„Krajoznawstwo to ruch społeczny, dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości […] o kraju lub regionie, m.in. poprzez urządzanie wycieczek” – Wielka Encyklopedia Powszechna, 1965

„Krajoznawstwo rozwija się w oparciu o różnorodne formy turystyki, czynnie uprawiane przez krajoznawców. Ruch dąży do popularyzowania i upowszechniania wiedzy o kraju ojczystym oraz utrwalania pomnażania jego zasobów przyrody i kultury” III Kongres Krajoznawczy, Płock 1980

POJĘCIA I DEFINICJE

OBIEKTY KRAJOZNAWCZE to przedmioty nieruchome interesujące ze względów na swoje wartości historyczne, religijne, naukowe, artystyczne, kulturalne, techniczne i gospodarcze (np. pomniki przyrody, zabytki sztuki, tablice pamiątkowe, wybrane obiekty współczesne);

WALORY KRAJOZNAWCZE to cechy środowiska nie będące obiektami, lecz przedstawiające określoną wartość krajoznawczą (np. piękno krajobrazu, punkt widokowy, bogactwo flory, obfitość zwierząt, festiwale, zwyczaje regionalne, tradycyjne imprezy).

ZESPÓŁ KRAJOZNAWCZY to dwa lub więcej obiektów krajoznawczych, tworzących całość pod względem krajoznawczym, np. zespół klasztorny (Leżajsk), zespół pałacowo – parkowy (Kozłówka)

WIELKIE CENTRA KRAJOZNAWCZE są to wielkie miasta lub zespół miast powiązanych ze sobą funkcjonalnie lub przestrzennie, które stanowi przedmiot zainteresowań turystycznych ze względu na bogactwo walorów krajoznawczych, charakter wielkomiejskowości, wysoki poziom usług rozrywkowych i handlowych. W Polsce wyróżnia się 10 takich centrów krajoznawczych. Są to: Warszawa, Kraków, Trójmiasto, Wrocław, Poznań, Toruń, Łódź, Szczecin, Lublin, Katowice – Chorzów.

OŚRODEK KRAJOZNAWCZY to miasto o wielkości i funkcjach ponadlokalnych, charakteryzujących się skupieniem atrakcyjnych dla turystyki i wartościowych walorów krajoznawczych oraz odpowiednim wyposażeniem usługowym i w miarę poprawnym zagospodarowaniem turystycznym. Do ośrodków krajoznawczych zalicza się także miasta liczące poniżej 5tys mieszkańców, o ile zgrupowanie walorów jest w nich znaczące, np. Kazimierz nad Wisłą, Frombork. W Polsce wyróżniona 62 ośrodki krajoznawcze.

MIEJSCOWOŚCI KRAJOZNAWCZE z zespołami obiektów i obiektami rozproszonymi: zalicza się tu wszystkie miejscowości, które charakteryzują się walorami krjoznaczymi wyższej rangi,a nie są centrami ani ośrodkami krajoznawczymi, wyznaczono ich w Polsce 510.

ZJAWISKA KRAJOZNAWCZE rozumiane jako współczesne lub tradycyjne przejawy życia, kultury, gospodarki, które z racji swej rangi, spektakularności budzą zainteresowania turystów.

TURYSTYKA KULTUROWA jest formą turystyki krajoznawczej (pojęcie nadrzędne), obejmującą wyprawy o charakterze turystycznym, w którym spotkanie uczestników podróży z obiektami, wydarzeniami i innymi walorami kultury wysokiej lub popularnej jest zasadniczą częścią programu podróży (Rohrscheidt 2008)

To taki rodzaj turystyki w którym jedynym lub dominującym motywem jest kultura (Barbier 2005)

TURYSTYKA KULTUROWA to skomercjalizowana manifestacja pragnienia człowieka by zobaczyć jak żyją inni; pragnienie dociekliwego turysty, by ujrzeć innych ludzi w ich autentycznym środowisku oraz by przyjrzeć się fizycznej manifestacji ich życia, wyrażanej poprzez sztukę i rękodzielnictwo, muzykę, literaturę, taniec, potrawy In napoje, grę, język i rytuał (Dewar 2000)

TURYSTYKA KULTUROWA odnosi się do szeroko rozumianej kultury materialnej i duchowej, tworzonej na przestrzeni dzejów i łącząca treści związane z dziedzictwem kulturowym (turystyka dziedzictwa kulturowego) oraz z kulturą współczesną (turystyka kultury współczesnej) (Buczkowska 2008)

Wyróżnia się jej 3 główne rodzaje:

1. Turystyka kultury wysokiej

2. Turystyka edukacyjna

3. Powszechna turystyka kulturowa

TURYSTYKA KULTURY WYSOKIEJ

1. Turystyka dziedzictwa kulturowego

2. Turystyka muzealna

3. Turystyka literacka

4. Turystyka eventowa kultury wysokiej (venty: muzyczne, teatralne, sztuki)

TURYSTYKA EDUKACYJNA

1. Podróże studyjne

2. Podróże tematyczne

3. Podróże językowe

4. Podróże seminaryjne

POWSZECHNA TURYSTYKA KULTUROWA

1. Turystyka miejska

2. Turystyka kulturowa obszarów miejskich

3. Turystyka etniczna/sentymentalna

4. Kulturowa turystyka militarna

5. Turystyka obiektów przemysłowych i technicznych

6. Turystyka żywej historii

7. Turystyka kulturowo – przyrodnicza

8. Turystyka religijna i pielgrzymkowa

9. Turystyka kulinarna

10. Turystyka regionalna

METODY STOSOWANE W KRAJOZNAWSTWIE

1. Metody popularyzacji wiedzy krajoznawczej (poglądowe, słowne, praktyczne)

2. Metody kształtowania potrzeb i zainteresowań krajoznawczych (zależne od formy uprawiania krajoznawstwa: bierne, czynne twórcze).

3. Metoda inwentaryzacji krajoznawczej.

4. Metody stosowane w krajoznawstwie turystycznym:

1. Metody konwencjonalne w przekazie informacji krajoznawczych: podające (wykładowa, opis, opowiadanie) oraz metody poszukujące (pogadanka, dyskusja, praca pod kierunkiem prowadzącego).

2. Metodyka organizowania i programowania krajoznawstwa turystycznego (analiza czynników determinujących program turystyczny)

3. Metodyka prowadzenia imprez turystycznych (warsztat krajoznawczy przewodnika i pilota wycieczek)

4. Metodyka prowadzenia wycieczek autokarowych i zwiedzania miasta

5. Metodyka prowadzenia zajęć kulturalno – rozrywkowych w turystyce

1. Metody interpretowania dziedzictwa (formy interpretacji dziedzictwa: pogadanka, pokaz przeźroczy, kukiełki, interpretacja na szlaku, żywa interpretacja historii, muzea i centra interpretacyjne, szlaki tematyczne itp.)

• METODA INWENTARYZACJI KRAJOZNAWCZEJ

Inwentaryzacja krajoznawcza jest opisaniem, zarejestrowaniem aktualnego stanu obiektów i walorów krajoznawczych. Początki sięgają lat pięćdziesiątych, kiedy w Stanach Zjednoczonych działał Tadeusz Stec (1925 – 1993). W 1958 r zorganizowano w Jeleniej Górze pierwszy kurs inwentaryzacji krajoznawczej.

INSTYTUCJE PRZEPROWADZAJĄCE INWENTARYZACJĘ:

• Koordynatorem inwentaryzacji krajoznawczej Polski jest komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego PTTK, działająca z upoważnienia Prezydium Zarządu Głównego. W celu usprawnienia działań w tym zakresie Komisja Krajoznawcza ZG PTTK powołała Zespół do Spraw Inwentaryzacji Krajoznawczej Polski.

• Inne instytucje, np. PART, biura planistyczne i specjalizujące się w strategiach rozwoju turystyki

• Jednostki samorządu terytorialnego i in.

Etap 1. Prace przygotowawcze

Ustalenie:

• Przedmiotu inwentaryzacji: są nimi obiekty (zespoły obiektów) i walory krajoznawcze

• Zasad oceny (wnikliwość) inwentaryzacji krajoznawczej

• Zakresu inwentaryzacji (przestrzenny i czasowy)

Prace wstępne:

• Przygotowanie zestawień wszelkich dostępnych materiałów źródłowych informujących o obiektach i walorach krajoznawczych na terenie inwentaryzowanego obszaru

• Opracowanie planu penetracji siedlisk ludzkich z uwzględnieniem czasu penetracji, dojazdów oraz ewentualnych noclegów przez grupy inwentaryzacyjne

• Uzyskanie delegacji (zaświadczeń od Zarządu Oddziału PTTK) oraz niezbędnych zezwoleń i przepustek od gestorów inwentaryzowanych obiektów

Etap 2. Penetracja terenu

Opis inwentaryzowanego obiektu (waloru) w celu uchwycenia i utrwalenia jego cech charakterystycznych, istotnych dla krajoznawstwa.

Etap 3. Opracowanie zebranych materiałów

1. Opracowanie kart inwentaryzacyjnych oraz dokumentacji inwentaryzacyjnej

2. Sporządzenie lub uzupełnienie kartoteki inwentaryzacyjnej

Kartoteka inwentaryzacyjna

• Jest to zbiór kart inwentaryzacyjnych oraz dokumentacji inwentaryzacyjnej: ikonograficznej, kartograficznej, protokołów, notatek. Do karty powinien być także dołączony spis bibliograficzny.

• Każdy obiekt czy walor krajoznawczy jest zinwentaryzowany na oddzielnej karcie inwentaryzacyjnej

• Karty w kartotece powinny być uszeregowane wg zasad klasyfikacji inwentaryzacyjnej

KLASYFIKACJA INWENTARYZACYJNA to sposób uszeregowania obiektów i walorów krajoznawczych wg ich cech szczególnych i lokalizacji w terenie

Rodzaje klasyfikacji inwentaryzacyjnej:

• Topograficzna – oparta na podziale administracyjnym kraju

• Rzeczowa – związana z cechami inwentaryzowanego obiektu (waloru)

Obydwie klasyfikacje pozwalają dokładnie oznaczyć położenie każdego obiektu lub waloru krajoznawczego oraz jego charakter za pomocą symbolu klasyfikacyjnego.

