Patofizjologia układu hormonalnego Dominika Kanikowska
Typy komórek wydzielania wewnętrznego
Komórki endokrynne: komórki wydzielające hormony do krwi, za której pośrednictwem transportowane są do odległych narządów docelowych. Przykładami komórek endokrynnych są komórki tarczycy, przytarczyc i kory nadnerczy
Komórki parakrynne: komórki, które wydzielają do środowiska zewnętrzkomórkowego hormony działające w najbliższym ich sąsiedztwie
Komórki autokrynne: komórki wydzielające do środowiska zewnątrzkomórkowego hormony oddziałujące na tą samą komórkę , która je wydzieliła.
Komórki neurokrynne: komórki te mają cechy komórek nerwowych, wydzielają zaś hormony, które działają na komórki nie będące komórkami nerwowymi.
Pod względem biochemicznym hormony mogą być zaliczone do:
Hormony steroidowe
Hormony polipeptydowe i białkowe
Pochodne aminokwasów
Hormony steroidowe: syntetyzowane w komórkach gonad, kory nadnerczy i łożyska
Hormony polipeptydowe i białkowe są syntezowane przez:
przysadkę mózgową,
wyspy Langerhansa,
przytarczyce,
komórki C tarczycy,
neuroendokrynne komórki układu pokarmowego,
komórki endokrynne łożyska.
Pochodne aminokwasów
Przykładami hormonów należących do tej grupy są:
Hormony tarczycy T3 i T4,
Katecholaminy ( adrenalina, noradrenalina) i dopamina
Neurohormony podwzgórzowe
Neurohormony podwzgórzowe mają działanie pobudzające wydzielanie hormonów przysadkowych:
hormon uwalniający hormon wzrostu (GHRH),
hormon uwalniający tyreotropinę (TRH),
hormon uwalniający kortykotropinę (CRH),
hormon stymulujący uwalnianie gonadotropin (GnRH),
lub hamujące uwalnianie hormonów przysadkowych:
somatostatyna,
dopamina.
W podwzgórzu, jądrze nadskrzyżowaniowym (SCN) znajduje się centralny rozrusznik rytmów; odpowiedzialny za generowanie i synchronizację rytmów biologicznych.
Choroby przysadki
Nadczynność przysadki:
Guz prolaktynowy,
Akromegalia/ gigantyzm,
Choroba Cushinga (gruczolak komórek kortykotropowych przysadki),
Nadczynność tarczycy pochodzenia przysadkowego,
Zaburzenia funkcji rozrodczych (nowotwory komórek gonadotropowych).
Guz prolaktynowy
Powstaje z komórek laktotropowych;
Hiperprolaktynemia pobudza wytwarzanie mleka, powodując mlekotok;
Zaburza prawidłowe wydzielanie FSH i LH powodując: brak miesiączki, zahamowanie owulacji, niepłodność , utratę libido.
U mężczyzn: zaburzenia erekcji, utrata libido, niepłodność, ginekomastia.
W warunkach prawidłowych wytwarzanie prolaktyny jest hamowane przez dopaminę.
Gruczolaki somatotropowe
Nowotwory komórek somatotropowych wytwarzają hormon wzrostu,
Nowotwory rozwijające się w okresie dzieciństwa (przed zrośnięciem nasad kości długich z trzonami) są przyczyną gigantyzmu, a rozwijające się w wieku dorosłym- akromegalii.
Rozwijające się nowotwory mogą wywierać ucisk na okoliczne tkanki. Ucisk nerwów wzrokowych może powodować obustronne połowicze niedowidzenie boczne.
Niedoczynność przysadki:
Nowotwory o charakterze inwazyjnym(np. nowotwór podwzgórza, czaszkogardlak, gruczolak przysadki, oponiak, chrzęstniaki, przerzuty nowotworowe),
Czynniki jatrogenne(np. zabiegi chirurgiczne, radioterapia, terapia hormonalna),
Zawał (np. poporodowy zespół Sheehana, niedokrwistość sierpowatokrwinkowa),
Urazy (np. uraz głowy),
Zakażenia (np. gruźlica),
Choroby immunologiczne (np. limfocytowe zapalenia przysadki, sarkoidoza),
Wrodzone (np. izolowane niedobory hormonów przysadkowych, brak receptorów hormonów),
Idiopatyczne.
Moczówka prosta
Może być spowodowana niedoborem hormonu antydiuretycznego uwalnianego z tylnego płata przysadki mózgowej.
Tylny płat przysadki mózgowej utworzony jest przez zakończenia nerwowe (aksony komórek nerwowych)umiejscowionych w jądrach podwzgórza- jądrze nadwzrokowym i przykomorowym.
Tylny płat przysadki jest miejscem magazynowania hormonów wytwarzanych w jądrach podwzgórza, hormonu antydiuretycznego (ADH) i oksytocyny.
Hormon antydiuretyczny (ADH)
Hormon ten pobudza:
wchłanianie zwrotne wody w kanalikach zbiorczych nerek (efekt antydiuretyczny);
zwęża naczynia (efekt wazopesyjny);
Moczówka prosta
Moczówka prosta charakteryzuje się występowaniem poliurii, prowadzącej do nadmiernej utraty wody przez nerki.
Wyróżnia się dwa typy moczówki prostej:
Moczówka prosta centralna.
Niedobór ADH spowodowany:
Uszkodzeniem jąder podwzgórza, szypuły przysadki mózgowej lub tylnego płata przez nowotwór, uraz, zabieg chirurgiczny.
