PRZEDMIOTOWE FORMY WYCHOWANIA I ICH FUNKCJE SPOŁECZNE

Większość operacyjnych celów wychowania może być realizowana przez posłużenie się przedmiotowymi formami przebiegu procesów wychowawczych. Ze względu na ich szerokie zastosowanie dokonany jest ich podział zgodnie z pewnego rodzaju celami operacyjnymi do których są powołane.

Pierwszym z nich jest wychowanie poprzez działalność poznawczą. Aktywność poznawcza polega na zdobywaniu, pogłębianiu i utrwalaniu wiedzy, jej przetwarzaniu oraz posługiwaniu się nią. Działalność poznawcza wychowanków może być wykorzystana w realizacji szeregu zadań z zakresu wychowania takich jak np.:

- przyswajanie wiedzy o życiu ludzi i społeczeństw ( ich potrzebach, dążeniach możliwościach i warunkach urzeczywistnienia wartości najwyższych takich jak np. człowiek , rozwój, szczęście),

- dostarczanie wiedzy pozwalającej rozumieć związki zachodzące między różnymi zjawiskami życia jednostkowego, zbiorowego, politycznego oraz wpływ działań indywidualnych w ramach różnych organizacji życia zbiorowego na losy indywidualnych jednostek,

- umiejętność dostrzegania różnych zjawisk z zakresu stosunków społeczno-ekonomicznych, międzyjednostkowych, politycznych i umiejętności oceniania ich w odniesieniu do idei humanizmu,

- formowanie umiejętności przewidywania i oceny następstw różnych działań i zjawisk mających miejsce w życiu społecznym i rozumienia skali odpowiedzialności jednostki za podejmowane decyzje,

-kształtowanie i pogłębianie przekonań wychowanków w kwestiach społecznych powinności i obowiązków człowieka wynikających z jego miejsca i roli w organizacji życia społecznego.

Wychowanie przez działalność wytwórczą i gospodarczą ( tzw. wychowanie przez pracę) stanowi kolejną formę procesu wychowania. Polega ona na wdrażaniu wychowanków bądź do działań mających na celu wytwarzanie określonych wartości użytkowych (jest to tzw. forma wytwórcza) , bądź do działań sprowadzających się do opieki nad dobrami materialnymi lub urządzeniami użytku publicznego, do dysponowania nimi oraz utrzymywania ich w porządku. Główne zadania wychowawcza jakie niesie za sobą ta forma wychowania to:

- kształtowanie i utrwalanie w podopiecznych podstawowych nawyków i zamiłowań w pracy jak np. : porządek, czystość, dokładność, punktualność, oszczędzanie narzędzi i materiałów,

- wpajanie zasad pracy indywidualnej i w grupie, podział pracy, ustalania zakresu obowiązków i odpowiedzialności,

- budzenie w jednostce poczucia odpowiedzialności za wyniki wykonanej pracy oraz szacunku dla pracy innych ludzi przez kształtowanie postaw związanych z działalnością produkcyjną i gospodarczą człowieka,

- dostrzeganie drugiego człowieka w relacjach w pracy producent – użytkownik oraz myślenie i reagowanie w kategoriach dobra pozaosobistego a z czasem również ogólnospołecznego.

- dostarczanie informacji o obecnych stosunkach społecznych zachodzących w aspekcie pracy.

Wychowanie przez działalność twórczą to kolejny rodzaj wychowania, który przez pobudzenie działalności doprowadza do tego, iż wychowanek tworząc daje wyraz swojej akceptacji określonych postaw czy wartości, a co za tym idzie przeżywa określone treści. Trzeba bowiem pamiętać, że nie chodzi tu o dzieła wartościowe z punktu widzenia artystycznego lub kulturowego, ale o rolę zaangażowania i spontaniczności w jego powstanie. Wychowanie przez działalność twórczą ma służyć realizacji takich zadań jak np.:

- rozwijanie i umiejętności komunikatywnego wyrażania przez podopiecznych stanów psychicznych, a przy tym ekspresji ich osobowości,

- rozbudzanie w wychowanku tendencji do wyrażania własnych uczuć w sposób estetyczny budząc w nim tym samym pozytywne doznania.