Klasyfikacja rzeczowa symbol klasyfikacji rzeczowej sklada się z 2 członów jednocyfrowych, przedzielonych kropkami.

X.Y

X to oznaczenie grupy obiektów (walorów), Y to oznaczenie podgrupy obiektów (walorów)

DOKUMENTACJA INWENTARYZACYJNA

1. Dokumentacja bibliograficzna

2. Dokumentacja ikonograficzna (fotografie, rysunki, szkoce z nazwiskami autorów)

3. Dokumentacja kartograficzna (mapy, plany sytuacyjne z nazwiskami autorów)

Zastosowanie:

• Projektowanie i rozbudowa zagospodarowania turystycznego

• Sterowanie ruchem turystycznym

• Wytyczanie znakowanych szlaków

• Stanowią cenne źródło informacji do kształcenia kadry turystycznej

• Stanowią cenne źródło informacji do publikacji krajoznawczych i turystycznych

• Mogą być wykorzystywane do ochrony przyrody i dóbr kultury materialnej

• Mogą być inspiracją do badań naukowych

• Mogą służyć gospodarce narodowej w zakresie wykorzystania na potrzeby planów zagospodarowania przestrzennego

Etap 4. Udostępnienie i rozpowszechnienie wyników inwentaryzacji

1. Wydanie opracowań gminnych lub powiatowych

2. Publikacja artykułów, przewodników, monografii krajoznawczych

3. Wydanie opracowań multimedialnych

Zastosowanie:

• Projektowanie i rozbudowa zagospodarowania turystycznego

• Sterowanie ruchem turystycznym

• Wytyczanie znakowanych szlaków

• Stanowią cenne źródło informacji do kształtowania kadry turystycznej

• Stanowią cenne źródło informacji do publikacji krajoznawczych i turystycznych

• Mogą być wykorzystywane do ochrony przyrody i dóbr kultury materialnej

• Mogą być inspiracją do badań naukowych

• Mogą służyć gospodarce narodowej w zakresie wykorzystania na potrzeby planów zagospodarowania przestrzennego

• ZARYS HISTORII KRAJOZNAWSTWA – EUROPA

• STAROŻYTNOŚĆ

Podróże i opisy chorograficzne starożytnych Greków i Rzymian m.in. Klaudiusza Ptolemeusza (I/II w n. e.)

• ŚREDNIOWIECZE

Podróże i opisy chorograficzne :

• Podróżników arabskich, np. Księga Rogera z XIIw

• Podróżników europejskich np. Opisanie Świata Marco Polo (1254 – 1324)

• OŚWIECENIE

Rozwój ruchów krajoznawczych w Europie, szczególnie na obszarze:

• Niemiec

• Wielkiej Brytanii

• Włoch

• Francji

• ZARYS HISTORII KRAJOZNAWSTWA - POLSKA

• ŚREDNIOWIECZE

1. Kronikarze Polscy

• Gall Anonim (XI/XII w) – Kronika Polska

• Wincenty Kadłubek (XII/XIII w ) – Kronika Historii Polski

• Jan Długosz (1415 – 1480) – pierwszy krajoznawca. Znane dzieła to m.in. Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego; Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis (1470 – 1480) opis beneficjów Kościoła katolickiego w Małopolsce

• ŚREDNIOWIECZE/RENESANS inni kronikarze polscy:

• Maciej z Miechowa (1457 – 1523) Kronika Polska

• Marcin Kromer (1512 – 1589) Polska czyli o położeniu, obyczajach, urzędach Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego (encyklopedyczny opis krajoznawczy Polski)

• OŚWIECENIE (II poł XVIIIw )

1. Nurt – zbieranie i popularyzowanie wiadomości o kraju – działalność:

- króla Stanisława Augusta Poniatowskiego

- prymasa Michała Poniatowskiego

- księżnej Izabeli Czartoryskiej

- Towarzystwa Przyjaciół Nauk

1. Nurt – krajoznawstwo edukacyjne – działalność:

- Komisji Edukacji Narodowej

- Stanisława Staszica (1755- 1826) -ojca polskiego krajoznawstwa , działacza KEN, prezesa TPN, twórcy dzieła „O ziemorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski)

• ROMANTYZM (I poł. XIX w. )

1. Nurt poetycko – opisowy

- działalność polskich romantyków (Adam Mickiewicz , Juliusz Słowacki, Fryderyk Chopin)

- działalność Wincentego Pola

1. Nurt krajoznawstwa wycieczkowego

- działalność Juliana Ursyna Niemcewicza (1758 – 1841) prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk

- Wojciecha Jastrzębowskiego (1799-1882) profesora botaniki, fizyki, zoologii i ogrodnictwa

