PRAGMATYKA – oparta na teorii aktów mowy; głosi, ze język dzielony jest na akty mowy; analizuje tekst w kontekście sytuacyjnym; P. odnosi się do wiedzy ogólnej.

JĘZYK – system znaków służący komunikowaniu się w obrębie danej społeczności; stanowi wytwór społeczny.

SAUSSURE rozróżnił system a użycie systemu; znaczenie potencjalne a pragmatyczne.
Ferdinand de Saussure – określił język jako system (strukturę), a nie zbiór znaków językowych. Połączone są one relacjami. Semiotyka (nauka o znakach). Podzielił język na langue (sama gramatyka) i parole (użycie języka).

Kontynuatorzy: Austin, Searle. Doprowadziło to do powstania 2 dziedzin badań:

SEMANTYKA – bada relacje znaków do rzeczywistości; preferuje 2 metody badawcze: reprezentacja logiczna wyrażeń predykatywno-argumentowanych: obok predykatywu w reprezentacji semantycznej występują też: składniki moralne (prawdopodobieństwo) temporalne (czas) lokatywne (miejsce) metoda eksplikacji: do wyjaśnienia wyrażeń języka naturalnego używa się terminów najprostszych

PRAGMATYKA – pojęcie wprowadził Charles Morris, który wyróżnił 3 działy semiotyki: syntaktyka: bada budowę wypowiedzeń (składnia); relacje między wyrażeniami językowymi a innymi wyrażeniami językowymi. semantyka: bada znaczenia w języku; relacje znaku językowego do treści; bada znaczenie między podstawowym znaczeniem wyrazu a znaczeniem w konkretnym wypowiedzeniu. pragmatyka: bada relacje między znakami a ich użytkownikami. trudno ją jednoznacznie zdefiniować: Lenartowicz: P. bada użycie języka; relacje miedzy nadawcą i odbiorcą tekstu a systemem znakowym, w ramach których powstaje ten tekst. odczytanie sensu wypowiedzi dokonuje się z uwzględnieniem 3 komponentów: znajomości kodu (pozwala odczytać przekaz dosłowny wypowiedzi) wypowiedzi mówiących o świecie (wiedza o faktach, encyklopedyczna, oparta na doświadczeniu) twórczego wnioskowania ze strony odbiorców, którzy na podstawie kodu i wiedzy mówią o świecie (interferencji) P. obejmuje też aspekty użycia języka: komunikowanie, rozumienie, motywacja psychologiczna mówiących, społeczne uwarunkowania komunikacji P. pojawia się w wielu innych dziedzinach: stylistyka, lingwistyka tekstu, retoryka, klasyczna erystyka

mieszczą się w niej informacje niesione na mocy kodu w oderwaniu od konkretnej sytuacji

należy do niej odczytanie intencji wypowiedzi w zależności od sytuacji

SCHEMAT KOMUNIKACJI JĘZYKOWEJ JACOBSONA:

• nadawcę – funkcja ekspresywna, w której celem komunikatu jest nadawca;

• odbiorcę – funkcja konatywna, impresywna, której istotą jest wpływ na partnera;

• kontekst – funkcja przedstawieniowa (referencyjna, symboliczna), czyli reprezentacja przedmiotów i faktów;

• kod – funkcja metajęzykowa, która koncentruje się na samym kodzie (opisuje język);

• kontakt – funkcja fatyczna, czyli nawiązanie i podtrzymywanie kontaktów w społeczeństwie;

• komunikat – funkcja poetycka, czyli operacje ze znakami, z formą językową tekstu, koncentracja uwagi na sposobie mówienia.

AKT MOWY – wypowiedź o określonej intencji. Każdorazowe użycie języka przez określonego N w określonej sytuacji i za pomocą określonego kanału komunikacyjnego (wzrokowy, słuchowy, wzrokowo-słuchowy). Mogą być one krótkie, ale i złożone.

