jego reinterpretacji
- Mimo, że adaptacja jest dziełem, które kontynuuje inne tworzywo, nie zrywa więzów z pierwowzorem literackim
-Jeśli adaptacją filmowa interpretuje pierwowzór, jeśli odsłania nowe perspektywy odczytań, jeśli skłania do twórczych porównań z oryginałem- to spełnia funkcję Riffaterre’owskiego interpretantu.
Film jako interpretant „uniwersalny”
- przez interpretant „uniwersalny” będziemy rozumieć taki tekst (literacki, kultury) lub jego fragment, który w zestawieniu z innym dziełem (dziełami) naprowadza na trop jego odczytania, podsuwa klucze interpretacyjne. Jego „uniwersalność” oznacza możliwość skutecznego zastosowania w relacji do różnych tekstów, ale, rzecz jasna, nie do każdego.
-Dzięki swojej naoczności, sztuka filmowa może pełnić role interpretantu w szczególności w stosunku do utworów nasyconych motywami symbolicznymi
-Film posługuję się językiem, którego istotnym składnikiem są obrazy (ujęcia) o charakterze symbolu lub alegorii, rzadziej metafory
-Pojęcie symbolu w kategorii filmu (C. G. Jung)- Symbol to zmysłowo postrzegany wyraz przeżycia wewnętrznego
- Zadaniem polonisty jest wybór filmów (fragmentów) odznaczających się obecnością ujęć lub scen o charakterze symbolicznym. Warto sporządzić sobie katalog tytułów i motywów.