1. Nurt przeciwdziałania procesom wynarodowienia

- działalność organizacji, związków i kółek m.in. Studenckiego Stowarzyszenia Filaretów (Adam Mickiewicz, Tomasz Zan, Ignacy Domeyko, Joachim Lelewel)

• II poł. XIX wieku

  • ZABÓR AUSTRIACKI

    1. (Galicyjskie) Towarzystwo Tatrzańskie: powstało w 1873 roku, w 1922 roku zmiana nazwy na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (PTT). Działalność Tytusa Chałubińskiego (1820 – 1889)

Do celów Towarzystwa Tatrzańskiego należało:

1. Badanie Karpat a w szczególności Tatr i Pienin

2. Rozpowszechnianie zebranych o Karpatach wiadomości, np. poprzez wydawanie czasopism

3. Zachęcanie do zwiedzania Karpat i ułatwienie dostępu do nich poprzez wyznaczanie szlaków, budowę schronisk

4. Ochrona przyrody alpejskiej

5. Wspieranie przemysłu góralskiego

   1. Działalność innych organizacji, których celem było m.in. organizowanie wycieczek krajoznawczych, szkoleń, o poruszaniu się w górach, np. Akademickiego Klubu Turystycznego powstałego we Lwowie w 1906roku – współzałożyciel to Mieczysław Orłowicz (1881 – 1959) autor ok. 100 przewodników, projektant wielu szlaków, m. in. w Bieszczadach.

• II poł. XIX wieku/ początek XX

  • ZABÓR ROSYJSKI

    1. Działalność Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego

- utworzone w 1906 roku w Warszawie, w 1907 założono bibliotekę i zaczęły powstawać zamiejscowe koła krajoznawcze oraz muzea. W 1910 roku rozpoczęto wydawać periodyk „Ziemia”, w 1911 roku PTK liczyło 5700 członków, podczas gdy do TT należało ok. 1500 osób

- zbieranie wiadomości krajoznawczych i szerzenie ich pośród ogółu

- gromadzenie zbiorów naukowych dotyczących ziem polskich

- organizowanie wycieczek po kraju

- urządzanie wystaw krajoznawczych

- roztaczanie opieki nad pamiątkami historycznymi i osobliwościami przyrody

WSPÓŁZAŁOŻYCIELE:

1. Aleksander Janowski (1866 – 1944) - inicjator i współzałożyciel PTK, twórca idei „przez poznanie kraju do jego umiłowania”

2. Aleksander Patkowski (1890 – 1942) - nauczyciel, twórca regionalizmu polskiego, autor licznych publikacji, szczególnie dotyczących regionalizmu

• ZABÓR PRUSKI

Działalność organizacji:

1. Towarzystwo Wycieczkowe w Jeżycach (powst. 1911)

2. Poznańskie Towarzystwo Krajoznawcze (powst. 1913, ściśle powiązane z PTK)

• OKRES MIĘDZYWOJENNY

1. Nurt regionalny

1. Twórcą polskiego regionalizmu był Aleksander Patkowski

2. „Pełna swoboda regionu w każdej płaszczyźnie”

3. „Regiony powinny mieć własny profil gospodarczy związany z warunkami ich terytorium”

4. „Regionalizm gospodarczy powinien stymulować rozwój regionalizmu kulturalnego”

5. Stopniowo regionalizm stawał się ruchem społecznym i kulturalnym

1. Nurt: krajoznawstwo w szkołach

1. Powstawanie szkolnych klubów krajoznawczych

2. W 1939 roku w Polsce działało ok. 500 Kół Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej PTK, zrzeszających ok. 200 tys. młodzieży

3. Leopold Węgrzynowicz – przewodniczący Sekcji Kół Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej PTK

4. Orli Lot (Miesięcznik Krajoznawczy)

5. Kluby funkcjonowały m.in. w Krakowie, Łodzi Lwowie, Wilnie, Warszawie, Gnieźnie, Poznaniu i in.

1. Nurt: Krajoznawstwo w organach rządowych

1. Rada do Spraw Kolonii Letnich przy Ministerstwie Zdrowia Publicznego

2. Ministerstwo Robót Publicznych(budowanie domów wycieczkowych dla zbiorowych wycieczek młodzieży)

3. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (organizacja kół krajoznawczych młodzieży)

4. Sejmowa Komisja do Spraw Turystyczno- Krajoznawczych (budowa schronisk młodzieżowych, opracowywanie programów i regulaminów wycieczek szkolnych)

1. Nurt: Krajoznawstwo w organizacjach społecznych

1. Towarzystwo Tatrzańskie (w 1922 roku zmiana nazwy na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie)

2. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze

3. Podolskie Towarzystwo Krajoznawcze

4. Wołyńskie Towarzystwo Krajoznawcze

5. Polski Touring Klub

6. Robotnicze Towarzystwo Krajoznawcze

7. Żydowskie Towarzystwo Krajoznawcze

8. Ukraińskie Towarzystwo Krajoznawcze

1. Nurt: krajoznawstwo turystyczne

1. Cel: poznawanie kraju poprzez organizowanie wycieczek krajoznawczych po Polsce

2. Zapoczątkowane przez Mieczysława Orłowicza

1. Nurt: krajoznawstwo naukowe

I Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy (1929 Poznań)