Teoria aktów mowy – stworzyli ją filozofowie języka należący do oksfordzkiej szkoły analitycznej (Austin, Searle, Grice, Leech, Sadoch), a w Polsce: Wierzbicka i Pisarkowa.

Ma 2 etapy historycznego rozwoju:

1. TEORIA PERFORMATYWÓW – wypowiedź performatywna, czasowniki performatywne (mają znaczenie performatywne, ale i opisowe, np. dziękuję//dziękował); wtedy, gdy mówienie jest tym samym, co czynność; ważne kategorie: czas teraźniejszy; 1 os. l.poj i mn.

WARUNKI FORTUNNOŚCI AKTÓW MOWY:

• zgodności treści z intencją nadawcy

• zgodności treści z kompetencjami nadawcy

• zgodności treści i jej przedmiotu odniesienia z konwencjami obowiązującymi w danej zbiorowości

• szczerości

1. TEORIA ILLOKUCJI – Austin wyróżnił w aktach 3 składniki:

1. aspekt lokucyjny – wypowiedzenie zdania w określonym sensie

2. illokucyjny – wyrażenie intencji, celu mówiącego; przeznaczenie illokucyjne zdania może być niejednoznaczne i zależy od kontekstu

3. perlokucyjny – skutki mentalne w umyśle odbiorcy

Awdiejew: 3 rodzaje intencji:

1. zamierzona

2. wyrażona

3. odebrana

Wzorowy akt komunikacji: zamierzona = wyrażona = odebrana

Źle odebranej intencji, zakłóceniom zapobiegają MAKSYMY Grice’a:

1. ilości

2. jakości

3. odniesienia

4. sposobu

Maksymy konwersacyjne Grice’a:

1. zasada ilości – niech wkład w konwersację zawiera tyle informacji, ile potrzeba

2. zasada jakości – nie mów tego, o czym nie jesteś przekonany, że jest prawdą; nie mów tego, do stwierdzenia czego nie masz dostatecznych podstaw

3. zasada istotności – niech to co mówisz będzie istotne; mów rzeczowo

4. zasada sposobu – wyrażaj się przejrzyście, unikaj niejasnych sformułowań, wieloznaczności. Bądź zwięzły, mów w sposób uporządkowany.

*5. Bądź uprzejmy – pozwól partnerowi mówić, umiej słuchać, nie narzucaj poglądów.

Do tych maksym Leech dodał jeszcze:

1. maksymę taktu

2. wielkoduszności

3. aprobaty

4. skromności

5. zgody

6. sympatii

KLASYFIKACJA AKTÓW MOWY AUSTINA:

• osądzeniowe (werdykty)

• sprawcze (egzercytywy)

• zobowiązaniowe (komisywy)

• zachowaniowce (lekawitywy)

• wykładniowce (ekspozytywy)

KLASYFIKACJA SEARLE’A: OPARTA JEST NA:

• rodzaju intencji

• kierunku działania (od słów do rzeczywistości i odwrotnie)

• stan mentalny mówiącego

Asercje	Dyrektywy	Komisywy	Ekspresywy	Deklaratywy	*Akty wartościowania
cel	przedstawienie sądów o stanach rzeczy	wywarcie nacisku na odbiorcę i nakłonienie do działania	Podjęcie przez mówiącego względem adresata zobowiązania do działania i odpowiedzialności za nie	Wyrażanie stanów psychicznych, emocjonalnych	Wywołanie pewnych stanów rzeczy w stosunkach społecznych
ukierunkowanie	od słowa do świata	od świata do słowa (świat ma spełnić warunki, które są wypowiadane słowami)	Od świata do słowa	Nie jest wyrażone	Nie jest wyrażone
stan psychiczny	wiara w to, że dany fakt jest prawdziwy	potrzeba działania	Zależy od charakteru, intencji nadawcy	Jest głównym podmiotem funkcji	Nie jest istotny

WARUNKI FORTUNNOŚCI AKTÓW MOWY:

• propozycjonalny – treść zdania ma wynikać ze struktury syntaktycznej i znaczenia leksykalnego

• wstępny – osoba dokonująca aktu ma prawo do jego wypowiedzenia, a aktowi mają towarzyszyć określone okoliczności

• szczerości

• podstawowy – akt mowy musi mieć określoną intencję, która tworzy siłę illokucyjną

1. ASERCJE / ASERTYWY

• obejmują akty orzekające (stwierdzenia, przedstawianie faktów, wyciąganie wniosków)

• Lalewicz: akty skierowane DLA KOGOŚ, gdzie relacja JA-TY ustawiona przez odezwanie się ulega neutralizacji w tym, co powiedziane

• Stwierdzenia nie są jednorodne; obejmują także: odpowiedzi na pytanie; potwierdzenie, zaprzeczenie

• A. podlegają weryfikacji: czy są prawdziwe czy fałszywe; by A. była fortunna musi być przekonanie nadawcy, że mówi prawdę -> MODALNOŚĆ (postawa nadawcy wobec wypowiadanej wypowiedzi)

TYPY MODALNOŚCI INTENCJONALNEJ:

1. declarativa – zdania o intencji powiadomień:

1. konstatacje – przekazują inf. pewne ze stanowiska mówiącego; stwierdzenie faktycznego stanu rzeczy

2. hipotezy – przedmiotem inf. jest przekonanie nadawcy; mają ramę modalną, np. chcę, żebyś wiedział, że…; sądzę, że…; jestem przekonany, że…

3. zdania postulatywne – zawierają chęć wpłynięcia na zachowanie słuchacza; intencja jest ukryta

TYPY MODALNOŚCI PRAWDZIWOŚCIOWEJ / episternicznej: wyrażają stopień przekonania mówiącego o prawdziwości wygłoszonego przez niego zdania; zdania hipotetyczne mogą wyrażać różny stopień pewności nadawcy

Bralczyk: 3 stopnie pewności hipotezy:

• najwyższy: z charakterystycznymi wykładnikami: na pewno…, jestem pewien…

• średni: przypuszczam, że…, sądzę, iż…, spodziewam się…

• niski: istnieje prawdopodobieństwo…, istnieje możliwość…

• Sądy o prawdopodobieństwie zdarzenia ze wskazaniem na źródło informacji: podobno…, widocznie…

• Językowe wykładniki służące do dystansowania się nadawcy wobec przekazu: jakoby…, rzekomo…

• Można też ukryć źródło informacji: Powiedziano mi…

1. DYREKTYWY

• są to akty mowy nakłaniające; cel: skłonienie odbiorcy do wykonania określonej czynności

• Adwiejew: podstawowe parametry strategii behawioralnych:

• korzyść

• typowanie wykonawcy

• możliwość zastosowania sankcji

• stosunek ról społecznych nadawcy i odbiorcy

• dzielą się na:

1. PYTANIA:

Klasyfikacja pytań:

1. o rozstrzygnięcie – tzw. pytania ogólne; zawierają partykułę pytajną czy; odpowiadający potwierdza lub zaprzecza; odpowiedzi mogą być proste (jednoczłonowe) lub wieloczłonowe

2. dopełnienia – wymagają zidentyfikowania czegoś; dają odpowiadającemu większą swobodę; in. pytania o uzupełnienie informacji, szczegółowe i otwarte; Wyróżniamy:

• pytania protokolarne – wymagają od odbiorcy zidentyfikowania czegoś; odpowiedzi budowanych na podstawie minimalnego wysiłku intelektualnego: kto, co, kim, z kim, po co, do czego, kiedy, na co?

• pyt. wymagające odpowiedzi koncepcyjnych – zmuszają odbiorcę do większej aktywności intelektualnej: jak, dlaczego?