Czwarta forma to wychowanie przez działalność recepcyjną, która polega na organizowaniu sytuacji wywołujących wśród wychowanków przeżycia uczuciowe mające charakter np.: estetyczny, moralny, czy społeczny. Wpływa to na:

- pobudzenie wrażliwości na nowe dotąd obojętne bodźce i rozszerzanie w ten sposób zakresu świata przeżyć uczuciowych wśród wychowanków,

- kształtowanie uczuć do różnego rodzaju symboli,

- wzbogacenie u wychowanków emocjonalnego przeżywania świata, oraz przyswajanie im rozmaitych treści dla kształtowanych na podłożu uczuciowym przekonań,

- przyswajanie wartościowych wzorów osobowych oraz wzorów postępowania.

Następna forma procesu wychowania – przez działalność usługowo-opiekuńczą ma w przeciwieństwie do wcześniejszych wąski zakres zastosowania . Jej istota skupia się bowiem na wprowadzeniu podopiecznych w sytuacje, w których mogliby oni być wdrażani do opiekowania się innymi osobami, istotami żywymi, mogliby nieść pomoc, czy świadczyć usługi.

Sprzyja to w kształtowaniu postaw:

- życzliwości,

- opiekuńczości,

- wrażliwości emocjonalnej w sytuacjach potrzeby przez innych pomocy,

- współodczuwania w stosunku do wszelkich istot.

Wychowanie może odbywać się także przez działalność sportowo-turystyczną kształtując postawy interpersonalne oraz postawy wobec natury. Wielostronność powiązana z duża atrakcyjnością tego typu działań szczególnie wśród młodzieży prowadzi do :

- czynnego uprawiania przez wychowanków sportu i turystki zgodnie z kulturą i obowiązującymi normami,

- wyrabiania w nich idei solidarności, kolektywizmu i zdrowej rywalizacji,

- przyswajania nawyków niezbędnych do prowadzenia racjonalnego trybu życia z punktu widzenia higieny, zdrowia fizycznego i psychicznego.

Działalność zabawowo-rozrywkowa jako kolejna forma wychowawcza pozwala wyprzedzić teraźniejszość wprowadzając wychowanka w sytuacje, na które może natknąć się niebawem w życiu. Umożliwia się mu bowiem podejmowania samodzielnego wyboru zajęć wykonywanych w sposób samorzutny i w wolnym czasie. Na skutek takiej aktywności wychowanek:

- wchodzi w różnorakie interakcje społeczne,

-spotyka się z oceną i konsekwencjami swej działalności,

- uczestniczy w realizacji celów wspólnoty.

Wychowanie przez działalność konsumpcyjną będące następnym przykładem procesów wychowawczych jest niezbędne aby przygotować wychowanka do konstruktywnego udziału w życiu społecznym. W tym celu należy postawić go w sytuacji konsumenta i użytkownika dóbr społecznych co pozwoli na ujawnienie walorów społeczno-moralnych i ideowych jednostki wraz z jej poziomem przygotowania do współżycia. W procesie wychowawczym nie może zabraknąć jednak formy kształtującej już w toku działalności konsumpcyjnej podopiecznego związanej z odpowiednimi postawami i przekonaniami mającymi między innymi:

- wykształcić wśród wychowanków postawy poszanowania dóbr konsumpcyjnych i użytkowych, oraz uwzględnić przy ich użytkowaniu potrzeby innych jednostek,

- kształtować troskę o dobro społeczne.

Na podstawie książki pt. „ Zarys teorii wychowania” Heliodora Muszyńskiego wyd. PWN, Warszawa 1977r., opracował: TOMASZ SPYCHAŁA