1. Określono na nim definicję krajoznawstwa

2. Przeanalizowano ruchy krajoznawcze prowadzone za granicą i w Polsce

3. Zaktualizowano program PTK

4. Wyznaczono też zadania krajoznawstwa

- udział w ochronie zabytków i przyrody

- rozwój literatury przewodnikowej

- opieka nad muzealnictwem

- przyszłość krajoznawstwa należy upatrywać w zainteresowaniu nim nauczycieli

• OKRES 1945 – 1989

Główne kierunki:

1. Umasowienie krajoznawstwa

1. Reaktywność PTK

2. X Ogólnopolski Zlot Krajoznawczy Młodzieży (1947 – Warszawa) – „Poznanie ziem północnych i zachodnich”

3. W 1950 połączenie PTK i PTT, które przyjęło nazwę Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego (1950 r. – 20tys. członków , 1962r. – 200 tys. członków)

4. W 1959 reaktywowanie Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych (PTSM)

5. Państwo nałożyło na nauczycieli obowiązek organizowania wycieczek szkolnych (min. 2 razy do roku)

1. Upowszechnienie krajoznawstwa

1. Działalność Szkolnych Wojewódzkich Ośrodków Krajoznawczo – Turystycznych (SWOKT)

2. W wyniku współpracy SWOKT i PTSM doszło do wytyczenia tzw. wycieczkowych tras typowych w całej Polsce

3. Ministerstwo Oświaty ustanowiło Szkolną Odznakę Krajoznawczo – Turystyczną

4. Wydawano czasopisma krajoznawcze Poznaj Swój Kraj, Orli Lot, Wierchy, Ziemia, Taternik

5. Na uczelniach wprowadzono przedmiot krajoznawstwo

6. Organizowano Ogólnopolskie Turnieje Wiedzy Krajoznawczej

7. Powołano Komisję Inwentaryzacji Krajoznawczej Polski

8. Sprawdzano pieczę nad sprawną współpracą różnych organizacji jak PTTK, PTSM, SWOKT, ZHP, LZS, SKKT

9. W konstytucji PRL znalazł się zapis o ważnym udziale krajoznawstwa w wychowaniu dzieci i młodzieży

II Kongres Krajoznawczy

• Odbył się w Gdańsku w 1970 roku pod nazwą Ogólnopolska Narada Krajoznawcza

• W wyniku tego kongresu powstał Ogólnopolski Program Krajoznawczy Turystyki na lata 1970 – 1978

• Hasłem kongresu było „Krajoznawstwo szkołą patriotycznego wychowania”

• Główne kwestie tego kongresu

- dążenie do tego aby krajoznawstwo stało się treścią programowania turystyki

- popularyzacja krajoznawstwa

- wprowadzenie krajoznawstwa jako przedmiotu na wyższe uczelnie pedagogiczne

- zainteresowanie naukowców różnych dziedzin problematyką krajoznawczą

III Kongres Krajoznawczy

• Odbył się w Płocku w 1980 roku

• Nakreślono program działalności krajoznawczej na lata 1980 – 1990

• Na tym kongresie powzięto następujące decyzje

- wprzęgnąć krajoznawstwo w proces wychowania społeczeństwa

- krajoznawstwo powinno być głównym akcentem każdego przedsięwzięcia turystycznego

- regionalizm powinien być uznawany jako szczególnie pożyteczny we współczesnym świecie

• KRAJOZNAWSTWO NA PRZEŁOMIE XX/XXI WIEKU

1. Renesans regionalizmu krajoznawczego, pojmowanego zarówno w skali mikro (lokalna społeczność), jak i makro (tworzenie euroregionów)

2. Problemy finansowe organizacji krajoznawczych

3. Kongresy krajoznawcze (IV i V)

IV Kongres Krajoznawczy (1990r. Opole)

• Hasłem tego kongresu było „Krajoznawstwo u progu XX wieku”

• Odbyło się aż 21 sejmików krajoznawczych poprzedzających główne spotkanie

• Podjęto następujące ustalenia:

- konieczność większego zaangażowania polskiego krajoznawstwa w życie społeczeństwa

- turystyka i krajoznawstwo powinny być trwałym elementem w programach samorządów terytorialnych

- trzeba przygotować Polaków do zetknięcia z „Europą bez granic”

- konieczność właściwego planowania przestrzennego ochrony zabytków kultury i ochrony przyrody

V Kongres Krajoznawczy (2000 rok, Gniezno)

• Ustalenia:

- uznanie krajoznawstwa za źródło patriotyzmu i tożsamości narodowej

- ważny jest wkład Polski do kultury europejskiej

- powinno się zadbać o wprowadzenie turystyki krajoznawczej w szerszym zakresie do szkolnictwa

VI Kongres Krajoznawczy (10-12. 09. 2010, Opole)

• Hasło: „Polska w europejskiej rodzinie. Przenikanie idei, kultur i wartości. Powinności krajoznawców”.