• referujące – nadawca chce uzyskać odpowiedzi o charakterze opowiadania

Klasyfikacja pytań Heleny Jarosz:

1. wyrażające sądy

2. wyrażające sądy oceniające

3. wyrażające uczucia

1. AKTY IMPERATYWNE (rozkazy, prośby)

akt mowy	charakter relacji socjalnych	motywacja działania
rozkaz/polecenie	dominacja nadawcy nad odbiorcą	korzyść dla nadawcy (sankcje fizyczne)
żądanie	nadrzędna pozycja rozkazodawcy	korzyść dla nadawcy
rada	nieistotny	korzyść dla odbiorcy
propozycja	nieistotny	korzyść wspólna
prośba	przewaga odbiorcy	korzyść nadawcy (sankcje moralne)

TRYB ROZKAZUJĄCY (Laskowski):

• podstawową funkcją jest dyrektywa wykonania/zaniechania pewnej akcji lub dyrektywa osiągnięcia pewnego stanu pożądanego przez nadawcę

Podział dyrektyw ze względu na formę odbiorcy:

1. bezpośrednia: nadawca do odbiorcy: Zrób to!

2. ekskluzywna: tzw. „wy” ekskluzywne, czasownik w 2 os. l.mn.: Zastanówcie się!

3. inkluzywna: tzw. „my” inkluzywne, czasownik w 1 os. l.mn.: Zastanówmy się!

4. skierowane do osoby 3.: partykuła niech

Tryb rozkazujący związany jest z: faktywnością (związane z faktem), kategorią osoby, czasu.

WARUNKI IDENTYCZNOŚCI (Laskowski):

1. identyczność mówiącego z nadawcą dyrektywy

2. identyczność słuchacza z adresatem dyrektywy

3. identyczność treści komunikatu z treścią dyrektywy

Inne warunki:

• dominacja nadawcy nad odbiorcą

• motywacja działania (nadawca chce coś uzyskać)

• intencja szczerości (nadawca wie, że odbiorca jest w stanie coś zrobić)

Aspekt
dokonany Przeczytaj książkę!

Akty mowy
zaprzeczone

TYPY FORM/KONSTRUKCJI ROZKAŹNIKÓW:

RD I – formy dokonane niezaprzeczone: przeczytaj, zbuduj, zepsuj, narysuj

RN II – formy niedokonane niezaprzeczone: czytaj, buduj, psuj, rysuj

RDZ III – formy dokonane zaprzeczone: nie przeczytaj, nie zbuduj, nie zepsuj, nie narysuj

RNZ IV – formy niedokonane zaprzeczone: nie czytaj, nie buduj, nie psuj, nie rysuj

Dyrektywa
Pozytywna wypowiedź rozkaźnikowa zawierająca element semantyczny chcę [tzn. wypowiedź nie zawierająca negacji] typy I i II

1. RN: FORMY NIEDOKONANE NIEZAPRZECZONE: czynność ma być wykonana natychmiast w niezaprzeczonym rozkaźniku czasownika ndk; ważne jest rozpoczęcie działania, a nie jego kolejne fazy (nie jest ważne czy czynność została skończona);
   Typy funkcji RN:

1. dyrektywa kontynuowania akcji będącej w toku: wypowiedzi są silnie uwarunkowane sytuacyjnie; wypowiedzona dyrektywa zachęca, nakazuje kontynuowanie działania, np. Siedź, siedź! Mów dalej!

2. dyrektywa natychmiastowego wykonania działania: wypowiedź presuponuje nieistnienie sytuacji jakiej życzy sobie nadawca w momencie wypowiadania dyrektywy; ma charakter wzmocnionego rozkazu, np. Otwieraj!

3. dyrektywa wykonania akcji zgodnie ze wskazaniami nadawcy: np. Mów głośniej!

4. dyrektywa dotycząca akcji o przebiegu nieaktualnym: habitualnych, powtarzalnych lub o charakterze normy ogólnej: sytuacja sygnalizowana jest przez kontekst, czynności, które winniśmy powtarzać, apel, np. Pisz do mnie jak najczęściej!