B. Moczówka prosta nerkowa.
Niezdolność do zagęszczania moczu związana z:
Zaburzoną czynnością nerek, przewlekłą niewydolnością nerek, niewrażliwością nerek na ADH (np. brak receptora ADH) lub leki np. lit.
Choroby tarczycy
Tarczyca jest gruczołem dokrewnym położonym w przedniej części szyi.
Większość komórek tworzących ten gruczoł należy do:
Nabłonkowych komórek pęcherzykowych, wydzielających hormony będące pochodnymi tyrozyny i tyreoglobuliny;
Komórek C , wydzielających kalcytoninę – hormon polipeptydowy biorący udział w regulacji gospodarką wapniową.
Hormony tarczycy
Tyroksyna (T4); stanowi około 90% hormonów wydzielanych przez tarczycę, okres półtrwania 7 dni.
Trójjodotyronina (T3); stanowi biologicznie aktywny hormon tarczycy; stanowi 10% hormonów wydzielanych przez tarczycę, okres półtrwania 18 godzin.
Hormony tarczycy krążą we krwi w połączeniu z nośnikami lub w postaci wolnej.
Wolne T3 i T4 stanowią 1% całkowitego stężenia hormonów tarczycy we krwi. Są aktywnymi formami zarówno T3 jak i T4 i pozostają w sprzężeniu zwrotnym ujemnym z przysadką i podwzgórzem.
Struktura i funkcja komórek pęcherzykowych tarczycy
Wytwarzanie tyreoglobuliny(TG) przez nabłonkowe komórki pęcherzykowe i wydzielanie jej do światła pęcherzyka w postaci koloidu.
Wychwyt jodu z płynu międzykomórkowego przez komórki pęcherzykowe
Transport jodu w kierunku powierzchniowej części koloidu, łączenie z tyrozyną i tworzenie monojodo- i dijodotyrozyny.
Powstanie trijodo -i tetrajodotyronina (tyroksyna).
We krwi hormony w postaci wolnej lub związanej z globuliną wiążącą hormony tarczycy (TBG).
Wolne postacie T3 i T4 w sprzężeniu zwrotnym z podwzgórzem i przysadką.
Globulina wiążąca tyroksynę stanowi podstawowy magazyn hormonów tarczycy.
Podaż jodu w diecie, niezbędny do utrzymania prawidłowej syntezy hormonów tarczycy wynosi 150 µg/dzień.
Jod jest gromadzony w komórkach pęcherzykowych tarczycy, ulega utlenianiu za pośrednictwem peroksydazy do tzw. aktywnego jodu, który jest przyłączany do reszt tyrozynowych w cząsteczce tyreoglobuliny.
Wole tarczycy (powiększenie tarczycy)
Wole niedoczynne (hipotyreoza)
Wole z normalną czynnością tarczycy (eutyreoza)
Wole nadczynne (hipertyreoza)
Nadczynność tarczycy
Gruczolak przedniego płata przysadki
Gruczolak tarczycy (Choroba Plummera)
Choroba Graves-Basedowa
Zapalenie tarczycy
Inne przyczyny nadczynności tarczycy
Gruczolak przedniego płata przysadki
Nadczynność ośrodkowa- wydzielanie TSH przez gruczolaka przedniego płata przysadki.
Nadczynności towarzyszy podwyższony poziom TSH we krwi.
Gruczolak tarczycy (choroba Plummera)
Gruczolak w obrębie tarczycy produkujący w sposób nieograniczony hormony tarczycy, doprowadza stopniowo do jej nadczynności.
Wole guzkowe (15% przypadków nadczynności tarczycy).
Pojedynczy gruczolak autonomiczny (5% przypadków)
Choroba Graves-Basedowa
Nadczynność tarczycy pochodzenia immunologicznego, spowodowana pobudzeniem jej czynności przez przeciwciała przeciw receptorom TSH.
Choroba spowodowana jest tzw. czynnikami wywołującymi (np. antygeny bakteryjne lub wirusowe) u osób z predyspozycją genetyczną.
Triada Basedowa(u 50% chorych): wole, wytrzeszcz, częstoskurcz.
Obrzęk przedgoleniowy (u 5% chorych).
Zapalenie tarczycy
Etiologia: wirusowa, bakteryjna, popromienna lub pourazowa
Gwałtowny początek z gorączką i miejscową bolesnością
Niedoczynność tarczycy
Niewydolność podwzgórza
Niewydolność przedniego płata przysadki mózgowej
Wrodzone
niedorozwój tarczycy, defekty metaboliczne
B. Nabyte
Zaburzenia nabyte w obrębie gruczołu tarczowego:
Zniszczenie miąższu tarczycy w przebiegu procesu zapalnego;
Obecność przeciwciał przeciw receptorowi dla TSH;
Zniszczenie gruczołu tarczowego w wyniku radioterapii lub zabiegu chirurgicznego u osób leczonych z powodu nadczynności tarczycy;
Niedobór jodu lub jego nadmiar;
Działanie leków hamujące syntezę hormonów tarczycy (np. sole litu).
Przewlekłe zapalenia gruczołu tarczowego (choroba Hashimoto)
Najczęstszy rodzaj zapalenia tarczycy i najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy.
Predyspozycja rodzinna.
Często współistnieje z innymi chorobami autoimmunologicznymi.
Rozpoznanie opiera się na stwierdzeniu:
przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycowej,
przeciwciał przeciw tyreoglobulinie.
W biopsji cienkoigłowej tarczycy obraz zapalenia tarczycy z naciekami limfocytowymi.