Problemy etyczne diagnozy pedagogicznej
Etyka teoria intencjalności powinności moralnej
Czynniki organizacyjne
Życia w środowisku
Formy samorządowości lokalnej
Akcje społeczne na rzecz miejsca zamieszkania
Funkcjonowanie służby zdrowia i opieki społecznej
Wyróżniamy trzy podstawowe ujęcia etyki
Utylitarystyczną – wskazuje głównie skutki postępowania, czyli najważniejszy jest skutek
Kantowską – zakłada, że żaden człowiek nie może czynić tego, z czym wewnętrznie się nie zgadza
Autonomiczną – sumienia i odpowiedzialności
Autonomiczną (sumienia i odpowiedzialności )
- Jest to nowy nurt w etyce personalistycznej, humanistycznej, który zakłada ,że każdy człowiek jest cenną wartością, ceni swoją godność, zatem powinien także szanować godność każdego innego człowieka. Ten kierunek zakłada odpowiedzialność człowieka za swoje działania, a w kontekście rozważań pedagogicznych wiążę się z chęcią nauczyciela- pedagoga niesienia pomocy innym. Wiąże się to z refleksją diagnosty, czyli jest to w pełni świadomy stosunek do badanego wobec podejmowanych czynności diagnostycznych. Przy tym podejściu diagnosta musi mieć świadomość możliwości popełnienia błędów diagnostycznych, a zwłaszcza błędów stygmatyzacji ( etykietowania ludzi).
- W procesie diagnozy mamy zawsze do czynienia z działaniem o charakterze intencjonalnym (celowym) , które zakłada przyzwolenie na ingerencję w życie drugiego człowieka, zwłaszcza w jego intymność i osobiste tajemnice.
- Aspekty etyczne nakładają na diagnostów obowiązek korzystania z wystandaryzowanych narzędzi diagnostycznych, a jeśli nie są one wystandaryzowane to omijając wyniki badań należy tylko wskazać na podstawowe parametry narzędzi diagnostycznych. Natomiast komunikowanie wyników diagnostycznych wiąże się z problemami etycznymi ( szacunek dla badanego). Ważne jest tutaj branie pod uwagę odpowiedzialności wobec badanego i ważne jest tu dobro instytucji dla której się pracuje, a także bycia uczciwym i kompetentnym.
Zasady etyczne:
Nie można zmyślać wyników badań nie uzyskanych
Nie można ich fałszować
Nie wolno działać na szkodę badanego, czyli po pierwsze nie szkodzić (jest to ważna dyrektywa deontologiczna)
Florian Znaniecki
Proponował uwzględnianie w badaniach o charakterze społecznym tzw. współczynników humanistycznych, natomiast Helena Radlińska twierdziła, że każde badanie wiąże się z niesieniem pomocy badanym ludziom
Wg Radlińskiej do głównych błędów etycznych, a tym samym rzeczowych należą:
Błędna lub nadmierna dowolna interpretacja tego co składa się na zakres tajemnicy zawodowej w wychowaniu
Wywoływanie stanów stresowych i zmęczenia poprzez zbieranie danych niepotrzebnych
Żądanie informacji w sytuacjach, w których badany ma poczucie zagrożenia np. nie posiada wiedzy lub nie rozumie sensu i celu badań
Przeprowadzenie badań, w których badany czuje się w sytuacji przymusowej
Stosowanie wywiadu ukrytego w klasycznej postaci
Stosowanie pozornej anonimowości bada
Stosowanie sposobu zbierania danych mające szkodliwe skutki moralne i zdrowotne
Całkowite nie użytkowanie materiałów diagnostycznych dla dobra badanych
Błędy w procedurze diagnostycznej według J, Kościanek- Kukackiej to :
Błąd postawy podmiotu do podmiotu, czyli dominacji. Wiąże się on z brakiem uwzględnienia perspektywy badanego i trzymanie się bardzo ściśle opracowanego schematu badania
Błąd maski, czyli zasłanianie się swoją rolą, co ogranicza pole poznania. Nie występuje tu empatia, ale brak elastyczności podejścia i nie uwzględnianie zasady decentracji poznawczej
Błąd sędziego, czyli postawy wartościującej i etykietującej osobę badaną, ma tu miejsce nacechowanie subiektywizmem badacza do badanego
Skupianie się na negatywnych aspektach funkcjonowania jednostki czyli diagnoza negatywna
Skupianie się na skutkach bez powiązania ich z kontekstem sytuacyjnym czy przyczynami zachowań badanego
Redukcji źródeł wiedzy, polega na braku łącznego i dynamicznego powiązania i wykorzystania w procesie poznawczym tzw .wiedzy gorącej wyrastającej z własnych doświadczeń życiowych oraz z wiedzy zimnej ( naukowej).