• 24 sejmiki przedkongresowe

• Decyzja o wydaniu kanonów krajoznawczych poszczególnych województw

• Podczas kongresu zaapelowano m.in. o:

- podjęcie prac nad ustawą dotyczącą ochrony krajobrazu kulturowego miast historycznych

- podniesienie rangi krajoznawstwa na wszystkich poziomach edukacji i wychowania

- poszanowanie praw mniejszości kulturowych do rozwijania dziedzictwa

Obecnie zaznacza się tendencja rozszerzania zakresu przestrzennego krajoznawstwa na światoznawstwo.

• FORMY DZIAŁALNOŚCI KRAJOZNAWSTWA

1. KRAJOZNAWSTWO BIERNE (POPULARYZACYJNE) – np. przekazywanie treści krajoznawczych w czasie imprez turystycznych, odczytów, prelekcji, spotkań, itp.

2. KRAJOZNAWSTWO CZYNNE – np. przygotowanie teoretyczne do wędrówki, przewodnictwo, prowadzenie kronik, uczestniczenie w ochronie przyrody czy opiece nad zabytkami

3. KRAJIZNAWSTWO TWÓRCZE – np. prowadzenie badań naukowych i paranaukowych, opracowywanie wiedzy krajoznawczej (np. kompilacyjne opisy tras wycieczek), publicystyka krajoznawcza, inwentaryzacja krajoznawcza.

• KIERUNKI WSPÓŁCZESNEGO KRAJOZNAWSTWA

1. zdobywanie i gromadzenie wiedzy krajoznawczej

2. krajoznawstwo teoretyczne

3. popularyzacja krajoznawstwa i wiedzy krajoznawczej

4. regionalizm krajoznawczy

5. krajoznawstwo naukowe i paranaukowe

• ZDOBYWANIE I GROMADZENIE WIEDZY KRAJOZNAWCZEJ

1. OBSERWACJA WŁASNA

2. SŁOWO PISANE

1. Prasa i czasopisma

- cotygodniowe dodatki do dzienników o zasięgu krajowym, poświęcone podróżom, np. do Gazety Wyborczej („Turystyka. Podróże małe i duże”), Rzeczpospolitej („Moje podróże"

- tygodniki, np. Sport i Turystyka, Forum Branży Turystycznej (on –line)

- dwutygodników, np. e-Rynek Podróży, Rynek Turystyczny, Nasze Połoniny

- miesięczniki:

• związane głównie z Polską lub jej regionem, np. Poznaj Swój Kraj, Na Szlaku, Sudety, Turysta Dolnośląski, Przyroda Sudetów, Przyroda Polska.

• Prezentujące wiedzę o różnych krajach, np. Poznaj Świat, Podróże, Voyage, Magazyn Świat Podróże Kultura, National Geographic, Polska Geoturystyka, Góry i Alpinizm, Zabytki Heritage, npm, Żagle

- dwumiesięczniki, np. Pomorze i Kujawy, Karkonosze, Biznes i Turystyka

- kwartalniki, np. Jaskinie, Beskidy, Obieżyświat, W Górach, Jantarowie, Szlaki, Taternik

- roczniki, np. Magury, Świat Żagli, Ziemia Prudnicka

- czasopisma ukazujące się nieregularnie, np. Ziemia, Wędrowiec, Morze, Gazeta Górska, Kajak i My

1. Wydawnictwa naukowe

- podręczniki akademickie (Krajoznawstwo - Zarys teorii i metodyki, Geografia turystyczna Polski)

- czasopisma naukowe (Turyzm. Problemy turystyki, Folia Turistica, Turystyka i Rekreacja)

- słowniki i encyklopedie (Słownik geograficzno – krajoznawczy Polski, Słownik geografii turystycznej Sudetów)

1. Wydawnictwa popularno – naukowe, przewodniki i informatory turystyczne

- ogólne

- branżowe

- systematyczne

- specjalistyczne

1. Wydawnictwa kartograficzne

- turystyczne

- mapy topograficzne

- plany miast lub miejscowości

- mapy przeglądowe

- tematyczne

- samochodowe

- atlasy

1. Foldery (np. gmin) i katalogi (np. wykaz zabytków architektury, miejsc martyrologii)

2. Dokumenty i archiwalia (archiwa państwowe w przedsiębiorstwach, urzędach, organizacjach, archiwa prywatne, rodzinne)

1. OBRAZ – przedstawienie rzeczywistości w formie

- odręcznej (szkice, rysunki, malowidła, polichromie)

-fotooptycznej (zdjęcia, slajdy, filmy)

- elektroniczne (za pomocą kamer i aparatów cyfrowych)