1. RDZ: FUNKCJE ZAPRZECZONEGO ROZKAŹNIKA CZASOWNIKÓW DOKONANYCH:

• formy zaprzeczone imperativu czasowników ndk -> zawsze znaczenie prohibitywne (zupełny rozkaz; zakaz, prośba, rada, apel o niewykonywanie akcji)

• zaprzeczony rozkaźnik czasowników dk -> 1. znaczenie prohibitywne: w RDZ używane jest w znaczeniu szczegółowej dyrektywy negatywnej dotyczącej jednego konkretnego zdarzenia; np. RNZ: Nie przerywaj pracy (przed 12)! [ogólna instrukcja; RDZ: Nie przerwij pracy przed 12! [zakaz]

-> 2. znaczenie zapobiegawcze prewencyjne; np. Nie posól (przez pomyłkę) kompotu!; Tylko nie ugotuj zupy za wcześnie!; Nie przypal mi pieczeni!

1. Znaczenie imperativu czasowników oznaczających akcje nie podlegające kontroli:

Rozróżnienie czasowników oznaczających akcje niekontrolowane ze względu na semantyczny typ subiektu akcji
czasowniki opisujące sytuacje subiektu świadomego, zdolnego do kierowania swoim postępowaniem
czasown. ozn. zdarzenia momentalne: czasown. ozn. niekontrolowane skokowe zmiany stanu subiektu [tu: inceptivia – czasown. ozn. powstanie pewnego stanu subiektu]: FUNKCJE: rozkaźnik czasown. dk zaprzeczonych ozn. zamierzone akcje ma funkcję prewentywną (Nie uderz się! Nie przezięb mi się!) funkcja perswazyjna (Nie rozzłość się! Nie uciesz się zanadto! Tylko się nie zakochaj!) funkcja opatywna – wyrażenie przez mówiącego życzenia, aby nie doszło do sytuacji (Tylko mi się nie rozchoruj!) czasown. ozn. stany psychiczne (intelektualne i emocjonalne): czasown. ozn. stany kognitywne (stanu wiedzy subiektu) czasown. umieć, potrafić nie mają imperativu FUNKCJE: perswazyjna: Wiedz, że… [ndk] -> wzmocnienie: Dowiedz się… [dk] / Znaj moje… -> Poznaj moje… / Pamiętaj to, co… -> Zapamiętaj… czasown. ozn. mniemanie: FUNKCJE: perswazyjna [Nie sądź, ze pójdzie ci tak łatwo!] permisywna [Chcesz, ale nie lekceważ ich!] czasown. ozn. stany emocjonalne FUNKCJE: perswazyjna [Nie bój się!] permisywna [Złość się jak chcesz! No to się ciesz!]

AKTY EKSPRESYWNE (Ewa Masłowska)

• w języku polskim funkcjonują 3 słowa-klucze, dostarczające gotową formułę organizującą relację chcieć na linii nadawca-odbiorca; wyrażają one:

1. oczekiwania niespełnione (proszę, przepraszam)

2. spełnione (dziękuję)

• struktury znaczeń chcieć:

Przepraszam = chcę, żebyś wiedział, że żałuję

Proszę = chcę, żebyś wiedział, że pragnę

Dziękuję = chcę, żebyś wiedział, ze jestem ci wdzięczny

PROSZĘ	PRZEPRASZAM	DZIĘKUJĘ
Prośba: N chce, żeby O spowodował x; x jest dobre dla N; N ma nadzieję, że O spełni jego prośbę	Żal: N nie spełnił x O; N wiedział, że x jest dobre dla O; O oczekuje spełnienia jego prośby; N manifestuje żal, że sprawił przykrość O, mówiąc, że nie spełnił jego życzenia; N chce złagodzić rozczarowanie O, uzyskać przebaczenie	Wdzięczność: N manifestuje swą wdzięczność dla O, ze spowodował on chciane x; x jest dobre dla N; N obiecuje rewanż
Rada: N chce, żeby O spowodował x; x jest dobre dla O; N ma nadzieję, że O spowoduje x; N apeluje do uczuć odbiorcy, manifestuje swą postawę emocjonalną	Pokora: N wykonał x, której nie chciał O; N wie, że x jest złe dla O; N nie chciał spowodować x, choć z jego winy to się stało	Radość: N wyraża radość z powodu x; x jest dobre dla N Bliskie wdzięczności
Perswazja: N apeluje do rozsądku O, chce wywołać odpowiednie zachowanie O, spowodować, by O chciał zrobić x, gdyż x jest dobre dla O; niespełnienie x jest złe dla O	Rozczarowanie, zdziwienie: O rozczarował N nie spełniając x; N manifestuje niezadowolenie i irytację	Odmowa: N nie chce od O x; N sądzi, ze x jest złe; N oczekiwał od O innego x N nie prosił O, żeby dal mu x; N wyraża wdzięczność wobec O za x; N nie akceptuje x
Żądanie: N chce koniecznie, aby O zrobił x; x jest dobre dla N, złe dla O; N ma nadzieję, że O go posłucha; N apeluje do woli O	Przepraszam = proszę: N zakłada, że O zachowa się dokładnie tak, jak on tego oczekuje; N chce, aby O zechciał zrobić x, ewokuje uprzejme zachowanie O przepraszając go z góry za dyskomfort
Rozkaz: Formuła „proszę” łagodzi formę rozkazu, pozornie zakłada dobrowolne wykonanie; działa jak zaklęcie N chce, by O zrobiłx; x jest dobre dla N; O wie, ze musi wykonać x, bo niewykonanie x jest dla niego złe
Przyzwolenie, zachęta: N chce, żeby było tak, jak pragnie O; O uważa, ze x jest dla niego dobre
Zdziwienie: X jest dobre/złe dla N lub O; N/O chciał/nie chciał x (choć przypuszczał, że może się stać) manifestuje swój podziw manifestuje zaskoczenie

NIEDEFINICYJNE FUNKCJE PERFORMATYWU „PRZEPRASZAM” (Alicja Gałczyńska):

• niedefinicyjne – inne niż słownikowe; 2 czynniki:

1. przeświadczenie, że zrobiło się coś złego

2. chęć uniknięcia tego, że O będzie myślał o N źle

• FUNKCJE:

1. niedopuszczenie do naruszenia atmosfery grzeczności

2. wprowadzenie do dialogu innych aktów mowy:

1. pytania o informację

2. prośba o zrobienie czegoś

3. pytania o zgodę

4. deklaracja pomocy

AKTY WARTOŚCIUJĄCE:

• nie zostały ujęte u Austina; wartościowanie: czynność psychiczna czł., polegająca na stwierdzeniu jakie wartości pozytywne lub negatywne właściwe są danym cechą, stanom rzeczy a pośrednim przedmiotom

• TYPOLOGIA WARTOŚCI (S. Grabias):

1. transcendentalne

2. egzystencjalne

1. witalne

2. odczuciowe

1. kulturowe

1. moralne

2. poznawcze

3. estetyczne

4. obyczajowe

• wartościowanie: termin bliski czasownikowi oceniać, wartościowanie ma szerszy zasięg znaczeniowy

wartościujące akty mowy
negatywne
funkcje
aspekt illokucyjny (pozytywna ocena) aspekt perlokucyjny (zachęta do pracy, podwyższenie samooceny, zadowolenie, radość)

• podstawowe elementy aktów wartościujących:

1. subiekt oceniający

2. obiekt wartościowania

3. predykat wartościowania (leksyka)

4. kryterium wartościowania (wzorzec)

5. nacechowanie emocjonalne wypowiedzi

• 2 komponenty wartościowania:

1. intelektualny (dotyczący stanu zjawisk)

2. emocjonalny (informujący o stanie emocjonalnym N)

GENRY MOWY: są to wszystkie wypowiedzi: krótkie i długie, pojęcie szersze od aktów mowy