Kompetencje diagnosty
Diagnosta powinien posiadać następujące kompetencje :
- powinien posiadać znajomość wiedzy metodologicznej i merytorycznej
- powinien być wrażliwy pod bardzo wieloma zagadnieniami- wrażliwość percepcyjna u diagnosty to zdolność do wykrywania drobnych wskaźników kategorii zachowań oraz ich prawne rozróżnienie ( Argyle)
- wrażliwość społeczna to zdolność przewidywania tego co jednostka będzie odczuwała i robiła w stosunku do obserwatora, wobec samego siebie i innych ludzi, są bowiem one istotne w postępowaniu diagnostycznym. Jest ona ważną cechą osoby spostrzegającej, osoby cechującej się wyższą wrażliwością społeczną, mają one bowiem wzmożoną tendencję do udzielania pomocy i opieki, a także chęć poznania oraz dążenia do udzielania pomocy drugiemu człowiekowi, a to z kolei wiąże się z empatią.
- jedną z istotnych właściwości wrażliwości społecznej jest introceptywność spostrzegania – czyli nastawienie na odbiór i zrozumienie badanego Osoby introceptywne posiadają trafną i względnie kompetentną samowiedzę i są one zdolne do samoobserwacji i samokontroli. Kolejna właściwość osoby introceptywne jest zdolność decentracji ( przenoszenia uwagi i postrzeganie świata z perspektywy innej niż własna ( Smith)
Dariusz Rosiński wyodrębnił trzy typy nauczycieli ze względu na wrażliwość :
Nauczyciele optymalnie wrażliwi, potrafiący oddzielić i wyróżnić określone symptomy zachowań
Nauczyciele nadwrażliwi ,dostrzegający symptomy zachowań tam gdzie ich nie ma
Nauczyciela niewrażliwi, czyli którzy nie spostrzegają mimo że istnieją symptomy zachowań
Wanda Sztander wyodrębnia następujące cechy diagnosty :
Podążanie za klientem – wiąże się to z umiejętnością wsłuchania się i podejmowanie decyzji oraz kontynuowanie wątków w dalszej rozmowie
Empatyczne reagowanie – czyli komunikowanie się i rozumienie osoby badanej
Niezaborcza życzliwość – czyli akceptacja badanego z zachowaniem jego wolności i szacunku dla jego wątpliwości
Konkretność – uwaga o dopytywanie się o dany konkret
Rozpoznawanie sytuacji tu i teraz, czyli koncentracja na chwili
Kontakt diagnostyczny:
Osobowość
Podejście do badanego
Asymetria ról, która wiąże się z kontrolą i narzucaniem ram tematycznych i tworzenie atmosfery przez badacza
Asymetria komunikacji, ponieważ to badany głównie mówi podczas badania
Asymetria funkcji badania, które oznacza respektowanie etycznej zasady i rozpoznania reguł wiążących się z dobrem badanego, zaś otrzymywanie osobistych gratyfikacji przez diagnostę ma wymiar pośredni
Wskaźniki prawidłowego kontaktu to przede wszystkim:
Diagnosta jest autentycznie zainteresowany wypowiedziami osoby badanej, czyli chce zrozumieć a nie oceniać
Badana osoba ma poczucie, że każda jej wypowiedź spotka się z akceptacją, że diagnosta nie wykorzysta udzielanych mu informacji przeciw badanej osobie
Badana osoba nie przejawia oporu i nie milczy podczas badania
Osoba badana przejawia adekwatne emocje w stosunku do tego co mówi, a jej informacje brzmią wiarygodnie, co oznacza ,że nie ma skłonności do konfabulacji i przedstawienie się w lepszym świetle
W stosunku do wypowiedzi spontanicznych na żądanie diagnosty następuje zachwianie pozycji w kierunku większej ilości tego typu wypowiedzi co oznacza luźniejszą rozmowę diagnosty z badanym