1. ZBIORY:

• wg klasyfikacji obyczajowej zbiorów wyróżnia się 7 grup przedmiotów kolekcji

1. Dzieła sztuki różnego rodzaju (oryginały, reprodukcje)

2. Pamiątki historyczne niepisane

3. Obiekty dawnego i współczesnego piśmiennictwa

4. Druki i wydawnictwa specjalne (np. znaczki pocztowe)

5. Przedmioty wchodzące w zakres numizmatyki i falerystyki

6. Okazy przyrodnicze (kolekcje minerałów, roślin)

7. Zbiory i trofea turystyczne

8. Kolekcje fotografii, widokówek, filmów wideo

• Klasyfikacja wg profilu zbiorów

- zbiory topograficzne

- zbiory topograficzne

- zbiory rodzajowe

- zbiory chronologiczno – rodzajowe

- zbiory topograficzno – rodzajowe

1. SŁOWO ŻYWE

- prelekcje

- wykłady

- przekazy od przewodnika, pilota

- przekazy od ludzi będących świadkami różnych wydarzeń

- audycja radiowa i telewizyjna

• KRAJOZNAWSTWO TURYSTYCZNE

We wszystkich formach turystyki możliwe jest i wskazane realizowanie treści krajoznawczych choć ich udział będzie odmienny pod względem jakościowym i ilościowym w zależności od głównego celu wyjazdu.

Uważa się obecnie, że należy zwiększyć wysiłki zmierzające do rozszerzenia krajoznawczych form współczesnego ruchu turystycznego.

Kruczek Z.

„Należy jednak pamiętać, iż przekształcenie całej turystyki w krajoznawstwo ani nie jest możliwe, ani nie jest wskazane, gdyż jest ona realizacją wolności, a skoro tak, to nie można jej ograniczać. „

K. Przecławski

• POPULARYZACJA KRAJOZNAWSTWA I WIEDZY KRAJOZNAWCZEJ

1. Środki masowego przekazu

- prasa

- radio

- telewizja

- Internet

- kino

- wydawnictwa

- plakaty

- publikacje zwarte o treści krajoznawczej

1. Filmy i fotografia krajoznawcza

- dokument inwentaryzacji krajoznawczej

- ilustracja prelekcji krajoznawczych

- ilustracja publikacji przewodników

- dzieło sztuki

- środek promocji

1. Prelekcje i odczyty krajoznawcze

2. Konkursy krajoznawcze

3. Praca przewodników turystycznych i osób zajmujących się obsługą ruchu turystycznego

4. Biura podróży

5. Urządzenia elektroniczne (bazy danych, programy edukacyjne)

• REGIONALIZM KRAJOZNAWCZY

Współczesny regionalizm jako pojęcie zawiera 2 treści:

1. Jest ideologią historycznie ukształtowanych zbiorowości historycznie ukształtowanych, które czują swoją odrębność, względem sąsiednich zbiorowości

2. Jest ruchem społecznym, który obejmuje swoją działalnością sprawy kultury i gospodarczej aktywizacji środowiska jako wspólnoty regionalnej

Ujęcie regionu zawiera w sobie 3 elementy:

1. Odrębności od terytoriów sąsiednich

2. Wspólnoty opartej na przesłankach historycznych lub na aktualnych podstawach

3. Przekonanie o pozytywnych cechach wyróżniających region

Praktyka współczesnego regionalizmu zmierza w kilku kierunkach:

1. Utrwalenia aktualnego obrazu regionu przez inwentaryzację i dokumentację krajoznawczą, uwypuklającą jego swoiste cechy i właściwości przyrodnicze, gospodarcze i społeczno – kulturowe

2. Zachowania tych elementów, które mają wartość kulturową dla teraźniejszości i przyszłości

3. Wzbogacania elementami krajoznawstwa regionalnych inicjatyw gospodarczych i kulturalnych.

Współczesny regionalizm posiada 3 charakterystyczne odmiany

1. Regionalizm kulturowy: syntezuje całokształt przejawów życia społeczno – kulturalnego

2. Regionalizm przyrodniczy: sprowadza się do osadzenia regionalizmu w środowisku przyrodniczym

3. Regionalizm ekonomiczny: kładzie punkt ciężkości na zagadnienia rozwoju społeczno – gospodarczego opartego o racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego

• KRAJOZNAWSTWO NAUKOWE

1. Od początku swego istnienia krajoznawstwo w Polsce wykazywało duże powiązanie z nauką, korzystało i korzysta z osiągnięć, które współtworzą wiedzę o regionie.

2. W wieku XIX nurt krajoznawczy tworzyli uczeni, oni zakładali i działali w organizacjach krajoznawczych. W miarę rozwoju nauki polskiej ruch krajoznawczy utracił monopol na badania naukowe.

3. Krajoznawstwo to samodzielna dyscyplina syntetyczna, nie prowadząca już samodzielnych badań naukowych, tworzy syntezę wiadomości pochodzących z różnych dyscyplin.

Zadania związane z badaniami naukowymi:

1. Ułatwianie prowadzenia dyplomatom, magistrantom, doktorantom prac naukowych, fundowanie stypendiów i nagród

2. Gromadzenie prac z różnych dziedzin naukowych i powiązanie tych zbiorów z ogólnodostępnym systemem informacji turystycznej a także publikowanie opracowań bibliograficznych

• ORGANIZACJA KRAJOZNAWSTWA W POLSCE

Trzy główne nurty spółczesnego krajoznawstwa:

1. Krajoznawstwo szkolne

2. Krajoznawstwo w organizacjach społecznych

3. Krajoznawstwo w instytucjach i jednostkach administracji państwowej i publicznej

KRAJOZNAWSTWO SZKOLNE

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. 2001 nr 135. Poz. 1516)

Krajoznawstwo i turystyka może być organizowana w ramach zajęć:

• Lekcyjnych (lekcje w szkole i w terenie)

• Pozalekcyjnych (konkursy i turnieje o tematyce krajoznawczej, prelekcje, koła zainteresowań)

• Pozaszkolnych (wycieczki i imprezy turystyczno – krajoznawcze, biwaki, rajdy, spływy, itp.)