Wskaźniki pozornego kontaktu to :
Odpowiedzi, których udziela osoba badana są konwencjonalne i stereotypowe, czyli takie jakich powinna używać dana osoba w danym wieku
Forma wypowiedzi jest nieadekwatna do treści
Rola diagnosty w zbieraniu informacji jest nadmierna, czyli występuje wciąganie informacji od osoby badanej
We wszystkich odpowiedziach badanego zauważalny jest wspólny mianownik, czyli wzbudzanie uczucia u diagnosty oraz przedstawienie się w lepszym świetle
Diagnosta odczuwa znużenie ,czyli dotyczy to faktu że poruszane są rzeczy spraw oczywistych
Diagnosta ma poczucie ,że wie, co za chwilę powie badana osoba
Diagnosta ma poczucie zrozumienia pojedynczych wypowiedzi, ale nie rozumie całości sytuacji, a to z kolei świadczy o braku wewnętrznej logiki diagnosty
Techniki nawiązywania, budowania i podtrzymywania kontaktu:
Nawiązywanie kontaktu- ważna jest tu rola pierwszego wrażenia tzw. Haloefekt, czyli wyrabianie sobie opinii o drugim człowieku na podstawie pierwszego wrażenia, Ważna jest tutaj także rola pierwszych pytań, które służą budowaniu kontaktów i wzbudzaniu motywacji. Do najważniejszych czynników utrudniających nawiązanie kontaktu należą:
- zbyt obcesowe i szybkie przejście do pytań szczegółowych
-zadawanie pytań, które pośrednio zawierają ocenę
-nadmierna ekspresja pozytywnego ustosunkowania się do badanego
Technika podtrzymywania kontaktu- do najważniejszych zachowań diagnosty należą :
-sygnalizowania akceptacji i zrozumienia poprzez sygnały werbalne i niewerbalne
- spójność przekazu werbalnego i pozawerbalnego
- prośba o rozwinięcie tematu połączona z parafrazą, zwłaszcza wtedy gdy występują zakłócenie w komunikacji
-milczenie, jako technika podtrzymywania kontaktu w sytuacjach trudnych emocjonalnie dla badanego
Diagnozowanie rodziny jako środowiska rozwoju dziecka:
Punkty omawiania wykładu
Czynniki rozwoju człowieka
Szanse i zagrożenia dziecka w rodzinie
Identyfikacja błędów wychowawczych
Diagnozowanie postaw wychowawczych
Natura jako wyposażenie w którym człowiek przychodzi na świat:
Podstawowe zadania osób znaczących w rozwoju człowieka to :
Dopasowanie wymagań do możliwości jednostki
Własna aktywność człowieka
Tempo rozwoju
Rytm rozwoju
Jakość osiągnięć rozwoju
Wszystko to łączy się w kulturę, czyli jakość środowiska fizycznego i społecznego
Pytanie jak powstają nieprawidłowe zachowania u dziecka ?
Po pierwsze nadmiar kontroli ze strony dorosłych prowadzą do spontanicznej aktywności dziecka zgodną jego chęciami a to z kolei powoduje częste ocenianie dziecka, jak i zawstydzanie dziecka w obecności innych oraz porównywanie go z innymi osobami, a skutkiem takiego postępowania mogą być zahamowanie aktywności dziecka , zachowania na pokaz oraz nadmierna samokontrola.
Po drugie niedostatek lub brak kontroli ze strony dorosłych prowadzi do dużej łagodności i niskich wymagań takich jak i niekonsekwencja postępowania dorosłych oraz stosowane są niejasne reguły i zasady stawiane dziecku, a to powoduje lawinę kolejnych konsekwencji w postaci:
Nieradzenie sobie w sytuacjach trudnych
Doświadczanie uczucia lęku i bezradności
Utrudnione uczenie się w dobrych zachowań