Formy krajoznawstwa w szkołach wg rozporządzenia MENiS z 2001r.:

• Wycieczki przedmiotowe – inicjowane i realizowane przez nauczycieli w celu uzupełnienia obowiązującego programu nauczania, w ramach danego przedmiotu lub przedmiotów pokrewnych

• Wycieczki krajoznawczo – turystyczne, w których udzał nie wymaga od uczestników przygotowania kondycyjnego i umiejętności specjalistycznych

• Imprezy krajoznawczo –turystyczne, takie jak biwaki, konkursy, turnieje

• Imprezy turystyki kwalifikowanej i obozy wędrowne, w których udział wymaga od uczestników przygotowania kondycyjnego i umiejętności specjalistycznych, w tym posługiwania się specjalistycznym sprzętem

• Imprezy wyjazdowe, związane z realizacją programu nauczania, takie jak zielone szkoły, szkoły zimowe, szkoły ekologiczne

Zapewnienie opieki i bezpieczeństwa przez szkołę uczniom podczas wycieczek i imprez odbywa się w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie:

1. Ustawy z dnia 18 stycznia 1996r. o kulturze fizycznej

2. Ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty

KRAJOZNAWSTWO W ORGANIZACJACH SPOŁECZNYCH

ROK	LICZBA WYCIECZEK	LICZBA UCZETNIKÓW
2000	40tys.	1 mln
2007	33 tys.	940tys.
2009	32,7tys.	950tys.

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK)

1. Powstało ze zjednoczenia się PTK i PTT w 1950r.

2. Zrzesza 61,4 tys. członków, którzy działają w ponad 2700 tysiącach kołach i klubach, które posiadają osobowość prawną i tworzą oddziały (336) prowadzące samodzielną działalność gospodarczą (dane z 2009r.)

3. Organizuje co roku setki rajdów, zlotów, spływów i rejsów

4. Upowszechnia system odznak turystyki kwalifikowanej oraz odznak krajoznawczych i regionalnych służący rozwojowi zainteresowania różnymi formami turystyki i krajoznawstwa (najpopularniejsze odznaki to GOT i OKP)

5. Zajmuje się wyznaczaniem, znakowaniem, konserwacją szlaków turystycznych (nizinnych i górskich, pieszych i rowerowych, wodnych, narciarskich i innych). Przez Polske przebiega obecnie ok. 60tys km szlaków wyznakowanych przez PTTK

Długość szlaków turystycznych wg PTTK za 2009 rok (w tys km)

Ogółem	piesze nizinne	piesze górskie	rowerowe	konne	kajakowe	narciarskie
65,3	35,7	10,7	13,9	3,1	0,6	0,4

1. Sprawuje opiekę nad transeuropejskimi szlakami pieszymi i rowerowymi

2. Dysponuje prawie 200 obiektami noclegowymi (które razem mają 20tys. miejsc noclegowych), w tym 77 schronisk górskich, 60 domów turysty, 35 stanic, 33 ośrodki campingowe i 5 zajazdów

3. Posiada własne wydawnictwo PTTK „Kraj” (od 1975r.)

4. W gestii PTTK znajduje się 15 regionalnych muzeów

5. Zajmuje się inwentaryzacją krajoznawczą całego kraju

6. Produkcja pamiątek turystycznych, krajoznawczych oraz ekwipunku turystycznego i sportowego

7. Prowadzenie wypożyczalni sprzętu turystycznego, sportowego oraz warsztatów naprawczych

8. Dysponuje kadrą programową (ok. 30tys.)

- przewodnicy (ok. 10tys.) miejscy, terenowi i górscy

- przodownicy poszczególnych form turystyki kwalifikowanej

- instruktorzy krajoznawstwa

- instruktorzy fotografii krajoznawczej i ochrony przyrody

- znakarze szlaków

- organizatorzy turystyki

- opiekunowie Szkolnych Klubów Krajoznawczo-Turystycznych (SKKT)

- społeczni opiekunowie zabytków

- społeczni opiekunowie przyrody

1. Posiada 3 wyspecjalizowane jednostki organizacyjne:

• Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie

• Centrum Fotografii Krajoznawczej w Łodzi

• Centralna Biblioteka PTTK im. K. Kulwiecia w Warszawie

1. Wydaje czasopisma:

• Barbakan

• Jantarowe Szlaki

• Na Sieradzkich Szlakach

• Jaćwież

• Gazeta Górska

• Wędrowiec (Małopolski)

• Gościniec

• Na Szlaku

• Wędrownik